Ο ΔΙΑΒΗΤΗΣ ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΣΕ "ΟΡΙΖΕΙ"

 Του Δημήτρη Ανυφαντάκη, Ιατρού, MSc, PhD – Διευθυντή & Συντονιστή Επιστημονικής Λειτουργίας ΚΥ Κισάμου
Ο Σακχαρώδης  διαβήτης δεν είναι «λίγη παραπάνω ζάχαρη στο αίμα». Είναι μια σιωπηλή αλλά διαχειρίσιμη πρόκληση που αγγίζει εκατομμύρια ανθρώπους.
Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Διαβήτη (14 Νοεμβρίου), το Κέντρο Υγείας Κισσάμου υπενθυμίζει ότι η ενημέρωση, η πρόληψη και η ομαδική φροντίδα είναι το κλειδί για μια ζωή με ποιότητα, ανεξαρτησία και αυτοέλεγχο.
Σήμερα, περίπου 1 στους 9 ενήλικες παγκοσμίως ζει με διαβήτη — και σχεδόν οι μισοί δεν το γνωρίζουν ακόμη.  Στην Ελλάδα, 1 στους 8 πολίτες πάσχει από διαβήτη και σχεδόν 1 στους 9 έχει προ-διαβήτη.
Μια σταγόνα αίμα αρκεί για να προλάβει χρόνια επιπλοκών.
Η πρόληψη, τελικά, ξεκινά από τη μέτρηση.
________________________________________
Σύγχρονη φροντίδα με βάση την επιστήμη
Οι νέες οδηγίες της American Diabetes Association (ADA 2025) επισημαίνουν ότι η θεραπεία πρέπει να προσαρμόζεται στις ανάγκες, τον τρόπο ζωής και τις ιδιαιτερότητες του κάθε ασθενούς.
Οι αναστολείς SGLT2 και οι αγωνιστές GLP-1 έχουν φέρει επανάσταση στη θεραπεία:
• Οι πρώτοι προστατεύουν καρδιά και νεφρούς, μειώνοντας τον κίνδυνο νοσηλείας ή νεφρικής ανεπάρκειας.
• Οι δεύτεροι, όπως η σεμαγλουτίδη, μειώνουν το σάκχαρο και το βάρος, προστατεύοντας ταυτόχρονα από καρδιαγγειακά συμβάματα (μελέτες SELECT 2023, FLOW 2024).
Η διατροφή, πλούσια σε φυτικές ίνες και καλά λιπαρά, η καθημερινή άσκηση, ακόμη και 10 λεπτά περπάτημα μετά από κάθε γεύμα, η ενυδάτωση και η διαχείριση του άγχους λειτουργούν σαν φυσικά φάρμακα. Η τεχνολογία, με αισθητήρες, εφαρμογές και τηλεϊατρική, φέρνει τον ασθενή πιο κοντά στην ομάδα φροντίδας του.
________________________________________

Η δύναμη του χορού στη ρύθμιση του σακχάρου
Ο χορός δεν είναι απλώς άσκηση• είναι χαρά, κοινωνική σύνδεση και αυτορρύθμιση.
Μελέτες στην Ελλάδα και διεθνώς δείχνουν ότι η τακτική συμμετοχή σε παραδοσιακούς ή ομαδικούς χορούς βελτιώνει τη γλυκαιμική ρύθμιση, την ευαισθησία στην ινσουλίνη και την ψυχοκοινωνική ευεξία. Στην Κρήτη, όπου ο παραδοσιακός χορός σημαίνει παρέα, ρυθμό και ψυχή, η συμμετοχή σε τέτοιες δραστηριότητες δεν είναι απλώς πολιτισμός• είναι πρόληψη που θεραπεύει το σώμα και το πνεύμα — ένα “κρητικό βήμα” προς την υγεία. Η κίνηση, η μουσική και η κοινότητα λειτουργούν μαζί ως ένα «φάρμακο με ανθρώπινο πρόσωπο» — αυτό ακριβώς που πρεσβεύει η Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας: φροντίδα που αγκαλιάζει το σώμα, το νου και την ψυχή. (Efthimiou V et al., J Sports Med Phys Fitness, 2017; Murrock CJ et al., J Holist Nurs, 2020.)
________________________________________
Δικαίωμα στην ευεξία — Το μήνυμα του ΠΟΥ και της IDF
Η φετινή Παγκόσμια Ημέρα Διαβήτη, σε συνεργασία με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO) και την International Diabetes Federation (IDF), είναι αφιερωμένη στο θέμα «Diabetes and the Workplace».
Η καμπάνια καλεί τους εργοδότες να διασφαλίσουν υποστηρικτικά και ασφαλή περιβάλλοντα εργασίας για άτομα με διαβήτη. Η πρόσβαση σε υγιεινή διατροφή, δυνατότητες άσκησης, ψυχολογική υποστήριξη και ευελιξία στη διαχείριση της νόσου αποτελούν πλέον δείκτες κοινωνικής υπευθυνότητας.
Γιατί ο χώρος εργασίας πρέπει να είναι χώρος φροντίδας, όχι κρίσης• χώρος ίσων ευκαιριών, χωρίς στίγμα ή προκατάληψη (IDF 2025 Toolkit).
________________________________________
Μήνυμα προς όλους τους εργαζόμενους με διαβήτη
Σε κάθε χώρο υγείας, η αποδοχή και η ενσυναίσθηση δεν είναι πολυτέλεια• είναι προϋπόθεση επαγγελματισμού. Κανένας εργαζόμενος με διαβήτη δεν χρειάζεται λύπηση ή “άδεια συμμετοχής”. Χρειάζεται σεβασμό, ενημέρωση και ίσες ευκαιρίες.
Ο διαβήτης δεν μειώνει την ικανότητα να προσφέρεις, να δημιουργείς, να ηγείσαι.
Αντίθετα, σε διδάσκει πειθαρχία, αυτογνωσία και ανθρωπιά — τις ίδιες αξίες που χρειάζεται κάθε άνθρωπος που υπηρετεί τον συνάνθρωπο.
Γιατί όποιος μαθαίνει να φροντίζει τον εαυτό του με συνέπεια, μπορεί να φροντίσει τον κόσμο με κατανόηση.
Γι’ αυτό, από το Κέντρο Υγείας ως το Υπουργείο, το μήνυμα του ΠΟΥ πρέπει να ακούγεται καθαρά: Υποστήριξη, όχι στίγμα. Ισότητα, όχι προκατάληψη.
________________________________________
Η Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας στην πρώτη γραμμή
Η Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας έχει καθοριστικό ρόλο σε αυτή τη μάχη.
Ο οικογενειακός ιατρός, ο νοσηλευτής, ο διατροφολόγος, ο ψυχολόγος και όλη η ομάδα υγείας βλέπουν όχι μόνο το “ζάχαρο”, αλλά τον άνθρωπο στο σύνολό του.
Κάθε μέρα που ένας ασθενής στέκεται δυνατός είναι μια μικρή νίκη — όχι μόνο δική του, αλλά όλων μας.
________________________________________
Θυμηθείτε
✅ Μετρηθείτε — πολλοί ζουν με αδιάγνωστο διαβήτη. Μια σταγόνα αίμα μπορεί να χαρίσει χρόνια ζωής.
✅ Φροντίστε ολόκληρο τον εαυτό σας-Μην εστιάζετε μόνο στο σάκχαρο• προστατέψτε καρδιά και νεφρά.
✅ Ζήστε με γνώση, όχι με φόβο.
Βιβλιογραφικές  αναφορές
1. American Diabetes Association. Standards of Care in Diabetes—2025. Diabetes Care. 2025;48(Suppl 1):S1-S190.
2. Zinman B et al. Empagliflozin, Cardiovascular Outcomes, and Mortality in Type 2 Diabetes (EMPA-REG OUTCOME). N Engl J Med. 2015;373:2117-2128.
3. Wiviott SD et al. Dapagliflozin and Cardiovascular Outcomes in Type 2 Diabetes (DECLARE-TIMI 58). N Engl J Med. 2019;380:347-357.
4. Lincoff AM et al. Semaglutide and Cardiovascular Outcomes in Obesity without Diabetes (SELECT). N Engl J Med. 2023;389:2221-2232.
5. Perkovic V et al. Effects of Semaglutide on Chronic Kidney Disease in Patients with Type 2 Diabetes (FLOW). N Engl J Med. 2024;391:109-121.
6. Efthimiou V et al. Effects of a 3-month exercise training with Greek traditional dancing on functional capacity and glycemic and lipid profile in patients with type 2 diabetes mellitus. J Sports Med Phys Fitness. 2017;57(9):1213-1220.
7. Murrock CJ et al. Dancing and diabetes: psychosocial benefits of group dance interventions. J Holist Nurs. 2020;38(3):265-275.
8. International Diabetes Federation. World Diabetes Day 2025 – Diabetes and the Workplace. Brussels: IDF; 2025.

