ΟΛΩΣ ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΩΣ: ΤΟ ΟΡΟΣ ΤΗΣ ΠΙΣΤΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΤΟΧΑΣΜΟΥ

Γράφει ο Μανώλης Κουφάκης*

Έχει τύχει ποτέ στη συντροφιά σας να ανακοινώσει κάποιος ή κάποιοι ότι σχεδιάζουν να επισκεφθούν το Άγιο Όρος; Οι αντιδράσεις «αυτών που μένουν» ποικίλουν. Από τα καλοτυχίσματα των πιο θρησκευόμενων, τ’ ακούσματα και τις ιστορίες που ξέρουν κάποιοι, μέχρι τα πειράγματα των πιο «ζηλόφθονων» μελών της παρέας … ιδιαίτερα αυτών που δεν τους επιτρέπεται η είσοδος στο Όρος!
Αλλά κι «αυτοί που φεύγουν», που πρόκειται να πάνε δηλαδή, έχουν μια παράξενη αίσθηση για το ταξίδι αυτό. Κι αν μεν είναι η πρώτη επίσκεψη στο Όρος, είναι ευεξήγητη η έξαψη της φαντασίας και της περιέργειας. Πώς όμως εξηγείται η επιθυμία να ξαναπάς πάλι και πάλι και η πλησμονή συναισθημάτων, άσχετα αν το προσεγγίζεις με την καρδιά ή με το μυαλό;
Δύσκολο να το εξηγήσεις και δεν θα το επιχειρήσω. Θα βεβαιώσω όμως ότι πράγματι συμβαίνει. Άλλωστε καθένας έχει το δικό του τρόπο προσέγγισης, πρόσληψης και βιωματικής μετουσίωσης αυτών που προσφέρει το Όρος.
Και τι είναι αυτά;
Το απαράμιλλης ομορφιάς ελληνικό τοπίο, ελάχιστα ενοχλημένο από τις εντελώς αναγκαίες ανθρώπινες παρεμβάσεις, είναι αυτό που θα σε υποδεχτεί πρώτο, θα σε αγκαλιάσει και, χωρίς να το καταλάβεις, θα σε αλαφρώσει από σκοτούρες και έγνοιες που βαραίνουν ψυχή και νου. Έρχεται την κατάλληλη στιγμή και τόσο φυσικά, σαν καθαρτήριο λουτρό για να μπεις και να ζήσεις λίγο το Όρος.
Έπειτα τα Μοναστήρια και οι Σκήτες, αποκαταστημένα πια τέλεια στην αρχική τους μορφή, σε μεταφέρουν πίσω στο χρόνο. Η τάξη και η μεγάλη σημασία στη λεπτομέρεια σε προϊδεάζουν για το αυστηρό τυπικό στο οποίο θα πρέπει να προσαρμοστείς. Η τήρηση της βυζαντινής ώρας από τους μοναχούς, σε βγάζει από την πρώτη στιγμή από τις συνήθειές σου. Η λιτή διατροφή και η ακτημοσύνη, που έστω και προσωρινά δοκιμάζεις, κάνουν το σώμα σου ανάλαφρο και ικανό να κουβαλάει ψυχή και νου σε εγρήγορση.
Η μοναστική κοινότητα του Αγίου Όρους αριθμεί περίπου 2.000 μοναχούς. Είναι μια ανθρώπινη κοινωνία και, όπως είναι φυσικό, θα έχει σίγουρα κι αυτή στους κόλπους της τα δυνατά και τα αδύνατα του ανθρώπου.Στο Όρος όμως δεν πηγαίνεις για τους άλλους. Είναι τόπος πρόσφορος για δικές σου βαθιές διαισθήσεις και στοχασμούς που έχουν ανάγκη να μπουν σε τάξη.
Η ατμόσφαιρα του βυζαντινού μυστικισμού, η κατάνυξη και η ιστορία που τη νοιώθεις παντού, αγκαλιάζουν την ψυχή για να δυναμώσουν την πίστη της. Σε μια τέτοια στιγμή ο Καζαντζάκης ρωτά τον φίλο του Άγγελο Σικελιανό (επισκέφθηκαν το Όρος τέτοιες μέρες πριν 110 χρόνια): «Μα γιατί δε μιλούμε;»· και ο Σικελιανός του αποκρίνεται:
«Μιλούμε, μιλούμε, μα τη γλώσσα των αγγέλων· τη σιωπή».
Με γαληνεμένη την ψυχή και ξαλαφρωμένο το νου από τις «βιοτικές μέριμνες», βλέπεις αλλιώς και τον εαυτό σου και τον κόσμο.
Βρεθήκατε ποτέ, βράδυ, μακριά, πολύ μακριά από τα φώτα της πόλης; Σ’ ένα βουνό, ας πούμε, μια καθαρή και ασέληνη νύχτα; Αν ναι, θα είδατε πώς αποκαλύπτεται ο ουρανός. Άπειρος μα ευδιάκριτος στη λεπτομέρειά του. Οι γαλαξίες, οι αστερισμοί, τ’ αστέρια του, καθένα τους φαίνεται πεντακάθαρα να έχει πάρει τη θέση του· στατικό και συνάμα παλλόμενο, στο μεγαλόπρεπο ουράνιο θόλο. Και απορείς: «Μα τόσο πολύ μου τα `κρυβαν τα φώτα της πόλης»;
Αν μπόρεσα μ’ αυτή την παρομοίωση να δώσω την αίσθηση του Όρους, τότε σίγουρα ο αναγνώστης μου μπορεί να εννοήσει ότι η επίσκεψη εκεί δεν είναι τουρισμός και παθητική πρόσληψη εικόνων, αλλά αντίθετα ενέργεια και δόνηση της ψυχής και πνευματική άσκηση του νου. Το ένα ή το άλλο ή και τα δυο μαζί!
(*) Δρ. Μηχανικός
τ. Δ/ντής ΔΕΔΔΗΕ Α.Ε.

ΟΛΩΣ ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΩΣ : ΕΝΑ ΒΟΤΣΑΛΟ ΣΤΗ ΛΙΜΝΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΠΙΚΟΥΡΟ

Γράφει ο Μανώλης Κουφάκης*

«Δηλωτικό του τίτλου της στήλης είναι ότι δεν είναι στις προθέσεις της να απαντήσει στα μεγάλα θέματα της ζωής και της καθημερινότητας του αναγνώστη. Όχι. Έρχεται όμως «Όλως επικουρικώς» να του δώσει μια πληροφορία, μια γνώμη, μια άποψη, που ίσως δεν θα ήταν άσχημο να τη γνωρίζει. Ξεκινώντας λοιπόν την πορεία της η στήλη και επειδή βρέθηκε ονομαστικά να… συγγενεύει με έναν μεγάλο της Αρχαιότητας, τον μεγάλο φιλόσοφο Επίκουρο (341 – 270 π.Χ.), θα του αφιερώσει κάποια από τα πρώτα της θέματα.»

Με αυτά τα λόγια άρχιζε το πρώτο σημείωμα της στήλης στις 14-11-2014, προκειμένου να δώσει από την αρχή το στίγμα της. Το επαναλαμβάνω σήμερα μόνο και μόνο επειδή πρόσφατα κάποιοι φίλοι διερωτήθηκαν «πόθεν» ο συγκεκριμένος τίτλος της στήλης.

Δεν θα χάσω βέβαια και σήμερα την ευκαιρία να αναφερθώ στον μεγάλο δάσκαλο Επίκουρο.

«Κενός εκείνου φιλοσόφου λόγος, υφ’ ου μηδέν πάθος ανθρώπου θεραπεύεται…», έλεγε ο Επίκουρος θεωρώντας ότι ο άνθρωπος πρέπει να κερδίζει πρακτικά και ουσιαστικά αποτελέσματα από την ενασχόληση με τη φιλοσοφία. Και το μέγα ζητούμενο για τον άνθρωπο είναι η ευδαιμονία. Αν το σώμα μου είναι ικανοποιημένο και η ψυχή μου νοιώθει σιγουριά, τότε θα είμαι ευδιάθετος και η ευδιαθεσία μου αυτή είναι το κλειδί για την ευτυχία. Εφ’ όσον είμαστε ευδιάθετοι, λίγα χρειάζονται ώστε να διατηρήσουμε την ευτυχία.

Η φιλοσοφία του Επίκουρου χωρίζεται σε τρία μέρη: Το «Κανονικόν», το οποίο βασίζεται σε τέσσερα κριτήρια της αλήθειας και αποτελεί ένα ισχυρό, συνεπή και γενικό τρόπο αποδεικτικής τακτικής. Το «Φυσικόν» το οποίο πραγματεύεται το πώς βλέπει τη φύση ο Επίκουρος και το «Ηθικόν» που περιλαμβάνει όλη τη στρατηγική που πρέπει να ακολουθεί ο άνθρωπος για να επιτύχει τον τελικό στόχο του που είναι η ευδαιμονία, όπως την περιγράψαμε πιο πάνω.

Σήμερα αναφερόμαστε στο «Φυσικόν», και πιο συγκεκριμένα στη δομή της ύλης. Ο Επίκουρος είναι ένας ατομικός φιλόσοφος. Δέχθηκε, επεξέτεινε και τροποποίησε ουσιωδώς την ατομική θεωρία που υποστήριξαν ο Λεύκιππος και ο Δημόκριτος τον 5ο π.Χ. αιώνα, ότι δηλαδή το σύμπαν αποτελείται από ένα άπειρο αριθμό αδιαίρετων σωμάτων (τα άτομα-άτμητα), που κινούνται σε άπειρο κενό χώρο.Ο Επίκουρος λοιπόν, υποστηρίζει ότι το σύμπαν είναι «απεριόριστο» και καθεαυτό αλλά και ως προς τον αριθμό των ατόμων που περιέχει και ως προς τη έκταση του κενού χώρου. Τα υπάρχοντα πράγματα είναι σύνθετα από άτομα και κενό χώρο. Τα άτομα έχουν αναρίθμητα, αλλά όχι άπειρα διαφορετικά σχήματα. Τα επικούρεια άτομα δεν είναι δυνατό να διασπαστούν σε μικρότερα σώματα. Είναι από τη φύση τους

αδιαίρετα. Δεν είναι όμως οι μικρότερες μονάδες έκτασης. Το ίδιο το άτομο αποτελείται από ελάχιστα μέρη. Αυτά δεν είναι μόνο φυσικώς αδιάσπαστα αλλά και θεωρητικώς αδιαίρετα, δηλαδή δεν μπορούμε να συλλάβουμε τίποτα πέρα από αυτά τα ελάχιστα. Ο Επίκουρος πίστευε ότι υπάρχει ένας πεπερασμένος αριθμός τέτοιων ελαχίστων μερών για κάθε άτομο. Η εισαγωγή στον ατομισμό των ελαχίστων μερών του ατόμου, διαφοροποιεί τον Επίκουρο από τους πρώιμους ατομιστές και μας φέρνει στο μυαλό τα υποατομικά σωματίδια της σύγχρονης φυσικής. Σήμερα γνωρίζουμε 17 είδη θεμελιωδών σωματιδίων της ύλης.

