ΟΛΩΣ ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΩΣ !!! ΙΣΤΟΡΙΑ, ΜΙΑ ΘΕΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ

Γράφει ο Μανώλης Κουφάκης * 
«Ο λαός που ξεχνά την Ιστορία του είναι καταδικασμένος να την ξαναζήσει»
(Σανταγιάνα-Ισπανός φιλόσοφος)
Θα μπορούσαμε να παρομοιάσουμε τη ζωή μιας κοινωνίας ανθρώπων με ένα πυρηνικό αντιδραστήρα! Είναι, κατά τη γνώμη μου, σε άμεση αντιστοιχία. Έχει κι αυτή άτομα, άτομα που συγκρούονται, χρειάζεται μια κρίσιμη μάζα για να λειτουργήσει, έχει και αλυσιδωτές αντιδράσεις και εκρήξεις.
Τώρα, για να χτίσεις και να λειτουργήσεις με ασφάλεια, χωρίς να καταρρεύσει, ένα πυρηνικό αντιδραστήρα, πρέπει -όλοι το καταλαβαίνουμε- να βασιστείς σε στέρεα επιστημονική γνώση. Γνώση θεμελιωμένη πάνω σε πειράματα και θεωρίες που επιβεβαιώνονται από αυτά, που εξηγούν τα φαινόμενα και που έχουν περάσει με επιτυχία την βάσανον της αντικειμενικής κρίσης και της δημοσίευσης, όπως ακριβώς δηλαδή αναπτύχθηκαν και προόδευσαν οι θετικές επιστήμες στη νεωτερική εποχή.
Τι νομίζετε ότι θα συμβεί αν προσπαθήσουμε να φτιάξουμε ένα πυρηνικό αντιδραστήρα βασιζόμενοι σε θεωρίες επιστημόνων που επέβαλαν τις θεωρίες τους, όχι επειδή τις επιβεβαίωσαν τα πειραματικά αποτελέσματα και πέρασαν επιτυχώς την επιστημονική κρίση, αλλά επειδή «είχαν τις άκρες τους», επειδή εξυπηρετούσαν συμφέροντα, επειδή, τέλος πάντων, είχαν τη δύναμη να το κάνουν και επικράτησαν τελικά; Ούτε στους χειρότερους εφιάλτες μας!
Η επιστήμη μέσω της οποίας μια κοινωνία, ένα έθνος, αντιλαμβάνεται, εξηγεί και αντιδρά στα φαινόμενα (γεγονότα), δραστηριοποιείται στο παρόν και πορεύεται προς το μέλλον, είναι η Ιστορία. Η Ιστορία είναι μια κατ’ εξοχήν θετική επιστήμη. Και αυτό επειδή βασίζεται στο πείραμα, και μάλιστα όταν γράφεται η Ιστορία, το πείραμα έχει ήδη γίνει, τα γεγονότα έχουν συμβεί. Το ζητούμενο είναι να καταγραφούν τα πραγματικά γεγονότα, να εξαχθούν τα σωστά συμπεράσματα και να κοινολογηθούν χωρίς προκαταλήψεις και σκοπιμότητες, ώστε ν’ αποτελέσουν μαθήματα ζωής για τις κοινωνίες. «Όλβιος όστις ιστορίης έσχεν μάθησιν», είχε πει ο Ευριπίδης. Και σε ελεύθερη μετάφραση: «Ευτυχισμένος εκείνος που μπορεί να ωφεληθεί από τα διδάγματα της ιστορίας». Γίνεται όμως έτσι; Δυστυχώς όχι.
«Η Ιστορία γράφεται από τους νικητές», έλεγε ο Ναπολέων Βοναπάρτης και, κατά τα φαινόμενα, είχε δίκιο. Πού οδηγεί άραγε αυτό; Πού οδηγείται δηλαδή ένας λαός που δεν γνωρίζει την Ιστορία του ή την μαθαίνει παραποιημένη, κατά που βολεύει τους νικητές, αυτούς δηλαδή που έχουν τον τρόπο να το κάνουν, όπως υπονοήσαμε πιο πάνω, (σαν υπόθεση εργασίας) για την κατασκευή του πυρηνικού αντιδραστήρα ; Στην περίπτωση της κοινωνίας η κατάρρευση, ως συνέπεια, ίσως δεν έρχεται τόσο σύντομα, έρχεται όμως με μεγάλη βεβαιότητα!
Σε λίγες ημέρες θα γιορτάσουμε την επέτειο της 25ης Μαρτίου. Τη λαμπρή έναρξη της
Επανάστασης που μας έδωσε την ελευθερία μας (Γιατί άραγε δεν γιορτάζουμε τη λήξη;). Η έναρξη ήταν πραγματικά λαμπρή. Μέχρι που ήρθε και τη στοίχειωσε ο κακός της δαίμονας, ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος. Αυτός ο αμοραλιστής και ραδιούργος Φαναριώτης μάζεψε γύρω του και τους έκανε όργανά του άτομα της δικής του ηθικής και ποιότητας όπως ο Κωλέττης, οι Κουντουριώτηδες, ο Ορλάνδος, ο Πολυζωίδης κ.ά.
Δίχασε τους Έλληνες και προκάλεσε δυο εμφυλίους πολέμους, κατασπατάλησε τα χρήματα των δανείων της ανεξαρτησίας. Ευθύνεται για τον παραγκωνισμό του Δημητρίου Υψηλάντη, την φυλάκιση της Μπουμπουλίνας, την φυλάκιση (και παρ’ ολίγο εκτέλεση) του Κολοκοτρώνη, για την εκτέλεση του Οδυσσέα Ανδρούτσου, ίσως και του Καραϊσκάκη (που δεν πήγε πάντως από βόλι Τούρκου), ευθύνεται για το κάψιμο του εθνικού στόλου στον Πόρο δια χειρός Μιαούλη και βέβαια για το θάνατο του Καποδίστρια. Για να πούμε μόνο τα βασικά της «μεγάλης προσφοράς» αυτού του «ανιδιοτελούς πατριώτη», που ενώ ήταν ανώτατος υπάλληλος του Σουλτάνου στην Πόλη και τις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, μόλις μυρίστηκε συμφέρον ήρθε στην
επαναστατημένη Ελλάδα για να σπείρει τη διχόνοια και τον όλεθρο στους Έλληνες και, πατώντας κυριολεκτικά επί πτωμάτων, να γίνει τέσσερεις φορές πρωθυπουργός της δύσμοιρης χώρας.
Ο Μαυροκορδάτος λοιπόν και οι όμοιοί του επικράτησαν. Παραμέρισαν και κυνήγησαν τους οπλαρχηγούς που πραγματικά μάτωσαν για την ελευθερία και φυσικά αγνόησαν το λαό που απλά άλλαξε αφέντη. Οι κοτζαμπάσηδες και οι καραβοκύρηδες, καθώς και οι περί αυτόν που λυμαίνονταν την εξουσία, απομύζησαν την ασθενική πατρίδα μέχρι ρανίδας. Το χειρότερο όμως είναι ότι χρησιμοποίησε, διέχυσε και εμπέδωσε στην πολιτική ζωή της χώρας το ρουσφέτι, τη διαφθορά και την εθελοδουλία προς τους ξένους, κουσούρια που ταλανίζουν μέχρι και σήμερα την πολιτική και κοινωνική ζωή της χώρας.
Αυτοί επικράτησαν, αυτοί κυβέρνησαν στο εξής, αυτοί έγραψαν και την επίσημη Ιστορία. Έτσι εξηγείται πώς και γιατί δεν διδασκόμαστε στο σχολείο την πραγματική μας ιστορία, με συνέπεια να μη μπορούμε να κατανοήσουμε από πού ερχόμαστε και πού πηγαίνουμε. Έτσι εξηγείται γιατί 11 τουλάχιστον δρόμοι στη Μείζονα Αθήνα φέρουν το όνομα του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου, ενώ μόνον 3 του Παναγιώτη Αναγνωστόπουλου και ένας του Δημήτριου Υψηλάντη. Έτσι εξηγείται γιατί οι μεγάλοι δρόμοι της Πρωτεύουσας φέρουν ονόματα βασιλέων και Βασιλισσών (ολετήρων κατά κανόνα του έθνους) και όχι π.χ. του Κολοκοτρώνη, του Ανδρούτσου, του Καραϊσκάκηπου χωρίς αυτούς ελευθερία δεν θα είχαμε δει.
Το ότι δεν γνωρίζουμε την ιστορία μας και δεν έχουμε διδαχτεί απ’ αυτήν, το έχουμε πληρώσει ήδη πολύ ακριβά, τόσο κατά την περίοδο 1912-22 που ο Βενιζέλος μεγάλωνε την Ελλάδα, όσο και είκοσι χρόνια αργότερα, που πιστέψαμε ότι τα ζωντανά και ανεκπλήρωτα προτάγματα του 1821 θα μπορούσαμε, επιτέλους, να τα κάνουμε πραγματικότητα. Υπάρχουν όμως βιβλία και πηγές -ευτυχώς πολλοί λαμπροί αγωνιστές έγραψαν απομνημονεύματα- και μπαίνει πλέον ατομική ευθύνη του καθενός μας να στήσει την εικόνα της ιστορίας μας -καθαρή και αντικειμενική- στο μυαλό του, για να αποτελέσει τη βάση πάνω στην οποία θα χτίσουμε το πυρηνικό εργοστάσιο (όπως το είπαμε πιο πάνω), δηλαδή την πολιτική και κοινωνική ζωή του έθνους μας.

* Δρ. Μηχανικός
π. Δ/ντής ΔΕΔΔΗΕ Α.Ε.

ΟΛΩΣ ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΩΣ .... ΥΠΑΡΧΕΙ ΕΛΠΙΔΑ!!