ΓΑΣΤΡΟΟΙΣΟΦΑΓΙΚΗ ΠΑΛΙΝΔΡΟΜΙΣΗ/ Η ΣΙΩΠΗΛΗ ΦΛΟΓΑ ΤΟΥ ΟΙΣΟΦΑΓΟΥ

Μία από τις πιο συχνές παθήσεις που αντιμετωπίζονται στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας – με σοβαρές συνέπειες αν παραμεληθεί.
*Το παρόν συντάχθηκε από τον Συντονιστή Επιστημονικής Λειτουργίας Διευθυντή του ΚΥ Κισσάμου, Δρ Δημήτρη Ανυφαντάκη, MSc, PhD

Τι είναι η ΓΟΠ;
Η Γαστρο-οισοφαγική Παλινδρόμηση (ΓΟΠ) είναι μια χρόνια διαταραχή κατά την οποία το όξινο περιεχόμενο του στομάχου επιστρέφει προς τον οισοφάγο, λόγω δυσλειτουργίας του κατώτερου οισοφαγικού σφιγκτήρα.
Εκτιμάται ότι επηρεάζει έως και το 20% των ενηλίκων στις ανεπτυγμένες χώρες [Maret-Ouda et al., JAMA, 2020].
Αν και συχνά θεωρείται «αθώα», η χρόνια και ανεξέλεγκτη ΓΟΠ μπορεί να προκαλέσει:

• χρόνια οισοφαγίτιδα,
• στένωση του οισοφάγου,
• ή ακόμη και οισοφάγο Barrett, μια προκαρκινική κατάσταση.
Ποια είναι τα βασικά συμπτώματα;
• Καύσος (καούρα) πίσω από το στέρνο, κυρίως μετά τα γεύματα ή όταν ξαπλώνετε
• Ξινίλες, πικρή γεύση στο στόμα ή νυχτερινή αναγωγή οξέος
• Πόνος ή δυσφορία στην κατάποση (οδυνοφαγία, δυσφαγία)
• Αίσθημα “κόμπου” στον λαιμό ή βραχνάδα, ιδίως το πρωί
• Χρόνιος, ξηρός βήχας χωρίς προφανή αιτία
• Νυχτερινός βήχας ή κρίσεις άσθματος που επιμένουν παρά τη θεραπεία
• Καύσος στο λαιμό ή αίσθηση επιστροφής φαγητού μετά το φαγητό
Πότε πρέπει να ανησυχήσω
Αν εμφανίζονται συμπτώματα συναγερμού (Red Flags), όπως:
• Δυσκολία ή πόνος στην κατάποση
• Απώλεια βάρους, αναιμία ή αιματέμεση
• Μέλαινα (μαύρα κόπρανα)
• Επιμονή συμπτωμάτων παρά τη θεραπεία
τότε απαιτείται άμεση αξιολόγηση από γιατρό και γαστροσκόπηση
 [ACG Clinical Guidelines 2022, NICE NG1 2023].
Αντιμετώπιση: Ξεκινά από την καθημερινότητα
Η μη φαρμακευτική παρέμβαση αποτελεί την πρώτη γραμμή στην ΠΦΥ:
1. Μην ξαπλώνετε για 2–3 ώρες μετά το φαγητό
2. Τρώτε μικρά και συχνά γεύματα
3. Ανασηκώστε το προσκέφαλο του κρεβατιού 15–20 εκ.
4. Περιορίστε καφέ, αλκοόλ, σοκολάτα, μέντα, ντομάτες, τηγανητά
5. Αποφύγετε αναψυκτικά και όξινα ροφήματα
6. Διακόψτε το κάπνισμα
7. Διατηρήστε υγιές βάρος
8. Αποφύγετε σφιχτά ρούχα στη μέση
9. Επιλέξτε ήπια σωματική δραστηριότητα μετά τα γεύματα
10. Κρατήστε ημερολόγιο τροφών και συμπτωμάτων
Φάρμακα: Όχι πάντα και όχι για πάντα
Οι αναστολείς αντλίας πρωτονίων (PPIs) είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικοί στην επούλωση της οισοφαγίτιδας.
Όμως, η μακροχρόνια χρήση χωρίς ένδειξη δεν συνιστάται, καθώς μπορεί να προκαλέσει:
• Δυσαπορρόφηση μαγνησίου, ασβεστίου και βιταμίνης B12
• Αυξημένο κίνδυνο οστεοπόρωσης και καταγμάτων
• Νεφρική βλάβη ή λοιμώξεις (π.χ. C. difficile, πνευμονία)
• Πιθανή συσχέτιση με άνοια σε μελέτες παρατήρησης
Η θεραπεία πρέπει να είναι εξατομικευμένη και να επανεκτιμάται κάθε 8–12 εβδομάδες [NICE, 2023].
Πότε χρειάζεται γαστροσκόπηση;
• Επιμονή των συμπτωμάτων παρά την αγωγή
• Απώλεια βάρους, αναιμία ή δυσκολία κατάποσης
• Ηλικία >50 ετών με νέα συμπτώματα
• Ιστορικό οισοφαγίτιδας, Barrett ή καρκίνου οισοφάγου στην οικογένεια
 Ο ρόλος της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας
Ο ρόλος του Κέντρου Υγείας Κισσάμου
Το Κέντρο Υγείας είναι εδώ όχι μόνο για να θεραπεύει, αλλά για να προλαμβάνει, πριν το πρόβλημα χτυπήσει την πόρτα.. Μέσα από ενημέρωση, συμβουλευτική και προληπτικό έλεγχο, βοηθά τους ασθενείς να αναγνωρίζουν έγκαιρα τα σημάδια της ΓΟΠ και να λάβουν σωστή καθοδήγηση από τον ιατρό τους. Η πρώιμη διάγνωση και παρέμβαση προλαμβάνει επιπλοκές, βελτιώνει την καθημερινότητα και προστατεύει την υγεία του οισοφάγου. Γιατί στην ΠΦΥ, η πρόληψη είναι πάντα η καλύτερη θεραπεία.
Θυμήσου:
Η ΓΟΠ είναι συχνή αλλά όχι αθώα. Αν μείνει χωρίς αντιμετώπιση, μπορεί να οδηγήσει σε:
• Οισοφαγίτιδα
• Στένωση οισοφάγου
• Οισοφάγο Barrett (προκαρκινική κατάσταση)
Η σωστή πρόληψη, διατροφή και παρακολούθηση κάνουν τη διαφορά.
 Ενδεικτική βιβλιογραφία
1. Katz PO, Gerson LB, Vela MF. Am J Gastroenterol. 2022.
2. Maret-Ouda J, Markar SR, Lagergren J. JAMA. 2020;324(24):2536–2547.
3. NICE Guideline [NG1]: Gastro-oesophageal reflux in adults, 2023.
4. Spechler SJ, Souza RF. N Engl J Med. 2014; 371:756–765.
5. American College of Gastroenterology Clinical Guidelines, 2022.
6. Lazarus B et al. JAMA Intern Med. 2016;176(2):238–246.
7. Eom CS et al. JAMA Intern Med. 2011;171(13):1189–1198

