ΑΡΧΑΙΑ ΦΑΛΑΣΑΡΝΑ ΚΑΙ ΕΛΠΙΔΑ ΧΑΤΖΗΔΑΚΗ

Τι έχει γίνει ως και σήμερα στις ανασκαφές στα αρχαία Φαλάσαρνα!

Σύμφωνα με την κ. Χατζηδάκη, «η προκυμαία έχει ανασκαφεί περιοδικά από το 1993, αποκαλύπτοντας σειρά τετράπλευρων ογκολίθων από ψαμμίτη, δομημένων με το ακανόνιστο ισοδομικό σύστημα. Ξεχωρίζουν τρεις μακρόστενοι λίθοι (πρόβολοι) που φέρουν λαξευμένη κυκλική διαμπερή οπή στην κορυφή τους, ενώ στο εσωτερικό τους διακρίνεται το αποτύπωμα τριβής από την χρήση των σχοινιών των πλοίων. «Το 2008 οι ανασκαφικές τομές προεκτάθηκαν κατά 20 μέτρα, αποκαλύπτοντας την επίστρωση της προκυμαίας καθώς και τις όψεις τριών σειρών λίθων προς την πλευρά της λιμενολεκάνης. Ένας ακόμη πρόβολος με λαξευτή τετράγωνη οπή αποτελεί την τέταρτη δέστρα πλοίου. Η όλη αρχιτεκτονική κατασκευή παρουσιάζει, ωστόσο, έντονη διάβρωση, ενώ μεγάλο μέρος της ήταν καλυμμένο με θαλάσσιες αποθέσεις».
Η κ. Χατζηδάκη προσθέτει ότι η ανασκαφή υπήρξε αρκετά δύσκολη λόγω της σκληρής ιλύος και συμπαγών θαλάσσιων αποθέσεων που συσσωρεύτηκαν κατά τη λειτουργία του λιμανιού αλλά και μετά την καταστροφή του. Η στρωματογραφική ανάλυση έδειξε τουλάχιστον δύο λεπτές βαθμίδες αποθέσεων από τσουνάμι που έγιναν σε διαφορετικές περιόδους μεταξύ του 3ου και 2ου π.Χ. αιώνα. «Η συχνή τεκτονική δόνηση του δυτικού άκρου της Κρήτης στους αρχαίους χρόνους συνέβαλε στην κατάρρευση των μεγάλων ογκολίθων της ανωδομής αμέσως μπροστά από την προκυμαία. Το ίδιο ισχύει και για τις εν γένει αρχιτεκτονικές κατασκευές των λιμενικών έργων και των οχυρώσεων που περιέβαλαν τον «κλειστό λιμένα» της Φαλάσαρνας», τονίζει η αρχαιολόγος. Έτσι η ανασκαφή προχώρησε σε βάθος μόνο ένα μέτρο από την επιφάνεια του αρχαίου οδοστρώματος της ανατολικής προκυμαίας, που βρίσκεται σε απόσταση περίπου 150 μέτρα από τη σημερινή ακτή.
Η δεύτερη ανασκαφική τομή πραγματοποιήθηκε στη μικρότερη δεύτερη λεκάνη του λιμανιού (λίμνη). Αποκαλύφτηκε η συνέχεια του τοίχου που φαίνεται να λειτουργούσε ως φράγμα για τη συλλογή και συγκράτηση των υφάλμυρων νερών της λίμνης. Η τοιχοποιία του αποτελείται από ισόδομους ογκολίθους που έχουν ανασκαφεί μέχρι σήμερα σε μήκος 20 μέτρα. Οι ογκόλιθοι που έχει πέσει μπροστά από τον τοίχο, εμπόδισαν την ανασκαφή στα βαθύτερα στρώματα μέχρι την θεμελίωσή του, ωστόσο η ανασκαφή θα συνεχιστεί φέτος.
Η τρίτη τομή πραγματοποιήθηκε στην περιοχή της «δεξαμενής», τμήμα της οποίας είχε ανασκαφτεί το 2005. Στόχος των αρχαιολόγων ήταν η ανασκαφή του συγκροτήματος μέχρι τα θεμέλια όπου οι συμπαγείς τοίχοι του έφεραν υδροκονίαμα και αποτελούνταν από τρεις διαφορετικές κατασκευές τοιχοποιίας, διαμορφωμένες σε διαφορετικές χρονικές περιόδους.
Ειδικότερα, αναφέρει η κ. Χατζηδάκη, ο βόρειος τοίχος είναι κατασκευασμένος με το έμπλεκτον σύστημα, δηλαδή διπλή παρειά τοίχων και γέμιση του εσωτερικού του με λατύπη ενώ εξωτερικά φέρει διακόσμηση περιτένειας. Το γεγονός ότι η μέθοδος αυτή χρησιμοποιούνταν σε οχυρωματικά έργα και αναλήμματα, δεν βοήθησε στο να εξηγηθεί η χρήση του έργου.
Η ανασκαφή προχώρησε μέχρι το βάθος των 1,5 μ. αποκαλύπτοντας ότι η «δεξαμενή» χτίστηκε πάνω σε αρχαίο μπάζωμα, το οποίο έφερε ίχνη θαλάσσιας διάβρωσης.