Γράφει ο Μανώλης Κουφάκης* 
Την τελευταία μέρα του Φλεβάρη ένα μέγα πλήθος, αθροιζόμενο σε πολλές εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες, συγκεντρώθηκε σε κάθε πόλη της Ελλάδας -αλλά και σε πολλές του εξωτερικού- στη δεύτερη επέτειο του τραγικού σιδηροδρομικού δυστυχήματος με τους 57 νεκρούς, νέα παιδιά οι περισσότεροι.
Το μέγα πλήθος τίμησε με την παρουσία του τη μνήμη των αδικοχαμένων, αλλά ταυτόχρονα διαδήλωσε για την οργανωμένη -από την πρώτη στιγμή- και συνεχιζόμενη προσπάθεια συγκάλυψης όλων των πτυχών του δυστυχήματος. Για την μη ανάληψη ευθυνών από κανένα. Για την κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει η Δικαιοσύνη. Για τους θανάτους μαρτύρων πριν καταθέσουν. Και τα τόσα άλλα εξοργιστικά που βγάζει σιγά σιγά στην επιφάνεια -με μόνη την, μετ’ εμποδίων, προσπάθεια των γονέων- αυτή η πολύ σκοτεινή, ως φαίνεται, υπόθεση.
Κάποιες ευθύνες σίγουρα είναι διαχρονικές· η προσπάθεια συγκάλυψης όμως είναι αποκλειστικά της παρούσας Κυβέρνησης. Αλλά και τι μ’ αυτό; Δεν βγαίνει κανείς να τις αναλάβει· ούτε παλιός ούτε καινούριος! Όσο περνά ο καιρός και βλέπουμε αυτά που βλέπουμε, καταλαβαίνουμε όλο και πιο πολύ πόσο προκλητική ήταν η εκ νέου συμπερίληψη του τότε Υπουργού Μεταφορών κ. Καραμανλή στο ψηφοδέλτιο της Ν.Δ. και ακόμα πιο προκλητική η επίκληση της επανεκλογής του, ως δήθεν απαλλαγής του από κάθε ευθύνη, την οποία μάλιστα του την έδωσε ο ίδιος ο λαός!!! Μη σας φαίνεται περίεργο και μη εξάπτεσθε. Αυτά, οι πολιτικοί μας, τα λένε και τα κάνουν χωρίς να κοκκινίζουν, επειδή αυτή ακριβώς είναι δική τους -αντίθετα από τη δική μας- λογική.
Με δυό λόγια, τα πιστεύουν. Και γι’ αυτό ακριβώς τα περί μη ευθύνης Υπουργών -στη λογική αυτή πάντα- τα έχουν περάσει όχι μόνον σε νόμους, αλλά και στο Σύνταγμα. Το χάλι μας δεν έχει χρώμα! Και γι’ αυτό ακριβώς στις 28 Φλεβάρη κατεβήκαμε όλοι στις συγκεντρώσεις να διαδηλώσουμε ότι δεν ανεχόμαστε άλλο την κοροϊδία, την ανευθυνότητα και τη συγκάλυψη. Ανεχθήκαμε την εξαφάνιση της λίστας Lagarde, κατάπιαμε τα σκάνδαλα Novartis και Siemens, δεν μάθαμε τίποτα για τις υποκλοπές.
Τώρα όμως, που οι δομές και συνιστώσες του κράτους αποδεικνύονται ανεπαρκείς και
επικίνδυνες, που δεν προκύπτει από πουθενά μια διάθεση υπεύθυνης και αποτελεσματικής διαχείρισης, που βλέπουμε να διαρρηγνύεται η κοινωνική συνοχή και η μόνη προσπάθεια να είναι η ωραιοποίηση και η συγκάλυψη, ερχόμαστε στη θέση αυτών που έχασαν ανθρώπους τους και το μόνο που μας καταλαμβάνει είναι φόβος και αβεβαιότητα. Φόβος επειδή δεν γνωρίζαμε το βάθος της αποσάθρωσης και αβεβαιότητα για το τι άλλο θα αποκαλυφθεί αν δεν πετύχει η συγκάλυψη.
Όμως, προέκυψε κι ένα θετικό από την τραγική αυτή ιστορία. Ακούμε συχνά πως η εποχή μας δεν έχει την πίστη και τη διάθεση να αγωνιστεί για «ιδανικά». Ακούμε συχνά πως ο σημερινός άνθρωπος κοιτάζει μόνο το «μαγαζάκι» του και το πώς θα βγάλει το μήνα. Ακούμε συχνά ότι σήμερα δεν μπορείς να σηκώσεις τον νέο από την καφετέρια και τον μεγαλύτερο από τον καναπέ, για κάτι που δεν συμπλέει με τον ευδαιμονισμό της εποχής μας. Αυτή η αντίληψη είχε γίνει πεποίθηση στους πολιτικούς μας, που ασχολούνται και παίζουν με την ψυχολογία του λαού. Και πάνω σ’ αυτή τη βολική πεποίθηση έχτισαν καριέρες, περιουσίες και δόξες. Στη σκέψη των περισσότερων αρχόντων μας, ο «λαός» είναι προορισμένος μόνο να ακούει και να υπακούει. Κι αυτή η πίστη (ίσως η μόνη που τους έχει απομείνει) τους δίνει το θάρρος να κάνουν αυτά που αναφέραμε πιο πάνω, ίσως και άλλα που μας απέκρυψαν αντίστοιχες
συγκαλύψεις.
Όμως, προς μεγάλη έκπληξη, οι πρόσφατες τεράστιες συγκεντρώσεις, απέδειξαν ότι ο
«άβουλος» και λησμονημένος λαός, το «ευάγωγον ποίμνιον», δεν έχει μόνο υπομονή, έχει και κρίση και ηθικό αίσθημα οξύτατο και γλώσσα και ανάστημα. Υπάρχει λοιπόν ελπίδα!

(*) Δρ. Μηχανικός
τ. Δ/ντής ΔΕΔΔΗΕ Α.Ε.

ΟΛΩΣ ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΩΣ..... Ο ΦΟΒΟΣ ΚΑΙ Η ΕΛΠΙΔΑ

Γράφει ο Μανώλης Κουφάκης *
Δεν έχουν γραφτεί τόσα πολλά άρθρα και βιβλία για την ελπίδα, όσα για τον φόβο! Κι όμως. Ο φόβος και η ελπίδα πάνε μαζί. Μέσα από τους πολλούς ορισμούς που έχουν δοθεί για τον άνθρωπο, θα μπορούσαμε, για την περίσταση, να χρησιμοποιήσουμε τούτον εδώ: «έμφοβο ον που δεν κουράζεται να ελπίζει».
Ο φόβος είναι έμφυτος και καταδυναστεύει όλα τα ζωντανά πλάσματα. Όμως δεν υπάρχει άλλο ζώο που να φοβάται σε τέτοιο βαθμό και για τόσα πράγματα όσο ο άνθρωπος. Άσχετα από ηλικία, μόρφωση, επάγγελμα, οικονομικά μέσα κλπ. – ο άνθρωπος φοβάται. Μάλιστα συμβαίνει, το φαινομενικά περίεργο, ο έξυπνος άνθρωπος, ο προβλεπτικός, ο μορφωμένος, να είναι περισσότερο εκτεθειμένος στο φόβο από τον επιπόλαιο, τον απερίσκεπτο και τον αμαθή. Στον Σωκράτη αποδίδεται από τον Πλάτωνα η διδασκαλία ότι ανδρείος είναι εκείνος που γνωρίζει τα «δεινά», όχι εκείνος που πέφτει πάνω τους σαν αλόγιστο θηρίο. Και συνεχίζει: Το να φοβάται κάποιος και να επιλέξει να μην τον κερδίσει ο φόβος, αλλά να ενεργήσει παρά τον φόβο του· αυτό είναι που τον κάνει ανδρείο. Αντίθετα από τον ανδρείο, ο δειλός γίνεται έρμαιο του φόβου του. Δεν μπορεί να τον δαμάσει, πανικοβάλλεται εύκολα και χάνεται ακόμα κι εκεί όπου θα μπορούσε να σωθεί.
Η παθολογία του φόβου μας παρουσιάζει πλήθος περιπτώσεων «ανώμαλου φόβου». Από τις ανώδυνες φοβίες μέχρι το άγχος. Παίρνω ένα απόσπασμα από ένα σχετικό κείμενο του Ε. Παπανούτσου, για να περιγράψω τη βασανιστική αυτή αγωνία:
«Μερικοί ψυχίατροι την ονομάζουν “φόβο του φόβου”. Ο αγχώδης άνθρωπος φοβάται το φόβο και επειδή τον φοβάται, γίνεται δέσμιός του έως το σημείο να φοβάται πλέον όχι για άλλο λόγο, αλλά για να φοβάται… Πρόκειται για μια αποκόλληση της ψυχικής διάθεσης από κάθε φυσικό ή λογικό της αίτιο, που έχει ως συνέπεια όχι μόνο μια παράδοξη ανεξαρτοποίησή της αλλά και ένα νοσηρό (καρκινοειδή, θα έλεγε κανείς) πολλαπλασιασμό της». Το ίδιο είχε πει και ο Μένανδρος (342-291 π.Χ.) με τη ρήση του:
«Βίος βίου δεόμενος ουκ έστιν βίος». Ή στα νέα ελληνικά: «Η ζωή που φοβάται τη ζωή δεν είναι ζωή».
Όταν ο άνθρωπος βρέθηκε εκστατικός μέσα στο αινιγματικό και γεμάτο μυστήρια σύμπαν, και ιδίως όταν συνειδητοποίησε ότι ο θάνατος παραμονεύει σε κάθε του βήμα, συγκλονίστηκε από ένα φόβο υπαρξιακού χαρακτήρα, από ένα μείγμα φόβου και σεβασμού, από αυτό που ονομάζουμε: δέος. Τότε έπεσε και προσκύνησε. Primus in orbe deos fecit timor έγραψε τον 1ο αιώνα π.Χ. ο Λατίνος ποιητής Λουκρήτιος Κάρος·που πάει να πει στα ελληνικά: «Τους θεούς πρώτος δημιούργησε ο φόβος». Οι περισσότερες θρησκείες κοντά στο φόβο έβαλαν την ελπίδα, την πίστη για «σωτηρία».
Ο Απόστολος Παύλος λέει γι’ αυτό: «Έστι δε πίστις ελπιζομένων υπόστασις, πραγμάτων έλεγχος ου βλεπομένων».
Η ψυχική ζωή μας είναι ρυθμισμένη προς την αθανασία! Αν δεν βλέπαμε άλλους να πεθαίνουν, δεν θα σκεφτόμασταν πως θα σταματήσει κάποια στιγμή αυτό που μέσα μας νοιώθουμε σαν ύπαρξη. Ο άνθρωπος, διδάσκει ο φιλόσοφος Επίκουρος (341 π.Χ. - 270 π.Χ.), γεννιέται ελεύθερος από μεταφυσικά δεσμά. Την ευτυχία, τη μακαριότητα, την έχει μέσα του, φτάνει να παραμερίσει όσα τον ενοχλούν και του κάνουν δύσκολη τη ζωή. Το συνεχώς ζητούμενο στη ζωή είναι η γαλήνη της ψυχής, αυτό οδηγεί στην ευδαιμονία του ανθρώπου. Το μεγαλύτερο εμπόδιο σε αυτό είναι ο φόβος, μαζί με την άμετρη επιθυμία. Αυτά δηλαδή που προκαλούν την επιδημική ασθένεια που ονομάζουμε ανθρώπινο άγχος.
Ο υπ’ αριθμόν ένα και μεγαλύτερος φόβος είναι ο φόβος του θανάτου. Ο Επίκουρος διδάσκει ότι ο θάνατος δεν έχει καμιά σχέση με τον άνθρωπο, «ο θάνατος ουδέν προς ημάς», λέει. Αυτό το τεκμηριώνει λέγοντας ότι κάθε καλό και κάθε κακό βρίσκεται στην αίσθησή μας, όμως θάνατος σημαίνει στέρηση της αίσθησης. Έτσι λοιπόν, ο θάνατος, που οι άνθρωποι θεωρούν το χειρότερο απ’ όλα τα κακά, είναι ανύπαρκτος όταν υπάρχουμε εμείς, κι όταν έρχεται αυτός είμαστε ανύπαρκτοι εμείς. Είναι ανόητο λοιπόν ο άνθρωπος να φοβάται το θάνατο και να υποφέρει σε όλη του τη ζωή με την προσδοκία του θανάτου.
Ο Επίκουρος έδωσε τη «συνταγή» για το πώς μπορεί να απαλλαγεί ο άνθρωπος από την ασθένεια του άγχους και να είναι ευτυχισμένος. Είναι η περίφημη «τετραφάρμακος». Τέσσερεις βασικές αλήθειες του επικουρισμού, τις οποίες ο φιλόσοφος ανέλυσε και τεκμηρίωσε.
• ΑΦΟΒΟΝ Ο ΘΕΟΣ
• ΑΝΥΠΟΠΤΟΝ Ο ΘΑΝΑΤΟΣ
• ΚΑΙ Τ’ ΑΓΑΘΟΝ ΜΕΝ ΕΥΚΤΗΤΟΝ
• ΤΟ ΔΕ ΔΕΙΝΟΝ ΕΥΕΚΚΑΡΤΕΡΗΤΟΝ
Που σημαίνουν στα νέα Ελληνικά:
• Δεν μας απειλεί καμιά θεϊκή δύναμη,
• Δεν μας στεναχωρεί ο θάνατος,
• Εύκολα αποκτιέται ό,τι πραγματικά χρειαζόμαστε,
• Ό,τι μας κάνει να υποφέρουμε, εύκολα μπορούμε να το υπομείνουμε.

*Δρ. Μηχανικός

τ. Δ/ντής ΔΕΔΔΗΕ Α.Ε.