"ΑΝΑΣΑ ΖΩΗΣ" ΧΩΡΙΣ ΚΑΠΝΟ: ΑΠΟ ΤΗ ΧΗΜΙΚΗ ΕΞΑΡΤΗΣΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΙΚΗ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ

Γράφει ο Δρ Δημήτρης Ανυφαντάκης*, MSc, PhD
Ακόμα και λίγα τσιγάρα την ημέρα προκαλούν βλάβες σε εγκέφαλο, πνεύμονες, καρδιά, αγγεία. Η νικοτίνη επηρεάζει πάνω από 15 συστήματα, διαταράσσει ύπνο, μνήμη, διάθεση. Η βλάβη ξεκινά από τα πρώτα χρόνια και συσσωρεύεται.Η αναστροφή των βλαβών ξεκινά σήμερα. Το κάπνισμα δεν είναι θέμα χαρακτήρα. Είναι θέμα απόφασης, υποστήριξης και σωστής καθοδήγησης. Και αν υπάρχει μια απόφαση που μπορεί να αλλάξει τη ζωή σου αλλά και τη ζωή των ανθρώπων που σε αγαπούν είναι αυτή. Δεν χρειάζεσαι τέλεια θέληση. Χρειάζεσαι έναν λόγο και μια ημερομηνία. Όχι για να γίνεις «καλύτερος», αλλά για να θυμηθείς ποιος πραγματικά είσαι χωρίς καπνό.
Η καλύτερη μέρα να το κόψεις ήταν χθες. Η δεύτερη καλύτερη είναι σήμερα. 
- «Πρέπει να έχω σιδερένια θέληση για να τα καταφέρω.»
 Όχι. Η θέληση χτίζεται όσο εφαρμόζεις μικρούς στόχους. 
- «Και στο παρελθόν το είχα προσπαθήσει. Αφού το ξανάρχισα, απέτυχα…»
 Όχι. Η υποτροπή δεν είναι αποτυχία – είναι στοιχείο της διαδικασίας. Οι περισσότερες επιτυχημένες διακοπές έρχονται μετά από πολλαπλές προσπάθειες (3–6). Κάθε απόπειρα εκπαιδεύει τον εγκέφαλο (CDC, 2023). 
Ποιο είναι το επόμενο βήμα αν δεν πετύχεις την πρώτη φορά;
Μην το δεις ως αποτυχία. Δες το σαν γενική πρόβα. Η διακοπή του καπνίσματος δεν είναι κουμπί που πατάς. Είναι μια διαδικασία που εκπαιδεύει το σώμα και τον εγκέφαλο. Οι περισσότεροι χρειάζονται 3–6 σοβαρές προσπάθειες για να τα καταφέρουν. Κάθε φορά είναι λίγο πιο εύκολο, γιατί γνωρίζεις καλύτερα τον εαυτό σου. Πότε δυσκολεύεσαι πιο πολύ, τι σε ενεργοποιεί, τι μπορείς να αλλάξεις.
Πρακτικά βήματα μετά από αποτυχημένη απόπειρα:
1. Ανασκόπηση εμπειρίας
➤ Τι πήγε καλά; Τι δυσκόλεψε; Τι ενεργοποίησε την υποτροπή;
2. Επανακαθορισμός ημερομηνίας διακοπής
➤ Μην περιμένεις την «τέλεια στιγμή». Όρισε ξανά ημερομηνία σε 1–2 εβδομάδες.
3. Ενίσχυση υποστήριξης
➤ Χρήση νικοτινικής υποκατάστασης ή φαρμακοθεραπείας (βασικά εφόδια).
Συγκριτικός πίνακας μεθόδων διακοπής

Η Εξάρτηση 
Το κάπνισμα δεν είναι μόνο συνήθεια αλλά είναι μία εξάρτηση με βιοχημική βάση (εθισμός στη νικοτίνη), ψυχολογική ενίσχυση (μηχανισμοί επιβράβευσης), και συμπεριφορικής ρουτίνας (καφές–τσιγάρο, άγχος–τσιγάρο, παρέα–τσιγάρο). Όπως κάθε εξάρτηση, χρειάζεται χρόνο και επαναλαμβανόμενη προσπάθεια για να διακοπεί.Η εξάρτηση δεν είναι αδυναμία αλλά μιανευρο-βιολογική πραγματικότητα. Ο εγκέφαλος μαθαίνει να ηρεμεί με τη νικοτίνη και αντιδρά όταν αυτή λείπει. Η νικοτίνη δρα στους ίδιους υποδοχείς του εγκεφάλου που εμπλέκονται στο σύστημα ανταμοιβής – γι’ αυτό η εξάρτηση δεν είναι απλώς μια συνήθεια, αλλά μια νευροχημική εξάρτηση. Εκνευρισμός, άγχος, πείνα, κακή διάθεση, διαταραχήύπνουαποτελούν την «καταιγίδα στέρησης» που κορυφώνεται τις πρώτες 3–4 ημέρες και φθίνει στις επόμενες 2–4 εβδομάδες. Μετά, ο ουρανός καθαρίζει.Το σώμα σταματά να φωνάζει. Ο εγκέφαλος ηρεμεί και εσύ αρχίζεις να αναπνέεις καθαρά.
Μην το αφήνεις για "μετά"
Μην περιμένεις την τέλεια στιγμή. Το κάπνισμα έχει το δικό του ρολόι, και μετράει αντίστροφα. Όσο εσύ διστάζεις, εκείνο σβήνει μέρες, ανάσες και εμπειρίες. Όμως το σώμα σου δεν κρατάει κακία. Δεν έχει μνήμη τιμωρίας, έχει έμφυτη ικανότητα αποκατάστασης. Εσύ χωρίς καπνό είσαι πιο ελεύθερος, πιο υγιής, πιο ζωντανός.

