ΕΚΕΙΝΟΙ ΠΟΥ ΦΕΥΓΟΥΝ ΖΑΧΑΡΕΝΙΑ ΣΗΜΑΝΔΗΡΑΚΗ

 

Tά Χανιά δεν θα  ακούσουν φέτος τη φωνή της στη παρέλαση της 28ης Οκτωβρίου, ούτε και της επόμενης 25ης Μαρτίου, όπως ακουγόταν κάθε χρόνο, ως εκφωνήτρια των εθνικών εορτών και ως έγκυρη περιεκτική σχολιάστρια των ιστορικών γεγονότων τής ημέρας. Και τούτο γιατί πριν από 40 ήδη μέρες, μας έφυγε και μάς άφησε  αναπάντεχα και πρόωρα η Ζαχαρένια Σημανδηράκη, ακαταπόνητη θεραπαινίδα τής ιστορικής μνήμης τού τόπου, πρώην Προϊσταμένη του Ιστορικού Αρχείου Κρήτης στα Χανιά και ανεξάντλητη συγγραφέας σειράς άρθρων αλλά και βιβλίων ιστορίας. Ακούραστη εμπνεύστρια επίσης και διοργανώτρια  σημαντικότατων  τοπικών ιστορικών συνεδρίων και εκθέσεων, καθώς και επιμελήτρια κάθε χρόνο τής πανηγυρικής ετήσιας έκδοσης τού Δήμου Χανίων *Εν Χανίοις* με πλούσια, πρωτότυπη και ανέκδοτη ιστορική ύλη κάθε φορά. Πανέτοιμη δε πάντα να διαθέσει την οργανωτική της πείρα, καθώς και την ευρύτατη και βαθύτατη ιστορική της γνώση όποτε και όπου τής είχε ζητηθεί.
Για εμένα δε, υπήρξε αγαπητή προσωπική φίλη, μαζί επίσης με τον εξαίρετο άνθρωπο, σύζυγό της, αείμνηστο Μενέλαο Σημανδηράκη, δικηγόρο Χανίων από τη Μαλάθυρο Κισάμου, ο οποίος είχε φύγει από τη ζωή πολύ πρόωρα επίσης.
Το κενό πού αφήνει η Ζαχαρένια τόσο στους φίλους και δικούς της, όσο και σέ όσους ενδιαφέρονται για την ιστορία αυτού τού τόπου, είναι μεγάλο. Με τούς φίλους υπήρξε αυθόρμητη και πληθωρική σέ αισθήματα φιλίας και σέ χείρα συμπαράστασης όπου χρειαζόταν. Με τή\η μελέτη δε και την ανάδειξη της ιστορίας τής Κρήτης, ιδιαίτερα δε του πολύτιμου αρχειακού υλικού τού Ιστορικού Αρχείου στα Χανιά, ασχολήθηκε αδιάλειπτα με πραγματικό πάθος, πού είχε κληρονομήσει, όπως έλεγε και η ίδια, από την αείμνηστη μητέρα της κυρία Ανθούλα Παπαδάκη, η οποία είχε διατελέσει επίσης Προϊσταμένη τού Ιστορικού Αρχείου για πολλά χρόνια..
 Η απουσία τής Ζαχαρένιας θα φανεί, εκτός των άλλων και στα ιστορικά συνέδρια εκτός Κρήτης, όπου εκείνη αποτελούσε μία από τούς/τίς λίγους/ες και καλύτερους/ες  παρουσιαστές/τριες της κρητικής ιστορίας, των κρητικών θυσιών και αιματηρών κρητικών  αγώνων, ενώπιον συνήθως ακροατηρίων και συνέδρων πού αγνοούν τη κρητική ιστορία. Στην υπόλοιπη Ελλάδα δεν γνωρίζουν για την Ιστορία τής Κρήτης και πρέπει πάντα κάποιος να τους ενημερώνει σωστά και με γνώση. Η δε Ζαχαρένια ήταν από τίς λίγες και λίγους κατάλληλους/ες για αυτή την αποστολή.
 Φανερή ήταν και η ικανοποίησή της ύστερα και από τή κυκλοφορία τού τελευταίου της βιβλίου για το προσφυγικό στοιχείο στη Κρήτη, μια εμπεριστατωμένη πραγματικά μελέτη για τήν υποδοχή καί διαβίωση των προσφύγων από την Μικρά Ασία στη Κρήτη μετά το 1922. Ζωηρή είναι πάντα και η ανάμνησή μας από το 1ο διήμερο υψηλού επιπέδου Ιστορικό Συνέδριο για τη Κίσαμο στην Ιερά Μητρόπολη στο Καστέλλι και στην Ορθόδοξη Ακαδημία στο Κολυμπάρι,τόν Οκτώβριο τού 2016, ψυχή τού οποίου ήταν η Ζαχαρένια Σημανδηράκη. Αλησμόνητη επίσης θά μάς μείνει και η εκδήλωση πού οργανώθηκε από το Ιστορικό Αρχείο, για τα 200 χρόνια από την απελευθέρωση τού Φρουρίου τής Κισάμου από τον Υδραίο αρμοστή  Μανόλη Τομπάζη και τούς εντόπιους επαναστάτες την 25η Μαίου 1823, την οποία παρουσίασε με όλη τή γνωστή ιστορική της εμβρίθεια  η αξέχαστη Ζαχαρένια, με ομιλητές τον αγαπητό σημερινό  Προϊστάμενο τού Αρχείου Κώστα Φουρναράκη και τον υπογράφοντα στο Πνευματικό Κέντρο Χανίων την 23η Δεκεμβρίου 2023.
Τα πλούσια πάντως και πάντοτε πρωτότυπα  ιστορικά γραφτά της κείμενα καί το ερευνητικό της έργο πού μάς άφησε η ακατάβλητη μέχρι τέλους Ζαχαρένια Σημανδηράκη θά μείνουν για να μάς  θυμίζουν το πνεύμα, τίς γνώσεις της και τή προσφορά της.  Η αντάξια κόρη της Άννα, πού έσπευσε από τό Λονδίνο στο προσκέφαλο τής μητέρας της, διαπρέπει επιστημονικά στήν Αγγλία, ως  καθηγήτρια Πανεπιστημίου στην αρχαιολογία, γεγονός πού υπήρξε πάντα πηγή χαράς και δικαιολογημένης μητρικής υπερηφάνειας για τή Ζαχαρένια. Της έχει χαρίσει δέ και τον εγγονό Αλέξανδρο-Μενέλαο ο οποίος ήταν η μεγάλη  αδυναμία τής Ζαχαρένιας.