ΟΛΩΣ ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΩΣ ..... Η «ΕΛΛΗΝΙΚΗ» ΝΑΖΙΣΤΙΚΗ ΒΙΑ

Μανώλης Κουφάκης
Κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο η Ελλάδα έδειξε τον καλύτερο και τον χειρότερό της εαυτό. Τόσο η νίκη κατά της Ιταλίας στην Αλβανία όσο και η Εθνική Αντίσταση κατά τη διάρκεια της Κατοχής υπήρξαν αναμφισβήτητα εκφράσεις μεγαλείου της Ελληνικής ψυχής. Από την άλλη, η συνεργασία με τους κατακτητές και ο δωσιλογισμός, με την έκταση και την ένταση που πραγματοποιήθηκαν, έδειξαν σε ποιο κατάντημα και υποστάθμη μπορεί να φθάσει ο άνθρωπος.
Δεν ήταν μικρής έκτασης το φαινόμενο αυτό, παρά την περί του αντιθέτου εικόνα που έχουμε οι περισσότεροι. Ίσως φταίει που δεν θέλουμε να ακούμε για τον κακό μας εαυτό. Ίσως φταίει η φτωχή βιβλιογραφία για το θέμα. Πάντως ο ιστορικός Μενέλαος Χαραλαμπίδης, με το πρόσφατο βιβλίο του «Οι Δωσίλογοι», έρχεται να γνωστοποιήσει και να βάλει στη θέση τους πολλά πράγματα. Από το εξαιρετικό αυτό βιβλίο έχω δανειστεί κάποια στοιχεία και πληροφορίες στο άρθρο μου αυτό.
Οι τρεις διαδοχικές κατοχικές κυβερνήσεις υπό τους Γεώργιο Τσολάκογλου, Κωνσταντίνο Λογοθετόπουλο και Ιωάννη Ράλλη με τις δηλώσεις, διαταγές και εγκυκλίους τους, έδωσαν τον τόνο και, κατά κάποιο τρόπο, νομιμοποίησαν τη συνεργασία με τον κατακτητή στα μάτια της ελληνικής κοινωνίας. Πλήθος «ευυπόληπτων» πολιτών συγκατατέθηκαν ή επεδίωξαν να τοποθετηθούν σε θέσεις Δημάρχων, Νομαρχών και άλλες θέσεις του διοικητικού μηχανισμού. Πάρα πολλοί έμποροι, βιομήχανοι, εφοπλιστές, εργολάβοι κ.ά. είχαν οικονομική συνεργασία με τον κατακτητή αναλαμβάνοντας έργα από αυτόν. Πολλοί συνεργάστηκαν με τον κατακτητή στα πλαίσια της μαύρης αγοράς, που λειτούργησε σε όλη τη διάρκεια της Κατοχής.
Όλοι οι παραπάνω «έκαναν λεφτά» στην Κατοχή και είναι αυτοί που αγόρασαν «κοψοχρονιάς» τα χιλιάδες ακίνητα που αναγκάστηκαν να πουλήσουν οι δυστυχισμένοι συμπατριώτες τους, στην προσπάθειά τους να επιβιώσουν μέσα στις τρομερές εκείνες συνθήκες. Μόνο σε Αθήνα και Πειραιά πουλήθηκαν τότε περίπου 58.000 ακίνητα. Τα ακίνητα αυτά δεν επεστράφησαν στους αρχικούς και πραγματικούς ιδιοκτήτες τους μετά την Κατοχή.
Δεν ήταν όμως μόνον αυτές οι μορφές συνεργασίας. Η χειρότερη ήταν η ένοπλη συνεργασία (μάχες, μπλόκα, έρευνες κ.ά.), η οποία υπερέβαλε κατά πολύ σε βιαιότητα και έκταση και αυτή την ίδια τη δραστηριότητα των κατακτητών, σε βαθμό πουδημοσιογράφος της εποχής την περιέγραψε σαν «ελληνική κατοχή». Οι ελληνικές κυβερνήσεις συνεργασίας με όλο τον ένοπλο μηχανισμό που δημιούργησαν (Χωροφυλακή, Αστυνομία Πόλεων, Ευζωνικά Τάγματα Ασφαλείας, Ομάδες Ασφαλείας κ.ά.), έδειξαν υπερβάλλοντα ζήλο στην καταπολέμηση του ελληνικού αντιστασιακού κινήματος για λογαριασμό του κατακτητή. Σε πολλές από τις επιχειρήσεις οι Γερμανοί ή οι Ιταλοί απλώς παρίσταντο. Από την ιδέα μέχρι την πραγματοποίηση της επιχείρησης και την παράδοση των συλληφθέντων στους κατακτητές, όλα ήταν έργα των «δικών μας». Για να έχουμε μια εικόνα: Τον τελευταίο χρόνο της Κατοχής, οι Γερμανοί εκτέλεσαν περίπου 970 άτομα στο νομό Αττικής. Από αυτούς, τουλάχιστον 665 είχαν συλληφθεί και παραδοθεί από τις ελληνικές δυνάμεις ασφαλείας.
Σ’ αυτές τις τραγικά δύσκολες συνθήκες για τον ελληνικό λαό, ό,τι ποταπό και αχρείο στοιχείο είχε η φυλή μας βγήκε στον αφρό. Ελαυνόμενοι από τα ταπεινότερα των ενστίκτων αυτοί, οι δωσίλογοι, οι με κάθε μορφή συνεργασθέντες με τον κατακτητή, έκαναν αφάνταστα εγκλήματα. Μετά την απελευθέρωση όχι μόνον τα εγκλήματα αυτά έμειναν ατιμώρητα, αλλά είναι αυτοί ακριβώς που πλαισίωσαν την πολιτική και οικονομική ελίτ, αυτοί που δίκασαν και ξανακυνήγησαν τους αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης και αυτοί που αποτέλεσαν την άρχουσα τάξη των επόμενων δεκαετιών.
Οι Γερμανοί γοητευμένοι από την ιδέα του μεγαλείου της χώρας τους και παρασυρμένοι από έναν εμμονικό και αδίστακτο ηγέτη αιματοκύλησαν τον κόσμο.
Μπορεί όμως να διακρίνει κανείς στην εγκληματική τους αυτή συμπεριφορά την προσπάθεια τους να υπηρετήσουν την ιδέα και να μεγαλώσουν τη χώρα τους. Τι άραγε μπορείς να διακρίνεις στη δράση των Ελλήνων συνεργατών και δωσιλόγων; Έναν εσμό πλεγματικών κατσαπλιάδων, οι οποίοι επέπεσαν ως τυμβωρύχοι στο δράμα ενός λαού, του δικού τους λαού, με μόνη επιδίωξη τον πλουτισμό, την εκδίκηση και την ικανοποίηση των ανώμαλων συμπλεγμάτων της ψυχής τους.
Είναι τουλάχιστον μελαγχολικό, αν όχι απογοητευτικό, να σκεφτεί κανείς ότι ξεκινώντας από το φυτώριο στελεχών της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου, αυτοί οι «κάργα Έλληνες», ήρθαν να ανδραγαθήσουν στις συνθήκες της Κατοχής, να ευδοκιμήσουν στην μετεμφυλιακή Ελλάδα και να δικαιωθούν στην αγκαλιά της δικτατορίας της 21ης Απριλίου.
Κάνοντας αυτή τη σκέψη μπορείς να βρεις την εξήγηση σε πολλά από τα συμβαίνοντα σήμερα. Αλλά όχι μόνον αυτό. Ακόμα πιο μελαγχολικές σκέψεις και, κυριολεκτικά, μια ανατριχίλα προκαλεί η αίσθηση ότι υπάρχει ένα κρυφό μαύρο δυναμικό, κρυμμένο κάτω από την ανεκτικότητα της δημοκρατίας, που περιμένει πανέτοιμο να εφορμήσει εάν, ο μη γένοιτο, οι συνθήκες το επιτρέψουν και να κάνει business as usual.

(*) Δρ. Μηχανικός
τ. Δ/ντής ΔΕΔΔΗΕ Α.Ε.

ΟΛΩΣ ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΩΣ .... Η ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΝΑΖΙΣΤΙΚΗ ΒΙΑ

Γράφει ο Μανώλης Κουφάκης (*) 