Ο Επίκουρος είχε επίσης διαφορετικές απόψεις από τον Δημόκριτο σε ό,τι αφορά την κίνηση των ατόμων. Αντιλήφθηκε το σημαντικό γεγονός ότι οι διαφορές βάρους δεν συνεπάγονται διαφορά στην ταχύτητα πτώσης των σωμάτων στο κενό. Ας παρακολουθήσουμε τη ρηξικέλευθη σκέψη του Επίκουρου μέσα από τα λόγια του επικούρειου Λατίνου ποιητή Λουκρήτιου (94-55 π.Χ.) : «Σ’ αυτό το θέμα θα ήθελα να μάθεις και τούτο: όταν τα σώματα ακολουθούν κάθετη προς τα κάτω κίνηση μέσα στο κενό με το ίδιο τους το βάρος, σε απροσδιόριστο χρόνο και απροσδιόριστες θέσεις, ξεφεύγουν λίγο από την πορεία τους-τόσο μόνο όσο να μπορείς να το χαρακτηρίσεις αλλαγή κατεύθυνσης….». Έπεται λοιπόν ότι ένα άτομο, ανεξάρτητα από οποιαδήποτε δευτερεύουσα κίνηση που μπορεί να είναι αποτέλεσμα συγκρούσεων, έχει τόσο μια κίνηση με ενιαία κατεύθυνση όσο και μια απρόβλεπτη τάση να αποκλίνει από αυτή.

Αυτή η εκτροπή, η παρέκκλιση που κάνουν τα άτομα σε μη προσδιορισμένο χώρο και χρόνο, δημιουργεί μέσα στο σύμπαν, όπως το συλλαμβάνει ο Επίκουρος, μια αρχή σχετικής τυχαιότητας και απροσδιοριστίας. Ο Επίκουρος υπογραμμίζει ότι η τύχη δεν πρέπει να ταυτιστεί με ό,τι μας είναι άγνωστο ως προς τα αίτιά του. Η τύχη εδώ έχει την έννοια ότι οι εξελίξεις προκύπτουν περισσότερο από την πιθανότητα παρά από την αναγκαιότητα. Σήμερα η κβαντική θεωρία είναι μια ευρέως αποδεκτή και εδραιωμένη θεωρία για την ερμηνεία του μικρόκοσμου. Διαβάζω στο βιβλίο του Καθηγητή κ. Στέφανου Τραχανά «Οι ερμηνείες της κβαντομηχανικής»: «Το κατ’ εξοχήν χαρακτηριστικό της κβαντικής θεωρίας στην καθιερωμένη ερμηνεία της είναι η θεμελιώδης τυχαιότητα. Δηλαδή το χαρακτηριστικό εκείνο που προκάλεσε πραγματικά παλιρροϊκά κύματα στον χώρο της φιλοσοφίας και είναι επίσης εκείνο που γέννησε τις εναλλακτικές ερμηνείες…». Πόσο αλήθεια θαυμασμό και σεβασμό οφείλουμε στον

παρεξηγημένο φιλόσοφο Επίκουρο που έριξε πρώτος την πέτρα στη λίμνη, για να φθάσουν τα παλιρροϊκά κύματα 23 αιώνες μετά, και να τον δικαιώσουν!

(*) Δρ. Μηχανικός

τ. Δ/ντής ΔΕΔΔΗΕ Α.Ε.

ΟΛΩΣ ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΩΣ .. Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΕΝΟΣ ΕΘΝΟΥΣ

Γράφει ο Μανώλης Κουφάκης (*) 
Η φυλή, η γλώσσα, η θρησκεία, η γεωγραφική καταγωγή είναι κοινά γνωρίσματα του κοινωνικού σχηματισμού που ονομάζουμε έθνος. Κατά μία άλλη ευρύτερη άποψη, ως έθνος νοείται το σύνολο των ανθρώπων που αυτοπροσδιορίζονται και οικειοθελώς εντάσσουν τους εαυτούς τους σε ένα συγκεκριμένο έθνος, ανεξάρτητα από βιολογική καταγωγή ή
γλώσσα κλπ.
Όπως και να έχει όμως το πράγμα, το βασικότερο στοιχείο για την ύπαρξη ενός έθνους είναι η ανάπτυξη της εθνικής συνείδησης και ακόμα περισσότερο η συνειδητοποίηση της ιστορικής του αποστολής.
Κατά τον Gustave Le Bon, το να αποκτήσει το έθνος ένα ιδανικό είναι κορυφαία στιγμή του. Το ιδανικό, η κοινή αίσθηση της ιστορικής του αποστολής, αναβαθμίζει τους ανθρώπους από μάζα σε λαό και διαμορφώνει μια τέλεια ενότητα αισθημάτων και σκέψεων. Τότε είναι, λέει, που μπορεί να γεννηθεί ένας καινούριος πολιτισμός, με τους θεσμούς του, τις πεποιθήσεις του και τις τέχνες του. Η ιστορική αποστολή, το ιδανικό, το όνειρο, θα αποτελέσει την ψυχή του έθνους που θα περιορίσει τις ταλαντεύσεις και θα το οδηγήσει σε υψηλά επιτεύγματα. Ή όπως έγραψε ο δικός μας Χρήστος Γιανναράς: «Κάθε πολιτικό κατόρθωμα έχει άξονα κάποιον Παρθενώνα ή Αγια-Σοφιά: ορατό κέντρο «νοήματος» της ύπαρξης και του κόσμου».
Όμως, φευ, μετά τη δημιουργική άνοδο, ο ολετήρας χρόνος αναπόδραστα φέρνει τη στασιμότητα του πολιτισμού του έθνους, την παρακμή και το γήρας. Στη φάση αυτή πάντα διαπιστώνεται ότι το ιδανικό που υποστήριζε την ψυχή του έθνους έχει εξασθενίσει. Αυτό λειτουργεί αρνητικά για τη συνοχή, την ενότητα και τη δύναμη του έθνους. Ο συλλογικός εγωισμός του έθνους αντικαθίσταται τώρα από μια υπερβολική ανάπτυξη του ατομικού εγωισμού. Και καταλήγει ο Le Bon: «Να περνά από τη βαρβαρότητα στον πολιτισμό κυνηγώντας ένα όνειρο, μετά να παρακμάζει και να πεθαίνει, όταν τούτο το όνειρο έχει χάσει τη δύναμή του, αυτός είναι ο κύκλος της ζωής ενός λαού».
Το παραπάνω συμπέρασμα του Le Bon μας προκαλεί δικαιολογημένα να διερωτηθούμε: Άραγε σε ποιο σημείο του κύκλου της ζωής του βρίσκεται σήμερα ο λαός μας; Υπάρχει αίσθηση ιστορικής αποστολής, ενός ιδανικού, ενός ονείρου; Αν κατά την τουρκοκρατία το όνειρο ήταν «η ελευθερία», μετά την ίδρυση του κράτους «η μεγάλη ιδέα», μετά την μικρασιατική καταστροφή «ο εκσυγχρονισμός», και αφού περάσαμε την αδιανόητη τραγωδία της μεγαλύτερης σπατάλης του καλύτερου ανθρώπινου δυναμικού μας κατά την 35ετία 1940 – 1974, φθάσαμε στην μεταπολίτευση. Πενήντα χρόνια μετά, κοινή διαπίστωση είναι ότι ζούμε σε
μια lifestyle δημοκρατία χωρίς βάθος και σε μια υπερβολή του ατομικισμού.
Μήπως κάποια πράγματα όπως: η μεγάλη υπογεννητικότητα, η φυγή των πιο ταλαντούχων νέων στο εξωτερικό, η φτωχοποίηση της γλώσσας μας, η εκποίηση σχεδόν όλων των μεγάλων οικονομικών μονάδων της χώρας, ο νέος «Διεθνής Έλεγχος» που της επιβλήθηκε, η απώλεια παραδοσιακών φίλων όπως οι Ρώσοι και οι Άραβες, η υποχωρητικότητα απέναντι στην Τουρκική αδιαλλαξία, η αδυναμία άρθρωσης εθνικού λόγου για τα τεκταινόμενα στην περιοχή μας και αρκετά άλλα, θα πρέπει να μας προβληματίσουν και να διερωτηθούμε για το ποιος είναι σήμερα ο στόχος του έθνους μας; 

Αν υπάρχει τέτοιος!
(*) Δρ. Μηχανικός
τ. Δ/ντής ΔΕΔΔΗΕ Α.Ε.

ΟΛΩΣ ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΩΣ .... ΤΟ ΑΤΟΜΟ, Η ΟΜΑΔΑ, Η ΜΑΖΑ