 Στην αγαπητή Άννα απευθύνω τα θερμά μου συλλυπητήρια με τη διαβεβαίωση πώς η μνήμη τής αγαπημένης της μητέρας ασφαλώς θα μείνει άσβεστη όχι μόνο μεταξύ  φίλων, αλλά και μεταξύ όλων εκείνων πού αναγνωρίζουν τη μοναδική αδιάκοπη προσφορά της στην αυτογνωσία αυτού τού τόπου. Και τη προσφορά αυτή τής  Ζαχαρένιας Σημανδηράκη έχουν παρακολουθήσει και αναγνωρίσει ήδη πάρα πολλοί για πάρα πολλά χρόνια.
Καλή ανάπαυση και παντοτινή η μνήμη σου αξέχαστη Ζαχαρένια..
Κυριάκος Ροδουσάκης   

ΣΤΗ ΜΝΗΜΗ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΠΑΠΑΔΑΚΗ (ΠΑΠΑΔΗ) ΓΕΝΙΚΟΥ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗ ΕΘΝΙΚΟΥ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ ΕΡΕΥΝΩΝ-ΜΕΛΕΤΩΝ "ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ"

ΕΥΓΝΩΜΟΝΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΟΥ

Τα Χανιά αποχαιρετούν με βαθύτατη θλίψη, τον Νίκο Παπαδάκη,(Παπαδή) εμβληματικό και ακούραστο σκαπανέα των ερευνών και μελετών για τη δράση καί τή ζωή  τού Εθνάρχη "Ελευθέριου Βενιζέλου". Ο Νικόλαος Παπαδάκης υπήρξε συνιδρυτής και Γενικός Διευθυντής τού Εθνικού Ιδρύματος "Ελευθέριος Βενιζέλος" πού συνέλαβε και προώθησε στη Χαλέπα ο μακαριστός Μητροπολίτης Σεβασμιώτατος Κισάμου και Σελίνου Ειρηναίος. Μία από τίς πολλές αρετές τού αοιδίμου Μητροπολίτη, ήταν το ότι γνώριζε να επιλέγει τούς πιο κατάλληλους και πιο ενδεδειγμένους συνεργάτες για το κάθε έργο του. Και ο Νικόλαος Παπαδάκης αποδείχτηκε ως ο ιδανικός ενσαρκωτής καί ο πιο αφιερωμένος διερμηνευτής τού οράματος για τη διαμόρφωση τού χώρου πέριξ τής οικίας Βενιζέλου και ανάδειξή του σέ Κιβωτό  μνήμης καί σέ Εστία έμπνευσης και περισυλλογής γύρω από τό βίο καί τή μοναδική εθνική προσφορά τού  Εθνάρχη. Αφού άφησε τη δικηγορία και αφοσιώθηκε πλήρως στους σκοπούς  τού Ιδρύματος, ο Νικόλαος Παπαδάκης επέτυχε όλα τα χρόνια μέ τίς άοκνες προσπάθειες τού ίδιου και τών συνεργατών του, να αναδείξει πανελλήνια καί διεθνώς τό Ίδρυμα, με τή συμπαράσταση καί των ομογενειακών μας οργανώσεων, ιδιαίτερα των κρητικών. Υπό τήν αιγίδα τής Βουλής των  Ελλήνων, καί μέ άρτια οργανωτική ψηφιακή οργάνωση, το Ίδρυμα καταξιώθηκε καί καθιερώθηκε ως πολύτιμη, έγκυρη και αυθεντική πηγή και σημείο αναφοράς, όχι μόνο τής βενιζελικής ιστορικής διαδρομής, αλλά και τής Χώρας γενικότερα.  Αποτέλεσε όχι μόνο χώρο σεβασμού και τιμής στη Χανιώτικη συνοικία πού ανδρώθηκε πολιτικά ο Μεγάλος Εθνάρχης. Αλλά τό Ίδρυμα λειτούργησε και λειτουργεί ως σύγχρονο οργανωμένο σπουδαστήριο ιστορικής ενημέρωσης για ερευνητές, ακαδημαϊκούς, αλλά καί γιά απλούς επισκέπτες, μαθητές και ζηλωτές ιστοριοδίφες. Με τίς πρωτοβουλίες και την έμπνευση τού Νικόλαου Παπαδάκη καί με πυρετώδεις ρυθμούς, χωρίς πάντως η παραγωγή νά αποβαίνει εις βάρος τού βάθους, τής ανάλυσης και τής ποιότητας τής έρευνας, οργανώθηκαν πολλά συνέδρια και ημερίδες. Είδαν δε το φως πολλές εκδόσεις βιβλίων και άφθονη σχετική αρθρογραφία. Με αποτέλεσμα νά φωτιστούν  άπλετα οι πολλαπλές, πολυσήμαντες και βαρυσήμαντες  πλευρές τού βίου και τής δράσης  τού Εθνάρχη.

 Στα κείμενά του ο Νικόλαος Παπαδάκης , ιδιαίτερα στην εμπεριστατωμένη, την πλέον επικαιροποιημένη μέχρι σήμερα, από βιβλιογραφική άποψη, βιογραφία πού έγραψε για τον  Εθνάρχη- έργο ζωής- (Νικολάου Παπαδάκη (Παπαδή) *ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ, Ο ΗΓΕΤΗΣ* Βιβλιοπωλείο ΕΣΤΙΑΣ  Αθήνα 2017 Έκδοση Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών *ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ* Χανιά 2017) ο συγγραφέας μέ νηφαλιότητα γραφής, δεν αγιογραφεί, αλλά αντιπαραθέτει όλες τίς γνώμες και πλευρές. Δεν παραλείπει όμως να δώσει περισσότερη έκταση, εξαντλώντας  κάθε διαθέσιμο στοιχείο, για νά υπερασπίσει  ορισμένες πτυχές τής πολιτικής Βενιζέλου  πού αποτελούν "σημείο αντιλεγόμενο" ακόμη μέχρι τίς μέρες μας.
Ο Νικόλαος Παπαδάκης γνήσιος εκπρόσωπος τής αθόρυβης εκείνης Κρήτης πού δημιουργεί και προσφέρει μόνο για τό καλό όνομα και τή καλή μαρτυρία τού τόπου, φεύγει αφήνοντάς μας  το βαθύ αποτύπωμα τής ανιδιοτελούς και ιεραποστολικής προσφοράς του, γιά τήν οποία, ο τόπος, και όλοι μας, του είμαστε ευγνώμονες. Στην οικογένειά του απευθύνω τά θερμά μου συλλυπητήρια, όπως καί στους συνεργάτες του στο Ίδρυμα, οι οποίοι είμαι βέβαιος θά συνεχίσουν στα βήματα τού Νικόλαου Παπαδάκη, τιμώντας το ευγενές του όραμα, το δημιουργικό του πνεύμα καί τίς ιερές κρητικές και εθνικές παρακαταθήκες του.  
Κυριάκος Ροδουσάκης
Πρέσβυς ε.τ.

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ / ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΗΣ ΠΑΡΘΕΝΙΟΣ ΚΕΛΑΙΔΗΣ (1830-1905) ΤΟΥ ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΗ ΣΥΜΕΩΝ ΑΥΓΟΥΣΤΑΚΗ