Η σχετικά πρόσφατη (31-10-2024) επίσκεψη του Γερμανού προέδρου στη μαρτυρική Κάνδανο, ανέσυρε πάλι από την ιστορική μας μνήμη τα αδιανόητα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας που διαπράχθηκαν κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο·και μοιραία ξαναθέτει το ερώτημα: πώς έφτασαν οι άνθρωποι σε αυτή την αποκτήνωση;
Μέσα από το βιβλίο «Οι ρίζες της Ναζιστικής βίας», του καθηγητή Enzo Traverso, προσπάθησα να παρακολουθήσω το φαινόμενο της ανελέητης βίας, την κορύφωση του οποίου ο Ευρωπαϊκός κόσμος έζησε «μέσα στο σπίτι του» κατά τη διάρκεια του πολέμου αυτού.
Δεν είναι φυσικά στις προθέσεις μου να ελαφρύνω το άγος που βαρύνει τη Γερμανία για το αιματοκύλισμα του κόσμου, όμως πιστεύω ότι για να καταλάβουμε πώς ο άνθρωπος έφθασε σε αυτό το έσχατο σκαλί, θα πρέπει να εξετάσουμε το φαινόμενο της βίας από πολύ πιο παλιά, όπου και όπως αυτό εκδηλώθηκε.
Οι Ευρωπαίοι είχαν ξεκινήσει τους αποικισμούς των άλλων ηπείρων από πολύ παλιά και τους κορύφωσαν με τους ιμπεριαλιστικούς πολέμους του 19ου αιώνα. Απ’ αυτούς τους επεκτατικούς πολέμους μόνο η Πρωσία (Γερμανία) είχε μείνει εκτός. Η Πορτογαλία, η Ισπανία, η Μεγάλη Βρετανία, η Γαλλία, η Ιταλία, η Ολλανδία, το Βέλγιο, είχαν οικοδομήσει τις υπερπόντιες αυτοκρατορίες τους πάνω στη λογική ότι: «Ο μη ευρωπαϊκός χώρος ήταν χωρίς κυρίους, απολίτιστος ή ημιπολιτισμένος, έδαφος προς αποικισμό, αντικείμενο κατάκτησης για τις ευρωπαϊκές δυνάμεις. Οι αυτόχθονες κατοικούσαν αλλά δεν κατείχαν τη γη. Είχαν την προσωρινή επικαρπία και βρίσκονταν εκεί, απλώς περιμένοντας να αντικατασταθούν από τους Ευρωπαίους, τους νόμιμους ιδιοκτήτες». Τα γραπτά των θεωρητικών των ιμπεριαλιστικών αποικισμών του 19ου αιώνα, διαπνέονταν από τον κοινωνικό δαρβινισμό (την άποψη δηλαδή ότι η φυσική επιλογή ισχύει και στις ανθρώπινες κοινωνίες και ότι η καταλληλότερη επιβιώνει τελικά), αλλά και από τον ευγονισμό, την ιατρική ανθρωπολογία και τη φυλετική βιολογία. Και όλα αυτά, οι Ευρωπαίοι αποικιοκράτες τα εφάρμοσαν στις αποικίες. Στη δυτική κουλτούρα του 19ου αιώνα, αποικιοκρατία, εκπολιτιστική αποστολή, δικαίωμα κατάκτησης και πρακτικές εξόντωσης ήταν συχνά συνώνυμα. Οι υπερπόντιες αποικίες λειτούργησαν ως ο «ζωτικός χώρος» των ευρωπαϊκών ιμπεριαλιστικών χωρών. Η ιδέα λοιπόν του «ζωτικού χώρου» (Lebensraum) που αποτέλεσε κεντρικό σημείο της πολιτικής του Χίτλερ, δεν ήταν καινούρια. Μόνο που τώρα, με τον όψιμο ιμπεριαλιστικό του πόλεμο, στρέφονταν κατά ευρωπαϊκών χωρών. Θέλησε να δημιουργήσει «ζωτικό χώρο» για τη Γερμανία σε βάρος των Σλάβων, τους οποίους θεωρούσε κατώτερους, «υπανθρώπους» και «φυλετικά ανεπιθύμητους».
Οι Εβραίοι ενσάρκωναν από αιώνες την εικόνα της ετερότητας μέσα στο δυτικό κόσμο.
Για τους ναζιστές ήταν ο «άλλος» του δυτικού κόσμου. Το ανάλογο, κατά τους ιμπεριαλιστικούς πολέμους του 19ου αιώνα και παλαιότερα, ήταν ο ιθαγενής, ο «άλλος» του αποικισμένου κόσμου. Δοκίμασε και αυτός ανάλογη μοίρα. Βέβαια, όπως είναι γνωστό, η δυσανεξία των ναζί στην ετερότητα επεκτάθηκε και σε άλλες ομάδες του πληθυσμού, όπως οι Τσιγγάνοι, οι Σλάβοι, οι έγχρωμοι, οι ψυχικά ασθενείς, οι ανάπηροι, οι ομοφυλόφιλοι, οι αντιφασίστες κ.ά. Έδιναν σ’ αυτούς τον χαρακτηρισμό του «υπανθρώπου», έννοια βασική της ναζιστικής ιδεολογίας και χαρακτήριζαν τις ζωές τους σαν «ζωές ανάξιες να βιωθούν». Ένας επί πλέον λόγος που οι Εβραίοι έγιναν στόχος του ναζιστικού πολέμου ήταν η ακλόνητη πίστη του Χίτλερ ότι οι Εβραίοι κατείχαν την εξουσία στη Σοβιετική Ένωση (σημαντικότατου τμήματος του επιδιωκόμενου ζωτικού χώρου), καθώς και ότι αποτελούσαν τον εγκέφαλο του διεθνούς κομουνιστικού κινήματος. Όλοι οι παραπάνω λοιπόν, έγιναν στόχος του ναζιστικού πολέμου. Ενός πολέμου που επεδίωκε συγχρόνως την κατάκτηση και την εξόντωση (πολιτική και φυλετική) με ακραία βία και ωμότητα. Μεθόδους δοκιμασμένες ήδη από τις προαναφερθείσες ιμπεριαλιστικές χώρες, στις άλλες ηπείρους.
Εξ άλλου, επειδή το ναζιστικό καθεστώς εξελίχθηκε σε μια βιομηχανία θανάτου, έχει ενδιαφέρον να δούμε πώς εξελίχθηκαν και οι πρακτικές του θανάτου. Ήδη από τη Γαλλική Επανάσταση, με την καθιέρωση της γκιλοτίνας ως τρόπου εκτέλεσης, αποστασιοποιήθηκε ο δήμιος από τον μελλοθάνατο. Τώρα πλέον, ο φόνος εκτελείτο από ένα άψυχο εργαλείο και ο δήμιος, από κοσμικός βραχίονας μιας ελέω Θεού εξουσίας, μετατρέπονταν σε τεχνικό ή σε εργάτη της συσκευής. Αναφέρω την περίπτωση της γκιλοτίνας επειδή μ’ αυτήν η βιομηχανική επανάσταση μπαίνει στο χώρο της θανατικής ποινής. Η μηχανοποιημένη και σειριοποιημένη εκτέλεση, παύει πλέον να είναι μια τελετουργία της ανθρώπινης οδύνης και γίνεται τεχνολογική μέθοδος θανάτωσης σε αλυσίδα, απρόσωπη, αποτελεσματική, σιωπηλή και γρήγορη.
Ενσωματώνοντας το ναζιστικό καθεστώς την εξέλιξη της τεχνολογίας, έφθασε να δημιουργήσει τα στρατόπεδα συγκέντρωσης ως «εργοστάσια θανάτου» με τους θαλάμους αερίων, τα κρεματόρια, την «εξολόθρευση μέσω της εργασίας» και άλλες «προηγμένες» τεχνικές μαζικής θανάτωσης. Αλλά και τις εξελίξεις της επιστήμης του management ενσωμάτωνε επίσης το καθεστώς σε αυτή τη μακάβρια διαδικασία.
Εφάρμοσε τον τεϊλορισμό, τον καταμερισμό δηλαδή των εργασιών με σκοπό την εξειδίκευση, την ταχύτερη παραγωγή (θανάτων), με όσο το δυνατόν μικρότερο κόστος και μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα. Σα να επρόκειτο, ας πούμε, για ένα εργοστάσιο αυτοκινήτων του Χένρυ Φόρντ!
Ανάλογη ήταν η ενσωμάτωση της τεχνολογίας και στο στρατό. Ήδη από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο η μυθική εικόνα του ήρωα στρατιώτη είχε υποχωρήσει μπροστά στη μαζικότητα του θανάτου που σκορπούσαν τα πολυβόλα, τα φλογοβόλα, τα χημικά όπλα και κάτω από τις ερπύστριες των τανκς και τις βόμβες των αεροπλάνων, που έκαναν την εμφάνισή τους τότε. Ένας βετεράνος του Μεγάλου Πολέμου δήλωνε: «Η μάχη εκ του συστάδην δεν υπάρχει πια. Ο αντίπαλος παραμένει αόρατος. Το τελικό αποτέλεσμα όμως είναι ένας απίστευτα φονικός πόλεμος που διεξάγεται με πλήρη απουσία μίσους».
Αν μετά τα παραπάνω, δούμε αναδρομικά την ιστορική γενεαλογία του ναζισμού, διαπιστώνουμε ότι η Γερμανία του μεσοπολέμου υπήρξε ένα εργαστήρι σύνθεσης στοιχείων όπως ο εθνικισμός, ο ρατσισμός, ο αντισημιτισμός, ο ιμπεριαλισμός, ο αντιμπολσεβικισμός, ο αντιουμανισμός και αντιδιαφωτισμός. Αυτή η μοναδική σύνθεση των στοιχείων της Αντεπανάστασης (της άρνησης δηλαδή των κηρυγμάτων του Διαφωτισμού και των επιτευγμάτων της Γαλλικής Επανάστασης), συνάντησε την τεχνολογική εξέλιξη του πολέμου και έδωσε ένα πλατύ σύνολο τρόπων κυριαρχίας και εξόντωσης, που είχαν ήδη δοκιμαστεί ξεχωριστά κατά τη νεότερη δυτική ιστορία.
Εδώ, κατά τη γνώμη μου, είναι η μεγάλη ευθύνη της Γερμανίας. Το ότι οι πιο πάνω αντεπαναστατικές ιδέες και η βία εμφανίστηκαν εδώ κι εκεί μέσα στην ευρωπαϊκή ιστορία, δεν σημαίνει ότι νομοτελειακά θα έπρεπε η Γερμανία να γίνει το χωνευτήρι όλων αυτών και τελικά να δώσει αυτή την έκρηξη μεγατόνων βίας. Μια έκρηξη που διέρρηξε τον ιστορικό ιστό, την αίσθηση, δηλαδή, πρωταρχικής αλληλεγγύης, που αποτελεί το υπόστρωμα των ανθρώπινων σχέσεων και επιτρέπει στους ανθρώπους να αναγνωρίζονται ως τέτοιοι.
Οι Γερμανοί, σαν λαός, δεν μπορούν να ισχυριστούν ότι παραπλανήθηκαν. Ο Χίτλερ, με το βιβλίο του «Ο Αγών μου», δημοσίευσε προκαταβολικά ένα πλήρες σχέδιο εκείνων που είχε σκοπό να πραγματοποιήσει. Το σχέδιο αυτό βρήκε γόνιμο έδαφος στη γερμανική σκέψη, η οποία φαίνεται να κυριαρχείται από το Λόγο (την εφαρμογή, δηλαδή, της λογικής για την αναζήτηση της αλήθειας). Ένα Λόγο, ωστόσο, τόσο άκαμπτο και δογματικό που καταλήγει να γίνεται καταστροφικός. Στο βιβλίο του Μάκη Ανδρονόπουλου «Το γερμανικό σύνδρομο», βρίσκουμε το εξής: «Οι Γερμανοί διακρίνονται από το έντονο πάθος, με το οποίο αφοσιώνονται σε διάφορες ιδέες, και προσπαθούν να τις μετατρέψουν σε πραγματικότητες. Τα μεγαλύτερα επιτεύγματά τους, οι πιο καταστροφικές αποτυχίες τους, η τραγική πολιτική τους ιστορία διαπνέονται εξ ολοκλήρου από αυτόν το επικίνδυνο ιδεαλισμό. Αν οι περισσότεροι από εμάς είμαστε θύματα των περιστάσεων, μπορεί κανείς να πει ότι ο γερμανικός λαός ως σύνολο είναι έρμαιο των ιδεών».
Ο γερμανικός ψυχισμός διακρίνεται διαχρονικά από μια ακόρεστη θέληση για αναγνώριση της δύναμης του Γερμανικού έθνους. Όσο αυτό δεν συμβαίνει, ο Γερμανικός λαός το βιώνει ως «εκκρεμότητα» που συχνά τον οδηγεί σε απώλεια του αυτοελέγχου, ακραία επιθετικότητα κατά πάντων και εν τέλει και κατά του ίδιου του τού εαυτού. Αναρωτιέται ο Ανδρονόπουλος για τα μνημεία του Ολοκαυτώματος στο Βερολίνο και αλλού στη Γερμανία, τι άραγε να συμβολίζουν; Την καταισχύνη και τη μεταμέλεια των Γερμανών ή μήπως πρόκειται για ένα ξόρκι, για να αποδιώχνουν τον ακραίο εαυτό τους, όποτε αυτός βγαίνει στην επιφάνεια; Μεγάλη και συλλογική η ευθύνη των Γερμανών.
Ο πρώην πρωθυπουργός της Βαυαρίας Φράντς Γιόζεφ Στράους, δήλωνε το 1975: «Έχουμε γίνει το οικονομικά ισχυρότερο κράτος της Κεντρικής Ευρώπης. Μπροστά στα ταμεία μας περιμένουν στην ουρά οι πρώην νικητές. Όλοι είναι χρεωμένοι σε μας».
Κατά την πρόσφατη οικονομική κρίση, οι Γερμανοί της Μέρκελ και του Σόϊμπλε, του πενθύμισαν πολύ έντονα σε όλους τους Ευρωπαίους και ιδιαίτερα σκληρά σ’ εμάς. Δεν είναι όμως μόνον αυτό. Στα χρόνια που μεσολάβησαν η Γερμανία εξοπλίστηκε και πρόσφατα -με αφορμή τον πόλεμο στην Ουκρανία- ο Γερμανός καγκελάριος Όλαφ Σολτς ανακοίνωσε εξοπλιστικό πρόγραμμα-μαμούθ 100 δισεκατομμυρίων ευρώ για τις γερμανικές ένοπλες δυνάμεις. Ίσως, καλό θα είναι οι Ευρωπαίοι να προσέχουν!
Πάντως δεν θα πρέπει να μας διαφεύγει ότι οι αποικιακοί πόλεμοι του 19ου αιώνα, και οι Παγκόσμιοι Πόλεμοι του 20ου , καθώς και οι περισσότεροι από τους πολέμους που ζούμε τώρα στον 21ο αιώνα , είναι πόλεμοι του δυτικού πολιτισμού μας. Φαίνεται ότι ο πολιτισμός μας έχει τεράστιο καταστροφικό δυναμικό, το οποίο ενίοτε οι ίδιες οι αντιφάσεις  του το αποδεσμεύουν και εν τέλει το στρέφουν εναντίον του!

(*) Δρ. Μηχανικός
τ. Δ/ντής ΔΕΔΔΗΕ Α.Ε.