Σε 5 έως 10 χρόνια μετά τη διακοπή του καπνίσματος, ο κίνδυνος για εγκεφαλικό επεισόδιο και καρκίνο στόματος, λάρυγγα ή φάρυγγα μειώνεται θεαματικά προσεγγίζοντας σημαντικά τα επίπεδα ενός μη καπνιστή. Η ανάκτηση της υγείας δεν είναι μόνο εφικτή, αλλά και μετρήσιμη, όταν η απόφαση συνοδεύεται από επιμονή και υποστήριξη.
Πρακτικές συμβουλές για τη διακοπή του καπνίσματος
Η νικοτίνη καταστέλλει την όρεξη μέσω υποδοχέων νικοτινικής ακετυλοχολίνης στον υποθάλαμο. Μετά τη διακοπή του καπνίσματος, η φυσική όρεξη επανέρχεται, αλλά συχνά, όχι γιατί πραγματικά πεινάμε, αλλά ως μία παρόρμηση για φαγητό, ειδικά αν δεν υπάρχει δομημένο πρόγραμμα διατροφής.Κατά τη στέρηση νικοτίνης, ο εγκέφαλος συχνά μπερδεύει το αίσθημα έλλειψης με μια «ανάγκη για ανταμοιβή» και αναζητά υποκατάστατα. Το σύστημα ανταμοιβής (mesolimbic dopaminergic pathway) ενεργοποιείται με παρόμοιο τρόπο από το κάπνισμα, τα επεξεργασμένα τρόφιμα και άλλες παρορμητικές συμπεριφορές, με αποτέλεσμα η νικοτινική στέρηση να προκαλεί μια νευροχημική «πείνα» για ανταμοιβή που ο εγκέφαλος επιχειρεί να καλύψει με φαγητό, συχνά χωρίς πραγματική βιολογική πείνα. Έτσι, αν τρως απλώς επειδή βαριέσαι, ουσιαστικά του κάνεις το χατίρι. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε παροδική υπερφαγία ή ψευδαίσθηση πείνας, η οποία συνήθως κορυφώνεται στις πρώτες δύο εβδομάδες. Με στοιχειώδη διατροφικό έλεγχο και επίγνωση του μηχανισμού, το φαινόμενο σταδιακά εξασθενεί. Προσπάθησε να τρως μικρά γεύματα με φυτικές ίνες (φρούτα, ξηροί καρποί, λαχανικά) τα οποία προκαλούν παρατεταμένο κορεσμό, σταθεροποιούν τα επίπεδα σακχάρου (λιγότερες υπογλυκαιμικές “κρίσεις”) και μειώνουν την ψευδαίσθηση πείνας που προκαλείται από την έλλειψη νικοτίνης. 
Το κάπνισμα είναι πολυαισθητηριακή και τελετουργική συνήθεια, που περιλαμβάνει κινήσεις χεριών, επαφή με τα χείλη, εισπνοή και στοματική απασχόληση. Μελέτες δείχνουν ότι υποκατάστατα που μιμούνται τις χειρονομίες του καπνίσματος (όπως τσίχλα, σνακ, χειριστικά αντικείμενα) μειώνουν σημαντικά την επιθυμία για τσιγάρο, ακόμα και αν δεν περιέχουν νικοτίνη. Η κατανάλωση νερού ή ροφημάτων δρα ως «καθησυχαστικό ερέθισμα» και βοηθά στην απασχόληση των χεριών και του στόματος — σημαντικό για την απεξάρτηση από την τελετουργία του καπνίσματος. Αντίθετα, η καφεΐνη και το αλκοόλ συσχετίζονται με αυξημένη επιθυμία και υποτροπή. Ο καφές ενεργοποιεί την εγρήγορση και αυξάνει τη νευρικότητα. Το αλκοόλ μειώνει τις αναστολές και έχει συνδεθεί με >50% ποσοστά υποτροπής.
Οι βαθιές αναπνοές (diaphragmatic or paced breathing) και το γρήγορο περπάτημα μειώνουν την κορτιζόληκαι την επιθυμία για κάπνισμα κατά >30%.Παράλληλα ενεργοποιούν το παρασυμπαθητικό νευρικό σύστημα και μειώνουν το «σύμπτωμα στέρησης». Μελέτες δείχνουν ότι ακόμη και 5 λεπτά γρήγορου βαδίσματοςήτεχνικές αναπνοής διάρκειας 1–2 λεπτών μπορούν να μειώσουν την ένταση της επιθυμίας για κάπνισμα κατά >30%.
Τέλος, η κοινωνική επαφή φαίνεται να μειώνει την παρόρμηση για κάπνισμα. Επικοινώνησε με ένα φίλο. Ένα τηλεφώνημα ή μήνυμα, μειώνει το στρες, ανακόπτει το μοτίβο αρνητικών σκέψεων και δίνει χρόνο στον χρήστη να αποστασιοποιηθεί από το ερέθισμα. Η αλλαγή ρυθμού σκέψης (cognitive shift) μέσω κοινωνικής επαφής δρα αντικαταθλιπτικά. Μελέτες δείχνουν ότι η χρήση εφαρμογών υποστήριξης, ομάδων ή έστω απλών μηνυμάτων σχετίζεται με καλύτερη συμμόρφωση καιχαμηλότερα ποσοστά υποτροπής.
Η διακοπή είναι μια διαδικασία, όχι μια στιγμή. Κάθε απόπειρα σε φέρνει πιο κοντά στην επιτυχία. Αυτό που μετρά δεν είναι αν έπεσες, αλλά ότι σηκώθηκες.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 
Allen AM, et al. Food intake and weight gain after quitting smoking. Curr Addict Rep. 2023.
Audrain-McGovern J, et al. Nicotine withdrawal and food craving in smokers. Appetite. 2022.
Cahill K, et al. Pharmacological interventions for smoking cessation. Cochrane Database Syst Rev. 2023.
Farley AC, et al. Weight gain after smoking cessation: a theoretical framework. BMJ Open. 2020.
Girvalaki C, Papadakis S, Vardavas C, Petridou E, Pipe A, Lionis C; Practice Based Research Network in Primary Care in Crete. Smoking cessation delivery by general practitioners in Crete, Greece. Eur J Public Health. 2018;28(3):542–547.
Hughes JR. Effects of abstinence from tobacco: valid symptoms and time course. Nicotine Tob Res. 2007.
Roberts ME, et al. Hand-to-mouth behavior and smoking cessation. Nicotine Tob Res. 2023.
Shiffman S, et al. Associations between alcohol and tobacco: pharmacological and behavioral mechanisms. Exp Clin Psychopharmacol. 2009.
US Preventive Services Task Force. Interventions for tobacco smoking cessation in adults, including pregnant persons: US Preventive Services Task Force recommendation statement. JAMA. 2021;325(3):265–279.
West R, et al. Estimating the number of quit attempts it takes to quit smoking successfully in a longitudinal cohort. BMJ Open. 2013;3:e003491.
World Health Organization. Toolkit for delivering brief tobacco interventions in primary care. Geneva: WHO; 2021.