Γράφει ο Κυριάκος Ροδουσάκης

Στο βιβλίο του αυτό με τίτλο *ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΗΣ ΠΑΡΘΕΝΙΟΣ ΚΕΛΑΙΔΗΣ 1830-1905) (Τύποις ΑΣΙΝΗ 2022, Αθήνα, Έκδοση Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και Μελετών *ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ* Χανιά 2022) ο συμπατριώτης Αιδεσιμολογιώτατος στήν Ιερά Μητρόπολη Ιλίου, Αχαρνών και Πετρουπόλεως Αρχιμανδρίτης Συμεών Αυγουστάκης, αφιερώνει τη μελέτη του (συμπληρωμένη επιστημονική διατριβή του στη Θεολογική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών), σε μια φλογερή και μαχητική κρητική επαναστατική προσωπικότητα. Σε εκείνη του Αρχιμανδρίτη Παρθένιου Κελαιδή, αδελφού της Ιεράς Μονής Γωνιάς, ο οποίος υπήρξε πνευματικό  ανάστημα του άλλου μεγάλου Επαναστάτη αδελφού της Ιεράς Μονής Γωνιάς επίσης Παρθένιου (Περίδη) από Ρογδιά Εννιά Χωριών Κισάμου. Χορηγοί και αρωγοί  τής έκδοσης αυτής είναι η Ιερά Μητρόπολη Κισάμου και Σελίνου, το Εθνικό Ίδρυμα Μελετών και Ερευνών  *ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ* και ο *Εκπολιτιστικός Σύλλογος μελών οικογένειας Κελαιδή*. 
 Την επιστημονικά πλήρως εμπεριστατωμένη έρευνά του, ο εμβριθής συγγραφέας Αρχιμανδρίτης Συμεών Αυγουστάκης στηρίζει σε έγκυρες πηγές και σέ ιδιωτικά και δημόσια Αρχεία, όπως και στο Αρχείο τού ίδιου του Παρθένιου Κελαιδή.
Ήδη από τη πρώτη νεότητά του, ο αρχιμανδρίτης Παρθένιος Κελαιδής καταγόμενος από τα Σφακιά και από την ιστορική οικογένεια Κελαιδή, η αγωνιστική ιστορία και δράση τής  οποίας εκτείνεται από την εποχή της Βενετοκρατίας μέχρι και τίς μέρες μας, ξεχώρισε με τη πολύπλευρη δράση του. Με τήν επαναστατική, εκκλησιαστική, αλλά καί διπλωματική του δραστηριοποίηση, κυρίως κατά τη περίοδο της παραμονής του ως εφημέριος στις ελληνικές κοινότητες τής Τεργέστης και του Λιβόρνου στην Ιταλία ,(1869-1893) ο αεικίνητος Παρθένιος Κελαιδής, πρωταγωνίστησε κατά τη διάρκεια όλων των πολεμικών και εκκλησιαστικών  κρητικών δρώμενων του πολυτάραχου 19ου αιώνα. 
Το επαναστατικό βάπτισμα έλαβε κατά την Επανάσταση του Μαυρογένη (1858) σε ηλικία 28 ετών. Ενώ μαζί με τον γέροντά του Παρθένιο Περίδη, αποτέλεσαν τη κινητήρια κυριολεκτικά  δύναμη του Αγώνα κατά τη Μεγάλη Επανάσταση τού 1866-1869. Ο ένας, Παρθένιος (Περίδης) ως Πρόεδρος τής Επαναστατικής Συνέλευσης και τής Προσωρινής Κυβέρνησης, ο άλλος Παρθένιος (Κελαΐδής) ως πληρεξούσιος Σφακίων και Γενικός Πληρεξούσιος Κρήτης, υπεύθυνος για τον εφοδιασμό και τροφοδοσία τής Επανάστασης, υπήρξαν η ψυχή τού Αγώνα. Η δε Μονή Γωνιάς μέσω τής δράσης των δύο Παρθένιων, αναδείχτηκε σέ μεγάλο επαναστατικό κέντρο και Αρχηγείο. Ήδη ένα πρώτο σώμα 500 αγωνιστών από Λάκκους και Κίσαμο συγκέντρωσε αθόρυβα τίς παραμονές ο Παρθένιος Κελαιδής τους οποίους επαναστάτες κάλεσε να ορκιστούν και να ενταχθούν στο λεγόμενο πλέον * Κίνημα τής Κισάμου.* 

*ΠΡΩΤΟΥΡΓΟΣ* ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ 1866-69*

Αναγνωρίστηκε από τούς συμπολεμιστές του ως *πρωτουργός* τήης Επανάστασης. Όρκισε τούς Επαναστάτες, και ύψωσε τη σημαία της Επανάστασης. Περιπλανήθηκε σέ όλη τ Κρήτη και ορεινά μέρη με τούς μαχόμενους επαναστάτες. Έλαβε μέρος σέ πολλές μάχες τόσο στα δυτικά, όσο και στα ανατολικά. Μεσολαβούσε στις διενέξεις μεταξύ των οπλαρχηγών. Ανέλαβε δε και επανειλημμένες αποστολές γιά συνάντηση με τίς Επιτροπές Βοήθειας στήν Αθήνα καί  στή Σύρο. Στό δέ τέλος  τού Αγώνα, παραμένοντας στήν Αθήνα από τόν Οκτώβρη τού 1868, υπήρξε υπεύθυνος εξουσιοδοτημένος για τη περίθαλψη καί εγκατάσταση τών Κρητών προσφύγων  στη Πρωτεύουσα και σέ άλλα  μέρη.

ΜΕΓΑΛΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΣΤΗΝ ΙΤΑΛΙΑ-ΕΥΡΩΠΗ (1869-1893)
 Κατά τα χρόνια της Ιταλίας (1869-1893) εξάλλου, ο Παρθένιος Κελαιδής επιδόθηκε σέ έντονη διπλωματική δραστηριότητα, ενημερώνοντας με συνεχείς αναφορές και επαφές, Ευρωπαϊκές Κυβερνήσεις (κυρίως Ιταλίας, Αγγλίας, Γαλλίας) για το κρητικό ζήτημα. Είχε αναπτύξει με τό χάρισμα πού διέθετε, στενές  προσωπικές σχέσεις με σημαντικές προσωπικότητες όπως τόν γηραιό στρατηγό Γκαριμπάλντι, τον Ιταλό Βουλευτή Ρομπέρτο Γκάλι, τον Ιταλό Πρωθυπουργό Κρίσπι, οι οποίοι είχαν δεχτεί να γίνουν και μέλη τού Ιταλικού  Κομιτάτου για τήν Κρήτη, πού είχε ιδρύσει ο Παρθένιος. Ο Κρίσπι έφερε μάλιστα το κρητικό ζήτημα μέσα στήν Ιταλική Βουλή. Παράλληλα όπως φαίνεται από τήν αλληλογραφία του μέ οπλαρχηγούς και άλλους κρητικούς παράγοντες, ενίσχυε τον αγώνα τους από Ιταλία, με συνεχή χρηματική βοήθεια αλλά και μέ οπλισμό. Παρακολουθούσε στενά τον κλεφτοπόλεμο και τα κινήματα όπως εκείνο τού 1878. Καθώς επίσης από Ιταλία και Βιέννη προέβαινε σέ παρεμβάσεις καί διαβήματα, ενόψη σημαντικών Διασκέψεων, όπως εκείνες πού κατέληξαν στή *Συνθήκη του Βερολίνου (Ιούλιος1878) και στη  *Σύμβαση τής Χαλέπας* (Οκτώβριος 1878). Ενεργός δέ ήταν ο ρόλος του, σέ όλες τίς εναλλαγές στρατηγικής πού επέβαλαν οι περιστάσεις, με στόχο πότε τήν Ένωση και πότε την Αυτονομία, ανάλογα και με τη στάση των Ευρωπαϊκών Δυνάμεων, κυρίως τής Βρετανίας. Μεγάλες  υπήρξαν και οι δωρεές του Παρθένιου Κελαιδή πρός τά σχολεία της Κρήτης και ιδιαίτερα των Σφακίων, ύστερα από την ευχέρεια πού διέθετε στο Λιβόρνο, ως διαχειριστής του μεγάλου κληροδοτήματος που του είχε εμπιστευτεί η οικογένεια τού πλούσιου Λευκάδιου λόγιου Σπυρίδωνος Ζαμπέλιου.

 ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΔΡΑΣΗ
Σέ ό,τι αφορά τα εκκλησιαστικά, ο Παρθένιος Κελαιδής είχε εργαστεί ενεργά για τη καταπολέμηση  τού προσηλυτισμού πού είχε εκδηλωθεί κατά τα χρόνια 1850-1860 στή Κρήτη από καθολικούς ιεραποστόλους. Εργάστηκε επίσης και για την ανασύσταση τής Επισκοπής Κισάμου  μεταβαίνοντας για τό σκοπό αυτό καί στη Κωνσταντινούπολη. Το ταξίδι του έφερε αποτέλεσμα και η Επισκοπή Κισάμου, επανιδρύθηκε 29 χρόνια μετά τή συγχώνευσή της μέ την Επισκοπή Κυδωνίας, (1831) και 39 χρόνια ύστερα από τον απαγχονισμό τού Επισκόπου Κισάμου Μελχισεδέκ. (1821) Κατά τό 1880 ο Παρθένιος εκλέγεται Επίσκοπος Κισάμου, εκλογή την οποία όμως δέν αποδέχεται, επειδή πιστεύει ότι μέ τήν παραμονή του στην Ιταλία, μπορεί να στηρίξει επωφελέστερα το κρητικό ζήτημα. Αγωνίστηκε επίσης, ώστε νά μή κλείσουν ορισμένες μονές Κρήτης, όπως είχε αποφασίσει ο Αρμοστής Πρίγκιπας Γεώργιος. Στο δε λεγόμενο Μητροπολιτικό θέμα, είχε πρωταγωνιστήσει ο Παρθένιος, ώστε η Εκκλησία της  Κρήτης, να μείνει υπό τη δικαιοδοσία του Οικουμενικού Πατριαρχείου.

ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ-ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ  ΜΕ ΠΡΙΓΚΙΠΑ ΓΕΩΡΓΙΟ-ΘΑΝΑΤΟΣ ΣΤΗ  ΣΥΡΟ (1905)
Με την επιστροφή του στην Ελλάδα ο Παρθένιος συνεργάζεται, παρεμβαίνει και συμβουλεύει  τη Μεταπολιτευτική  Κίνηση τού Μανούσου Κούνδουρου το 1895. Με τίς παρεμβάσεις του  δέ στις Ευρωπαϊκές Κυβερνήσεις, στους ναυάρχους, ιδιαίτερα τον Ιταλό Κανεβάρο στα Χανιά και  τον βασιλέα Γεώργιο καθώς και προς την ελληνική κυβέρνηση Ράλλη στήν Αθήνα, συμβάλλει  αποφασιστικά στην εγκαθίδρυση αυτονομίας στη Κρήτη ύστερα από τήν  Επανάσταση τού  1897 και τη κατοχή Ευρωπαϊκών Δυνάμεων. Κατά τη περίοδο τής Κρητικής Πολιτείας στη συνέχεια διορίζεται ως εφημέριος τού Αρμοστή Πρίγκιπα Γεωργίου, μέ τον οποίον όμως σύντομα συγκρούεται, λόγω τής απολυταρχικής διακυβέρνησης τού Πρίγκιπα. Ο Γεώργιος ζήτησε από το Μητροπολίτη Ευμένιο, τον εγκλεισμό τού Παρθένιου στη Μονή τής μετάνοιάς του (Γωνιά). Αλλά με τη βοήθεια φίλων του, ο Παρθένιος διέφυγε στήν Αθήνα σέ σύντομο δέ διάστημα απεβίωσε στη Σύρο. (Αύγουστος 1905) με ανεκπλήρωτο το όνειρο τής Ένωσης. Σημειώνεται ότι ο Παρθένιος Κελαιδής στήριξε μέχρι τέλους τον Ελευθέριο Βενιζέλο στό κίνημα τού Θερίσου.
Γενικότερα, τό βιβλίο του Αιδεσιμολογιώτατου . Αρχιμανδρίτη Συμεών Αυγουστάκη , αποτελεί  μιά ζωντανή, αναλυτική, τεκμηριωμένη βιογραφία ενός γενναίου κληρικού αφιερωμένου στή Κρήτη και στην Εκκλησία. Αλλά αποτελεί και χρήσιμη επίσης για τον αναγνώστη, πυκνή,  επικαιροποιημένη, με πλούσια βιβλιογραφία και πηγές, αναδρομή στη κρητική Ιστορία ενός σχεδόν αιώνα.. Ρίχνει φώς δε και σέ ορισμένα κρίσιμα θέματα πού δεν είχαν προσεγγιστεί σέ βάθος και σέ έκταση μέχρι σήμερα από τους ιστορικούς.  Όπως π.χ. το θέμα τής διαμάχης μεταξύ Ενωτικών και  Αυτονομιστών στη Κρήτη, η οποία (διαμάχη) αποτέλεσε οπωσδήποτε αρνητικό και ανασταλτικό παράγοντα των κρητικών Επαναστάσεων.
Σημειώνεται ότι στους προλόγους τού βιβλίου, ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Κισάμου καί Σελίνου κ.κ. Αμφιλόχιος χαιρετίζει την έκδοση υπογραμμίζοντας τή πολύπλευρη εθνική καί εκκλησιαστική προσφορά του Παρθένιου καθώς καί τή γενικότερη συμβολή τού Ορθόδοξου Κλήρου* για την επιτυχή  έκβαση τής  Ελευθερίας. " Ο Πρόεδρος εξάλλου καί Γενικός Διευθυντής τού Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών *ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ* κ. Νικόλαος Παπαδάκης στο χαιρετισμό του αναφέρεται στη πατριωτική δράση τού Παρθένιου, σέ όλα τα μέτωπα, υπενθυμίζοντας, ότι ο Παρθένιος * και μακριά από τή  Κρήτη διαδραμάτισε ρόλο Πρεσβευτή τής Επανάστασης του Θερίσου". Ο δέ Πρόεδρος τού Συλλόγου μελών Οικογένειας Κελαιδή, Εμμανουήλ Ν. Κελαιδής Πτέραρχος ε.α.. ευχαριστεί όλους τούς συντελεστές τής έκδοσης μέ πρώτον το συγγραφέα της. Εκφράζει δέ τήν υπερηφάνεια τής οικογένειας για τον βιογραφούμενο εκλεκτό ήρωα πρόγονό της. Αναφέρεται δέ και στις τιμητικές αφιερώσεις τού Συλλόγου προς τό Παρθένιο Κελαιδή, όπως δύο εκδόσεις μέχρι σήμερα και δύο προτομές τού Παρθένιου, μία στα Χανιά καί μία στ' Ασκύφου πού στήθηκαν με πρωτοβουλία του Συλλόγου. 
Κυριάκος Ροδουσάκης

 

20 ΜΑΙΟΥ 1941: MΙΑ ΖΩΝΤΑΝΗ ΜΑΡΤΥΡΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΑΡΞΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ ΚΑΙ ΒΟΜΒΑΡΔΙΣΜΩΝ ΣΤΟ ΚΑΣΤΕΛΛΙ- 27 ΜΑΙΟΥ 1941 / 2 ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΑΡΜΑΤΑ ΣΤΟ ΚΑΣΤΕΛΛΙ

 Γράφει ο Κυριάκος Ροδουσάκης
Mέ την ευκαιρία τής Επετείου για τη Μάχη τής Κρήτης παρουσιάζουμε μια πολύ ζωηρή και παραστατική μαρτυρία από την έναρξη τής μάχης και των γερμανικών βομβαρδισμών στο Καστέλλι την 20ή Μαίου 1941, από τη περιγραφή διερχόμενου από το Καστέλλι ήδη από τα τέλη Απριλίου 1941 μαζί με τη σύζυγό του, Έλληνα αξιωματικού κατευθυνόμενου προς την Αίγυπτο, όπως μεταφέρεται στο βιβλίο με τη βιογραφία τού Στρατηγού Εμμανουήλ Τζανακάκη, πού εξέδωσε ο πρόσφατα εκλιπών υιός τού Στρατηγού, Ιωάννης- Μίνωας Τζανακάκης., καθηγητής. (*ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΤΖΑΝΑΚΑΚΗΣ-ΖΩΗ ΚΑΙ ΔΡΑΣΗ* Εκδόσεις ΕΠΙΜΕΤΡΟΝ Αθήνα 2024) Στη συνέχεια παραθέτουμε 5 φωτογραφίες από τη μεταφορά, προσόρμιση και αποβίβαση στο Καστέλλι την 27η Μαίου, 2 γερμανικών αρμάτων πού μετέφεραν με φορτηγίδα από τον Πειραιά Γερμανοί αξιωματικοί, από το βιβλίο τού Γερμανού ναυτικού συγγραφέα PETERSCHENK ( *ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ 1941-1945* Εκδόσεις EUROBOOKS Aθήνα 2008).