ΟΛΩΣ ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΩΣ .............. Η ΕΛΠΙΔΑ ΚΑΙ Η ΑΙΣΙΟΔΟΞΙΑ

Γράφει ο Μανώλης Κουφάκης 
Εκ πρώτης ακοής, ίσως για τους περισσότερους, οι δύο έννοιες ταυτίζονται. Δηλώνουν μια στάση απέναντι στα προσωπικά και κοινωνικά ζητήματα. Την κατάσταση δηλαδή που επηρεάζει και πολλές φορές συνθλίβει τη ζωή μας. Μια στάση προσανατολισμένη προς την αίσια έκβαση των προβλημάτων.
Εδώ τελειώνουν τα κοινά σημεία των δύο εννοιών.
Η ελπίδα, σαν συναίσθημα, βοηθά τους ανθρώπους να αντέξουν και να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες, παραμένοντας προσηλωμένοι σε αυτόν τον στόχο τους.
Προϋποθέτει λογική σκέψη και δράση, παραμένοντας πάντα σε επαφή με τον ρεαλισμό.
Η αισιοδοξία είναι κάτι διαφορετικό. Εκφράζεται σαν αυθαίρετη βεβαιότητα ότι «τελικά τα πράγματα θα πάνε καλά». Η αισιοδοξία είναι μια ασυνείδητη ψυχολογική ανάγκη για τον άνθρωπο. Είναι, για το λόγο αυτό, ένα πολύ ισχυρό συναίσθημα, που συχνά αποκρύβει τυχόν παγίδες που στήνουν όσοι έχουν πρόθεση να εκμεταλλευτούν την αισιοδοξία μας.
Ο Χρήστος Γιανναράς έχει γράψει: «Είναι σημαντικό για τη ζωή μας (την προσωπική και τη συλλογική) να διερευνούμε πόσο αντέχουμε την πραγματικότητα ή πόσο παρασυρόμαστε σε βολικές ψευδαισθήσεις».
Η ελληνική κοινωνία μας έχει σαφώς επιλέξει την αισιοδοξία. Μελέτη δυσάρεστων καταστάσεων και δεδομένων, που ενδεχομένως θα την οδηγούσε σε βάσιμη ελπίδα, την κάνει να δυσφορεί. Προτιμά, ομολογημένα ή ανομολόγητα, να ακουμπά στο «η Ελλάδα ποτέ δεν πεθαίνει».
Η εύκολη αισιοδοξία του πολίτη τον εντάσσει -χωρίς ίσως να το συνειδητοποιεί- σ’ ένα ευρύτερο αισιόδοξον επίσης πλήθος, που πολύ γρήγορα αποκτά τα χαρακτηριστικά της μάζας, όπως τα περιγράψαμε σε προηγούμενο σημείωμα. Τότε αναλαμβάνουν οι επαγγελματίες της πολιτικής. Είναι πραγματικά αριστοτέχνες στην παραγωγή ψευδαισθήσεων και ενέσεων αισιοδοξίας, που τόσο επιτακτικά ζητά η μάζα, για να καλύψει τη δυσοίωνη πραγματικότητα.
Πόσο συχνά αλήθεια δεν ακούμε για το κύρος της χώρας, για την επενδυτική βαθμίδα, για τους ρυθμούς ανάπτυξης, για την ισχυρή ευρωζώνη που ανήκουμε, και άλλα παρόμοια. Μόνο και μόνο για να ικανοποιείται η ανάγκη της μάζας για αισιοδοξία. Μην ξεχνάμε ότι στο τέλος μιας τέτοιας αισιόδοξης πορείας, πολύ πρόσφατα, μας περίμενε το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Ίδια λόγια από τους ίδιους ανθρώπους και τα κόμματα που έφεραν τη χώρα στην κατάσταση να μην ελέγχει καμία οικονομική και στρατηγική δραστηριότητα (ενέργεια, τηλεπικοινωνίες, συγκοινωνίες, λιμάνια, αεροδρόμια, τράπεζες κ.ά.) και να οφείλουμε στους δανειστές μας στο διηνεκές.
Δύσκολη, πλην αναγκαία, άσκηση -ατομική και συλλογική- μοιάζει να είναι η παραδοχή της πραγματικότητας, η αντίσταση στην παρακμή και η ανάπτυξη βάσιμης ελπίδας αντί
αυθαίρετης αισιοδοξίας.

*Δρ. Μηχανικός
τ. Δ/ντής ΔΕΔΔΗΕ Α.Ε

ΟΛΩΣ ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΩΣ: ΤΟ ΟΡΟΣ ΤΗΣ ΠΙΣΤΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΤΟΧΑΣΜΟΥ

Γράφει ο Μανώλης Κουφάκης*

Έχει τύχει ποτέ στη συντροφιά σας να ανακοινώσει κάποιος ή κάποιοι ότι σχεδιάζουν να επισκεφθούν το Άγιο Όρος; Οι αντιδράσεις «αυτών που μένουν» ποικίλουν. Από τα καλοτυχίσματα των πιο θρησκευόμενων, τ’ ακούσματα και τις ιστορίες που ξέρουν κάποιοι, μέχρι τα πειράγματα των πιο «ζηλόφθονων» μελών της παρέας … ιδιαίτερα αυτών που δεν τους επιτρέπεται η είσοδος στο Όρος!
Αλλά κι «αυτοί που φεύγουν», που πρόκειται να πάνε δηλαδή, έχουν μια παράξενη αίσθηση για το ταξίδι αυτό. Κι αν μεν είναι η πρώτη επίσκεψη στο Όρος, είναι ευεξήγητη η έξαψη της φαντασίας και της περιέργειας. Πώς όμως εξηγείται η επιθυμία να ξαναπάς πάλι και πάλι και η πλησμονή συναισθημάτων, άσχετα αν το προσεγγίζεις με την καρδιά ή με το μυαλό;
Δύσκολο να το εξηγήσεις και δεν θα το επιχειρήσω. Θα βεβαιώσω όμως ότι πράγματι συμβαίνει. Άλλωστε καθένας έχει το δικό του τρόπο προσέγγισης, πρόσληψης και βιωματικής μετουσίωσης αυτών που προσφέρει το Όρος.
Και τι είναι αυτά;
Το απαράμιλλης ομορφιάς ελληνικό τοπίο, ελάχιστα ενοχλημένο από τις εντελώς αναγκαίες ανθρώπινες παρεμβάσεις, είναι αυτό που θα σε υποδεχτεί πρώτο, θα σε αγκαλιάσει και, χωρίς να το καταλάβεις, θα σε αλαφρώσει από σκοτούρες και έγνοιες που βαραίνουν ψυχή και νου. Έρχεται την κατάλληλη στιγμή και τόσο φυσικά, σαν καθαρτήριο λουτρό για να μπεις και να ζήσεις λίγο το Όρος.
Έπειτα τα Μοναστήρια και οι Σκήτες, αποκαταστημένα πια τέλεια στην αρχική τους μορφή, σε μεταφέρουν πίσω στο χρόνο. Η τάξη και η μεγάλη σημασία στη λεπτομέρεια σε προϊδεάζουν για το αυστηρό τυπικό στο οποίο θα πρέπει να προσαρμοστείς. Η τήρηση της βυζαντινής ώρας από τους μοναχούς, σε βγάζει από την πρώτη στιγμή από τις συνήθειές σου. Η λιτή διατροφή και η ακτημοσύνη, που έστω και προσωρινά δοκιμάζεις, κάνουν το σώμα σου ανάλαφρο και ικανό να κουβαλάει ψυχή και νου σε εγρήγορση.
Η μοναστική κοινότητα του Αγίου Όρους αριθμεί περίπου 2.000 μοναχούς. Είναι μια ανθρώπινη κοινωνία και, όπως είναι φυσικό, θα έχει σίγουρα κι αυτή στους κόλπους της τα δυνατά και τα αδύνατα του ανθρώπου.Στο Όρος όμως δεν πηγαίνεις για τους άλλους. Είναι τόπος πρόσφορος για δικές σου βαθιές διαισθήσεις και στοχασμούς που έχουν ανάγκη να μπουν σε τάξη.
Η ατμόσφαιρα του βυζαντινού μυστικισμού, η κατάνυξη και η ιστορία που τη νοιώθεις παντού, αγκαλιάζουν την ψυχή για να δυναμώσουν την πίστη της. Σε μια τέτοια στιγμή ο Καζαντζάκης ρωτά τον φίλο του Άγγελο Σικελιανό (επισκέφθηκαν το Όρος τέτοιες μέρες πριν 110 χρόνια): «Μα γιατί δε μιλούμε;»· και ο Σικελιανός του αποκρίνεται:
«Μιλούμε, μιλούμε, μα τη γλώσσα των αγγέλων· τη σιωπή».
Με γαληνεμένη την ψυχή και ξαλαφρωμένο το νου από τις «βιοτικές μέριμνες», βλέπεις αλλιώς και τον εαυτό σου και τον κόσμο.
Βρεθήκατε ποτέ, βράδυ, μακριά, πολύ μακριά από τα φώτα της πόλης; Σ’ ένα βουνό, ας πούμε, μια καθαρή και ασέληνη νύχτα; Αν ναι, θα είδατε πώς αποκαλύπτεται ο ουρανός. Άπειρος μα ευδιάκριτος στη λεπτομέρειά του. Οι γαλαξίες, οι αστερισμοί, τ’ αστέρια του, καθένα τους φαίνεται πεντακάθαρα να έχει πάρει τη θέση του· στατικό και συνάμα παλλόμενο, στο μεγαλόπρεπο ουράνιο θόλο. Και απορείς: «Μα τόσο πολύ μου τα `κρυβαν τα φώτα της πόλης»;
Αν μπόρεσα μ’ αυτή την παρομοίωση να δώσω την αίσθηση του Όρους, τότε σίγουρα ο αναγνώστης μου μπορεί να εννοήσει ότι η επίσκεψη εκεί δεν είναι τουρισμός και παθητική πρόσληψη εικόνων, αλλά αντίθετα ενέργεια και δόνηση της ψυχής και πνευματική άσκηση του νου. Το ένα ή το άλλο ή και τα δυο μαζί!
(*) Δρ. Μηχανικός
τ. Δ/ντής ΔΕΔΔΗΕ Α.Ε.

ΟΛΩΣ ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΩΣ : ΕΝΑ ΒΟΤΣΑΛΟ ΣΤΗ ΛΙΜΝΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΠΙΚΟΥΡΟ

Γράφει ο Μανώλης Κουφάκης*

«Δηλωτικό του τίτλου της στήλης είναι ότι δεν είναι στις προθέσεις της να απαντήσει στα μεγάλα θέματα της ζωής και της καθημερινότητας του αναγνώστη. Όχι. Έρχεται όμως «Όλως επικουρικώς» να του δώσει μια πληροφορία, μια γνώμη, μια άποψη, που ίσως δεν θα ήταν άσχημο να τη γνωρίζει. Ξεκινώντας λοιπόν την πορεία της η στήλη και επειδή βρέθηκε ονομαστικά να… συγγενεύει με έναν μεγάλο της Αρχαιότητας, τον μεγάλο φιλόσοφο Επίκουρο (341 – 270 π.Χ.), θα του αφιερώσει κάποια από τα πρώτα της θέματα.»

Με αυτά τα λόγια άρχιζε το πρώτο σημείωμα της στήλης στις 14-11-2014, προκειμένου να δώσει από την αρχή το στίγμα της. Το επαναλαμβάνω σήμερα μόνο και μόνο επειδή πρόσφατα κάποιοι φίλοι διερωτήθηκαν «πόθεν» ο συγκεκριμένος τίτλος της στήλης.

Δεν θα χάσω βέβαια και σήμερα την ευκαιρία να αναφερθώ στον μεγάλο δάσκαλο Επίκουρο.