* Συντονιστής Επιστημονικής Λειτουργίας του ΚΥ Κισσάμου, 

ΖΗΣΕ ΣΑΝ ΝΑ ΕΧΕΙΣ ΔΙΑΒΗΤΗ / ΓΙΑΤΙ ΑΦΟΡΑ ΟΛΟΥΣ ΜΑΣ

«Η πρόληψη στον διαβήτη δεν τελειώνει με τη διάγνωση. Αρχίζει με αυτήν»
Ο Σακχαρώδης Διαβήτης τύπου 2 δεν χρειάζεται τιμωρίες ή «μαγικές» λύσεις. Χρειάζεται ενημέρωση και ισορροπία – όχι τελειότητα. Μικρές καθημερινές επιλογές κάνουν τη διαφορά. Με βάση τις πιο πρόσφατες διεθνείς οδηγίες (ADA 2024 – ESC/EASD 2023), το Κέντρο Υγείας Κισσάμου προτείνει πρακτικά βήματα φροντίδας — για ασθενείς και για όσους θέλουν να προλάβουν. 
🎯 Οι βασικοί στόχοι
• Σάκχαρο νηστείας: 80–130 mg/dl
• 2 ώρες μετά το φαγητό: <180 mg/dl
• Γλυκοζυλιωμένη (HbA1c): <7% (ή <6.5% για νέους χωρίς υπογλυκαιμίες)
• Πίεση: <140/90 mmHg (ή <130/80 αν υπάρχει καρδιαγγειακός κίνδυνος)
• LDL χοληστερόλη: <100 mg/dl (ή <70 σε ασθενείς με καρδιοπάθεια)
Οι στόχοι αυτοί προσαρμόζονται για κάθε άτομο.
💡 Η HbA1c είναι η μνήμη του σακχάρου. Γράψε εσύ την ιστορία της
Διατροφή 
Η διατροφή που ρυθμίζει το σάκχαρο είναι η ίδια που μειώνει την πίεση, την κακή χοληστερίνη (LDL-C) και τον κίνδυνο για στεφανιαία νόσο και αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο.
✅ Προτιμήστε:
• άπαχο κρέας, ψάρια, φρέσκα λαχανικά
• Ξηρούς καρπούς χωρίς αλάτι – 1 χούφτα/μέρα
Χαμηλός γλυκαιμικός δείκτης
Προστατεύουν την καρδιαγγειακή υγεία
Βελτιώνουν το λιπιδαιμικό προφίλ (↓ LDL, ↑ HDL)
• Υδατάνθρακες: προτιμήστε ολικής άλεσης
(ίδιες θερμίδες, αλλά περισσότερες φυτικές ίνες)
Καλύτερος μετα-γευματικός έλεγχος
Τα προϊόντα ολικής άλεσης έχουν χαμηλότερο γλυκαιμικό δείκτη, περισσότερες διαλυτές ίνες και οδηγούν σε καλύτερη ευαισθησία στην ινσουλίνη (ESC/EASD 2023).
• Όσπρια (φακές, ρεβίθια)
💡 Οι φακές δεν είναι απλώς νηστίσιμες. Είναι σταθεροποιητικές.
🥛 Προτιμήστε γαλακτοκομικά χαμηλών λιπαρών (π.χ. γιαούρτι, τυρί τύπου cottage), αποφεύγοντας τα πλήρη ή πολύ αλμυρά.
Προτιμώνται:
• Γάλα:
o Ημιάπαχο ή 1,5%
o Κατσικίσιο ή αγελαδινό 
• Γιαούρτι:
o Στραγγιστό ή παραδοσιακό
o Χωρίς γλυκαντικά ή φρούτα
o Με προσθήκη ξηρών καρπών, κανέλας ή λίγων φρούτων αν θέλετε γεύση
• Τυρί:
o Ανάλατα, ημίσκληρα ή χαμηλά σε λιπαρά (π.χ. ανθότυρο, μανούρι, κασέρι light)
Κρέας και Διαβήτης – Τι ισχύει;
❌ Δεν απαγορεύεται το κρέας, αλλά υπάρχουν ποιοτικοί περιορισμοί.
✅ Τι προτιμάμε:
• Άπαχο κρέας: κοτόπουλο χωρίς πέτσα, άπαχο μοσχάρι
• Αμνοερίφια: Επιλέξτε άπαχα κομμάτια, ψητά ή λεμονάτα
💡 Πρακτική σύσταση:
Ναι στο παραδοσιακό, αλλά με μέτρο και καλή προετοιμασία.
• Ψάρι: 2 φορές/εβδομάδα (ιδίως λιπαρά ψάρια – π.χ. σαρδέλες, σολομός)
🚫 Αποφύγετε:
• Επεξεργασμένα αλλαντικά, τηγανητά, «λευκούς» υδατάνθρακες
• Χυμούς, αποξηραμένα φρούτα, σιρόπια
🥚 Τι ισχύει για τα αυγά;
Τα αυγά δεν αυξάνουν άμεσα το σάκχαρο, αλλά η υπερβολική κατανάλωση κρόκου μπορεί να επηρεάσει τη χοληστερόλη.
•  1 αυγό/ημέρα θεωρείται ασφαλές για το γενικό πληθυσμό με διαβήτη.
•  Μπορεί να καταναλώνεται και περισσότερα/εβδομάδα, εφόσον:
• Η συνολική διατροφή είναι χαμηλή σε κορεσμένα λιπαρά,
• Δεν υπάρχει υπερχοληστερολαιμία ή καρδιοπάθεια.
🍎 Φρούτα & Σάκχαρο – Τι να προτιμάς
Τα φρούτα δεν απαγορεύονται — όταν ξέρεις ποια, πόσα και πότε.
✅ Φρούτα με χαμηλό ή μέτριο γλυκαιμικό δείκτη (GI <60):
μήλο, αχλάδι, φράουλες, ροδάκινο, κεράσια, πορτοκάλι
 Πρακτική σύσταση:
💡 ένα τη φορά, και μετά το φαγητό.
Έτσι το σάκχαρό σου ανεβαίνει ήπια και προβλέψιμα, όχι απότομα.
Καρπούζι;
Έχει υψηλό δείκτη (GI), αλλά χαμηλό γλυκαιμικό φορτίο (GL) λόγω μεγάλης περιεκτικότητας σε νερό.
✅ Τι σημαίνει αυτό;
→ Μπορείς να φας 1 λεπτή φέτα, κατά προτίμηση με πρωτεΐνη (π.χ. λίγους ξηρούς καρπούς ή τυρί).
________________________________________
🏃 Κίνηση – Κάθε μέρα
Το σώμα “θυμάται” την άσκηση. Μόλις 30 λεπτά την ημέρα βελτιώνουν την αντίσταση στην ινσουλίνη και μειώνουν τον κίνδυνο διαβήτη σχεδόν στο μισό (DPP study)
• 30 λεπτά περπάτημα ή ήπια δραστηριότητα (5–6 km/h)
• Κίνηση μετά τα γεύματα
• Όχι συνεχόμενο κάθισμα >2 ώρες
💡 Κάθε βήμα μετράει. Το θέμα είναι να κάνεις το πρώτο.
🍷 Αλκοόλ & Σακχαρώδης Διαβήτης
➤ 1 ποτήρι/ημέρα για γυναίκες
➤ έως 2 για άνδρες
Το αλκοόλ δεν απαγορεύεται — αλλά χρειάζεται επίγνωση.
• Αν πιείτε, κάντε το με το φαγητό, όχι με άδειο στομάχι.
• Το κρασί ή η μπύρα χωράνε — όταν δεν κρύβουν συνήθεια.
• Αν παίρνετε ινσουλίνη ή φάρμακα που ρίχνουν το σάκχαρο, προσέξτε την υπογλυκαιμία μετά το ποτό — μπορεί να έρθει και μετά από ώρες.
✅ Κατάλληλες επιλογές:
• Ξηρό κόκκινο ή λευκό κρασί
• Μπύρα 
• Ποτέ γλυκά λικέρ, κοκτέιλ ή «ειδικά» ποτά για διαβητικούς (συχνά παραπλανητικά)
________________________________________
💡 Αν πιεις, να είναι επιλογή — όχι συνήθεια η διέξοδος.
🧪 Παρακολούθηση – όχι τιμωρία, αλλά εργαλείο
• HbA1c κάθε 3–6 μήνες
• 1–2 μετρήσεις/ημέρα (νηστείας και μετά γεύματος)
• Καταγραφή τιμών και συσχέτιση με διατροφή/δραστηριότητα
• Πίεση & βάρος ανά τακτά διαστήματα
🦶 Φροντίδα Ποδιών – Ελέγχετε αυτά που δεν νιώθετε
• Πλύσιμο – στέγνωμα – έλεγχος καθημερινά
• Όχι κάλους ή κόψιμο νυχιών βαθιά
• Μαλακά παπούτσια – Όχι ξυπόλυτο περπάτημα
💡 Αν βλέπετε κάτι «περίεργο» στα πόδια, δείξτε το. Μην το παρατηρείτε απλώς.
 Ρουτίνα ελέγχων – Πρόληψη, όχι καταναγκασμός
• HbA1c: κάθε 3–6 μήνες
📌 Η συχνότητα της μέτρησης δεν είναι “μία για όλους”. Καθορίζεται από τη σταθερότητα και τους στόχους του ασθενούς.
• Μικρο-λευκωματίνη & βυθός οφθαλμών 1 φορά/έτος
• Λιπίδια, ΗΚΓ, πίεση: όπως υποδείξει ο ιατρός
👥 Κι αν δεν έχω διαβήτη;
• Οι διατροφικές αρχές, η άσκηση, ο έλεγχος του βάρους και η αποφυγή επεξεργασμένων τροφών δεν είναι «δίαιτα για διαβητικούς».
• Είναι τρόπος να παραμένεις υγιής, καρδιοπροστατευμένος και ενεργός — είτε έχεις διαβήτη είτε όχι.
💡 Η καλύτερη πρόληψη είναι να τρως και να κινείσαι σαν να έχεις διαβήτη — πριν στο πει η διάγνωση. Οι τακτικοί έλεγχοι βάρους, πίεσης και σακχάρου είναι μέρος της πρόληψης — όχι «προνόμιο» του ασθενούς.
💭 Σκέψη για τον αναγνώστη
Πίστη: η “σιωπηλή” ενίσχυση
Η πίστη δεν είναι μόνο παρηγοριά. Μπορεί να λειτουργεί και ως εσωτερική εντολή φροντίδας — μια ήσυχη δύναμη που ενισχύει τη συνέπεια και την ψυχική ανθεκτικότητα.
Σύμφωνα με μελέτες, το θρησκευτικό βίωμα συνδέεται με χαμηλότερα επίπεδα στρες, βελτιωμένη ορμονική ισορροπία και μείωση της φλεγμονής – μηχανισμοί που επηρεάζουν θετικά την ευαισθησία στην ινσουλίνη και τον μεταβολικό έλεγχο.
Αυτή η θεώρηση τεκμηριώνεται επιστημονικά από τη μελέτη SPILI στην Κρήτη, υπό την καθοδήγηση του Καθηγητή Γενικής Ιατρικής Χ. Λιονή. Στη φάση SPILI III, καταγράφηκε ότι κάτοικοι με έντονη θρησκευτικότητα και αίσθηση συνοχής (sense of coherence) παρουσίασαν:
• Χαμηλότερα επίπεδα κορτιζόλης (ορμόνη του στρες)
• Λεπτότερο έσω μέσο χιτώνα καρωτίδας (IMT) – δείκτη καρδιομεταβολικής υγείας
• Μικρότερη συχνότητα προδιαβήτη και διαβήτη τύπου 2
Ίσως τελικά, η αληθινή φροντίδα ξεκινά βαθύτερα απ’ το φαγητό και την άσκηση. Ίσως ξεκινά από μέσα — από την πρόθεση να ζήσεις με πίστη και σεβασμό προς τον εαυτό σου.
Επίλογος 
 Η καλύτερη θεραπεία είναι να μη σου χρειαστεί
Η φροντίδα για τον σακχαρώδη διαβήτη δεν είναι πειθαρχία. Είναι αυτοσεβασμός.
Και η πρόληψη δεν σημαίνει στέρηση — σημαίνει ζωή χωρίς απώλειες. Αν αρχίσεις να τρως, να κινείσαι και να ζεις σαν να έχεις διαβήτη, το πιθανότερο είναι πως δεν θα τον χρειαστείς ποτέ.Και αν κάποτε έρθει, θα σε βρει έτοιμο — όχι απροετοίμαστο.
Γιατί η καλύτερη θεραπεία, είναι εκείνη που δεν χρειάστηκε ποτέ.
Βιβλιογραφία (2023–2024)
1. American Diabetes Association. Standards of Medical Care in Diabetes – 2024.
2. ESC/EASD 2023 Guidelines on diabetes and cardiovascular risk.
3. Knowler WC, Barrett-Connor E, et al. Reduction in the incidence of type 2 diabetes with lifestyle intervention or metformin. N Engl J Med. 2002; 346(6):393–403.
4. NICE NG28. Type 2 diabetes in adults: management. May 2023
5. Anyfantakis D., Symvoulakis E. K., Panagiotakos D. B., Tsetis D., Castanas E., Shea S., Venihaki M., Lionis C.
Impact of religiosity/spirituality on biological and preclinical markers related to cardiovascular disease. Results from the SPILI III study.
Hormones (Athens). 2013 Jul Sep; 12(3): 386–396. doi: 10.1007/BF03401304. 
6. Lionis C., Anyfantakis D., Symvoulakis E. K., Shea S., Panagiotakos D. B., Castanas E.
Bio-psychosocial determinants of cardiovascular disease in a rural population on Crete, Greece: formulating a hypothesis and designing the SPILI III study.
BMC Research Notes. 2010; 3:258. doi: 10.1186/1756 0500 3 258.
7. IDF Global Guideline for Type 2 Diabetes – 2023.