Όπως γράφει ο  συγγραφέας Ιωάννης- Μίνως Τζανακάκης* ο συνταγματάρχης Α. Ρέντης (μάλλον  από τη γνωστή οικογένεια Ρέντη της Κορινθίας) περιγράφει λεπτομερώς (στα απομνημονεύματά του Ρέντη Α.Γ. *Ο ΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΓΟΛΓΟΘΑΝ. ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ* Αλεξάνδρεια 1952) τη διαφυγή του από την Αθήνα και μετάβαση σέ παραλία  τής Πελοποννήσου, από εκεί με πλοιάριο στη δυτική Κρήτη, και την άφιξή στην  κωμόπολη Καστέλι, της Επαρχίας Κισάμου, όπου είχε βρει φιλοξενία με τη σύζυγό του στη  φιλόξενη οικία του ιατρού Ηλία Μαργαρίτη.. 

Τίς μέρες εκείνες, τέλη Απριλίου, ο συνταγματάρχης Α. Ρέντης συναντάται με τον στρατηγό Εμμανουήλ Τζανακάκη, ο  οποίος την εποχή εκείνη διαμένει οικογενειακώς στο Δραπανιά, είχε δε μόλις λάβει τη πρόταση να ορκιστεί ως  Υπουργός Στρατιωτικών στη Κυβέρνηση Εμμανουήλ Τσουδερού. Ο συνταγματάρχης Ρέντης περιγράφει λεπτομερώς και τα γεγονότα τής  δολοφονίας του Στρατηγού και Διοικητού της V Μεραρχίας Κρητών Γ. Παπαστεργίου στο  Καστέλλι την 29η  Απριλίου 1941. 

Παρατίθενται κατωτέρω μέρη της περιγραφής του πού αφορούν γεγονότα από τη Μάχη, αλλά και εμπειρίες πού  αποτελούν παράδειγμα του τι  έζησαν και υπέφεραν πολλοί από εκείνους πού ακολούθησαν το δρόμο του, για να μην υποστούν τη γερμανική κατοχή και για να αγωνιστούν στο εξωτερικό με τις συμμαχικές δυνάμεις και την ελεύθερη Κυβέρνηση για την εν καιρώ απελευθέρωση τής πατρίδας μας από τον γερμανικό, ιταλικό και βουλγαρικό ζυγό τής εποχής εκείνης.

Ευρισκόμενος στο Καστέλι Κισάμου την πρώτη μέρα της Μάχης της Κρήτης, 20η Μαΐου,  αναφέρει: «Στας 6:30 το πρωί έτοιμοι προς αναχώρησιν, πίνουμε τον καφέ μας. Έξαφνα ηκούσθη βόμβος αεροπλάνων όχι συνήθης. Οι καμπάνες κτυπούν συναγερμόν και ο κόσμος τρέχει στα καταφύγια. Δεν επρόκειτο περί συνήθους επιδρομής 1 ή 2 αεροπλάνων, ως καθημερινώς σχεδόν συνέβαινε. Εμέτρησα το πρώτον κύμα, άνω των 50, και ηκολούθουν και άλλα. Αρχίζει κατ' αρχάς σφοδρός βομβαρδισμός της κωμοπόλεως και αμέσως ρίψεις αλεξιπτωτιστών εις τον ανατολικόν χώρον, μεταξύ Καστελιού και Δραπανιά.Το τάγμα Καστελιού διοικούμενον από τον Συν/χην Παπαδημητρόπουλον αποτελούμενον από νεοσυλλέκτους κατά το πλείστον Κορινθίους σπεύδει εις τον χώρον της πτώσεως, και τη συνδρομή των προστρεξάντων γενναίων χωρικών, εξεκαθάρισαν, εις διάστημα ολιγώτερον της μιας ώρας μέχρις ενός τους ριφθέντας αλεξιπτωτιστάς. Ο Ταγ/χης Κουρκούτης μου αφηγείται εν λεπτομέρεια τα της διεξαχθείσης μάχης.

Ερρίφθησαν εν συνόλω 92 αλεξιπτωτισταί, και εις ολιγώτερον της ώρας διάστημα, οι 85 εφονεύθησαν, και 7 συνελήφθησαν αιχμάλωτοι τη επεμβάσει Νεοζηλανδού αξ/κού. Μου αναφέρει όμως συγχρόνως ότι ούτε έν φυσίγγιον υπάρχει εις το τάγμα, και αν ριφθούν και άλλοι αλεξιπτωτισταί, ασφαλώς θα επεκράτουν, ελλείψει πυρομαχικών (μας). Εγνώριζα ότι υπήρχε μεγάλη έλλειψις οπλισμού και πυρομαχικών, αλλ' όχι και μέχρι του σημείου οι

άνδρες των ταγμάτων νεοσυλλέκτων να έχουν ανά 10 φυσίγγια. Η πανωλεθρία αυτή ασφαλώς εγένετο αντιληπτή υπό των περιιπταμένων αεροπλάνων, και ουδεμία άλλη απόπειρα εγένετο ρίψεως.

    Από την κατεύθυνσιν του Μάλεμε ακούεται ο σάλος της διεξαγόμενης εκεί μάχης. Είναι το αεροδρόμιον, του οποίου υπεραμύνονται οι γενναίοι Νεοζηλανδοί και Αυστραλοί αποτελεσματικώς. Εις την άμυνάν των αυτήν έχουν συμπαραστάτας το τάγμα Μουρνιών και τους γενναίους Κρήτας χωρικούς προξενούντας κυριολεκτικώς θραύσιν εις τας τάξεις των εισβολέων.

Είναι αφάνταστος η λύσσα με την οποίαν επολέμησαν οι άνθρωποι αυτοί υπεραμυνόμενοι της τιμής των και της ελευθερίας των, και αν υπέκυψαν, τούτο οφείλεται αποκλειστικώς εις την έλλειψιν πυρομαχικών.

    Ο Αντ/χης Σιραδάκης μάχεται εις τις Μουρνιές και επιφέρει πανωλεθρίαν εις τους Γερμανούς. Ο Κουρκούτης συνδέεται τηλ/κώς με τον Σιραδάκην και ζητεί αποστολήν πυρομαχικών. Ο Σιραδάκης υπόσχεται. Εις δευτέραν απόπειραν τηλ/κής συνεννοήσεως οι Μουρνιές δεν απαντούν και η υπόσχεσις πυρομαχικών έμεινεν ανεκτέλεστος. Δεν περιγράφεται η απογοήτευσις και η αγανάκτησις η οποία κατέλαβε τους πάντας και προ παντός τους γενναίους χωρικούς οι οποίοι διησθάνοντο την υποδούλωσιν.