Γράφει ο Μανώλης Κουφάκης (*) e.koufakis@gmail.com
Ο άνθρωπος γεννιέται με τη βασική ιδιότητα του είδους του που του επιτρέπει να μαθαίνει, να αλλάζει και να διαμορφώνει αυτά που λέμε προσωπικότητα, χαρακτήρα και συμπεριφορά. Αυτή η διαμόρφωση διαρκεί ουσιαστικά καθ’ όλο το βίο τού ανθρώπου. Είναι όμως
περισσότερο ενεργή κυρίως τα πρώτα χρόνια του βίου και συμβαίνει μέσα από τις επιρροές της οικογένειας, του σχολείου, της παρέας, του κοινωνικού και εργασιακού περίγυρου κ.ά.
Παρατηρώντας ένα νέο άνθρωπο στην μετά την εφηβεία ηλικία, διαπιστώνουμε ότι κατά κανόνα έχει διαμορφώσει τα βασικά στοιχεία της προσωπικότητάς του, τα οποία τον διακρίνουν και με τα οποία θα πορευτεί στο εξής και θα συνδιαλλαγεί με τους συνανθρώπους του.
Η συνύπαρξη με τούς άλλους -δεχόμενος οπωσδήποτε έναν περιορισμό της προσωπικής του ανεξαρτησίας- είναι επιθυμία τού ανθρώπου, αφού είναι κοινωνικό ον και θέλει τη συνδιαλλαγή με τούς όμοιούς του και την εμπλοκή του στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Από την άλλη είναι και ανάγκη για την εξασφάλιση των προς το ζην μέσω της εργασίας.
Έτσι λοιπόν ο άνθρωπος, εκών άκων, θα βρεθεί στη ζωή του σε συνθήκες και περιστάσεις που θα βάλουν σε δοκιμασία τις αρχές του, τις αξίες του, τις συμπεριφορές του και γενικά ό,τι μπορεί να τον αυτοπροσδιορίσει σαν άτομο.
Μια μορφή συνύπαρξης με άλλους είναι η ομάδα. Η ομάδα μπορεί να είναι π.χ. εργασίας ή αθλητισμού ή και άλλου σκοπού. Τα άτομα προσέρχονται στην ομάδα ως τέτοια και μικρή υποχώρηση από την ατομικότητά τους ζητείται από τον αρχηγό της ομάδας, ο οποίος
περισσότερο λειτουργεί ως manager ή coach. Το χαρακτηριστικό της ομάδας είναι ότι μέσω του αρχηγού της προσπαθεί να πάρει το μέγιστοόφελος από τις ικανότητες ενός εκάστου διακριτού μέλους, το οποίο βεβαίως εξυπακούεται ότι έχει αποδεχθεί τους κανόνες λειτουργίας της ομάδας. O ρόλος του αρχηγού της ομάδας είναι καθοριστικός. Θέλει να βγάλει από την ομάδα μετρήσιμο αποτέλεσμα. Σε καμιά περίπτωση δεν θέλει η ομάδα του να μετατραπεί σε όχλο, πράγμα καθόλου δύσκολο αν δεν προσέξει.
Ένα συνάθροισμα (και όχι κατ’ ανάγκη συνύπαρξη) ατόμων μέσα σε κάποιες συγκεκριμένες συνθήκες, και μόνο μέσα σε αυτές, μπορεί να συγκροτήσει αυτό που ονομάζουμε οργανωμένη μάζα ή όχλο. Στην περίπτωση της μάζας τα πράγματα είναι εντελώς διαφορετικά. Η ατομικότητα των συμμετεχόντων χάνεται. Οι επιθυμίες, οι ιδιότητες, οι συμπεριφορές κλπ. που εκδηλώνονται δεν είναι πλέον των ατόμων. Είναι κάτι νέο και εντελώς διαφορετικό, που θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι η «προσωπικότητα» του νέου μορφώματος που δημιουργήθηκε, δηλαδή της μάζας. Ο αρχηγός της -ένας παθιασμένος απόστολος της ιδέας που υπηρετεί η μάζα- τώρα παίζει ρόλο καθοδηγητή και προσπαθεί για λογαριασμό του ή του εντολέα του, να πάρει το μέγιστο όφελος όχι από τις ικανότητες των ατόμων που αποτελούν τη μάζα, αλλά από τις καινοφανείς ιδιότητες της ίδιας της μάζας σαν οντότητας, ορισμένες από τις οποίες εκδηλώνονται στον υπέρτατο βαθμό. Π.χ. ενώ οι μάζες εμφανίζονται ελάχιστα ικανές για σκέψη και συλλογισμό, εν τούτοις είναι πολύ ικανές για δράση, ακόμα και για ηρωικά κατορθώματα. Αυτό διέγνωσε ο Μένανδρος από τον 4ο π.Χ. αιώνα όταν έγραψε: «Ισχυρόν όχλος εστίν, ουκ έχει δε νουν» ή στα νέα ελληνικά: «Ο όχλος είναι ακαταμάχητος μα του λείπει το μυαλό».
Στις παλαιότερες εποχές, φέρ’ ειπείν των επαναστάσεων, οι ηγέτες εκμεταλλεύονταν την πρώτη ιδιότητα της μάζας, ότι δηλαδή είναι ακαταμάχητη. Στην εποχή μας, της παγκοσμιοποίησης, των ΜΜΕ και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, η παντοδύναμη αγορά εκμεταλλεύεται τη δεύτερη ιδιότητα της μάζας, ότι δηλαδή της λείπει ο νους, για να δημιουργήσει μια παγκόσμια στρατιά τυφλών ακολούθων της μόδας και του υπερκαταναλωτισμού.

* Δρ. Μηχανικός
τ. Δ/ντής ΔΕΔΔΗΕ Α.Ε.

ΟΛΩΣ ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΩΣ.... ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ- ΥΠΕΡΑΝΘΩΠΙΣΜΟΣ- ΜΕΤΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ

Γράφει ο Μανώλης Κουφάκης*

 Το χαρακτηριστικό των τεχνολογιών της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης, τις πρώτες ημέρες της οποίας διάγουμε, είναι ότι «αγγίζουν» οντολογικά τον άνθρωπο· πάει να πει «αγγίζουν» την ίδια τη φύση του ανθρώπου και τείνουν να την αλλάξουν.
Η Τεχνητή Νοημοσύνη και η γενετική μηχανική «υπόσχονται» και νομοτελειακά τείνουν να δημιουργήσουν όντα νοημοσύνης και ρώμης ανώτερης του σημερινού ανθρώπου, του γνωστού ως Homo Sapiens.
Σε προηγούμενο άρθρο είδαμε πώς η βιοτεχνολογία με αλλεπάλληλες γονιδιακές παρεμβάσεις μπορεί να αναβαθμίσει τον άνθρωπο, ουσιαστικά σε ένα άλλο είδος.
Ερευνητές του ΜΙΤ έφτιαξαν μια συσκευή που μπορεί και διαβάζει την ανθρώπινη σκέψη. Φοράς τη συσκευή αυτή, που μοιάζει με ακουστικά κεφαλής, πλοηγείσαι στο ίντερνετ και διαχειρίζεσαι με το μυαλό σου και μόνο, κάθε συσκευή που είναι διασυνδεδεμένη με το ίντερνετ, όπως υπολογιστές, κινητά τηλέφωνα, οικιακές συσκευές κ.ά.
Ένα άλλο παράδειγμα: Το 2018 επινοήθηκαν εγκεφαλικά εμφυτεύματα που ενισχύουν την ανθρώπινη μνήμη έως και 30%. Αρχικά, τα εμφυτεύματα προορίζονται για ασθενείς που πάσχουν από αλτσχάϊμερ ή άνοια. Γιατί όμως να μην τα χρησιμοποιήσουν και υγιείς, αν είναι να τους αυξήσει τη μνήμη κατά 30%; Αλήθεια, πόσο μπορεί να έχει γίνει το 30% σε 100 χρόνια από σήμερα; Σήμερα, αν η καρδιά σου έχει αδύναμο παλμό, μπορείς να της βάλεις ένα βηματοδότη. Η διαδικασία θεωρείται ρουτίνα.
Αν λοιπόν υπάρξει στο μέλλον ένας βηματοδότης για το μυαλό, γιατί να τον απορρίψουμε;
Βλέπουμε λοιπόν ότι η συνύπαρξη της γενετικής μηχανικής, της Τεχνητής Νοημοσύνης και του διαδικτύου κυοφορεί καινοφανή υβριδικά όντα στην κοινωνία μας, των οποίων την παρουσία θα πρέπει να διαχειριστούμε ή εναλλακτικά, εκείνα να διαχειριστούν τη δική μας.
Μέσα από το εξαιρετικό βιβλίο του Γιώργου Χατζηβασιλείου «Φιλοσοφία της Τεχνητής Νοημοσύνης», παρακολουθούμε την ακαδημαϊκή συζήτηση που έχει αρχίσει τα τελευταία χρόνια πάνω στα θέματα αυτά και η οποία δημιούργησε, πλάι στην έννοια του «ανθρωπισμού» και τις έννοιες του «υπερανθρωπισμού» και του «μετανθρωπισμού».
Εδώ θα προσπαθήσουμε να ορίσουμε κάπως αυτές τις έννοιες, κλείνοντας έτσι τη σειρά των άρθρων πάνω στην νέες προηγμένες τεχνολογίες.
Με τον όρο «ανθρωπισμό» εννοούμε τη στάση ζωής η οποία θεωρεί τον άνθρωπο κέντρο του κόσμου και κεντρική αξία της. Μια αντίληψη που πρεσβεύει ότι ο άνθρωπος πρέπει να είναι στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της κοινωνίας και του πολιτισμού. Κριτήριο της προόδου
σε κάθε τομέα οφείλει να είναι η ελευθερία του και η ποιότητα της ζωής του και οι τρόποι συμπεριφοράς που επιδεικνύει ο άνθρωπος στον συνάνθρωπό του.
Ο «υπερανθρωπισμός» υποστηρίζει ότι ο άνθρωπος δεν είναι κάτι το αμετάβλητο ή ιδιαίτερο μέσα στη φύση. Δεν είναι η κορωνίδα της δημιουργίας. Ο Homo Sapiens είναι ένα πλάσμα γεμάτο αδυναμίες και ατέλειες τις οποίες έχει την ηθική υποχρέωση να απαλείψει αφού η
τεχνολογία τού δίνει αυτή τη δυνατότητα. Ο άνθρωπος δηλαδή οφείλει να αναβαθμίσει τεχνολογικά τις σωματικές και διανοητικές του ικανότητες.
Να γίνει, δηλαδή, υπεράνθρωπος. Ωστόσο ο υπεράνθρωπος δεν είναι τόσο απομακρυσμένος από τον άνθρωπο ώστε τα δύο είδη να μην επικοινωνούν μεταξύ τους.
Αντίθετα, ο «μετανθρωπισμός» είναι μια ενδεχόμενη μελλοντική συνθήκη από όντα, δημιουργήματα της τεχνολογίας, που θα υπερβαίνουν κατά πολύ την ευφυία του ανθρώπου και δεν θα έχουν καμία σχέση με αυτόν.
Θα αντιλαμβάνονται το σύμπαν εντελώς διαφορετικά και ζητήματα όπως η ανθρώπινη ηθική θα είναι γι’ αυτά εντελώς ακατανόητα.
Οι Homo Neanderthal, οι Homo Erectus, οι Homo Floresiensis, οι Homo Denisovan κ.ά. είναι είδη του ανθρώπινου γένους που υπήρξαν πριν από εμάς. Τι άραγε μας κάνει να πιστεύουμε ότι εμείς, οι Homo Sapiens, θα είμαστε το τελευταίο είδος ανθρώπων πάνω στη Γη;

* Δρ. Μηχανικός
τ. Δ/ντής ΔΕΔΔΗΕ Α.Ε.

