ΤΟ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ ΤΟΥ ΓΕΝΕΣΙΟΥ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΤΗΣ ΓΡΑΣ ΚΕΡΑΣ ΣΤΑ ΔΕΛΙΑΝΑ

Από ένα φυλλάδιο που βρήκα στο εγκαταλελειμμένο μοναστήρι το οποίο δίνει καλές πληροφορίες ακόμα και για τους Καρτσώνηδες. 

Κρίμα βέβαια που είναι προς το παρόν ανώνυμο.

- Πήρα αφορμή να γράψω λίγα λόγια για την ιστορία του (ΜΕΤΟΧΙΟΥ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΤΗΣ ΓΡΑΣ ΚΕΡΑΣ) όπως αυτό αλλιώς ονομάζεται όταν κατά την ημέρα του πανηγυριού του φέτος (8 Σεπτεμβρίου 1996) με πληροφόρησε ο κύριος ΚΟΥΛΕΤΑΚΗΣ ΑΝΔΡΕΑΣ ότι εις τον κώδικα της σεβαστής και αγαπητής από την παιδική μου ηλικία ΙΕΡΑΣ ΜΟΝΗΣ ΓΩΝΙΑΣ αναφέρεται το γεγονός της αφιερώσεως του ως τότε μοναστηριού της ΚΥΡΙΑΣ ΘΕΤΟΚΟΥ της ΓΡΑΣ ΚΕΡΑΣ εις την ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΤΗΣ ΟΔΗΓΗΤΡΙΑΣ ΓΩΝΙΑΣ.
Ανέτρεξα τόσο εις τον κώδικα της μονής εις τον κώδικα της μονής όσο και εις το μνημειώδες έργο του ΨΙΛΛΑΚΗ που αναφέρεται εις τα μοναστήρια της Κρήτης και με τις πληροφορίες που μου έδωκαν προφορικά αρκετοί ηλικιωμένοι κάτοικοι της περιοχής θα προσπαθήσω να δώσω στις γραμμές που ακολουθούν κάποια σύντομα ιστορικά στοιχεία της Μονής χωρίς βέβαια να επαναπαύομαι ότι καλύπτω πλήρως το θέμα. Ο κώδικας της Ιεράς Μονής Γωνιάς στην αρχή του γράφει στην δεύτερη παράγραφο επιλέξει:
[ Ακάκιος Ιερομόναχος ο Δαμωρός από το Χωριό Μαλάθηρον και Κωνσταντίνος Ιερεύς ο αδελφός αυτού και Αμβρόσιος Ιερομόναχος ο ανεψιός του, και έτεροι εξ αυτών ών τα ονόματα εισί εγγραμμένα κάτωθεν, αλλά και εις την αγίαν πρόθεσιν. Αφιέρωσαν εις την παρούσαν Αγίαν Μονήν της Οδηγητρίας εκείνο το μοναστήριον της Κυρίας θετόκου, το καλούμενον εις την Γράν Κεράν, εις τόπον κραζόμενον Αλεξιανά, με αμπελώνας, χωράφια, δένδρα ελαιοτριβηδιόν, λιβέλα, και πάν άλλον τους δικαίωμα καθώς με γράμματά τους φαίνονται πώς έδωκαν πάσαν την περουσία αυτών εις την ημετέραν μονήν. Δια τούτο εγράφησαν εις την Αγίαν Πρόθεσιν να μνημονεύονται αιώνίως ών τα ονόματα εισί ταύτα: Ακάκιος Ιερομόναχος, Ματθαίος Τζανέτος, Αμβρόσιος Ιερομόναχος, Ντομένεγος, Αικατερίνα, Κωνσαντίνος Ιερεύς, Γεώργιος, Νικολέτος, Πιτζαμάνος.].
Ο Κώδικας της Μονής Γωνιάς αρχίζει από το έτος 1632 άρα η αφιέρωση προς το μοναστήρι της Γωνιάς πρέπει να έγινε από το έτος 1632 και μεταγενέστερα όχι όμως πριν από την άλωση της Κρήτης από τους Τούρκους (1645) γιατί η αφιέρωση είναι στην αρχή του κώδικα.
Παρατηρώντας το κείμενο βλέπομαι ότι οι ιδιοκτήτες της μικρής μονής ( οικογένεια Ιερωμένων με το επώνυμο Δαμωρός) που κατάγονται από το Ιστορικό χωριό Μαλάθηρο της Κισάμου αφιερώνουν το μοναστήρι τους στη μεγάλη Μονή της Γωνιάς. Σύμφωνα με προφορική μαρτυρία της ηλικιωμένης ΕΙΡΗΝΗΣ Π. ΑΓΟΡΑΣΤΑΚΗ το γένος ΚΑΡΤΣΩΝΑΚΗ που κατάγεται από το χωριό Μαλάθηρο Κισάμου είχε ακούσει από μαρτυρίες γεροντότερων Μαλαθυριανών ότι η οικογένεια των Καρτσωνάκηδων παλαιότερα ονομαζόταν Δαμωράκηδες. Η τοποθεσία ΑΛΕΞΙΑΝΑ πιθανόν να έχει πάρει την ονομασία από ένα οικισμό που υπήρχε 300 μέτρα νοτιοανατολικά της μονής δεξιά και αριστερά ενός χειμάρρου. Λείψανα του οικισμού αυτού είναι και σήμερα ευδιάκριτα όπως θεμέλια σπιτιών και μέρη από τους τοίχους των σπιτιών. Μαζί με τα κτίρια της μονής οι αφιερωτές αφιερώνουν και ακίνητα περουσιακά στοιχεία. Πράγματι το μετόχι έχει αρκετή μεγάλη έκταση.Το [...ελαιοτριβήδιον...] η αλλιώς σήμερα ελαιουργείον υπήρχε ενσωματωμένο στη νότια πλευρά των κτιρίων της μονής σε μακρόστενο ορθογώνιο κτίσμα διαστάσεων περίπου 15 μ.Χ 6 μ. με μοναδικό σωζόμενο αντικείμενο από την παλαιά του χρήση μια μυλόπετρα μισωχωμένη μέσα στην γη. Το ελαιοτριβείο αργότερα έγινε στάβλος. 