    Εις την περιοχήν Καστελιού ευτυχώς δεν εγένετο άλλη απόπειρα, εξηκολούθησεν όμως ο άγριος βομβαρδισμός του αμάχου πληθυσμού, από χαμηλού δε ύψους επολυβολούσαν τα γυναικόπαιδα που είχον καταφύγει εις τους ελαιώνας. Το τάγμα απεσύρθη προς την ορεινήν περιοχήν. Δεν μου ήτο δυνατόν να το ακολουθήσω, γιατί έπρεπε να έχω μαζύ μου και την Βάσω και εφ' όσον το τάγμα εβάδιζε προς το άγνωστον, και ίσως την αιχμαλωσίαν, αποφασίζω να μείνω. Την επομένην, εκτός του βομβαρδισμού, ουδεμία άλλη ενέργεια εσημειώθη. Παραμένουμε εντός χαράδρας γιατί τα αεροπλάνα ανενόχλητα ίπτανται εις ύψος 50 μ. και πολυβολούν τα πάντα. Ο Νίκος Ξηρουχάκης γνώστης της περιοχής και όλων των καταφυγίων, προτείνει να καταφύγουμε εις την σπηλιά του Αγιάννη. Φθάνουμε κατάκοποι έπειτα από πορείαν 2 ωρών περίπου και ευρισκόμεθα εν πλήρη ασφαλεία.

Εκεί είχον καταφύγει και άλλαι οικογένειαι προ ημών, μας παραχωρούν υποχρεωτικότατα μια καλή θέσι. Πώς μπορούμε να ξεχάσουμε τη συμπάθεια που μας περιέβαλλον οι άνθρωποι αυτοί; Εν ριπή οφθαλμού μας έφτιασαν ένα αναπαυτικό κρεβάτι από χόρτα και αποκαμωμένοι επέσαμε να κοιμηθούμε, εάν επιτρέπεται η λέξις. Μαξιλάρια πέτρες το έδαφος υγρόν και από

πάνω έσταζαν οι σταλακτίτες.

  Δεν ξέρω πώς εξελίσσονται αι επιχειρήσεις εις το υπόλοιπον μέρος της Νήσου, όμως έχων υπ' όψιν μου την έλλειψιν πυρομαχικών και οπλισμού, και την επιμονήν των Γερμανών, οι οποίοι εχρησιμοποίησαν εκατοντάδας αεροπλάνων διά την μεταφοράν στρατευμάτων και υλικού, κατέληγον εις το συμπέρασμα ότι η ατυχής Νήσος θα υπέκυπτε.

  Την 4ην ημέραν (της Μάχης) τμήματα γερμανικού μηχανοκινήτου πεζικού εφάνησαν εκ των υψωμάτων του Δραπανιά και με μέτρα ασφαλείας προχωρούσαν καταστρέφοντες ό,τι εύρισκον εμπρός τους σμήνος δε αεροπλάνων εβομβάρδιζε συστηματικώς το Καστέλι. Αντελήφθησαν το σπήλαιον όπου πολλοί περίεργοι, παρά τας συστάσεις μας εβγήκαν εκ του εμφανούς παρακολουθούντες τας κινήσεις των Γερμανών, και τότε συνέβη εκείνο που εφοβούμην. Οι Γερμανοί αντιληφθέντες την παρουσίαν ατόμων εις το σπήλαιον, ήρχισαν να βάλλουν καταιγιστικώς με όλμους. Θα είχαμε δε να θρηνήσουμε πολλά θύματα, εάν η είσοδος του σπηλαίου δεν ήτο έκκεντρος προς τον άξονα βολής. Πρέπει να φύγουμε. Ο μόνος ο οποίος μπορούσε να μας βγάλη από το αδιέξοδον ήτο ο αγαπητός Νίκος Ξηρουχάκης.

Αποφασίζει να πάμε εις τα Λιμπινιανά». Ο Ρέντης συνεχίζει με λεπτομέρειες τα της πορείας τους πεζή από δύσβατα μονοπάτια, με στάσεις σε χωριά για ανάπαυση, ύπνο και φαγητό, και τελικά, αφού εξασφάλισαν ταυτότητες από γερμανικές αρχές με τα λεωφορεία της γραμμής από τη δυτική έφτασαν στη νοτιοανατολική Κρήτη, αναζητώντας τρόπο διαφυγής προς την Αίγυπτο. Όπως συνέβαινε σε τέτοιες περιπτώσεις από ερημικό όρμο με κατάλληλο καπετάνιο, τις αρχές Οκτωβρίου, επιβιβάστηκαν με τη σύζυγό του και άλλους 10 σε ψαρόβαρκα που έμπαζε νερά και τελικά μετά 5 περίπου μέρες έφτασαν στη Μάρσα Ματρούχ, κοντά σε βρετανικό στρατόπεδο, κι από εκεί, με τη φροντίδα Βρετανών αξιωματικών, στην Αλεξάνδρεια και τελικά στο Κάιρο. Για λίγες μέρες έδωσε εκεί πληροφορίες για την εν Κρήτη

κατάσταση σε Άγγλους του ναυτικού και της ξηράς. Με σχετικό διάταγμα ανεκλήθη στην υπηρεσία και ανέλαβε τα καθήκοντα που όρισε ο αρχιστράτηγος. 

2 γερμανικά άρματα στο Καστέλλι-27 Μαίου 1941
Όπως προαναφέραμε, με την ευκαιρία της Επετείου παρουσιάζουμε επίσης 5 φωτογραφίες που είχαν τραβήξει Γερμανοί στρατιωτικοί, σχετικά με τη μεταφορά, προσόρμιση και αποβίβαση στο Καστέλλι  δύο γερμανικών αρμάτων τύπου. PzKpfwII (panzer) την 27η Μαίου 1941. 

Ύστερα από εντολή τού Γερμανού Ναυάρχου Σούστερ, ο ανθυποπλοίαρχος Εμερσον. επιστράτευσε ένα πορθμείο-φορτηγίδα στον Πειραιά από όπου αναχώρησε στις 26 Μαίου 1941 με τα δύο άρματα. Την επομένη το πορθμείο-φορτηγίδα ρυμουλκούμενο από το ρυμουλκό *Κένταυρος* έφτασε στο Καστέλλι. Αφού διέλυσαν το εμπρόσθιο περιτείχισμα τού καταστρώματος τα άρματα μπόρεσαν να αποβιβαστούν στη ξηρά, στη περιοχή του Τελωνείου όπως διακρίνουμε και στις φωτογραφίες. 

Διακρίνεται και η εκκλησία τού Τιμίου Σταυρού στη παραλία

Τίς επόμενες 3 μέρες τα άρματα προωθήθηκαν προς το Ηράκλειο, ενισχύοντας ουσιαστικά κατά τίς μάχες τους, το 1ο και 2ο Γερμανικό Σύνταγμα Αλεξιπτωτιστών. 

Οι φωτογραφίες και οι παραπάνω σχετικές πληροφορίες προέρχονται από το βιβλίο τού Γερμανού ερευνητή των επιχειρήσεων στη θάλασσα κατά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο PETER SCHENKμέ τίτλο *ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ 1941-1945* Εκδόσεις *EUROBOOKS* (Ιπποκράτους 112. Μετάφραση Αθ. Κωνσταντίνου,) Αθήνα, 2008.

ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ ΚΑΙ ΚΡΗΤΗ

Με την ευκαιρία τής Εθνικής Επετείου, παραθέτουμε δυο περικοπές του Ιωάννη Καποδίστρια που αναφέρονται στη Κρήτη κατά το 1828, τις οποίες περιέλαβε ο Κυβερνήτης στις παρεμβάσεις του προς τις τρείς Δυνάμεις, ενόψει τής συνάντησης των 3 Πρέσβεων  Αγγλίας, Ρωσίας και Γαλλίας στην Υψηλή Πύλη στη Κωνσταντινούπολη, πού είχαν λάβει εντολή από τίς Κυβερνήσεις τους να μεταβούν στο νησί τού Πόρου, το Σεπτέμβριο του 1828 να  διαβουλευτούν επί τόπου και να εισηγηθούν στις Κυβερνήσεις τους πώς θα άρμοζε κατά τίς εκτιμήσεις τους, να διαμορφωθούν τα σύνορα τού αναφαινομένου τότε νέου Ελληνικού Κράτους. Ο Καποδίστριας ο οποίος είχε αναλάβει τον Ιανουάριο του 1828 ως Κυβερνήτης, ύστερα από την απόφαση τής Συνελεύσεως της Τροιζήνας (1827), πήγε και ο ίδιος στο Πόρο για να βρίσκεται μαζί με τούς 3 Πρέσβεις, με σκοπό να τούς μεταδόσει επίσημα κάθε πληροφορία σχετικά με τη κατάσταση των περιοχών που έμελλε να ελευθερωθούν, όπως είχαν  ζητήσει με επιστολές τους και οι ίδιοι οι Πρέσβεις. Αλλά και με σκοπό να τούς επηρεάσει ώστε να καταλήξουν σέ προτάσεις με όσο πιο διευρυμένα σύνορα τού νεότευκτου κράτους από δυτικά προς ανατολικά και από βόρεια και νότια, με τη συμπερίληψη και τής Κρήτης, για την οποία αγωνίστηκε μέχρι το τέλος. Ο Καποδίστριας εγνώριζε εξ άλλου και τούς 3 Πρέσβεις, τον Άγγλο Στράφορντ Κάνιγκ (εξάδελφο του Άγγλου Υπουργού Εξωτερικών και Πρωθυπουργού Τζώρτζ Κάνιγκ. Ο υπουργός είχε αποβιώσει από τό 1827) με τον οποίον είχαν  συνεργαστεί στο Μεγάλο Συνέδριο τής Βιέννης τού 1815, με τό Ρώσο Ριμποπιέρ γνωριζόταν από την εποχή τής θητείας του ως Υπουργός  Εξωτερικών τού Τσάρου, όπως καί με το Γάλλο Γκιγεμινό, ύστερα από σχετική αλληλογραφία τους
                ΚΡΗΤΗ ΩΣ "ΣΚΕΠΑΣΜΑ" ΝΗΣΩΝ ΑΙΓΑΙΟΥ
Ήδη στο αρχικό του Υπόμνημα τής 11ης Σεπτεμβρίου 1828  από τον Πόρο, ο Καποδίστριας έθετε το θέμα τής συμπερίληψης και της Κρήτης στα όρια του Νέου Κράτους, με κύριο επιχείρημα το ρόλο τής Κρήτης ως κλείδα ασφαλείας τού νέου Κράτους από το νότο, καθώς η Κρήτη θα λειτουργούσε ως *σκέπασμα* του ηπειρωτικού χώρου και ιδιαίτερα των νήσων  τού Αιγαίου. 
Όπως έγραφε στο Υπόμνημα με την επίσημη γλώσσα τής εποχής "Τών δέ νήσων, εικότως η μέν Εύβοια εντός των ορίων περιλαμβανομένη, θέλει σκεπάζει τά τής Αττικής παράλια, παρά καί μηκύνεται, η δέ Κρήτη, έσται τό έσχατον προς μεσημβρίαν μεθόριον, σκέπασμα των άλλων τού Αιγαίου νήσων.
Τής Κρήτης η παρά των Ελλήνων κατοχή απαραίτητος φαίνεται προς ασφάλειαν και του  Αιγαίου καί τής Πελοποννήσου, διότι μένουσα εις την εξουσίαν τών  Τούρκων ή τού Μεχμεταλή,δύναται νά αποβή ποτέ δεινόν ορμητήριον εχθρικών επιχειρήσεων μεγάλων δυνάμεων κατά τής Ελλάδος.  Επειτα ο λαός τής Κρήτης, έτι καί σήμερον κατά τών Τούρκων διαμαχόμενος, αν η Κρήτη μείνη εις τούς Τούρκους δέν ήθελε συρρεύσει εις τής Ελλάδος τάς νήσους και εκ  τούτου δεν ήθελε υποπέση άραγε πάλιν η  κοινή εμπορία εις τας προλαβούσας συμφοράς?* (εννοεί ότι ο πληθυσμός τής Κρήτης άν έμενε κάτω από τούς Τούρκους θά έφευγε καί θά συνέρρεε στα νησιά τής ελεύθερης Ελλάδας, τό δέ κοινό ευρωπαϊκό θαλάσσιο εμπόριο θά μπορούσε να πέσει και πάλι θύμα τής προηγούμενης κατάρας της πειρατείας.) 