Σύμφωνα με την υψομετρική διαφορά και τη συσχέτισή της με την αρχαία ακτογραμμή, το έδαφος στο σημείο αυτό ήταν ασταθές λόγω γειτνίασής του με τη θάλασσα. Οι
αρχαίοι μηχανικοί, έχοντας ανάγκη ευρύτερου χώρου, επιχωμάτωσαν την περιοχή με φερτά υλικά και έχτισαν επάνω.
Επειδή, για πρώτη φορά βρέθηκε στη Φαλάσαρνα η θεμελίωση αμυντικού έργου να εδράζεται σε χαλαρά μπάζα, αποφασίστηκε η προέκταση της τομής προς τα βόρεια κατά πέντε μέτρα, η οποία, εξηγεί η κ. Χατζηδάκη έφερε στο φως πιο περίπλοκες κατασκευές καθώς και νέα στοιχεία δόμησης. Ανασκάφτηκαν τέσσερις νέες σειρές τοίχων κατασκευασμένων από τετράπλευρους ογκόλιθους, η εσωτερική πλευρά των οποίων ήταν καλυμμένη με παχύ στρώμα υδροκονιάματος. Διακρίνονται τουλάχιστον τέσσερις διαφορετικές φάσεις δόμησης που χρονολογείται από τον 4ο έως τον 1ο π.Χ. αι.
Ο τέταρτος στόχος της περυσινής έρευνας ήταν ο καθαρισμός της τομής του βωμού που είχε ανασκαφτεί το 1993 και η επανατοποθέτηση των ορθοστατών που είχαν πέσει στο έδαφος.
Σημειώνεται ότι ο βωμός εφάπτεται με τον μακρύ τοίχο που διαχωρίζει τον πολεμικό λιμένα από την δεύτερη μικρότερη λεκάνη (λίμνη). Ο συγκεκριμένος τοίχος, παρόλο που δεν έχει ανασκαφεί ολοκληρωτικά, έχει μήκος 44 μ. και φαίνεται να βρίσκεται σε δεύτερη χρήση. Σε βάθος 1,61 μ. υπάρχει λαξευμένο αυλάκι εισροής και εκροής υδάτων, παρόμοιο με τα αυλάκια του θαλασσίου τείχους του κυκλικού πύργου. Χτίστηκε τον 4ο π.Χ. αι. με το έμπλεκτο σύστημα τοιχοποιίας. Η μία άκρη του συναντά την οχυρωματική πύλη και τον τετράγωνο πύργο του λιμανιού, ενώ η άλλη συνδέεται με προμαχώνα των Μακρών Τειχών στην είσοδο προς την ακρόπολη.
Όπως σημειώνει η κ. Χατζηδάκη, κατά την ύστερη Ελληνιστική Εποχή, φαίνεται ότι αφαιρέθηκαν κάποια τμήματα της δεύτερης λιθοσειράς, προκειμένου να διαμορφώσουν ένα μικρό χώρο λατρείας άμεσα συνδεδεμένο με το λιμάνι και τις λειτουργικές ανάγκες των Φαλασαρναίων. Εδώ οι δόμοι χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή βωμού αποτελούμενου από δύο ορθογώνιους παραλληλεπίπεδους ορθοστάτες πάνω σε τετράγωνη βάση. Κοντά στη βάση είχε ανασκαφεί το 1993 ένα αργυρό δισκάριο με δύο φίδια τοποθετημένα επάνω. Τα φίδια έφεραν επίχρυσες κεφαλές και καλύπτονταν από άλλο αργυρό σκύφο με ανάγλυφες παραστάσεις. Κατά την ευθυγράμμιση της μικρής τομής και τον καθαρισμό της θεμελίωσής της, επιβεβαιώθηκε το γεγονός ότι ουσιαστικά πρόκειται για αμυντική κατασκευή πάνω σε βραχώδες υπόστρωμα που είχε λειανθεί τεχνητά για τη στήριξη και στατικότητα του συμπαγούς τείχους.
Ο πέμπτος στόχος της έρευνας ήταν ο καθαρισμός και η ευθυγράμμιση της μικρής τομής του κεντρικού λιμένα, η οποία είχε ανασκαφτεί το 1986. Η αιολική ενέργεια και οι βροχοπτώσεις είχαν καλύψει την τομή με αποτέλεσμα να μην διακρίνεται ούτε η στρωματογραφία, ούτε ο βραχώδης πυθμένας της. Είναι πιθανό η λείανση του πυθμένα να έγινε τεχνητά, γεγονός που κάνει τους αρχαιολόγους να τον συγκρίνουν με τα τεχνητά σκαμμένα λιμάνια, τους επονομαζόμενους «κώθωνες» των Φοινίκων. Επειδή ο αρχαιολογικός χώρος της Φαλάσαρνας περιέχει αρκετά φοινικικά αρχιτεκτονικά στοιχεία επιβάλλεται, σύμφωνα με την κ. Χατζιδάκη η περαιτέρω ανασκαφή, έρευνα και μελέτη προκειμένου να βρεθούν οι σχέσεις των δύο λαών και η συμβολή τους στην εξέλιξη της αρχαίας ναυπηγικής.