Υπάρχει η αφιέρωση ....ΛΙΒΕΛΑ... Οι εκδοχές για την σημασία της λέξεως είναι δύο.

Σε λεξικά που χρησιμοποιούν οι νομικοί σημαίνει Λιβέλα =Δικαίωμα φυτεύσεως. Το λεξικό του Γιοβάνη λέει σχετικά: ( Λίβας- άδος) ρήμα λείβω που σημαίνει σταλαγμός υγρού, ιδίως νερού εκ πηγής η ρυάκι. Β] ρυάκι νερού. Γ] λιμνάζοντα νερά από βροχή δηλ. έλος.
Εδώ μάλλον πρέπει να έχει την έννοια της πηγής άρα οι αφιερωτές αφιερώνουν και πηγές νερού στο μοναστήρι. Οι πηγές αυτές υπάρχουν ακόμα και σήμερα δυτικά της μονής η μια σε απόσταση 200 μέτρων περίπου από αυτό και η άλλη 600 μέτρα από αυτό. Μορφολογικά το μοναστήρι ακολουθεί τον καθιερωμένο τύπο της Ορθόδοξης Μοναστηριακής Αρχιτεκτονικής. Στο κέντρο της μονής υπάρχει το Καθολικό και σε τετράπλευρο σχήμα γύρω από αυτό ελαφρά ακανόνιστο τα κελιά των μοναχών και οι άλλοι βοηθητικοί χώροι της μονής. Ο Ναός είναι μονόκλιτος βασιλική με αμφικλινή στέγη διαστάσεων περίπου 12 μ. *5 μ. Ο Ναός έχει αρκετά στοιχεία που δείχνουν ότι είναι κτίριο της εποχής της Ενετοκρατίας. Πάνω από το υπέρθυρο η ανώφλι της εισόδου που είναι στην Δυτική πλευρά του ναού υπάρχει ένα ανακουφιστικό τόξο και μέσα στο τύμπανο του τόξου υπάρχει ενσωματωμένη μαρμάρινη επιγραφή που αναφέρεται στην ανακαίνιση του Ναού κατά το έτος 1953 από τον ΔΗΜΗΤΡΙΟ ΑΓΟΡΑΣΤΑΚΗ.
Πάνω από το ανακουφιστικό τόξο υπάρχουν ενσωματώμενα στον τοίχο τέσσερα διακοσμητικά πιάτα (σκυφία χρωματιστά πιάτα) σε σχήμα σταυρού και από πάνω μικρό μονόλοβο καμπαναριό.Εσωτερικά η στέγη του ναού στηρίζεται σε δύο οξυκόρυφες καμάρες. Επίσης στο βορινό και νότιο τοίχο ο ναός έχει δύο οξυκόρυφα παράθυρα.Το νότιο παράθυρο εξωτερικά διακοσμείται με ανάγλυφους έλικες πάνω στην πέτρα. Τοιχογραφίες ο ναός δεν έχει. Το τέμπλο είναι ξυλόγλυπτο κατασκευασμένο κατά το έτος 1953, καλοδουλεμένο έργο δύο μακαριστών εκλεκτών ξυλογλύπτων του Βασ. Βεργανελάκη και Νικ. Ζωγραφάκη. Οι εικόνες του τέμπλου είναι αναγγενησιακής τεχνοτροπίας. Αξιόλογα κειμήλια από παλαιότερες εποχές που διαφυλλάσονται σε άλλους χώρους για λόγους ασφαλείας είναι μια φορητή εικόνα της Σταυρώσεως του 1700, εικόνα του Μιχαήλ Αρχαγγέλου του 19ου αιώνα, εικόνα που εικονίζει δύο αγγέλους να κρατούν επιγραφή με την φράση ( Αυτή η πύλη του ουρανού, Δίκαιοι εισελεύσονται εν αυτή) που πρέπει να βρισκόταν πάνω από την ωραία πύλη του παλαιού τέμπλου, το οποίο δεν υπάρχει σήμερα. Δύο εικόνες τέμπλου που εικονίζουν τον Χριστό και την Παναγία έργο του 1872 και ένα βιβλίο ( ΩΡΟΛΟΓIOΝ ΤΟ ΜΕΓΑ) τυπωμένο το 1851 στην Βενετία από το τυπογραφείο του Σ. Ζερβδού. Τα υπόλοιπα όταν πωλήθηκε το μετόχι επέστρεψαν στην Μονή Γωνιάς.

