ΑΡΧΑΙΑ ΠΟΛΥΡΡΗΝΙΑ

Η αρχαία Πολυρρήνια βρίσκεται στη θέση του ομώνυμου παραδοσιακού οικισμού, παλαιότερα Πάνω Παλαιόκαστρο και εκτείνεται στο ύψωμα βόρεια και ανατολικά του. Σύμφωνα με την παράδοση που διασώζει ο Στράβωνας Αχαιοί και Λάκωνες μέτοικοι οργάνωσαν το ντόπιο πληθυσμό, που κατοικούσε σε σκόρπιους οικισμούς (κωμηδόν ωκούν), σε μια πόλη.
Το όνομα της πόλης σημαίνει έναν τόπο με πολλά πρόβατα, όπως μαρτυρείτε από τον Στέφανο Βυζάντιο και το λεξικό Σούδα. Το δεύτερο συνθετικό Fρην απαντάται ήδη στις μυκηναϊκές πινακίδες σε λίστες δέρματος προβάτων. Η μυκηναϊκή καταγωγή του ονόματος συνδυάζεται με την παράδοση ότι ο Αγαμέμνονας κατά το ταξίδι της επιστροφής από την Τροία πέρασε από την Πολυρρήνια και με σποραδικές επιφανειακές ενδείξεις Υστερομινωικής ΙΙΙ κατοίκησης, που αντιστοιχεί σε αυτήν την περίοδο. Στην κλασική και ελληνιστική περίοδο η πόλη υπήρξε δύναμη στην δυτική Κρήτη, μια πόλη δυνατών ορεσίβιων πολεμιστών, κυνηγών και κτηνοτρόφων.
Χρησιμοποιούσε ως επίνειο το λιμάνι της Κισάμου, 7-8 χιλιόμετρα ΒΔ της, η οποία ήταν μια μικρή πολίχνη εξαρτημένη διοικητικά από την Πολυρρήνια. Οι αρχαίες ιστορικές πηγές (κυρίως ο Πολύβιος) και οι πολλές επιγραφές που διασώθηκαν στο χώρο, παρέχουν πολλές πληροφορίες για τα ιστορικά γεγονότα της ελληνιστικής περιόδου στα οποία η Πολυρρήνια διαδραμάτισε πρωταγωνιστικό ρόλο. Παρέμεινε όλη την ιστορική διαδρομή στην πλευρά της Σπάρτης και ανέπτυξε από πολύ νωρίς (2ον αιώνα π.Χ) φιλική πολιτική προς τους Ρωμαίους. Υποστήριξε επομένως τη ρωμαϊκή κατάκτηση και ανταμείφθηκε γι΄αυτό : συνέχισε να κόβει δικά της νομίσματα και ανέλαβε τον έλεγχο του Δικτυνναίου ιερού.
Η νομισματοποιία της πόλης ξεκινά τον 4ον αιώνα π.Χ και διαρκεί μέχρι και κατά την Ρωμαιοκρατία. Το ποιο χαρακτηριστικό σύμβολο των νομισμάτων της είναι το βουκράνιο, από το σύμβολο της πόλης, τον Ταύρο, ο οποίος κοσμούσε, εκτός των άλλων, την κύρια είσοδο της Ακρόπολης.
Η διοικητική επικράτεια της Πολυρρήνιας εκτεινόταν σύμφωνα με τον Σκύλακα από την βόρεια ως τη νότια ακτή του νησιού. Η πόλη εκτείνεται σε μια φυσικά οχυρωμένη θέση, στη μεσημβρινή πλευρά ενός κωνικού λόφου που περιβάλλεται από φαράγγια και δεσπόζει της πεδιάδας της Κισάμου. Στην κορυφή του λόφου (418μ) υπάρχει οχυρωμένη ακρόπολη. Η ελληνιστική οχύρωση της ακρόπολης σώζεται αρκετά καλά και σε κάποια σημεία συγχωνεύεται με την μεσαιωνική οχύρωση της ίδιας κορυφής, η οποία επεκτάθηκε και προς την βόρεια πλευρά.
Η ίδια η πόλη επίσης ήταν τειχισμένη με ημικυκλικούς και πολυγωνικούς πύργους κατά διαστήματα, λίγοι από τους οποίους σώζονται κατά μήκος της Βόρειας πλευράς και ένας μέσα στο σημερινό χωριό. Τα σπίτια της Πολυρρήνιας φαίνεται ότι ήταν στην πλειονότητα τους λαξευτά στο φυσικό βράχο και συμπληρωμένα με κτιστές τοιχοποιίες που δημιουργούσαν ωραίες προσόψεις σύμφωνα με τις απαιτήσεις της εποχής. Πολλά απ΄αυτά τα σπίτια διασώζουν το λαξευτό τμήμα τους σήμερα, που θυμίζει σπηλιά, είναι ορατά σε διάφορα επίπεδα και ανηφορίζουν από το σημερινό χωρίο στα υψίπεδα του αρχαιολογικού χώρου. Η τροφοδοσία τους με νερό, λόγω έλλειψης φυσικών πηγών, εξασφαλιζόταν με λαξευτές υπόγειες δεξαμενές.
Λείψανα ναών και ιερών εντοπίζονται μέσα στο σημερινό χωριό, στο λόφο της ακρόπολης, ακριβώς βόρεια της ελληνιστικής οχύρωσης όπου αργότερα κτίστηκε μια παλαιοχριστιανική εκκλησία, ερειπωμένη σήμερα, αλλά και εκτός των τειχών της πόλης, μέσα στο φαράγγι που διέρχεται από τα ανατολικά της, όπου βρέθηκαν επιγραφές του 3ου αιώνα π.Χ. Το μεγαλύτερο ωστόσο θρησκευτικό κέντρο, με τα μέχρι τώρα δεδομένα, φαίνεται ότι εντοπίζεται στο μεγάλο ισόπεδο κάτω από την ακρόπολη, στην σημερινή θέση των 99 Πατέρων. Η ανασκαφή που έκανε εκεί ο Θεοφανίδης το 1938 ανακάλυψε ένα κτίριο καλής κατασκευής των πρώιμων ελληνιστικών χρόνων (60,60 Χ 6.73 μ), μια στοά ή ένα μνημειώδη βωμό που άνηκε προφανώς σ΄ένα ναό που δεν έχει ακόμα αποκαλυφθεί αλλά που έχει σηματοδοτηθεί από πλήθος επιγραφών σε γωνιόλιθους που χρησιμοποιήθηκαν στο κτίσιμο της εκκλησίας του 19ου αιώνα μ.Χ. Οι επιγραφές αυτές είναι τιμητικές αλλά και ονόματα πολιτών που επισκέπτονταν το ιερό και χάραξαν τα ονόματα τους από τον 3ο αιώνα π.Χ και εξής.
Η αρχαία νεκρόπολη εκτός των τειχών (extra muros) βρίσκετα στα χαμηλά πρανή, δυτικά της πόλης και περιλαμβάνει συστάδες νεκροταφείων με λαξευτούς στους βράχους θαλαμοειδείς τάφους ή απλούστερους αλλά και χτιστά ταφικά μνημεία που έχουν δώσει καταπληκτικά έμμετρα επιτύμβια επιγράμματα.

Σταυρούλα Μαρκουλάκη
Αρχαιολόγος ΚΕ΄Εφορείας Αρχαιοτήτων