*Το παρόν συντάχθηκε και εγκρίθηκε  από τον Συντονιστή Επιστημονικής Λειτουργίας του ΚΥ Κισσάμου, Δρ Δημήτρη Ανυφαντάκη, MSc, PhD

ΟΤΑΝ Ο ΙΔΡΩΤΑΣ ΓΙΝΕΤΑΙ ΑΙΜΑ / Η ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΤΗ ΣΚΙΑ ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ

του Δημήτρη Ανυφαντάκη, Ιατρού, MSc, PhD
 Διευθυντή Κέντρου Υγείας Κισσάμου
Καθώς εισερχόμαστε στη Μεγάλη Εβδομάδα, οι καρδιές μας στρέφονται με σεβασμό και κατάνυξη προς τα Πάθη του Θεανθρώπου. Η ιστορία των Παθών, πέρα από το αδιαμφισβήτητο πνευματικό της βάθος, αποκαλύπτει και μια συγκλονιστική σωματική πραγματικότητα — την οποία η ιατρική μπορεί να ερμηνεύσει με ιδιαίτερο τρόπο.
Η πρώτη σκηνή που συγκλονίζει κάθε φορά είναι η προσευχή του Ιησού στον Κήπο της Γεσθημανής. Εκεί, μόνος μέσα στη νύχτα, λίγες ώρες πριν τη σύλληψή Του, ο Χριστός βιώνει τέτοια ψυχική αγωνία που, σύμφωνα με τον Ευαγγελιστή Λουκά, (ο οποίος ήταν και ιατρός) "ο ιδρως αυτού εγίνετο ωσεί θρόμβοι αίματος καταβαίνοντες επί την γην" (Λουκ. 22:44). 
Ένα φαινόμενο που η ιατρική αναγνωρίζει ως αιματιδρωσία (hematidrosis), εξαιρετικά σπάνιο, κατά την οποίo το άτομο ιδρώνει αίμα, συνήθως κάτω από έντονο ψυχοσωματικό στρες. Tα αγγεία γύρω από τους ιδρωτοποιούς αδένες ρήγνυνται επιτρέποντας στο αίμα να αναμειχθεί με τον ιδρώτα. Από παθο-φυσιολογικής άποψης, η έντονη διέγερση του συμπαθητικού νευρικού συστήματος προκαλεί αγγειοσυστολή, ακολουθούμενη από αιφνίδια αγγειοδιαστολή, γεγονός που προκαλεί ρήξη των μικρών αγγείων γύρω από τους ιδρωτοποιούς αδένες.
Η κατάσταση αυτή έχει περιγραφεί συχνότερα σε νεαρά άτομα που βιώνουν έντονα τραυματικά ή φοβικά βιώματα. Οι καταγεγραμμένες περιπτώσεις περιλαμβάνουν ανθρώπους σε ακραίες ψυχολογικές πιέσεις, όπως φυλακισμένους λίγο πριν την εκτέλεση ή στρατιώτες πριν από τη μάχη. Παρά τη θεαματική εικόνα της αιμορραγίας, το φαινόμενο είναι αυτό-περιοριζόμενο και δεν οδηγεί σε μαζική απώλεια αίματος.
Όταν η επιστήμη υποκλίνεται στο μυστήριο
Σε κάθε ασθενή που υποφέρει, βλέπουμε κάτι από εκείνη την αγωνία της Γεσθημανής. Κι ίσως, σε κάποιες στιγμές, όταν όλα μοιάζουν να μην έχουν νόημα, τότε είναι που ο Ιησούς της Γεσθημανής γίνεται ο δικός μας συνοδοιπόρος – ο μόνος που μπορεί να κατανοήσει πλήρως τον πόνο του άλλου, γιατί τον έζησε στην απόλυτη του μορφή.
Η ιατρική δεν είναι απλώς διάγνωση και θεραπεία. Είναι λειτούργημα και στη Μεγάλη Εβδομάδα, γίνεται και προσκύνημα. Κάθε φορά που στεκόμαστε δίπλα σε ένα κρεβάτι ασθενούς, ας θυμόμαστε πως ο Χριστός, ως "ιατρός των ψυχών και των σωμάτων", δεν ήρθε απλώς να θεραπεύσει – ήρθε να συμπονέσει και να θυσιαστεί. Και κάποιες φορές ως ιατροί είμαστε μάρτυρες ανεξήγητων βελτιώσεων, ανατροπών ή «μικρών αναστάσεων», που ούτε η στατιστική ούτε τα ιατρικά  πρωτόκολλα προβλέπουν. Εκεί, η ιατρική συναντά την πίστη· όχι σε αντίθεση με την επιστήμη, αλλά ως ταπεινή υπενθύμιση ότι ο άνθρωπος είναι κάτι βαθύτερο. 
Η ιατρική επιστήμη λοιπόν, καλείται να βαδίσει με ταπεινότητα εκεί όπου ο άνθρωπος παλεύει με τα όρια του. Στο βαθύτερό της νόημα, οφείλει να εμπνέει και να  στηρίζει τον ασθενή στην πιο ευάλωτη στιγμή του. Όπως ο Χριστός πρόσφερε τον εαυτό Του, έτσι και ο ιατρός, όταν δίνει με αυταπάρνηση, γίνεται φως μέσα στη δοκιμασία του άλλου. Ανάμεσα στο φως της πίστης και στο αίμα της θυσίας, η ιατρική επιστήμη θυμάται πως δεν αρκεί να θεραπεύει. Πρέπει να συμπάσχει. Όταν ο ιδρώτας γίνεται αίμα, τότε η φροντίδα γίνεται αυταπάρνηση. Κι όταν η προσφορά φτάνει στο σημείο της θυσίας, τότε γεννιέται η αληθινή ελπίδα για ζωή.
 