Στην Δυτική πλευρά της Μονής υπάρχει ο πυλώνας της. Ο Στέφανος Ξανθουδίδης που επισκέφθηκε το μετόχι της Γρα Κεράς το έτος 1900 το αναφέρει ως μετόχι του ΑΓΙΟΥ ΑΝΤΩΝΙΟΥ της Γρα Κεράς είδε μάλιστα τότε μια περίεργη επιγραφή στον πυλώνα με ακανόνιστα γράμματα που έγγραφε (ούτως όπου το πανίον βλεφοτομεί).
Η επιγραφή αυτή σήμερα δεν υπάρχει. Ο Ψυλλάκης αναρωτιέται για πιο λόγο ο διαπρεπής αυτός Κρητολόγος αναφέρει την μονή ως μετόχιο του Αγίου Αντωνίου Γρα Κεράς. Αναφέρω εδώ μια δικιά μου εκδοχή. Σε απόσταση 500 περίπου μέτρων σε ευθεία γραμμή και νοτιοδυτικά του μετοχιού υπάρχει σήμερα ο Ναός της Αναλήψεως του Σωτήρος που είναι ο Κοιμητήριος Ναός του συνοικισμού Γρα Κεράς. Στο τέμπλο του Ναού υπάρχει από πολύ παλαιά σύμφωνα με μαρτυρίες γεροντότερων κατοίκων της περιοχής δίπλα στην εικόνα της Παναγίας υπάρχει πάντοτε η εικόνα του Αγίου Αντωνίου. Η κανονική τάξη της Εκκλησίας λέγει ότι στην διάταξη του τέμπλου δίπλα στην εικόνα του Χριστού τοποθετείται η εικόνα του
Αγίου στον οποίο τιμάται ο Ναός. Σύμφωνα με μαρτυρίες του μακαριστού ιεροψάλτου ΜΙΧΑΛΗ ΙΕΡΩΝΥΜΑΚΗ που από το έτος 1924 υπήρέτησε την Εκκλησία ως ιεροψάλτης θυμόταν από διήγηση του Ιερέα Δελιανών ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΠΑΠΟΥΤΣΑΚΗ (+1927) ότι μέχρι το τέλος του περασμένου αιώνα ο ναός δεν τιμόταν στην Ανάληψη και επί ιερατείας του καθιερώθηκε να τιμάται στην Ανάληψη. Πιθανόν η εκκλησία της Ανάληψης σε περασμένους αιώνες να ήταν εξωκλήσι της μονής που σε παλαιότερους χρόνους να τιμόταν στην μνήμη του Αγίου Αντωνίου και αυτό να δημιούργησε μια σύγχυση στον Στέφανο Ξανθουδίδη.
Αριστερά του πυλώνα υπάρχουν δύο μεγάλα δωμάτια με καμάρες και ήταν τα μοναδικά κελιά που στην ανακαίνιση του το έτος 1953 δεν αλλοιώθηκαν τόσο πολύ. Στην βορεινή πλευρά υπάρχει ο φούρνος της Μονής. Επίσης δίπλα είναι ένα μακρόστενο σκεπασμένο υπόστεγο με θέσεις για δέσιμο ζώων, καθώς και ένα πηγάδι βάθους περίπου 15 έως 17 μ. που δεχόταν τα βρόχινα νερά. Στην ανατολική πλευρά υπάρχουν κελιά μοναχών. Επίσης δεξιά του πυλώνα υπήρχαν κελιά μοναχών και άλλοι βοηθητικοί χώροι σε μικρότερες διαστάσεις παλαιότερα που αλλοιώθηκαν στην ανακαίνιση του 1953.