ΟΛΩΣ ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΩΣ -- Η ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΜΗΧΑΝΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ

Γράφει ο Μανώλης Κουφάκης *
Βασικό «κινούν» της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης η γενετική μηχανική, σε στενή συνέργεια με τους άλλους δύο πυλώνες, δηλαδή την Τεχνητή Νοημοσύνη και το διαδίκτυο, έχει εκτιναχθεί σε αφάνταστα ύψη δυνατοτήτων.
Μέσω της γενετικής μηχανικής μπορούμε να παρέμβουμε κατά βούληση στο DNA των φυτών, των ζώων αλλά και του ανθρώπου. Είναι γνωστό ότι τα μεταλλαγμένα φυτά και τρόφιμα, που πρωτοεμφανίστηκαν στην αγορά το 1994, γνωρίζουν ήδη μεγάλη άνθιση από εμπορική άποψη. Ατελεύτητες συζητήσεις υπέρ ή κατά της πρακτικής αυτής, αλλά και των ενδεχόμενων
συνεπειών της, συνεχίζονται πάντα ως σήμερα.
Εκεί όμως που η ανθρωπότητα συλλαμβάνεται πραγματικά απροετοίμαστη είναι εν όψει της γονιδιακής παρέμβασης στο ανθρώπινο DNA. Ούτε η ηθική, ούτε η πολιτική φιλοσοφία φαίνονται προς το παρόν ικανές να δώσουν πειστικές κατευθύνσεις.
Πάντως, το 2015 ανακοινώθηκε από την Κίνα η πρώτη γενετική παρέμβαση σε ανθρώπινο έμβρυο. Παρά το σάλο που ξέσπασε, καθώς κάτι τέτοιο ήταν παγκοσμίως παράνομο, τα επόμενα χρόνια ακολούθησαν η Μεγάλη Βρετανία και οι ΗΠΑ. Το 2017 το πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ ανακοίνωσε ότι πέτυχε να απαλείψει κληρονομική ασθένεια από ανθρώπινα έμβρυα. Πολλά ηθικά, πολιτικά αλλά και υπαρξιακά ερωτήματα θέτει πλέον η εκρηκτική πρόοδος της γενετικής μηχανικής.
Έχουμε το ηθικό δικαίωμα να στερήσουμε από ένα παιδί τη δυνατότητα να απαλλαγεί από τον πόνο και την δια βίου βάσανο μιας ανίατης ασθένειας; Όμως μήπως αυτή η δυνατότητα θα είναι επιλεκτική και θα δημιουργήσει ακόμα μεγαλύτερη ανισότητα μεταξύ των ανθρώπων; Ακόμα, ας φανταστούμε τα παιδιά δεύτερης, τρίτης, τέταρτης γενιάς, που καθ’ ένα έχει κληρονομήσει γενετικά από τους γεννήτορές του την απάλειψη μιας σειράς ασθενειών, όλο και περισσότερων καθώς εξελίσσεται η βιοτεχνολογία. Και βέβαια ας φανταστούμε και πολλές
άλλες βιολογικές αναβαθμίσεις του ανθρώπου π.χ. της νοημοσύνης, της μνήμης, του βάρους, της δύναμής του κ.ά. Μήπως τελικά σε 100 με 200 χρόνια θα έχει δημιουργηθεί ένα νέο είδος ανθρώπων που λίγη σχέση θα έχει με εμάς;
Ας σκεφτούμε τώρα όλες αυτές τις δυνατότητες στα χέρια ενός αυταρχικού καθεστώτος, ενός δικτάτορα, ας πούμε. Έχουμε αρχίσει ήδη να ανατριχιάζουμε;
Η πολιτική δεν έχει, προς το παρόν, δώσει πειστικές απαντήσεις και προβλέψεις στα παραπάνω. Μάλλον φαίνεται να ακολουθεί ασθμαίνουσα την τεχνολογία.
Όμως δεν θα πρέπει να μας διαφεύγει το γεγονός ότι, ενώ προ 70.000 ετών (όπως ισχυρίζονται οι επιστήμονες) τυχαίες γενετικές μεταλλάξεις πυροδότησαν την αύξηση της νοημοσύνης του Homo Sapiens και εν συνεχεία η φυσική επιλογή μας έφερε στο επίπεδο που είμαστε σήμερα, τώρα εμείς, ο Homo Sapiens του σήμερα, έχουμε τη δυνατότητα μέσω μιας
εκούσιας επιλογής, να δημιουργήσουμε σε μικρό χρονικό διάστημα ένα νέο ανώτερο είδος Homo.

(*) Δρ. Μηχανικός
τ. Δ/ντής ΔΕΔΔΗΕ Α.Ε.

ΤΕΧΝΗΤΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΣΜΟΣ

Γράφει ο Μανώλης Κουφάκης*
Σε προηγούμενο σημείωμα αναφερθήκαμε στο «κινούν» την τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση - της οποίας ήδη είμαστε μάρτυρες- δηλαδή την Τεχνητή Νοημοσύνη. Είμαστε ίσως στα πρώιμα στάδια της τεχνολογίας αυτής, η οποία ωστόσο φαίνεται να έχει τεράστια περιθώρια εξέλιξης και ανάπτυξης. Όπως σε κάθε περίπτωση συμβαίνει, ανάλογα θα είναι τα ωφελήματά μας και οι κίνδυνοι που θα διατρέξουμε από την Τεχνητή Νοημοσύνη. Μόνο που τώρα, ιδίως η διακινδύνευση, θα είναι ίσως υπαρξιακής φύσεως για το είδος μας, αφού, ομολογημένα ή ανομολόγητα, προσπαθούμε να φτιάξουμε νοημοσύνη με δυνατότητες που σε πολλά θα υπερβαίνουν την ανθρώπινη νοημοσύνη.
Ένας σοβαρός -αλλά όχι ο μόνος- κίνδυνος είναι η Τεχνητή Νοημοσύνη να αποτελέσει εργαλείο ολοκληρωτισμού, προκειμένου να ελεγχθούν ομάδες ανθρώπων, λαοί ή και στην κυριολεξία, όλοι οι κάτοικοι αυτού του πλανήτη. Είναι γνωστό ότι οι πρόθυμοι πάντοτε υπάρχουν. Τώρα τους δίδεται μια λαμπρή ευκαιρία, αν δεν λάβουμε έγκαιρα τα μέτρα μας.
Το πολύ βασικό χαρακτηριστικό της Τεχνητής Νοημοσύνης είναι η απόλυτη εξάρτησή της από τις βάσεις δεδομένων· δηλαδή από συγκεντρωμένα, ταξινομημένα και καταχωρημένα σύνολα πληροφοριών. Τα δεδομένα είναι κυριολεκτικά η πρώτη ύλη της Τεχνητής Νοημοσύνης. Τις πληροφορίες, ηθελημένα ή αθέλητα, τις παρέχουμε αφειδώς εμείς με την συνήθη καθημερινή μας δραστηριότητα. Το βασικό ζητούμενο όμως, στο θέμα που εξετάζουμε, είναι το ποιος κατέχει τις βάσεις δεδομένων, πώς τις χρησιμοποιεί και τι δυνατότητες άσκησης ελέγχου έχουν οι κοινωνίες και οι πολιτείες πάνω σε αυτά.
Η νέα τεχνολογία της Τεχνητής Νοημοσύνης έχει τεράστια δύναμη χειραγώγησης. Είναι η πιο κατάλληλη για να αφαιρέσει κάποιος και το παραμικρό περιθώριο ελευθερίας από τον άνθρωπο και να επιβάλει καθολικό έλεγχο στους πολίτες. Αν δεν υπάρξουν οι κατάλληλοι μηχανισμοί ελέγχου της τεχνολογίας αυτής από την κοινωνία, μπορεί εύκολα να χρησιμοποιηθεί ως πολιτικό μέσον για την εγκαθίδρυση ψηφιακών τυραννιών.
Για να κάνω κατανοητό ότι οι παραπάνω κίνδυνοι είναι ήδη εδώ και είναι πολύ σημαντικοί, θα δανειστώ δύο αναφορές από το εξαιρετικό βιβλίο του Γιώργου Χατζηβασιλείου «Φιλοσοφία της Τεχνητής Νοημοσύνης», των εκδόσεων Διόπτρα.
Στην Κίνα, από το 2010 λαμβάνει χώρα ένα πείραμα επιτήρησης πολιτών, θεσμών και επιχειρήσεων. Το κράτος μέσω της Τεχνητής Νοημοσύνης και ενός «συστήματος μονάδων αξιολόγησης» αξιολογεί και καταγράφει κάθε κίνησή τους στο διαδίκτυο. Αν ο πολίτης μιλάει επιθετικά, αν μιλάει ο ίδιος ή οι φίλοι του αντιπολιτευτικά, αν αγοράζει αλκοόλ, αν έχει απλήρωτους φόρους, αν έχει ανεξόφλητα δάνεια και άλλα πολλά, καθώς και τα αντίστροφά τους, καταγράφονται στο σύστημα και μοριοδοτούνται θετικά ή αρνητικά ώστε στο τέλος να προκύπτει το λεγόμενο «Σκορ Κοινωνικής Αξιοπιστίας». Αυτό λειτουργεί περίπου όπως σ’ εμάς παλαιότερα το «Πιστοποιητικό Κοινωνικών Φρονημάτων». Με χαμηλό σκορ δεν μπορεί ο
πολίτης να εργαστεί σε οποιαδήποτε θέση, δεν μπορεί να επιλέξει πού θα σπουδάσει, δεν μπορεί εύκολα να βρει διαμέρισμα ή να πάρει τραπεζικό δάνειο και δεν μπορεί να ταξιδέψει στο εξωτερικό. Τόσο ωραία! Η άλλη περίπτωση έρχεται από το 2016 και αφορά το τεράστιο σκάνδαλο «Cambridge Analytica», μιας εταιρείας πολιτικής επικοινωνίας με πελάτες τότε, μεταξύ άλλων, τις ομάδες προεκλογικού αγώνα του Ντόναλντ Τραμπ και του Brexit. Η εταιρεία αυτή προμηθεύτηκε παράνομα από το Facebook τα δεδομένα που είχε συγκεντρώσει από τους χρήστες στις ΗΠΑ και τη Μ. Βρετανία. Μέσα από τα δεδομένα αυτά η Cambridge Analytica είχε πλέον το ψυχογράφημα των χρηστών που την ενδιέφεραν. Εντόπισε λοιπόν τους αναποφάσιστους ψηφοφόρους που έτειναν εκλογικά προς Τραμπ και Brexit στις δύο χώρες και τους πλημμύρισε πάλι μέσω Facebook με κύματα ψευδών ειδήσεων· ειδήσεων που έβλεπαν μόνον αυτοί. Τους παρουσίασε ως αληθινά γεγονότα ανύπαρκτα εγκλήματα μεταναστών, έδειξε ειδήσεις που ανέφεραν ψευδώς ότι η Τουρκία είναι μέλος της ΕΕ, εμφάνισε εισροές τρομοκρατών από τη Μέση Ανατολή στη Δύση κ.ά. Αυτοί λοιπόν οι ψηφοφόροι συσπειρώθηκαν και πήγαν στις κάλπες τάχα «ελευθέρα βουλήσει» και θεωρώντας ότι έχουν έγκυρη γνώση της πραγματικότητας.
Στην πραγματικότητα όμως η Τεχνητή Νοημοσύνη είχε «χακάρει» τον νου,τα συναισθήματα, τους φόβους και βέβαια την πολιτική τους ψήφο. Τόσο απλά!
* Δρ. Μηχανικός
τ. Δ/ντής ΔΕΔΔΗΕ Α.Ε