The Agony in the Garden of Gethsemane (EL GRECO) the
Βιβλιογραφικές αναφορές 
• Holoubek, J. E., & Holoubek, A. B. (1996). Blood, Sweat and Fear: A Classification of Hematidrosis. Journal of Medicine, 27(3–4), 115–133.
• Zugibe, F. T. (2005). The Crucifixion of Jesus: A Forensic Inquiry. M. Evans and Company.
• Anyfantakis, D., Tsoucalas, G., Karelis, A., Papazoglou, N., Spandidos, D.A., Krasagakis, K., & Symvoulakis, E. (2024). Diapedesis leading to hematidrosis due to abrupt emotional suffering (Review). Experimental and Therapeutic Medicine, 28, 453.

Η ΚΡΗΤΙΚΗ -ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ : ΑΡΧΑΙΑ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΚΡΗΤΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΥΓΕΙΑ

Γράφει ο Δημήτριος Ανυφαντάκης, MSc, PhD
Γενικός Ιατρός
Διευθυντής Κέντρου Υγείας Κισσάμου 
Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Κρήτης

Η ιστορία της κρητικής διατροφής ξεκινά από πολύ παλιά και από ευρήματα των αρχαιολογικών ανασκαφών φαίνεται πως οι αρχαίοι Κρήτες και οι Μινωίτες κατανάλωναν τα ίδια σχεδόν προϊόντα που καταναλώνονται και σήμερα. Στα δε ανάκτορα της μινωικής εποχής βρέθηκαν μεγάλα πιθάρια που χρησιμοποιούνταν για ελαιόλαδο, δημητριακά, όσπρια και μέλι.  
Αυτή η παράδοση της Κρήτης, που διατήρησε έναν πυρήνα από προϊόντα που καταναλώνονται μέχρι τις μέρες μας βασισμένα σε φυσικές και ανεπεξέργαστες τροφές, έγινε το επίκεντρο μιας από τις σημαντικότερες διεθνείς μελέτες διατροφής και υγείας. Η Μελέτη των Επτά Χωρών που πραγματοποιήθηκε μεταξύ άλλων και στην Κρήτη στις αρχές της δεκαετίας του ’60, είναι ιστορικά η πρώτη σημαντική επιστημονική μελέτη που διερευνά τη διατροφή και τον τρόπο ζωής σε σχέση με τις καρδιαγγειακές παθήσεις, τη στεφανιαία νόσο και άλλα προβλήματα υγείας. Τα αποτελέσματά της ανέδειξαν τα οφέλη της κρητικής διατροφής, καθώς οι Κρητικοί συμμετέχοντες παρουσίασαν το χαμηλότερο ποσοστό θανάτων από καρδιαγγειακά νοσήματα και το μεγαλύτερο προσδόκιμο ζωής. 
Το διαιτολόγιο των Κρητικών την δεκαετία του ’60 περιελάβανε ελαιόλαδο, λαχανικά, φρούτα, όσπρια, ανεπεξέργαστα δημητριακά, ψάρια και γαλακτοκομικά, ενώ χαμηλή ήταν η κατανάλωση κόκκινου κρέατος (όχι πάνω από δύο φορές τον μήνα) και γλυκών (σπάνια). Το μέλι και το κρασί είχαν θέση στην διατροφή τους, χωρίς όμως υπερβολές. 
Η διατροφική σύνθεση της Μεσογειακής και Κρητικής διατροφής, με χαμηλή περιεκτικότητα σε κορεσμένα λιπαρά και χοληστερόλη, βοήθησε στην αποδυνάμωση των παραγόντων κινδύνου που επιβαρύνουν την καρδιαγγειακή υγεία. Οι μελέτες έδειξαν ότι η προσήλωση σε αυτές τις διατροφικές πρακτικές μείωνε τον κίνδυνο ανάπτυξης στεφανιαίας νόσου κατά περίπου 40% και τον κίνδυνο καρδιαγγειακής θνησιμότητας κατά 30% σε μεσήλικες και ηλικιωμένους. 
Ο πληθυσμός της Κρήτης είχε τους λιγότερους θανάτους από έμφραγμα του μυοκαρδίου, καρκίνους και άνοια, σε σύγκριση με όλους τους υπόλοιπους πληθυσμούς από τις 7 χώρες της μελέτης. Μακροπρόθεσμα ο πληθυσμός της Κρήτης είχε το υψηλότερο ποσοστό επιζώντων σε σύγκριση με τους άλλους πληθυσμούς, ενώ οι Κρήτες είχαν επίσης το χαμηλότερο βάρος σώματος σε σύγκριση με τις άλλες χώρες. 
Μετά από τη μελέτη των Επτά Χωρών, μία σημαντική έρευνα στο θέμα της Κρητικής διατροφής είναι η μελέτη Lyon Heart (Lyon Diet Heart Study). Για τη μελέτη αυτή, 605 ασθενείς που είχαν υποστεί έμφραγμα του μυοκαρδίου χωρίστηκαν τυχαία σε δύο ομάδες : η μία ομάδα ακολουθούσε μία δίαιτα μεσογειακού τύπου και η άλλη ομάδα ακολούθησε μία διατροφή προτεινόμενη από την American Heart Association.  Και οι δύο ακολουθούσαν την ενδεδειγμένη φαρμακευτική αγωγή. Έπειτα από διάστημα τεσσάρων ετών, η ομάδα που ακολουθούσε τη διατροφή μεσογειακού τύπου παρουσίασε μια μείωση κατά 70% στους θανάτους από καρδιά καθώς και στα μη θανατηφόρα εμφράγματα του μυοκαρδίου. 
Με τις παραπάνω έρευνες επιβεβαιώθηκε η αξία της παραδοσιακής μεσογειακής διατροφής, που διατηρούνταν από την αρχαιότητα και προσέφερε έναν φυσικό τρόπο προστασίας της υγείας.
Η διατροφή ως έκφραση πολιτιστικής ταυτότητας
Ωστόσο, η διατροφή δεν αποτελεί μόνο βιολογική ανάγκη, αλλά και έκφραση πολιτιστικής ταυτότητας και θρησκευτικής πίστης, καθώς αντικατοπτρίζει τις αξίες και τις παραδόσεις του κάθε λαού. Η υιοθέτηση και η τήρηση των παραδόσεων, θρησκευτικών και μη χαρακτήριζε την ελληνική κοινωνία κατά την περίοδο που πραγματοποιήθηκε η Μελέτη των Επτά Χωρών τη δεκαετία του 1960.  Συνεπώς οι διατροφικές συνήθειες των Κρητικών της εποχής εκείνης ήταν στενά συνυφασμένες με την τήρηση των διατροφικών κανόνων της Ορθόδοξης Χριστιανικής Εκκλησίας. Μάλιστα, μια σχετικά πρόσφατη μελέτη των Καφάτος και συν. έδειξε ότι η παραδοσιακή Κρητική δίαιτα η οποία ήταν το αντικείμενο της έρευνας κατά τη διάρκεια της Μελέτης των Επτά Χωρών τη δεκαετία του 1960, δε διέφερε σχεδόν καθόλου από την αυστηρότερη δίαιτα των μοναχών. 