Η Ονομασία της Μονής απηχεί πιθανότητα την παλαιότητά της ίσως να δόθηκε η ονομασία αυτή για να διακρίνεται ο Ναός και η Μονή από κάποια άλλη νεότερη ( Κερά- Παναγιά). Η Μονή της Γωνιάς πάντοτε έστελνε στο μετόχι της οικονόμο δηλ. διαχειριστή η επιστάτη στο μοναστήρι της Γρα Κεράς. Καμιά φορά 2 η 3 μοναχοί κατοικούσαν στο Μετόχι. Οι τελευταίοι επιστάτες του μετοχιού κατά τον αιώνα μας ήταν ο Ιερομόναχος ΜΕΘΟΔΙΟΣ ΦΑΛΕΛΑΚΗΣ από τα Ραβδούχα και ο Μοναχός ΑΝΘΙΜΟΣ ΓΕΩΡΓΙΛΑΚΗΣ από το Κούνενι ή Βάθη Κισάμου. Το έτος 1923 μετά την Μικρασιατική Καταστροφή και τον ερχομό στην Ελλάδα των προσφύγων το μετόχι της Γρα Κεράς μαζί και με άλλα μοναστηριακά μετόχια απαλλοτριώνονται.
Το Μετόχι το παίρνει το Μετοχικό Ταμείο Στρατού προκειμένου να διανεμηθεί σαν αποζημίωση σε στρατιώτες που από το 1912 έως το 1923 πολεμούσαν σχεδόν συνέχεια. Δεν διανεμήθηκε τότε και το 1945 ή 1946 το αγόρασε ο ΔΗΜ. ΑΓΟΡΑΣΤΑΚΗΣ μετανάστης από την Αμερική αντί του ποσού των 400.000 δρχ. Με τα χρήματα αυτά κτίσθηκε η Τεχνική Σχολή του ΔΑΙΔΑΛΟΥ που μόρφωσε και εξειδίκευσε πλήθος Χανιωτών και όχι μόνο και πολλά προσέφερε στην πρόοδο του τόπου.
Το μετόχι μέχρι το έτος 1973 κατοικόταν από ενοικιαστές του. Σήμερα είναι έρημο. Τα περισσότερα κτίσματά του είναι σε μέτρια προς καλή κατάσταση. Η τοποθεσία αυτή είναι πολύ ησυχαστική και πρόσφορη για μοναχικό βίο. Ευχή και προσευχή μου προς την Κερά που τόπου την Θεοτόκο να οικονομήσει ώστε να επανδρωθεί κάποια στιγμή το μετόχι και να λειτουργήσει είτε ως ανδρικό είτε ως γυναικείο ησυχαστήριο. Αυτό θα είναι μεγάλη ευλογία Θεού για τον τόπο μας.