ΟΛΩΣ ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΩΣ: Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ ΚΑΙ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ

Γράφει ο Μανώλης Κουφάκης 
Η Τεχνητή Νοημοσύνη και ο άνθρωπος
Ας θυμηθούμε τον Τάλω, τον μυθικό φύλακα της Κρήτης. Το πρώτο ρομπότ που έφτιαξε ή φαντάστηκε ο άνθρωπος· μια σκεπτόμενη μηχανή. Η ιδέα λοιπόν της Τεχνητής Νοημοσύνης, δηλαδή του να δημιουργήσουμε μια σκεπτόμενη μηχανή είναι πολύ παλιά. Σήμερα ζούμε ήδη την τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση της οποίας βασική συνιστώσα είναι η Τεχνητή Νοημοσύνη.
Στα νεότερα χρόνια, ξεκινώντας από τη δεκαετία του 1950 και μετά τις τεχνολογικές εξελίξεις του 21ου αιώνα, φαίνεται πια εφικτό να κατασκευάσουμε μια «σκεπτόμενη μηχανή». Βάζουμε τη λέξη σε εισαγωγικά επειδή δεν πρόκειται ακριβώς για σκέψη αλλά για την εκπληκτική δυνατότητα που έχει στο να αναλύει σε ελάχιστο χρόνο δεδομένα, να κάνει ακριβείς προβλέψεις, να ταξινομεί, να κάνει συστάσεις, με βάση τα μοντέλα μάθησης με τα οποία την έχουμε εφοδιάσει.
Ήδη με αυτά που έχουμε πει ως τώρα μπαίνουν αρκετά θέματα, όπως:
Πώς μαθαίνει η μηχανή; Μπορεί να γίνει πιο έξυπνη από εμάς; Πώς συγκεντρώνονται, που φυλάσσονται και από ποιόν τα δεδομένα που χρειάζεται η «σκεπτόμενη μηχανή», δηλαδή Τεχνητή Νοημοσύνη, για να λειτουργήσει; Με ποια κριτήρια προτείνει ή παίρνει αποφάσεις; Πρέπει να «εμφυσήσουμε» και ηθική διάσταση στην οντότητά της; 

Βλέπουμε δηλαδή ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι ένα σύνθετο εγχείρημα το οποίο μας θέτει απαιτητικά θέματα προς επίλυση -έγκαιρα- πριν αυτή η ίδια αναλάβει την πρωτοβουλία να τα ρυθμίσει. Η Τεχνητή Νοημοσύνη μπορεί να παρομοιωθεί με ένα τεχνητό εγκέφαλο που μιμείται τον ανθρώπινο εγκέφαλο, δηλαδή το πιο έξυπνο πράγμα στον πλανήτη.
Η Μηχανική Μάθηση είναι συστατικό μέρος της Τεχνητής Νοημοσύνης και βασίζεται σε μαθηματικούς και λογικούς αλγορίθμους και τεχνολογία νευρωνικών δικτύων (που μιμούνται τον ανθρώπινο εγκέφαλο) και που βέβαια αξιοποιεί τα άφθονα δεδομένα και την τεράστια υπολογιστική ισχύ που έχουμε επιτύχει στην εποχή μας.

Σχετικά λοιπόν με τα δεδομένα. Τι είναι τα δεδομένα; Μα είναι το αποτύπωμα πληροφορίας που αφήνουμε όση ώρα δραστηριοποιούμαστε στο διαδίκτυο, όλη την ημέρα και κάθε ημέρα. Όταν σερφάρουμε στο ίντερνετ, όταν ψωνίζουμε, όταν εκδηλώνουμε την άποψή μας στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης, όταν, όταν. Για την Τεχνητή Νοημοσύνη τα δεδομένα είναι το Α και το Ω. Αυτά αναλύει, από αυτά μαθαίνει, βάσει αυτών θα κάνει τις προβλέψεις και θα αλλάξει διαδικασίες και συμπεριφορές. Η Τεχνητή Νοημοσύνη δεν κατανοεί. Διαβάζει τιμές και αξιοποιεί τη στατιστική για να εξάγει συμπεράσματα. Επειδή η Τεχνητή Νοημοσύνη αναμένεται ότι θα μας λύνει όλο και περισσότερα προβλήματα, είναι φυσικό ότι τα δεδομένα, που στην κυριολεξία είναι η πρώτη ύλη της, θα γίνονται όλο και πιο πολύτιμα. Όποιος λοιπόν τα κατέχει, στην πραγματικότητα κατέχει μια μεγάλη δύναμη. Σήμερα η Google είναι το μεγαλύτερο εργαστήριο Τεχνητής Νοημοσύνης στον πλανήτη. Θα πρέπει βέβαια να συνειδητοποιήσουμε ότι εμείς οι χρήστες της είμαστε τα πειραματόζωα του εργαστηρίου, που της παρέχουμε τα δεδομένα, αλλά και την ανατροφοδότηση για την επίδραση της Τεχνητής Νοημοσύνης πάνω σ’ εμάς. Είναι π.χ. αληθινό ότι τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης, στα οποία παρέχουμε αφειδώς δεδομένα, έχουν στόχο να μετατρέψουν τον άνθρωπο σε μια προβλέψιμη μηχανή που καταναλώνει.

Τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης χρησιμοποιούν την Τεχνητή Νοημοσύνη σαν εργαλείο χειραγώγησης και προσπαθούν να μας κάνουν να ενεργούμε καθ’ υπόδειξη των αλγορίθμων τους.
Βέβαια δεν είναι μόνο αυτές οι προκλήσεις που θα αντιμετωπίσουμε. Στο προηγούμενο άρθρο μας αναφερθήκαμε εκτενέστερα για την αναμενόμενη υποχώρηση του ανθρώπου από την αγορά εργασίας, τις πιέσεις που εκτιμάται ότι θα δεχθεί η Δημοκρατία, την ανάγκη ενσωμάτωσης ενός ηθικού κώδικα στην τεχνολογία (Φιλοσοφία της Τεχνολογίας) και τέλος το μέγα ερώτημα: τι θα κάνει ο άνθρωπος όταν θα έχει μέσα στην κοινωνία του τα νέα δημιουργήματά του, δηλαδή όντα πιο έξυπνα και πιο δυνατά από αυτόν, που θα έχουν την δυνατότητα να εξελίσσονται περεταίρω από μόνα τους;

 Δρ. Μηχανικός
τ. Δ/ντής ΔΕΔΔΗΕ Α.Ε.

ΟΛΩΣ ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΩΣ -ΤΑ ΜΙΚΡΑ ΤΕΜΠΗ

Γραφεί ο Μανώλης Κουφάκης * e.koufakis@gmail.com

«Θρήνος και οδύνη στα Χανιά καθώς 3 νέοι άνθρωποι …»
Χανιώτικα Νέα (17-8-2024)
Στην τραγικότητα του δυστυχήματος αρμόζει η σιωπή. Σιωπή πόνου, πένθους και περισυλλογής. Όμως δεν πρέπει αυτή η σιωπή να εκληφθεί ως αγόγγυστη αποδοχή της
μοίρας μας. Αυτής που, εν πολλοίς, άλλοι έχουν προδιαγράψει για εμάς.
Πολύ δε περισσότερο όταν διαπιστώνονται ανατριχιαστικές ομοιότητες του συγκεκριμένου ατυχήματος με εκείνο των Τεμπών.
Ας μου συγχωρεθεί λοιπόν ένα σύντομο σημείωμα πάνω στις διαπιστώσεις:
Είναι φανερό ότι και στις δύο περιπτώσεις έχουμε προβληματικά συγκοινωνιακά δίκτυα. Δίκτυα παλαιά και ασυντήρητα, στα οποία όλο το ρίσκο της μετακίνησης πρέπει να αναλάβουν οι οδηγοί και οι μηχανοδηγοί. Κάτι σαν «Πάμε κι όπου βγει…». Στην περίπτωσή μας δε,
έχουμε επί πλέον, αυτό τον καιρό, ένα υπερφορτωμένο από οχήματα δίκτυο και οδηγούς σε διάθεση διακοπών.
Η έλλειψη τεχνικών προδιαγραφών και στις δύο περιπτώσεις είναι γνωστή και πολυσυζητημένη. Εκεί η έλλειψη φωτεινής σήμανσης, εδώ η έλλειψη συντήρησης, φωτισμού και κυρίως διαχωριστικής νησίδας μεταξύ των δύο ρευμάτων κυκλοφορίας. Η ύπαρξη ενός τέτοιου διαχωριστικού των ρευμάτων κίνησης με μεγάλη βεβαιότητα θα μείωνε τις συνέπειες του δυστυχήματος.
Ένα θέμα και στις δύο περιπτώσεις είναι η τήρηση ή όχι της νομοθεσίας που σχετίζεται με την ικανότητα των άμεσα εμπλεκομένων να ενεργούν με ασφάλεια. Μπορούσε ο σταθμάρχης με τη διαπιστωμένη υστέρηση προσόντων να χειρίζεται ασφαλώς το σιδηροδρομικό δίκτυο; Μπορούσαν τα παιδιά, αν είχαν εργαστεί επί πολλές ώρες και άυπνα, να οδηγούν με
ασφάλεια το αυτοκίνητο;  

Διαπιστώνεται ακόμη ότι και στις δύο περιπτώσεις απουσίαζε η εποπτεία του συγκοινωνιακού δικτύου. Εκεί δεν υπήρχε κάποιος να εντοπίσει τις μοιραίες πορείες των τρένων. Εδώ δεν υπήρχε τροχονόμος να ρυθμίσει τη ροή των οχημάτων, να ελέγξει τις ταχύτητες και κυρίως να αποθαρρύνει τα επικίνδυνα προσπεράσματα.
Τέλος, αλλά όχι λιγότερο σημαντική, είναι η πολιτική κάλυψη της (αν)ασφάλειας των επικίνδυνων δικτύων. Τότε μεν από την κατηγορηματική και ανεκδιήγητη δήλωση του αρμόδιου υπουργού, τώρα δε από την από πολλών ετών πρακτική της πολιτικής ηγεσίας, ντόπιας και του κέντρου των Αθηνών, η οποία δεν είδε το αναγκαίο του έργου κατασκευής ενός σύγχρονου ΒΟΑΚ και για το λόγο αυτό το άφησε πανελλαδικά τελευταίο. Τραγική ειρωνεία και σημειολογία της λογικής αυτής είναι ότι λίγες ώρες πριν, σύμπασα η πολιτική ηγεσία του τόπου και της χώρας, τη «νομιμοποίησε» δια της διελεύσεώς της από το σημείο του τραγικού συμβάντος.
Θα σταματήσω εδώ. Είναι όμως βέβαιο ότι αν το αναλύσει κανείς περισσότερο, θα βρει και άλλα κοινά στα δύο δυστυχήματα. Όπως επίσης μπορεί να βρει πάμπολλα τραγικά δυστυχήματα που έχουν την αιτία τους στις παραπάνω επισημάνσεις και στην ίδια λογική των αρμοδίων. Μοιάζει σα να υπάρχει ένα σύστημα που δημιουργεί τις συνθήκες να συμβεί το
ατύχημα. Ένα σύστημα που αφήνει τραγικά περιθώρια να επισυμβούν μικρά ή μεγάλα Τέμπη.