«Κενός εκείνου φιλοσόφου λόγος, υφ’ ου μηδέν πάθος ανθρώπου θεραπεύεται…», έλεγε ο Επίκουρος θεωρώντας ότι ο άνθρωπος πρέπει να κερδίζει πρακτικά και ουσιαστικά αποτελέσματα από την ενασχόληση με τη φιλοσοφία. Και το μέγα ζητούμενο για τον άνθρωπο είναι η ευδαιμονία. Αν το σώμα μου είναι ικανοποιημένο και η ψυχή μου νοιώθει σιγουριά, τότε θα είμαι ευδιάθετος και η ευδιαθεσία μου αυτή είναι το κλειδί για την ευτυχία. Εφ’ όσον είμαστε ευδιάθετοι, λίγα χρειάζονται ώστε να διατηρήσουμε την ευτυχία.

Η φιλοσοφία του Επίκουρου χωρίζεται σε τρία μέρη: Το «Κανονικόν», το οποίο βασίζεται σε τέσσερα κριτήρια της αλήθειας και αποτελεί ένα ισχυρό, συνεπή και γενικό τρόπο αποδεικτικής τακτικής. Το «Φυσικόν» το οποίο πραγματεύεται το πώς βλέπει τη φύση ο Επίκουρος και το «Ηθικόν» που περιλαμβάνει όλη τη στρατηγική που πρέπει να ακολουθεί ο άνθρωπος για να επιτύχει τον τελικό στόχο του που είναι η ευδαιμονία, όπως την περιγράψαμε πιο πάνω.

Σήμερα αναφερόμαστε στο «Φυσικόν», και πιο συγκεκριμένα στη δομή της ύλης. Ο Επίκουρος είναι ένας ατομικός φιλόσοφος. Δέχθηκε, επεξέτεινε και τροποποίησε ουσιωδώς την ατομική θεωρία που υποστήριξαν ο Λεύκιππος και ο Δημόκριτος τον 5ο π.Χ. αιώνα, ότι δηλαδή το σύμπαν αποτελείται από ένα άπειρο αριθμό αδιαίρετων σωμάτων (τα άτομα-άτμητα), που κινούνται σε άπειρο κενό χώρο.Ο Επίκουρος λοιπόν, υποστηρίζει ότι το σύμπαν είναι «απεριόριστο» και καθεαυτό αλλά και ως προς τον αριθμό των ατόμων που περιέχει και ως προς τη έκταση του κενού χώρου. Τα υπάρχοντα πράγματα είναι σύνθετα από άτομα και κενό χώρο. Τα άτομα έχουν αναρίθμητα, αλλά όχι άπειρα διαφορετικά σχήματα. Τα επικούρεια άτομα δεν είναι δυνατό να διασπαστούν σε μικρότερα σώματα. Είναι από τη φύση τους

αδιαίρετα. Δεν είναι όμως οι μικρότερες μονάδες έκτασης. Το ίδιο το άτομο αποτελείται από ελάχιστα μέρη. Αυτά δεν είναι μόνο φυσικώς αδιάσπαστα αλλά και θεωρητικώς αδιαίρετα, δηλαδή δεν μπορούμε να συλλάβουμε τίποτα πέρα από αυτά τα ελάχιστα. Ο Επίκουρος πίστευε ότι υπάρχει ένας πεπερασμένος αριθμός τέτοιων ελαχίστων μερών για κάθε άτομο. Η εισαγωγή στον ατομισμό των ελαχίστων μερών του ατόμου, διαφοροποιεί τον Επίκουρο από τους πρώιμους ατομιστές και μας φέρνει στο μυαλό τα υποατομικά σωματίδια της σύγχρονης φυσικής. Σήμερα γνωρίζουμε 17 είδη θεμελιωδών σωματιδίων της ύλης.

Ο Επίκουρος είχε επίσης διαφορετικές απόψεις από τον Δημόκριτο σε ό,τι αφορά την κίνηση των ατόμων. Αντιλήφθηκε το σημαντικό γεγονός ότι οι διαφορές βάρους δεν συνεπάγονται διαφορά στην ταχύτητα πτώσης των σωμάτων στο κενό. Ας παρακολουθήσουμε τη ρηξικέλευθη σκέψη του Επίκουρου μέσα από τα λόγια του επικούρειου Λατίνου ποιητή Λουκρήτιου (94-55 π.Χ.) : «Σ’ αυτό το θέμα θα ήθελα να μάθεις και τούτο: όταν τα σώματα ακολουθούν κάθετη προς τα κάτω κίνηση μέσα στο κενό με το ίδιο τους το βάρος, σε απροσδιόριστο χρόνο και απροσδιόριστες θέσεις, ξεφεύγουν λίγο από την πορεία τους-τόσο μόνο όσο να μπορείς να το χαρακτηρίσεις αλλαγή κατεύθυνσης….». Έπεται λοιπόν ότι ένα άτομο, ανεξάρτητα από οποιαδήποτε δευτερεύουσα κίνηση που μπορεί να είναι αποτέλεσμα συγκρούσεων, έχει τόσο μια κίνηση με ενιαία κατεύθυνση όσο και μια απρόβλεπτη τάση να αποκλίνει από αυτή.

Αυτή η εκτροπή, η παρέκκλιση που κάνουν τα άτομα σε μη προσδιορισμένο χώρο και χρόνο, δημιουργεί μέσα στο σύμπαν, όπως το συλλαμβάνει ο Επίκουρος, μια αρχή σχετικής τυχαιότητας και απροσδιοριστίας. Ο Επίκουρος υπογραμμίζει ότι η τύχη δεν πρέπει να ταυτιστεί με ό,τι μας είναι άγνωστο ως προς τα αίτιά του. Η τύχη εδώ έχει την έννοια ότι οι εξελίξεις προκύπτουν περισσότερο από την πιθανότητα παρά από την αναγκαιότητα. Σήμερα η κβαντική θεωρία είναι μια ευρέως αποδεκτή και εδραιωμένη θεωρία για την ερμηνεία του μικρόκοσμου. Διαβάζω στο βιβλίο του Καθηγητή κ. Στέφανου Τραχανά «Οι ερμηνείες της κβαντομηχανικής»: «Το κατ’ εξοχήν χαρακτηριστικό της κβαντικής θεωρίας στην καθιερωμένη ερμηνεία της είναι η θεμελιώδης τυχαιότητα. Δηλαδή το χαρακτηριστικό εκείνο που προκάλεσε πραγματικά παλιρροϊκά κύματα στον χώρο της φιλοσοφίας και είναι επίσης εκείνο που γέννησε τις εναλλακτικές ερμηνείες…». Πόσο αλήθεια θαυμασμό και σεβασμό οφείλουμε στον

παρεξηγημένο φιλόσοφο Επίκουρο που έριξε πρώτος την πέτρα στη λίμνη, για να φθάσουν τα παλιρροϊκά κύματα 23 αιώνες μετά, και να τον δικαιώσουν!

(*) Δρ. Μηχανικός

τ. Δ/ντής ΔΕΔΔΗΕ Α.Ε.

ΟΛΩΣ ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΩΣ .. Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΕΝΟΣ ΕΘΝΟΥΣ

Γράφει ο Μανώλης Κουφάκης (*) 
Η φυλή, η γλώσσα, η θρησκεία, η γεωγραφική καταγωγή είναι κοινά γνωρίσματα του κοινωνικού σχηματισμού που ονομάζουμε έθνος. Κατά μία άλλη ευρύτερη άποψη, ως έθνος νοείται το σύνολο των ανθρώπων που αυτοπροσδιορίζονται και οικειοθελώς εντάσσουν τους εαυτούς τους σε ένα συγκεκριμένο έθνος, ανεξάρτητα από βιολογική καταγωγή ή
γλώσσα κλπ.
Όπως και να έχει όμως το πράγμα, το βασικότερο στοιχείο για την ύπαρξη ενός έθνους είναι η ανάπτυξη της εθνικής συνείδησης και ακόμα περισσότερο η συνειδητοποίηση της ιστορικής του αποστολής.
Κατά τον Gustave Le Bon, το να αποκτήσει το έθνος ένα ιδανικό είναι κορυφαία στιγμή του. Το ιδανικό, η κοινή αίσθηση της ιστορικής του αποστολής, αναβαθμίζει τους ανθρώπους από μάζα σε λαό και διαμορφώνει μια τέλεια ενότητα αισθημάτων και σκέψεων. Τότε είναι, λέει, που μπορεί να γεννηθεί ένας καινούριος πολιτισμός, με τους θεσμούς του, τις πεποιθήσεις του και τις τέχνες του. Η ιστορική αποστολή, το ιδανικό, το όνειρο, θα αποτελέσει την ψυχή του έθνους που θα περιορίσει τις ταλαντεύσεις και θα το οδηγήσει σε υψηλά επιτεύγματα. Ή όπως έγραψε ο δικός μας Χρήστος Γιανναράς: «Κάθε πολιτικό κατόρθωμα έχει άξονα κάποιον Παρθενώνα ή Αγια-Σοφιά: ορατό κέντρο «νοήματος» της ύπαρξης και του κόσμου».
Όμως, φευ, μετά τη δημιουργική άνοδο, ο ολετήρας χρόνος αναπόδραστα φέρνει τη στασιμότητα του πολιτισμού του έθνους, την παρακμή και το γήρας. Στη φάση αυτή πάντα διαπιστώνεται ότι το ιδανικό που υποστήριζε την ψυχή του έθνους έχει εξασθενίσει. Αυτό λειτουργεί αρνητικά για τη συνοχή, την ενότητα και τη δύναμη του έθνους. Ο συλλογικός εγωισμός του έθνους αντικαθίσταται τώρα από μια υπερβολική ανάπτυξη του ατομικού εγωισμού. Και καταλήγει ο Le Bon: «Να περνά από τη βαρβαρότητα στον πολιτισμό κυνηγώντας ένα όνειρο, μετά να παρακμάζει και να πεθαίνει, όταν τούτο το όνειρο έχει χάσει τη δύναμή του, αυτός είναι ο κύκλος της ζωής ενός λαού».
Το παραπάνω συμπέρασμα του Le Bon μας προκαλεί δικαιολογημένα να διερωτηθούμε: Άραγε σε ποιο σημείο του κύκλου της ζωής του βρίσκεται σήμερα ο λαός μας; Υπάρχει αίσθηση ιστορικής αποστολής, ενός ιδανικού, ενός ονείρου; Αν κατά την τουρκοκρατία το όνειρο ήταν «η ελευθερία», μετά την ίδρυση του κράτους «η μεγάλη ιδέα», μετά την μικρασιατική καταστροφή «ο εκσυγχρονισμός», και αφού περάσαμε την αδιανόητη τραγωδία της μεγαλύτερης σπατάλης του καλύτερου ανθρώπινου δυναμικού μας κατά την 35ετία 1940 – 1974, φθάσαμε στην μεταπολίτευση. Πενήντα χρόνια μετά, κοινή διαπίστωση είναι ότι ζούμε σε
μια lifestyle δημοκρατία χωρίς βάθος και σε μια υπερβολή του ατομικισμού.
Μήπως κάποια πράγματα όπως: η μεγάλη υπογεννητικότητα, η φυγή των πιο ταλαντούχων νέων στο εξωτερικό, η φτωχοποίηση της γλώσσας μας, η εκποίηση σχεδόν όλων των μεγάλων οικονομικών μονάδων της χώρας, ο νέος «Διεθνής Έλεγχος» που της επιβλήθηκε, η απώλεια παραδοσιακών φίλων όπως οι Ρώσοι και οι Άραβες, η υποχωρητικότητα απέναντι στην Τουρκική αδιαλλαξία, η αδυναμία άρθρωσης εθνικού λόγου για τα τεκταινόμενα στην περιοχή μας και αρκετά άλλα, θα πρέπει να μας προβληματίσουν και να διερωτηθούμε για το ποιος είναι σήμερα ο στόχος του έθνους μας; 

Αν υπάρχει τέτοιος!
(*) Δρ. Μηχανικός
τ. Δ/ντής ΔΕΔΔΗΕ Α.Ε.