Η μελέτη των Καφάτος και συν. έδειξε ότι τόσο στην παραδοσιακή κρητική δίαιτα όσο και στη νηστειακή δίαιτα, όπως αυτή συστήνεται από την Ορθόδοξη Χριστιανική Εκκλησία, καταναλώνονται μεγάλες ποσότητες φρούτων, λαχανικών και οσπρίων, ενώ υπάρχει αυξημένη πρόσληψη φυτικών ινών και αντιοξειδωτικών βιταμινών, καθώς και χαμηλή πρόσληψη κορεσμένων λιπαρών οξέων.
Από τις παραδοσιακές διατροφικές συνήθειες στη σύγχρονη κοινωνία
Στις μέρες μας ο τρόπος ζωής έχει μεταβληθεί ριζικά, απομακρύνοντας πολλούς από τις παραδοσιακές διατροφικές συνήθειες και οδηγώντας σε αυξημένη κατανάλωση επεξεργασμένων και έτοιμων τροφών. H δραστική αλλαγή του σύγχρονου τρόπου ζωής, η μείωση του ελεύθερου χρόνου, η μετεξέλιξη της οικογενειακής δομής και η επακόλουθη υιοθέτηση νέων διατροφικών συνηθειών, που οδηγούν στην κατανάλωση έτοιμου και τυποποιημένου φαγητού, είναι μια από τις πιο σοβαρές προκλήσεις για τη Δημόσια Υγεία στις μέρες μας. 
Δυστυχώς μετά τη δεκαετία του '80 οι νεότερες γενιές αύξησαν την κατανάλωση κόκκινου και επεξεργασμένου κρέατος ενώ λαμβάνουν 15-17% κορεσμένο λίπος ημερησίως. Τα οινοπνευματώδη ποτά και τα τρόφιμα υψηλής ενεργειακής πυκνότητας τετραπλασίασαν τα ποσοστά υπέρβαρων και παχύσαρκων παιδιών τις τελευταίες δεκαετίες. Ο επιπολασμός του σακχαρώδη διαβήτη υπολογίζεται στην Ελλάδα σε 6,1%, ενώ μέχρι το 2025 εκτιμάται ότι θα φτάσει το 7,3%. 
Εκτός από τις αλλαγές στις διατροφικές συνήθειες, σημειώνεται και σημαντική μείωση της καθημερινής σωματικής δραστηριότητας, ενώ η χώρα μας κατατάσσεται στα υψηλότερα ποσοστά καπνιστών στην Ευρώπη. Ο σύγχρονος τρόπος ζωής, που συχνά χαρακτηρίζεται από καθιστική εργασία και έλλειψη φυσικής άσκησης, σε συνδυασμό με τις ανθυγιεινές συνήθειες όπως το κάπνισμα, εντείνει τον κίνδυνο για σοβαρά προβλήματα υγείας. Έτσι, οι παραδοσιακές διατροφικές συνήθειες και ο ενεργός τρόπος ζωής που κάποτε προστάτευαν την υγεία φαίνεται να έχουν εγκαταλειφθεί, θέτοντας νέες προκλήσεις για την πρόληψη και αντιμετώπιση χρόνιων παθήσεων στη χώρα μας.
Η Επίδραση Ανθυγιεινών Διατροφικών Επιλογών στην ψυχική Υγεία 
Τα δεδομένα για τις διατροφικές συνήθειες των παιδιών στην Ελλάδα το 2008 αποκαλύπτουν ανησυχητικές τάσεις, με 1 στα 4 παιδιά ηλικίας 3-18 ετών να είναι υπέρβαρο ή παχύσαρκο. Οι διατροφικές τους επιλογές περιλαμβάνουν αυξημένη κατανάλωση γλυκών και έτοιμων προϊόντων στο πρωινό, μειωμένη πρόσληψη λαχανικών και συχνή κατανάλωση επεξεργασμένων σνακ, όπως γαριδάκια και πατατάκια, ενώ παρατηρείται και η τάση να παραλείπουν εντελώς το πρωινό. Οι συνήθειες αυτές έχουν άμεση επίδραση στην κοινωνικοσυναισθηματική ζωή των παιδιών, καθώς η διατροφή επηρεάζει τη σωματική και ψυχική υγεία. 
Επανασύνδεση με τις Παραδοσιακές Διατροφικές Συνήθειες
Η διατροφή που βασίζεται σε αυξημένη κατανάλωση φυτικών τροφών και περιορισμό ζωικών προϊόντων συμβάλλει σημαντικά στη μείωση των επιπέδων λιπιδίων στο αίμα, κυρίως της ολικής και της LDL χοληστερόλης, ενώ βοηθά στον έλεγχο του σωματικού βάρους χωρίς να αυξάνει τον κίνδυνο για υπέρταση, ανεπάρκεια βιταμινών Α και Ε, ή σιδηροπενική αναιμία. Παράλληλα, η τήρηση αυτής της διατροφής συσχετίζεται με αυξημένα επίπεδα ω-3 λιπαρών οξέων το οποίο έχει θετική επίδραση στην ψυχική υγεία, καθώς συνδέεται με μειωμένες πιθανότητες εμφάνισης καταθλιπτικών συμπτωμάτων. 
Αναλογιστείτε για λίγο τις διατροφικές συνήθειες των παππούδων και των γιαγιάδων σας. Θυμηθείτε τι έτρωγαν, πώς και κάθε πότε. Ποιες ήταν οι βασικές τροφές στο τραπέζι τους; Ίσως ήταν πιο απλές, φυσικές, και βασισμένες στα προϊόντα της εποχής και της περιοχής τους. Η νηστεία ήταν για πολλούς ένα σταθερό κομμάτι του έτους, ενώ μόνο οι γιορτές συνοδεύονταν από ιδιαίτερα εδέσματα. Ανακαλώντας τις διατροφικές τους συνήθειες, μπορούμε να ανακαλύψουμε τα πρότυπα υγιεινής διατροφής που σήμερα αναζητούμε και να αντλήσουμε έμπνευση από έναν τρόπο ζωής που σεβάστηκε την παράδοση, την εποχικότητα και τη θρησκευτική πίστη, ικανοποιώντας παράλληλα τόσο τις σωματικές όσο και τις πνευματικές μας ανάγκες. 

Βιβλιογραφικές αναφορές
1.(Darcque, P., Poursat J., Touchais G., Treuil R., Οι πολιτισμοί του Αιγαίου. Καρδαμίτσα, Αθήνα: 2015.) Darcque, 2015, 525-527. 
2. https://www.moh.gov.gr/articles/news/1417-pagkosmia-hmera-diatrofhs
3. Keys A, Menotti A, Karvonen MJ, Aravanis C, Blackburn H, Buzina R, Djordjevic BS, Dontas AS, Fidanza F, Keys MH, et al. The diet and 15-year death rate in the seven countries study. Am J Epidemiol. 1986 Dec;124(6):903-15
4. de Lorgeril M, Salen P, Martin JL, Monjaud I, Delaye J, Mamelle N. Mediterranean diet, traditional risk factors, and the rate of cardiovascular complications after myocardial infarction: final report of the Lyon Diet Heart Study. Circulation. 1999 Feb 16;99(6):779-85.