* Δρ. Μηχανικός
τ. Δ/ντής ΔΕΔΔΗΕ Α.Ε.

ΟΛΩΣ ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΩΣ - Η ΤΕΤΑΡΤΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

Γράφει ο Μανώλης Κουφάκης (*) 
Ο Homo Sapiens, ο «σοφός άνθρωπος» δηλαδή, που κατοικεί εδώ και 300.000 χρόνια τη Γη, άρχισε σχεδόν με την εμφάνισή του να παράγει τεχνολογία, ακριβώς επειδή η τεχνολογία είναι
σύμφυτη με το Είναι του, δηλαδή με την ίδια τη φύση του.
Ωστόσο η τεχνολογία αυτή παρέμενε στοιχειώδης και η εξέλιξή της σχεδόν μη παρατηρήσιμη, μέχρι την πρώτη Βιομηχανική Επανάσταση, οπότε άρχισε να εκτινάσσεται.
Ας δούμε επιγραμματικά τις μέχρι τώρα Βιομηχανικές Επαναστάσεις και ας προσέξουμε το «κινούν» κάθε φορά την επανάσταση.
Η πρώτη Βιομηχανική Επανάσταση (1784), χρησιμοποίησε την ενέργεια του νερού και του ατμού για τη μηχανοποίηση της παραγωγής.
Η δεύτερη Βιομηχανική Επανάσταση (1870), χρησιμοποίησε την ηλεκτρική ενέργεια, το πετρέλαιο και τις μηχανές εσωτερικής καύσης. Αυτά έδωσαν τεράστια ώθηση στη βιομηχανική
παραγωγή και έφεραν μεγάλες αλλαγές σε όλη την ανθρωπότητα.
Η τρίτη Βιομηχανική Επανάσταση (1969), χρησιμοποίησε την ηλεκτρονική όσο και την τεχνολογία της πληροφορίας, που άλλαξαν τον τρόπο με τον οποίο κατανοούμε τον κόσμο και την παραγωγή.
Η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση (2016), βρίσκεται ακόμη στα σκαριά. Ωστόσο, φαίνεται ότι οι τεχνολογίες που θα πρωταγωνιστήσουν σ’ αυτήν θα είναι το διαδίκτυο, η τεχνητή
νοημοσύνη και η γενετική μηχανική.
Από την εμφάνισή της η πληροφορική κινείται με φρενήρεις ρυθμούς και συμπαρασύρει σχεδόν όλες τις τεχνολογίες. Ο Γκόρντον Μουρ (ιδρυτής της Intel), το 1965 διατύπωσε την
πρόβλεψη ότι η δύναμη στα τσιπ των κομπιούτερ θα διπλασιάζεται κάθε 24 μήνες. Το ότι στα χρόνια που μεσολάβησαν φαίνεται να επιβεβαιώνεται η αρχή αυτή, δείχνει σαφώς ότι η τεχνολογία κινείται πράγματι ακολουθώντας εκθετική καμπύλη. Χαρακτηριστικό της καμπύλης αυτής είναι ότι για ένα μεγάλο διάστημα κινείται σχεδόν οριζόντια, σχεδόν δεν παρατηρείται καμιά αλλαγή (προβιομηχανική περίοδος). Με την πρώτη Βιομηχανική Επανάσταση η τεχνολογία μπαίνει στο δεύτερο εκθετικό στάδιο, αυτό της σταδιακής ανόδου. Οι εξέλιξη
των τριών επόμενων Βιομηχανικών Επαναστάσεων μας πείθει ότι οδεύουμε προς το «σημείο καμπής» της καμπύλης, απ’ όπου αναμένεται η κατακόρυφη πλέον εκτίναξη της τεχνολογίας.
Οι κατακλυσμιαίοι πλέον ρυθμοί εξέλιξης της τεχνολογίας θέτουν άμεσα και επιτακτικά το ερώτημα κατά πόσον η κοινωνία των ανθρώπων μπορεί να την παρακολουθήσει. Αλλά κυρίως, το κατά πόσον μπορούν έγκαιρα και αποτελεσματικά να τίθενται κάθε φορά οι ρυθμίσεις και οι κανόνες που θα μας προστατεύουν από τις υπερβολές της. Οι αλγόριθμοι και τα big data (τεράστιες τράπεζες δεδομένων που αφορούν τον καθένα από εμάς), έχουν τη δυνατότητα -στα χέρια επιτήδειων συμφερόντων- να υπονομεύσουν πολύ εύκολα την ελεύθερη βούλησή μας και τη Δημοκρατία.
Έπειτα, θα πρέπει να σκεφτούμε ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη και η Γενετική Μηχανική -κινητήριες δυνάμεις της τέταρτης Βιομηχανικής Επανάστασης- οδηγούν αναπόφευκτα στο να
αντιμετωπίσουμε, κάποια στιγμή, όντα ευφυέστερα και δυνατότερα από εμάς, τα οποία οι ίδιοι θα έχουμε δημιουργήσει. Πώς αλήθεια θα χειριστούμε αυτό το ζήτημα, που θέτει εν αμφιβόλω την ίδια μας την ύπαρξη σαν είδος;
Ακόμα, θα πρέπει να θεωρείται πολύ πιθανή η υποχώρηση του ανθρώπου από την αγορά εργασίας, ίσως σε μεγαλύτερο βαθμό από ό,τι συνέβη στις προηγούμενες βιομηχανικές επαναστάσεις.
Μπορούμε να αναλογιστούμε τις προσωπικές και κοινωνικές πιέσεις και εντάσεις που θα αντιμετωπίσουμε εξ αυτού. Παρ’ όλα αυτά, αν κάτι μάθαμε από τις τρεις προηγούμενες
βιομηχανικές επαναστάσεις, είναι ότι δεν ωφελεί «να σπάσουμε τις μηχανές που τις κινούν».
Βρισκόμαστε λοιπόν ήδη στην τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση!
Μια επανάσταση που έρχεται να αλλάξει ριζικά σε όλη την ανθρωπότητα, όχι μόνο αυτό που ξέρουμε να κάνουμε, αλλά ίσως και αυτό που είμαστε. Περισσότερο από κάθε άλλη φορά
στο παρελθόν, εμφανίζεται σήμερα επιτακτική η ανάγκη για μια φιλοσοφική θεώρηση της τεχνολογίας. Μια Φιλοσοφία της Τεχνολογίας η οποία διαχεόμενη στα σχολεία, τα πανεπιστήμια και εν τέλει στα εργαστήρια προηγμένης τεχνολογίας, ελπίζουμε να φέρει γόνιμα αποτελέσματα και ίσως προλάβει υπερβολές δυσάρεστες για το ανθρώπινο μέλλον.

* Δρ. Μηχανικός

τ. Δ/ντής ΔΕΔΔΗΕ Α.Ε.

ΟΛΩΣ ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΩΣ.... "Η ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ"