ΟΛΩΣ ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΩΣ .... ΤΟ ΑΤΟΜΟ, Η ΟΜΑΔΑ, Η ΜΑΖΑ

Γράφει ο Μανώλης Κουφάκης (*) e.koufakis@gmail.com
Ο άνθρωπος γεννιέται με τη βασική ιδιότητα του είδους του που του επιτρέπει να μαθαίνει, να αλλάζει και να διαμορφώνει αυτά που λέμε προσωπικότητα, χαρακτήρα και συμπεριφορά. Αυτή η διαμόρφωση διαρκεί ουσιαστικά καθ’ όλο το βίο τού ανθρώπου. Είναι όμως
περισσότερο ενεργή κυρίως τα πρώτα χρόνια του βίου και συμβαίνει μέσα από τις επιρροές της οικογένειας, του σχολείου, της παρέας, του κοινωνικού και εργασιακού περίγυρου κ.ά.
Παρατηρώντας ένα νέο άνθρωπο στην μετά την εφηβεία ηλικία, διαπιστώνουμε ότι κατά κανόνα έχει διαμορφώσει τα βασικά στοιχεία της προσωπικότητάς του, τα οποία τον διακρίνουν και με τα οποία θα πορευτεί στο εξής και θα συνδιαλλαγεί με τους συνανθρώπους του.
Η συνύπαρξη με τούς άλλους -δεχόμενος οπωσδήποτε έναν περιορισμό της προσωπικής του ανεξαρτησίας- είναι επιθυμία τού ανθρώπου, αφού είναι κοινωνικό ον και θέλει τη συνδιαλλαγή με τούς όμοιούς του και την εμπλοκή του στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Από την άλλη είναι και ανάγκη για την εξασφάλιση των προς το ζην μέσω της εργασίας.
Έτσι λοιπόν ο άνθρωπος, εκών άκων, θα βρεθεί στη ζωή του σε συνθήκες και περιστάσεις που θα βάλουν σε δοκιμασία τις αρχές του, τις αξίες του, τις συμπεριφορές του και γενικά ό,τι μπορεί να τον αυτοπροσδιορίσει σαν άτομο.
Μια μορφή συνύπαρξης με άλλους είναι η ομάδα. Η ομάδα μπορεί να είναι π.χ. εργασίας ή αθλητισμού ή και άλλου σκοπού. Τα άτομα προσέρχονται στην ομάδα ως τέτοια και μικρή υποχώρηση από την ατομικότητά τους ζητείται από τον αρχηγό της ομάδας, ο οποίος
περισσότερο λειτουργεί ως manager ή coach. Το χαρακτηριστικό της ομάδας είναι ότι μέσω του αρχηγού της προσπαθεί να πάρει το μέγιστοόφελος από τις ικανότητες ενός εκάστου διακριτού μέλους, το οποίο βεβαίως εξυπακούεται ότι έχει αποδεχθεί τους κανόνες λειτουργίας της ομάδας. O ρόλος του αρχηγού της ομάδας είναι καθοριστικός. Θέλει να βγάλει από την ομάδα μετρήσιμο αποτέλεσμα. Σε καμιά περίπτωση δεν θέλει η ομάδα του να μετατραπεί σε όχλο, πράγμα καθόλου δύσκολο αν δεν προσέξει.
Ένα συνάθροισμα (και όχι κατ’ ανάγκη συνύπαρξη) ατόμων μέσα σε κάποιες συγκεκριμένες συνθήκες, και μόνο μέσα σε αυτές, μπορεί να συγκροτήσει αυτό που ονομάζουμε οργανωμένη μάζα ή όχλο. Στην περίπτωση της μάζας τα πράγματα είναι εντελώς διαφορετικά. Η ατομικότητα των συμμετεχόντων χάνεται. Οι επιθυμίες, οι ιδιότητες, οι συμπεριφορές κλπ. που εκδηλώνονται δεν είναι πλέον των ατόμων. Είναι κάτι νέο και εντελώς διαφορετικό, που θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι η «προσωπικότητα» του νέου μορφώματος που δημιουργήθηκε, δηλαδή της μάζας. Ο αρχηγός της -ένας παθιασμένος απόστολος της ιδέας που υπηρετεί η μάζα- τώρα παίζει ρόλο καθοδηγητή και προσπαθεί για λογαριασμό του ή του εντολέα του, να πάρει το μέγιστο όφελος όχι από τις ικανότητες των ατόμων που αποτελούν τη μάζα, αλλά από τις καινοφανείς ιδιότητες της ίδιας της μάζας σαν οντότητας, ορισμένες από τις οποίες εκδηλώνονται στον υπέρτατο βαθμό. Π.χ. ενώ οι μάζες εμφανίζονται ελάχιστα ικανές για σκέψη και συλλογισμό, εν τούτοις είναι πολύ ικανές για δράση, ακόμα και για ηρωικά κατορθώματα. Αυτό διέγνωσε ο Μένανδρος από τον 4ο π.Χ. αιώνα όταν έγραψε: «Ισχυρόν όχλος εστίν, ουκ έχει δε νουν» ή στα νέα ελληνικά: «Ο όχλος είναι ακαταμάχητος μα του λείπει το μυαλό».
Στις παλαιότερες εποχές, φέρ’ ειπείν των επαναστάσεων, οι ηγέτες εκμεταλλεύονταν την πρώτη ιδιότητα της μάζας, ότι δηλαδή είναι ακαταμάχητη. Στην εποχή μας, της παγκοσμιοποίησης, των ΜΜΕ και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, η παντοδύναμη αγορά εκμεταλλεύεται τη δεύτερη ιδιότητα της μάζας, ότι δηλαδή της λείπει ο νους, για να δημιουργήσει μια παγκόσμια στρατιά τυφλών ακολούθων της μόδας και του υπερκαταναλωτισμού.

* Δρ. Μηχανικός
τ. Δ/ντής ΔΕΔΔΗΕ Α.Ε.

ΟΛΩΣ ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΩΣ.... ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ- ΥΠΕΡΑΝΘΩΠΙΣΜΟΣ- ΜΕΤΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ

Γράφει ο Μανώλης Κουφάκης*

 Το χαρακτηριστικό των τεχνολογιών της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης, τις πρώτες ημέρες της οποίας διάγουμε, είναι ότι «αγγίζουν» οντολογικά τον άνθρωπο· πάει να πει «αγγίζουν» την ίδια τη φύση του ανθρώπου και τείνουν να την αλλάξουν.
Η Τεχνητή Νοημοσύνη και η γενετική μηχανική «υπόσχονται» και νομοτελειακά τείνουν να δημιουργήσουν όντα νοημοσύνης και ρώμης ανώτερης του σημερινού ανθρώπου, του γνωστού ως Homo Sapiens.
Σε προηγούμενο άρθρο είδαμε πώς η βιοτεχνολογία με αλλεπάλληλες γονιδιακές παρεμβάσεις μπορεί να αναβαθμίσει τον άνθρωπο, ουσιαστικά σε ένα άλλο είδος.
Ερευνητές του ΜΙΤ έφτιαξαν μια συσκευή που μπορεί και διαβάζει την ανθρώπινη σκέψη. Φοράς τη συσκευή αυτή, που μοιάζει με ακουστικά κεφαλής, πλοηγείσαι στο ίντερνετ και διαχειρίζεσαι με το μυαλό σου και μόνο, κάθε συσκευή που είναι διασυνδεδεμένη με το ίντερνετ, όπως υπολογιστές, κινητά τηλέφωνα, οικιακές συσκευές κ.ά.
Ένα άλλο παράδειγμα: Το 2018 επινοήθηκαν εγκεφαλικά εμφυτεύματα που ενισχύουν την ανθρώπινη μνήμη έως και 30%. Αρχικά, τα εμφυτεύματα προορίζονται για ασθενείς που πάσχουν από αλτσχάϊμερ ή άνοια. Γιατί όμως να μην τα χρησιμοποιήσουν και υγιείς, αν είναι να τους αυξήσει τη μνήμη κατά 30%; Αλήθεια, πόσο μπορεί να έχει γίνει το 30% σε 100 χρόνια από σήμερα; Σήμερα, αν η καρδιά σου έχει αδύναμο παλμό, μπορείς να της βάλεις ένα βηματοδότη. Η διαδικασία θεωρείται ρουτίνα.
Αν λοιπόν υπάρξει στο μέλλον ένας βηματοδότης για το μυαλό, γιατί να τον απορρίψουμε;
Βλέπουμε λοιπόν ότι η συνύπαρξη της γενετικής μηχανικής, της Τεχνητής Νοημοσύνης και του διαδικτύου κυοφορεί καινοφανή υβριδικά όντα στην κοινωνία μας, των οποίων την παρουσία θα πρέπει να διαχειριστούμε ή εναλλακτικά, εκείνα να διαχειριστούν τη δική μας.
Μέσα από το εξαιρετικό βιβλίο του Γιώργου Χατζηβασιλείου «Φιλοσοφία της Τεχνητής Νοημοσύνης», παρακολουθούμε την ακαδημαϊκή συζήτηση που έχει αρχίσει τα τελευταία χρόνια πάνω στα θέματα αυτά και η οποία δημιούργησε, πλάι στην έννοια του «ανθρωπισμού» και τις έννοιες του «υπερανθρωπισμού» και του «μετανθρωπισμού».
Εδώ θα προσπαθήσουμε να ορίσουμε κάπως αυτές τις έννοιες, κλείνοντας έτσι τη σειρά των άρθρων πάνω στην νέες προηγμένες τεχνολογίες.
Με τον όρο «ανθρωπισμό» εννοούμε τη στάση ζωής η οποία θεωρεί τον άνθρωπο κέντρο του κόσμου και κεντρική αξία της. Μια αντίληψη που πρεσβεύει ότι ο άνθρωπος πρέπει να είναι στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της κοινωνίας και του πολιτισμού. Κριτήριο της προόδου
σε κάθε τομέα οφείλει να είναι η ελευθερία του και η ποιότητα της ζωής του και οι τρόποι συμπεριφοράς που επιδεικνύει ο άνθρωπος στον συνάνθρωπό του.
Ο «υπερανθρωπισμός» υποστηρίζει ότι ο άνθρωπος δεν είναι κάτι το αμετάβλητο ή ιδιαίτερο μέσα στη φύση. Δεν είναι η κορωνίδα της δημιουργίας. Ο Homo Sapiens είναι ένα πλάσμα γεμάτο αδυναμίες και ατέλειες τις οποίες έχει την ηθική υποχρέωση να απαλείψει αφού η
τεχνολογία τού δίνει αυτή τη δυνατότητα. Ο άνθρωπος δηλαδή οφείλει να αναβαθμίσει τεχνολογικά τις σωματικές και διανοητικές του ικανότητες.
Να γίνει, δηλαδή, υπεράνθρωπος. Ωστόσο ο υπεράνθρωπος δεν είναι τόσο απομακρυσμένος από τον άνθρωπο ώστε τα δύο είδη να μην επικοινωνούν μεταξύ τους.
Αντίθετα, ο «μετανθρωπισμός» είναι μια ενδεχόμενη μελλοντική συνθήκη από όντα, δημιουργήματα της τεχνολογίας, που θα υπερβαίνουν κατά πολύ την ευφυία του ανθρώπου και δεν θα έχουν καμία σχέση με αυτόν.
Θα αντιλαμβάνονται το σύμπαν εντελώς διαφορετικά και ζητήματα όπως η ανθρώπινη ηθική θα είναι γι’ αυτά εντελώς ακατανόητα.
Οι Homo Neanderthal, οι Homo Erectus, οι Homo Floresiensis, οι Homo Denisovan κ.ά. είναι είδη του ανθρώπινου γένους που υπήρξαν πριν από εμάς. Τι άραγε μας κάνει να πιστεύουμε ότι εμείς, οι Homo Sapiens, θα είμαστε το τελευταίο είδος ανθρώπων πάνω στη Γη;

* Δρ. Μηχανικός
τ. Δ/ντής ΔΕΔΔΗΕ Α.Ε.