Γράφει ο Μανώλης Κουφάκης * 
Δεν είναι, νομίζω, υπερβολή ή εγωισμός να ισχυριστούμε ότι η εποχή μας είναι η καλύτερη που έχει ζήσει μέχρι σήμερα η ανθρωπότητα. Σήμερα ο κόσμος έχει γίνει ένα καλύτερο μέρος για να ζει κανείς. Ζούμε περισσότερα χρόνια, μορφωνόμαστε, απολαμβάνουμε μεγαλύτερη ελευθερία και ισότητα, τα οφέλη της οικονομίας διαχέονται σε μεγαλύτερα τμήματα του πληθυσμού· και γενικά βλέπουμε στις μέρες μας να γίνονται πραγματικότητα όνειρα πολλών περασμένων γενεών. Τα παραπάνω καλά, μπορούμε χωρίς αμφιβολία να τα αποδώσουμε στη Δημοκρατία και την προηγμένη τεχνολογία.
Για τη Δημοκρατία μιλήσαμε σε ένα πρόσφατο άρθρο, με την ευκαιρία των Ευρωεκλογών. Συζητώντας για την τεχνολογία δεν θα πρέπει να μας διαφεύγει το πόσο σύμφυτη είναι με την ύπαρξη του ανθρώπου, δηλαδή με το Είναι του. Με τον ίδιο δηλαδή τον άνθρωπο, ο οποίος από την αρχή της ύπαρξής του παράγει τεχνολογία. Το πρώτο δέρμα που χρησιμοποίησε σαν ρούχο, το πρώτο τσεκούρι που έφτιαξε με πέτρα, η φωτιά, ο χαλκός, ο σίδηρος, η αγροτική δραστηριότητα και άλλα πολλά, είναι τεχνολογία και δεν θα μπορούσαν να μη συμβούν αυτά από τη στιγμή που υπήρξε ο άνθρωπος. Ασφαλώς και τα άλλα έμβια όντα φτιάχνουν τεχνολογία π.χ. η αράχνη τον ιστό, το πουλί τη φωλιά, η μέλισσα την κηρύθρα κ.ά., όμως τη φτιάχνουν επαναληπτικά και χωρίς καμιά δυνατότητα να φτιάξουν κάτι άλλο, πέρα από το καθορισμένο από τη φύση τους. Αντίθετα ο άνθρωπος, και εδώ έγκειται η μεγάλη διαφορά, έχει την μοναδική ικανότητα να παράγει νέα τεχνολογία, να την βελτιώνει και να την εξελίσσει σε υψηλότερα επίπεδα.
Το ποια στιγμή όμως θα εκδηλωθεί και θα εδραιωθεί μια νέα τεχνολογία είναι σε άμεση σχέση με το κοινωνικό και οικονομικό περιβάλλον. Είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα ο ατμός, τον οποίο ο Ήρων ο Αλεξανδρεύς στον 1ο αιώνα μ.Χ. είχε τιθασεύσει και χρησιμοποιήσει για να ανοίγει και κλείνει τις θύρες των ανακτόρων. Όμως οι άρχοντες της εποχής δεν το είδαν σαν μια καλή επένδυση. Έτσι η πρώτη βιομηχανική επανάσταση χρειάστηκε να περιμένει 1800 χρόνια, μέχρι που το 1784 ξαναανακαλύφθηκε η ατμομηχανή και την αγκάλιασε ο καπιταλισμός, που έκανε ήδη τα πρώτα του βήματα.
Μετά τα παραπάνω και αφού, πιστεύω, δηλώθηκε σαφώς ότι η τεχνολογία είναι κάτι αξεχώριστο από την ουσία της ανθρώπινης φύσης, θα δανειστώ κάποιες σκέψεις από το εξαιρετικό βιβλίο του Γιώργου Χατζηβασιλείου «Η φιλοσοφία της Τεχνητής Νοημοσύνης» για να μιλήσω σχετικά. Αφού ο άνθρωπος είναι ένα φυσικό πλάσμα, είναι λογικό να ισχυριστούμε ότι και τα τεχνικά έργα του είναι και αυτά φυσικά· τουλάχιστον όσο και ο ιστός, η φωλιά και η κηρύθρα, που προαναφέραμε, είναι έργα της φύσης. Αν θέλουμε να επεκτείνουμε ακόμα τη σκέψη μας, μπορούμε να πούμε ότι «τα όρια της τεχνολογίας είναι τα όρια της φύσης».
Επομένως, προχωρώντας τη σκέψη μας, από τη στιγμή που η τεχνολογία είναι ένα φυσικό φαινόμενο, δεν χωρεί ηθική αξιολόγησή της -να την χαρακτηρίσουμε δηλαδή ως «καλή» ή «κακή»- ούτε είναι δυνατόν να σταματήσει η παραγωγή και ανάπτυξή της με κάποιο τρόπο. Αυτό που μπορεί και πρέπει να αξιολογηθεί είναι ο τρόπος χρήσης της τεχνολογίας. Εδώ πλέον υπεισέρχεται η ευθύνη του ανθρώπου. Η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση, της οποία τα πρώτα στάδια ήδη ζούμε, πραγματεύεται τεράστιες δυνάμεις -όπως η τεχνητή νοημοσύνη και η γενετική μηχανική- που μπορούν να υπονομεύσουν τον κόσμο μας και το είδος μας. Θα πρέπει λοιπόν ο άνθρωπος να δημιουργήσει τάχιστα το φιλοσοφικό υπόβαθρο που θα του επιτρέψει να αποφύγει τις απειλές και να διαχειριστεί επ’ ωφελεία του τις δυνάμεις αυτές. Η ευθύνη είναι μεγάλη.
Συνειρμικά, έρχεται στο μυαλό μας ο μύθος του συνετού και προνοητικού Προμηθέα και του απερίσκεπτου αδερφού του Επιμηθέα, που σκέφτεται αφού γίνει το κακό.

* Δρ. Μηχανικός
τ. Δ/ντής ΔΕΔΔΗΕ Α.Ε.

ΟΛΩΣ ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΩΣ - (ΥΠΕΡ)ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΠΑΣΗ ΘΥΣΙΑ;

 

Γράφει ο Μανώλης Κουφάκης*
Μεσούντος του θέρους και κορυφουμένου του τουριστικού ρεύματος, θα τολμήσω να αγγίξω το «Ιερό Δισκοπότηρο» του Τουρισμού, διακινδυνεύοντας να βρεθώ στο στόχαστρο κάποιων απ’ όσους απολαμβάνουν τα ωφελήματά του.
Δεν υπάρχει αμφιβολία βέβαια ότι υπάρχουν ωφελήματα και μάλιστα σημαντικά τόσο σε εθνικό όσο και σε ιδιωτικό επίπεδο. Όταν όμως χάνεται το μέτρο και κάτι γίνεται σε βαθμό υπερβολής, είναι βέβαιο ότι θα οδηγήσει σε στρεβλώσεις και παρενέργειες με αρνητικές συνέπειες.
Άλλωστε δεν είναι και πολύ μακριά άλλες περίοδοι ευωχίας που τελικά οδήγησαν σε κρίση με δυσάρεστες συνέπειες. Παρατηρώ καιρό τώρα τα παραπάνω φαινόμενα να εκδηλώνονται στον τόπο μας, όμως ερέθισμα για το σημερινό μου σημείωμα υπήρξε πρόσφατο περιστατικό που έπεσε στην αντίληψή μου. Αθηναίος του οποίου ο γιος σύμφωνα με τα αποτελέσματα των Πανελλαδικών θα μπορούσε να δηλώσει και να περάσει στο Πολυτεχνείο Κρήτης, πράγμα
που επιθυμούσε, πήρε τηλέφωνο Χανιώτες φίλους να πληροφορηθεί πώς είναι τα πράγματα. Η απάντηση ήταν η ίδια απ’ όλους: «Μακριά…!». Του περιέγραψαν την κατάσταση της φοιτητικής κατοικίας με τα υποβαθμισμένα πλέον μικρά διαμερίσματα (αφού τα καλά έχουν δοθεί στο AirBnB), για τα οποία ζητούνται υψηλότατα ενοίκια. Ακόμα και το ότι πολλοί ιδιοκτήτες απαιτούν να τα αδειάζουν οι φοιτητές το καλοκαίρι για να τα εκμεταλλεύονται τουριστικά.
Ακούγοντας αυτά ένοιωσα πολύ άσχημα που η πόλη μας διώχνει νέους ανθρώπους που θέλουν να τη γνωρίσουν και να ζήσουν σ’ αυτήν με όνειρα και φιλοδοξίες. Το ίδιο ασφαλώς θα συμβαίνει και με άλλες κατηγορίες όπως π.χ. οι εκπαιδευτικοί και γενικότερα οι δημόσιοι υπάλληλοι. Όμως, με την περίπτωση των φοιτητών, ίσως και το Πολυτεχνείο Κρήτης να αντιμετωπίσει μακροπρόθεσμα πρόβλημα, αν και γι’ αυτό το λόγο (πέραν του λοιπού υψηλού κόστους διαβίωσης και των ακριβών εισιτηρίων) οι υποψήφιοι φοιτητές πλέον δεν το επιλέγουν.
Δεν είναι όμως οι παραπάνω, οι μόνες συνέπειες. Συμβαίνει σταδιακά μια αλλαγή στην ψυχολογία και τον χαρακτήρα μας. Και πώς όμως να μη συμβαίνει όταν δεν έχουμε αντίρρηση να στριμωχτούμε το καλοκαίρι σε κάποιο υπόγειο για να παραχωρήσουμε το σπίτι μας στον τουρίστα μέσω του AirBnB; Όταν-όπως συμβαίνει σε πολλά τουριστικά νησιά- τα παιδιά
βλέπουν το δάσκαλό τους να διαβιεί σε άθλιες συνθήκες επειδή δεν βρίσκει σπίτι; Όταν ο επαγγελματίας του τουρισμού δείχνει σαφώς την προτίμησή του στον ανώνυμο τουρίστα έναντι του περισσότερο απαιτητικού ντόπιου;
Ακόμα, ο τουρισμός, και ιδιαίτερα ο τουρισμός τύπου AirBnB και καφετέριας, σε μια οικονομία χαμηλής εντάσεως γνώσης και κεφαλαίου όπως η δική μας, πνίγει κάθε άλλη παραγωγική προσπάθεια με το που εκδηλώνεται και οδηγεί τους πολλούς σε φτωχοποίηση, όπως π.χ.
συμβαίνει στους τουριστικούς παραδείσους της Ανατολής. Δεν θα πρέπει να γίνεται σύγκριση με χώρες όπως η Ιταλία, η Ισπανία, η Γαλλία κ.ά. οι οποίες έχουν μεγάλο τουριστικό τομέα, έχουν όμως και πολύ μεγάλη παραγωγική βάση, κάτι που εμείς δεν έχουμε. Βλέπουμε δε, ότι οι χώρες αυτές που δεν είναι απόλυτα παραδομένες στον τουρισμό, λαμβάνουν ήδη μέτρα κατά του υπερτουρισμού προκειμένου να περιφρουρήσουν τις κοινωνίες τους.
Προ ημερών είδα σ’ ένα τοίχο να γράφει «Παιδί μου, σήκω να κάτσει ο τουρίστας!». Με προβλημάτισε το ειρωνικό, όπως υπέθεσα, σύνθημα, αλλά πάνω που το σκεφτόμουν και το επεξεργαζόμουν ακούω τον κύριο Πορτοσάλτε στο ΣΚΑΪ να λέει ότι «το καλοκαίρι δεν πρέπει να κάνουμε μπάνια οι ντόπιοι να κάνουμε λίγο πίσω για να αφήσουμε χώρο στους τουρίστες, γιατί δεν χωράμε όλοι»! Σκέφτηκα μήπως είναι η νέα επίσημη γραμμή δίπλα στο «δώδεκα μήνες τουρισμός» και πριν συνέλθω από τις σκέψεις μου, ήρθε η επιβεβαίωση μέσω ανακοίνωσης (στις 23/7) εκλεγμένου δημοτικού συμβούλου τουριστικού νησιού, την οποία και
παραθέτω αυτούσια:
«Έκτακτη Ανακοίνωση. Άλλη μια δύσκολη ημέρα για την πόλη και το νησί μας με την έλευση 17.000 επισκεπτών από τα κρουαζιερόπλοια !!!
Παρακαλούμε την προσοχή σας και όσο μπορούμε ελαττώνουμε τις μετακινήσεις μας !!!» Χρειάζεται κάτι άλλο για να σας πείσω ότι δεν έχουμε πάρει καλό δρόμο;

* Δρ. Μηχανικός
τ. Δ/ντής ΔΕΔΔΗΕ Α.Ε.

ΟΛΩΣ ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΩΣ - ΟΙ ΗΓΕΤΕΣ ΚΑΙ Η ΕΙΡΗΝΗ.