ΟΛΩΣ ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΩΣ -- Η ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΜΗΧΑΝΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ

Γράφει ο Μανώλης Κουφάκης *
Βασικό «κινούν» της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης η γενετική μηχανική, σε στενή συνέργεια με τους άλλους δύο πυλώνες, δηλαδή την Τεχνητή Νοημοσύνη και το διαδίκτυο, έχει εκτιναχθεί σε αφάνταστα ύψη δυνατοτήτων.
Μέσω της γενετικής μηχανικής μπορούμε να παρέμβουμε κατά βούληση στο DNA των φυτών, των ζώων αλλά και του ανθρώπου. Είναι γνωστό ότι τα μεταλλαγμένα φυτά και τρόφιμα, που πρωτοεμφανίστηκαν στην αγορά το 1994, γνωρίζουν ήδη μεγάλη άνθιση από εμπορική άποψη. Ατελεύτητες συζητήσεις υπέρ ή κατά της πρακτικής αυτής, αλλά και των ενδεχόμενων
συνεπειών της, συνεχίζονται πάντα ως σήμερα.
Εκεί όμως που η ανθρωπότητα συλλαμβάνεται πραγματικά απροετοίμαστη είναι εν όψει της γονιδιακής παρέμβασης στο ανθρώπινο DNA. Ούτε η ηθική, ούτε η πολιτική φιλοσοφία φαίνονται προς το παρόν ικανές να δώσουν πειστικές κατευθύνσεις.
Πάντως, το 2015 ανακοινώθηκε από την Κίνα η πρώτη γενετική παρέμβαση σε ανθρώπινο έμβρυο. Παρά το σάλο που ξέσπασε, καθώς κάτι τέτοιο ήταν παγκοσμίως παράνομο, τα επόμενα χρόνια ακολούθησαν η Μεγάλη Βρετανία και οι ΗΠΑ. Το 2017 το πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ ανακοίνωσε ότι πέτυχε να απαλείψει κληρονομική ασθένεια από ανθρώπινα έμβρυα. Πολλά ηθικά, πολιτικά αλλά και υπαρξιακά ερωτήματα θέτει πλέον η εκρηκτική πρόοδος της γενετικής μηχανικής.
Έχουμε το ηθικό δικαίωμα να στερήσουμε από ένα παιδί τη δυνατότητα να απαλλαγεί από τον πόνο και την δια βίου βάσανο μιας ανίατης ασθένειας; Όμως μήπως αυτή η δυνατότητα θα είναι επιλεκτική και θα δημιουργήσει ακόμα μεγαλύτερη ανισότητα μεταξύ των ανθρώπων; Ακόμα, ας φανταστούμε τα παιδιά δεύτερης, τρίτης, τέταρτης γενιάς, που καθ’ ένα έχει κληρονομήσει γενετικά από τους γεννήτορές του την απάλειψη μιας σειράς ασθενειών, όλο και περισσότερων καθώς εξελίσσεται η βιοτεχνολογία. Και βέβαια ας φανταστούμε και πολλές
άλλες βιολογικές αναβαθμίσεις του ανθρώπου π.χ. της νοημοσύνης, της μνήμης, του βάρους, της δύναμής του κ.ά. Μήπως τελικά σε 100 με 200 χρόνια θα έχει δημιουργηθεί ένα νέο είδος ανθρώπων που λίγη σχέση θα έχει με εμάς;
Ας σκεφτούμε τώρα όλες αυτές τις δυνατότητες στα χέρια ενός αυταρχικού καθεστώτος, ενός δικτάτορα, ας πούμε. Έχουμε αρχίσει ήδη να ανατριχιάζουμε;
Η πολιτική δεν έχει, προς το παρόν, δώσει πειστικές απαντήσεις και προβλέψεις στα παραπάνω. Μάλλον φαίνεται να ακολουθεί ασθμαίνουσα την τεχνολογία.
Όμως δεν θα πρέπει να μας διαφεύγει το γεγονός ότι, ενώ προ 70.000 ετών (όπως ισχυρίζονται οι επιστήμονες) τυχαίες γενετικές μεταλλάξεις πυροδότησαν την αύξηση της νοημοσύνης του Homo Sapiens και εν συνεχεία η φυσική επιλογή μας έφερε στο επίπεδο που είμαστε σήμερα, τώρα εμείς, ο Homo Sapiens του σήμερα, έχουμε τη δυνατότητα μέσω μιας
εκούσιας επιλογής, να δημιουργήσουμε σε μικρό χρονικό διάστημα ένα νέο ανώτερο είδος Homo.

(*) Δρ. Μηχανικός
τ. Δ/ντής ΔΕΔΔΗΕ Α.Ε.

ΤΕΧΝΗΤΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΣΜΟΣ

Γράφει ο Μανώλης Κουφάκης*
Σε προηγούμενο σημείωμα αναφερθήκαμε στο «κινούν» την τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση - της οποίας ήδη είμαστε μάρτυρες- δηλαδή την Τεχνητή Νοημοσύνη. Είμαστε ίσως στα πρώιμα στάδια της τεχνολογίας αυτής, η οποία ωστόσο φαίνεται να έχει τεράστια περιθώρια εξέλιξης και ανάπτυξης. Όπως σε κάθε περίπτωση συμβαίνει, ανάλογα θα είναι τα ωφελήματά μας και οι κίνδυνοι που θα διατρέξουμε από την Τεχνητή Νοημοσύνη. Μόνο που τώρα, ιδίως η διακινδύνευση, θα είναι ίσως υπαρξιακής φύσεως για το είδος μας, αφού, ομολογημένα ή ανομολόγητα, προσπαθούμε να φτιάξουμε νοημοσύνη με δυνατότητες που σε πολλά θα υπερβαίνουν την ανθρώπινη νοημοσύνη.
Ένας σοβαρός -αλλά όχι ο μόνος- κίνδυνος είναι η Τεχνητή Νοημοσύνη να αποτελέσει εργαλείο ολοκληρωτισμού, προκειμένου να ελεγχθούν ομάδες ανθρώπων, λαοί ή και στην κυριολεξία, όλοι οι κάτοικοι αυτού του πλανήτη. Είναι γνωστό ότι οι πρόθυμοι πάντοτε υπάρχουν. Τώρα τους δίδεται μια λαμπρή ευκαιρία, αν δεν λάβουμε έγκαιρα τα μέτρα μας.
Το πολύ βασικό χαρακτηριστικό της Τεχνητής Νοημοσύνης είναι η απόλυτη εξάρτησή της από τις βάσεις δεδομένων· δηλαδή από συγκεντρωμένα, ταξινομημένα και καταχωρημένα σύνολα πληροφοριών. Τα δεδομένα είναι κυριολεκτικά η πρώτη ύλη της Τεχνητής Νοημοσύνης. Τις πληροφορίες, ηθελημένα ή αθέλητα, τις παρέχουμε αφειδώς εμείς με την συνήθη καθημερινή μας δραστηριότητα. Το βασικό ζητούμενο όμως, στο θέμα που εξετάζουμε, είναι το ποιος κατέχει τις βάσεις δεδομένων, πώς τις χρησιμοποιεί και τι δυνατότητες άσκησης ελέγχου έχουν οι κοινωνίες και οι πολιτείες πάνω σε αυτά.
Η νέα τεχνολογία της Τεχνητής Νοημοσύνης έχει τεράστια δύναμη χειραγώγησης. Είναι η πιο κατάλληλη για να αφαιρέσει κάποιος και το παραμικρό περιθώριο ελευθερίας από τον άνθρωπο και να επιβάλει καθολικό έλεγχο στους πολίτες. Αν δεν υπάρξουν οι κατάλληλοι μηχανισμοί ελέγχου της τεχνολογίας αυτής από την κοινωνία, μπορεί εύκολα να χρησιμοποιηθεί ως πολιτικό μέσον για την εγκαθίδρυση ψηφιακών τυραννιών.
Για να κάνω κατανοητό ότι οι παραπάνω κίνδυνοι είναι ήδη εδώ και είναι πολύ σημαντικοί, θα δανειστώ δύο αναφορές από το εξαιρετικό βιβλίο του Γιώργου Χατζηβασιλείου «Φιλοσοφία της Τεχνητής Νοημοσύνης», των εκδόσεων Διόπτρα.
Στην Κίνα, από το 2010 λαμβάνει χώρα ένα πείραμα επιτήρησης πολιτών, θεσμών και επιχειρήσεων. Το κράτος μέσω της Τεχνητής Νοημοσύνης και ενός «συστήματος μονάδων αξιολόγησης» αξιολογεί και καταγράφει κάθε κίνησή τους στο διαδίκτυο. Αν ο πολίτης μιλάει επιθετικά, αν μιλάει ο ίδιος ή οι φίλοι του αντιπολιτευτικά, αν αγοράζει αλκοόλ, αν έχει απλήρωτους φόρους, αν έχει ανεξόφλητα δάνεια και άλλα πολλά, καθώς και τα αντίστροφά τους, καταγράφονται στο σύστημα και μοριοδοτούνται θετικά ή αρνητικά ώστε στο τέλος να προκύπτει το λεγόμενο «Σκορ Κοινωνικής Αξιοπιστίας». Αυτό λειτουργεί περίπου όπως σ’ εμάς παλαιότερα το «Πιστοποιητικό Κοινωνικών Φρονημάτων». Με χαμηλό σκορ δεν μπορεί ο
πολίτης να εργαστεί σε οποιαδήποτε θέση, δεν μπορεί να επιλέξει πού θα σπουδάσει, δεν μπορεί εύκολα να βρει διαμέρισμα ή να πάρει τραπεζικό δάνειο και δεν μπορεί να ταξιδέψει στο εξωτερικό. Τόσο ωραία! Η άλλη περίπτωση έρχεται από το 2016 και αφορά το τεράστιο σκάνδαλο «Cambridge Analytica», μιας εταιρείας πολιτικής επικοινωνίας με πελάτες τότε, μεταξύ άλλων, τις ομάδες προεκλογικού αγώνα του Ντόναλντ Τραμπ και του Brexit. Η εταιρεία αυτή προμηθεύτηκε παράνομα από το Facebook τα δεδομένα που είχε συγκεντρώσει από τους χρήστες στις ΗΠΑ και τη Μ. Βρετανία. Μέσα από τα δεδομένα αυτά η Cambridge Analytica είχε πλέον το ψυχογράφημα των χρηστών που την ενδιέφεραν. Εντόπισε λοιπόν τους αναποφάσιστους ψηφοφόρους που έτειναν εκλογικά προς Τραμπ και Brexit στις δύο χώρες και τους πλημμύρισε πάλι μέσω Facebook με κύματα ψευδών ειδήσεων· ειδήσεων που έβλεπαν μόνον αυτοί. Τους παρουσίασε ως αληθινά γεγονότα ανύπαρκτα εγκλήματα μεταναστών, έδειξε ειδήσεις που ανέφεραν ψευδώς ότι η Τουρκία είναι μέλος της ΕΕ, εμφάνισε εισροές τρομοκρατών από τη Μέση Ανατολή στη Δύση κ.ά. Αυτοί λοιπόν οι ψηφοφόροι συσπειρώθηκαν και πήγαν στις κάλπες τάχα «ελευθέρα βουλήσει» και θεωρώντας ότι έχουν έγκυρη γνώση της πραγματικότητας.
Στην πραγματικότητα όμως η Τεχνητή Νοημοσύνη είχε «χακάρει» τον νου,τα συναισθήματα, τους φόβους και βέβαια την πολιτική τους ψήφο. Τόσο απλά!
* Δρ. Μηχανικός
τ. Δ/ντής ΔΕΔΔΗΕ Α.Ε