Γράφει ο Μανώλης Κουφάκης*
Οι πόλεμοι στην Ουκρανία και στη Γάζα ανεβάζουν την αγωνία για το μέλλον της ειρήνης στην Ευρώπη, ίσως ακόμα και για τα περιθώρια  επιβίωσής μας, μιας και όλες οι εμπλεκόμενες δυνάμεις κατέχουν πυρηνικά όπλα.
Η κατάσταση αυτή ανακαλεί μνήμες από την «Κρίση των Πυραύλων» στην Κούβα, το μακρινό 1962. Πρωταγωνιστές τότε υπήρξαν ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζων Φ. Κέννεντι και ο Γ.Γ. της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚ της Σοβιετικής Ένωσης Νικήτα Χρουστσόφ.
Τι συνέβη λοιπόν τότε;
Η πίεση του στρατιωτικού κατεστημένου και των αμερικανικών εταιρειών που είχαν τον έλεγχο της οικονομίας της Κούβας και ζημιώθηκαν από τη νέα κατάσταση, ώθησαν τον πρόεδρο Αϊζενχάουερ και στη συνέχεια τον πρόεδρο Κέννεντι σε κλιμάκωση αντικουβανικών ενεργειών με αποκορύφωμα την αποτυχημένη εισβολή στον Κόλπο των Χοίρων στις 16 Απριλίου 1961.
Τότε η Κούβα ζήτησε από την Σοβιετική Ένωση να δοθούν πυρηνικοί πύραυλοι στη χώρα. Η Σοβιετική Ένωση δέχθηκε το αίτημα και οι πύραυλοι άρχισαν να φθάνουν στα μέσα του 1962. Με τον τρόπο αυτό οι Σοβιετικοί προστάτευαν την Κούβα από ενδεχόμενη αμερικανική εισβολή και απαντούσαν στην εγκατάσταση αμερικανικών πυραύλων στη Νορβηγία και στην Τουρκία.
Τον Οκτώβριο του 1962 και αφού τα κατασκοπευτικά αεροπλάνα των Αμερικανών εντόπισαν τις βάσεις των Σοβιετικών πυραύλων, ο κόσμος έζησε 13 εφιαλτικές ημέρες (15-28 Οκτωβρίου) με την άμεση απειλή ολοκαυτώματος από ένα πυρηνικό πόλεμο. Σε ένα πρόσφατο βιβλίο του ο κ. Χρήστος Τσαντής, συγγραφέας και υπεύθυνος των Εκδόσεων
Ραδάμανθυς, μας μεταφέρει στο κλίμα των ημερών.

Ο κίνδυνος τελικά αποσοβήθηκε επειδή οι Κέννεντι και Χρουστσόφ επέδειξαν πραγματικά ψυχραιμία, υψηλό αίσθημα ευθύνης, σωφροσύνη και κυρίως επειδή είχαν διάθεση να συνεννοηθούν και να αναλάβουν υψηλά προσωπικά ρίσκα.

Ο Κέννεντι παρέκαμψε το Πεντάγωνο και το Στέιτ Ντιπάρτμεντ, όρισε διαπραγματευτή τον αδερφό του Ρόμπερτ και έφτιαξε δίαυλο επικοινωνίας με τον πρεσβευτή της ΕΣΣΔ  Ανατόλι Ντομπρίνιν και μέσω του διαύλου αυτού επικοινωνούσε καθημερινά με τον Χρουστσόφ. Το
αποτέλεσμα ήταν ότι ο Χρουστσόφ απέσυρε τους πυραύλους από την Κούβα, ενώ ο Κέννεντι διαβεβαίωσε ότι οι ΗΠΑ δεν πρόκειται να επιτεθούν στην Κούβα. Επίσης δεσμεύτηκε για ανάλογη απόσυρση αμερικανικών πυραύλων από τη Νορβηγία και την Τουρκία. (Ο Χρουστσόφ δεσμεύτηκε να μη δημοσιοποιήσει τον όρο αυτό της συμφωνίας – να αποκρύψει
δηλαδή την επιτυχία του – για να μην υπονομευθεί το κύρος του προέδρου Κέννεντι). Οι πύραυλοι από την Τουρκία πράγματι αποσύρθηκαν τον Απρίλιο του 1963, ενώ η πλήρης συμφωνία δημοσιοποιήθηκε μετά το 1970.
Η «Κρίση της Κούβας» ξεπεράστηκε και η ανθρωπότητα απέφυγε ένα ολέθριο πυρηνικό πόλεμο. Όχι όμως χωρίς προσωπικό κόστος για τους πρωταγωνιστές. Ο πρόεδρος Κέννεντι που παρέκαμψε το πολιτικοστρατιωτικό κατεστημένο των ΗΠΑ δολοφονήθηκε το Νοέμβριο του 1963, ενώ ο αδερφός του Ρόμπερτ επίσης δολοφονήθηκε τον Ιούνιο του 1968, κατά την εκλογική του πορεία προς τον Λευκό Οίκο. Από την άλλη ο γενικός γραμματέας Χρουστσόφ ζημιώθηκε από τη δημοσιοποίηση της είδησης ότι η ΕΣΣΔ μονομερώς απέσυρε τους πυραύλους της (ενώ στην πραγματικότητα είχε καταγάγει μεγάλη επιτυχία αφού και οι Αμερικανοί απέσυραν τους πυραύλους τους). Έτσι, το 1964 απομακρύνθηκε από τα καθήκοντά του. 

Ας έρθουμε τώρα στην εποχή μας.
Ένας πολύ αιματηρός και καταστροφικός πόλεμος μαίνεται για δυόμισι χρόνια τώρα στην καρδιά της Ευρώπης, χωρίς καμιά ένδειξη αποκλιμάκωσης, αλλά αντίθετα με κλιμάκωση απειλών για χρήση πυρηνικών όπλων. Πάλι σαν κύρια αιτία του πολέμου προβάλλεται ο
απειλητικός κλοιός που σφίγγει γύρω από τα σύνορα της Ρωσίας το ΝΑΤΟ.
Σαν να μη μας έφτανε αυτό, έσκασε κι άλλος πόλεμος στη γειτονιά μας.
Ένας ιδιότυπος πόλεμος μεταξύ Ισραήλ και Παλαιστινίων. Ένας πόλεμοςπάλι με απειλές πυρηνικού πολέμου αφού το Ισραήλ -πιθανόν και το Ιράν- διαθέτουν πυρηνικά όπλα.
Τι κάνουν λοιπόν οι σημερινοί πρωταγωνιστές της ιστορίας;
Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Μπάιντεν εμφανίζεται ως ένα αφασικό μορμολύκειο, απόλυτα στοιχισμένο στα προστάγματα του βαθέως αμερικανικού κράτους.
Ο τέως πρόεδρος των ΗΠΑ και πάλι υποψήφιος Τραμπ, εμφανίζεται ως μαινόμενος γέρων που υπερακοντίζει του πολιτικοστρατιωτικού και οικονομικού κατεστημένου σε συντηρητισμό, αναλγησία και εν τέλει μικρόνοια.
Ο πρωθυπουργός του Ισραήλ Νετανιάχου, ένοχος για προσωπικά οικονομικά εγκλήματα στη χώρα του, εσχάτως δε και καταζητούμενος του διεθνούς ποινικού δικαστηρίου για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, βρήκε στον πόλεμο την απόλυτη ομπρέλα ατομικής προστασίας. Αν δεν του την είχε προσφέρει η Χαμάς θα έπρεπε να τη δημιουργήσει ο ίδιος και κανένα λόγο δεν έχει -ίσα ίσα το αντίθετο- να βιαστεί να την αποβάλει.
Έχει αποδυθεί σε συστηματική και άνευ προηγουμένου γενοκτονία του Παλαιστινιακού λαού, ενέργεια που έχει αγκαλιάσει σε ανατριχιαστικό βαθμό το διεθνές εβραϊκό λόμπι. Ένα λόμπι-υπερδύναμη όπως αποκαλύπτεται- που έχει τη δύναμη να επιβάλει σε κυβερνήσεις,
πολιτικούς, πανεπιστήμια, στους πάντες τη θέλησή του και να μην τους επιτρέπει άλλη επιλογή από το να συνταχθούν και να υποστηρίζουν τις ακραίες ενέργειες του Ισραήλ ή έστω να σιωπήσουν.
Ο πρόεδρος Πούτιν, διακατεχόμενος από «αυταπάτες μεγαλείου» και πραγματικά πιεζόμενος από τον ασφυκτικό εναγκαλισμό των Δυτικών, προχώρησε στο απονενοημένο διάβημα να ξεκινήσει τον πόλεμο. Η Ρωσική ηγεσία διαχρονικά (τσαρική, σοβιετική, σημερινή) έχει δείξει ότι δεν φείδεται ανθρώπινων ζωών στους πολέμους της. Ας ληφθεί δε υπόψη ότι αυτά συμβαίνουν σε μια χώρα που δεν γνώρισε ποτέ δημοκρατία και ο λαός δεν έχει τη δυνατότητα να εκφράσει τη διαφωνία ή τη δυσαρέσκειά του.
Για την Ηγεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν μπορείς να αναφερθείς ονομαστικά επειδή πραγματικά δεν ξέρεις ποιος από αυτούς θα μπορούσε να πάρει αποφάσεις σε τέτοιες δύσκολες καταστάσεις. Και επειδή και οι ίδιοι το αντιλαμβάνονται, προτιμούν να στοιχίζονται πάντοτε με την πολιτική των ΗΠΑ. Δίδουν την αίσθηση βολεμένων δημοσίων υπαλλήλων που στους εύκολους καιρούς προσδίδουν μια εικόνα ευπρέπειας στην Ένωση. Στους δύσκολους καιρούς όμως τι γίνεται;
Από τους ηγέτες των κρατών μελών της Ε.Ε. τι έχουμε να περιμένουμε;
Φοβάμαι σχεδόν τίποτα. Ο μόνος που έχει ξεχωρίσει σαν προσωπικότητα είναι ο Μακρόν της Γαλλίας, όμως κι αυτός έχει μεγάλη ευθύνη για τη στροφή του Γαλλικού εκλογικού σώματος προς την ακροδεξιά. Οι χωρίς επιφυλάξεις θέσεις που έχει πάρει υπέρ της Ουκρανίας και του Ισραήλ, τον κρατούν σαν μέρος του προβλήματος και όχι της λύσης, ακόμα και να το
ήθελε. Τέλος, η θητεία του στα οικονομικά ιδρύματα των Ρότσιλντ, προκαλεί πολλά ερωτηματικά για το τι πραγματικά θέλει να πετύχει με τις αναμφισβήτητα πολλές ικανότητές του.
Φοβάμαι πως, αν οι παραπάνω εκτιμήσεις είναι ορθές, δεν αφήνουν μεγάλα περιθώρια αισιοδοξίας!

(*) Δρ. Μηχανικός
τ. Δ/ντής ΔΕΔΔΗΕ Α.Ε