Ασφαλώς σέ ενίσχυση των επιχειρημάτων αυτών ο Καποδίστριας είχε να επικαλεστεί και το νωπό γεγονός σύμφωνα με το οποίο και ο Ιμπραήμ τό προηγούμενο διάστημα είχε δεχτεί στη  Πελοπόννησο ισχυρές ενισχύσεις στρατού Τουρκαλβανών αλλά και τουρκοκρητικών, καθώς και εφοδίων από τη Κρήτη, από τον λιμένα τής Σούδας
 Ο Καποδίστριας  απάντησε και σέ άλλα διευκρινιστικά ερωτήματα των 3 Πρέσβεων με μακρύ σχετικό Υπόμνημα τής 18ης Οκτωβρίου 1828, πάλι από τον Πόρο, όπου  βρισκόταν ακόμα. Στο δε πιο συγκεκριμένο ερώτημα:* Ποία μέρη, φρούρια, καί θέσεις κατέχονται υπό των  Τούρκων; και εις ποία κατά κράτος έμειναν οι Ελληνες; Περί τίνων δέ και διαμάχονται έτι πρός τούς Τούρκους; Και ποία σήμερον η δύναμις των εκατέρων πολεμίων;" ο Καποδίστριας σημείωσε τα ακόλουθα στό Υπόμνημά του σχετικά με τή κατάσταση στή Κρήτη¨
                    *ΚΡΗΤΗ
* Ο αγών ήρχισεν εν Κρήτη κατ ιούνιον τού 1821. Αλλά οι Χριστιανοί καίτοι λαμπρά κερδήσαντες τούς δύο πρώτους μήνας, ηναγκάσθησαν όμως δι έλλειψιν πιλεμοφοδίων ν' αποχωρήσωσιν εις τά όρη. Καί πάλιν τόν νοέμβριον αναλαβόντες τήν επίθεσιν, κατώρθωσαν νά κλείσωσι τούς Τούρκους εις τά φρούρια. Τώ δέ 1822, ο της Αιγύπτου σατράπης, έστειλεν εις Κρήτην  μεγάλας δυνάμεις καί στρατηγόν τόν Χασάν  Πασάν, όστις πολλάκις ενικήθη. Τώ 1823 οι Χριστιανοί εκυρίευσαν τό φρούριον τής Κισσάμου, αποκατέστησαν δέ πάλιν  τάς προτέρας πολιορκίας. Τώ δέ 1824 οι Τούρκοι λαβόντες επιβοηθείας εκυρίευσαν όλην τήν πεδινήν καί τό μέν πλείστον τών κατοίκων κατέφυγον εις Πελοπόννησον καί τάς νήσους, οι δέ μείναντες εν όπλοις εχαρακώθησαν εις τά δυσβατώτερα όρη. Αλλά τώ 1825, οι έξω τής νήσου  ευρισκόμενοι Κρήτες, ετοιμάσαντες εκστρατείαν, επέτυχαν νά κυριεύσουν την Γραμβούσαν, και τότε αναθαρρήσαντες καί οι εν τοίς όρεσιν, επολέμουν διηνεκώς τον σποράδην πόλεμον (guerre des partisans, κλεφτοπόλεμον), μάλιστα δέ τώ 1827 και εν τώ πεδίω διεπολέμησαν προς τούς Τούρκους, εμφανώς ήδη συναγωνιζομένων καί τών Σφακιανών, κατά των οποίων οι Τούρκοι εκστρατεύσαντες περιεκυκλώθησαν, καί μόλις, πολλούς απολέσαντες, ηδυνήθησαν αναχωρήσαι. Τότε οι Χριστιανοί επιθαρρυθέντες προεχώρησαν καί  εις τήν επαρχίαν  Αποκορώνων, και νέας νίκας ενίκησαν. Πρό ολίγου πάλι η εις Κανδίαν καί Ρέθυμνον  καί αλλού γενομένη σφαγή τών υποταχθέντων Ελλήνων εκίνησαν τήν αγανάκτησιν τών τής νήσου Χριστιανών. Όθεν καί τό Ρέθυμνον περιεκυκλώθη , καί εκ τών πολλών συναθροίσεων τού λαού ελπίζεται ότι καί η Κανδία πολιορκιθήσεται όσον ούπω Η ένοπλος δύναμις τών Τούρκων υποτίθεται 6 ή 7.000 ανδρών, ως το πλείστον φρουρεί την  Κανδίαν, τα Χανιά και το Ρέθυμνον. Έχουσι δε προσέτι και την Σούδαν, Κίσσαμον, Σπιναλόγγαν και Ιεράπετραν.*. 
(Σημειώνεται για την ιστορία ότι το φρούριο  Κισσάμου τον Οκτώβριο 1828 πού έγραφε το  Υπόμνημά του ο Καποδίστριας, είχε ήδη ανακαταληφθεί από τους επαναστάτες και είχε ξαναρχίσει ομαλή ζωή μέσα στο φρούριο, ύστερα από  σειρά εξορμήσεων πού υποχρέωσαν τούς Τούρκους να αποσυρθούν αφού το είχαν ανακαταλάβει και εκείνοι δύο φορές από το 1823.) Στις σχετικές διαμαρτυρίες τους προς τις Μεγάλες Δυνάμεις, οι απελπισμένοι γιά τόν αποκλεισμό τους από το Νέο Ελληνικό Κράτος (1830) Κρητικοί αγωνιστές προέβαλαν σε όλα τους τά διαβήματα, την απελευθέρωση των φρουρίων Κισσάμου και Γραμβούσας, ως δύο από τά πιό σημαντικά επιτεύγματα της Επανάστασης στη Κρήτη. 
Σημειώνεται ότι οι Πρέσβεις των 3 Δυνάμεων υπήρξαν θετικοί και υπέρ τής συμπερίληψης τής Κρήτης στα όρια τού νέου Κράτους, (Η Ελλάδα να εκτείνεται στο Βορρά απο Άρτα μέχρι Παγασητικό και να περιλαμβάνει και Εύβοια, Σάμο και Κρήτη) πρόταση που δεν έγινε αποδεκτή από τίς Κυβερνήσεις τους οι οποίες θεώρησαν ότι οι Πρέσβεις "υπερέβησαν τίς εντολές τους." Ιδιαίτερα ο Άγγλος Πρωθυπουργός Ουέλινγκτον, αντίθετος γενικά προς την ιδέα ελληνικής ανεξαρτησίας, την οποίαν έβλεπε το πολύ  μόνο στο χώρο τής Πελοποννήσου, είπε ότι  σκοπός τής Διάσκεψης Πόρου δεν ήταν η αφαίρεση εδαφών από την Οθωμανική Αυτοκρατορία αλλά η ειρήνευση ενός εξεγερμένου λαού.*
 Ο Καποδίστριας δεν άφησε πάντως το θέμα της Κρήτης αλλά σε συνεννόηση αργότερα (1830) με τον πρίγκιπα Λεοπόλδο του Σαξ Κόμβουργκ, στον οποίον είχε προταθεί  από τίς 3 Δυνάμεις η ηγεμονία της Ελλάδας πριν από τον Όθωνα, ο Λεοπόλδος έθεσεν ως όρο τη συμπερίληψη τής Κρήτης στο νέο Κράτος για να αποδεχτεί την εντολή. Οι τρείς Δυνάμεις δεν αποδέχτηκαν τον όρο και ο Λεοπόλδος κατέθεσε την εντολή, ενώ αργότερα ανακηρύχθηκε βασιλέας τού Βελγίου.
Σημειώνεται ότι τα αποσπάσματα από τις παρεμβάσεις Καποδίστρια υπέρ Κρήτης προέρχονται από τον τέταρτο Τόμο  τής πρωτότυπης έκδοσης¨ *¨ΕΠΙΣΤΟΛΑΙ Ι.Α. ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ, ΚΥΒΕΡΝΗΤΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ  ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΑΙ, ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΑΙ ΚΑΙ ΙΔΙΩΤΙΚΑΙ.ΓΡΑΦΕΙΣΑΙ ΑΠΟ 8 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1827 ΜΕΧΡΙ 26 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 1831 ΣΥΛΛΕΓΕΙΣΑΙ ΚΑΙ ΚΑΤΑΤΑΓΕΙΣΑΙ ΦΡΟΝΤΙΣΙ ΤΩΝ ΑΔΕΛΦΩΝ ΑΥΤΟΥ ΕΚΔΟΘΕΙΣΑΙ ΔΕ  ΠΑΡΑ Ε,Α, ΒΕΤΑΝ, ενός των Γραμματέων του Κυβερνήτου ΜΕΤΑΦΡΑΣΘΕΙΣΑΙ ΕΚ ΤΟΥ ΓΑΛΛΙΚΟΥ ΠΑΡΑ ΜΙΧΑΗΛ Γ.ΣΧΙΝΑ  ΑΘΗΝΗΣΙΝ ΕΚ ΤΗΣ ΤΥΠΟΓΡΑΦΙΑΣ Γ. ΧΑΡΤΟΦΥΛΑΚΟΣ  1843. 
Διευκρινίζεται ότι με πρωτοβουλία των αδελφών τού Καποδίστρια και την εκδοτική φροντίδα τού Γραμματέα του Ε. ΒΕΤΑΝ (προφανώς Γάλλου ή Ελβετού) εκδόθηκαν οι επιστολές το 1839 πρώτα στη Γαλλική γλώσσα από τον ελβετικό εκδοτικό οίκο Α.CHERBULIER στη Γενεύη και στο Παρίσι.
Κυριάκος Ροδουσάκης

ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΣ ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΙΩΑΝΝΗ- ΜΙΝΩΑ ΤΖΑΝΑΚΑΚΗ

ΟΜΟΤΙΜΟ ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΓΕΩΠΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟΥ 
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
 19 Μαρτίου 2025

Mε βαθύτατη θλίψη και αισθήματα τιμής, σεβασμού, αλλά και θαυμασμού, αποχαιρετούμε σήμερα εκ μέρους του Προέδρου και των μελών του Συλλόγου Κισαμιτών Αττικής, τον εξαιρετικό γόνο μιας από τίς πιο τιμημένες και ιστορικές οικογένειες της Κισάμου Χανίων Ιωάννη- Μίνωα Τζανακάκη, ομότιμο καθηγητή της Γεωπονικής Σχολής του Αριστοτελείου  Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Ο σεβάσμιος Μίνως φεύγει από κοντά μας, πλήρης ημερών, ήρεμος, νηφάλιος με, καθαρή συνείδηση ότι επιτέλεσε στο ακέραιο το καθήκον του προς το θρυλικό όνομα τού πατέρα του, προς την αγαπημένη οικογένεια του, τη προσφιλή του επιστήμη του και το τόπο του. Ιδιαίτερα μάλιστα τώρα πού ολοκλήρωσε και παρέδωσε τη βιογραφία τού ένδοξου και τιμημένου πατέρα του ηρωικού στρατηγού, Εμμανουήλ Τζανακάκη, μαχητή των δύο παγκόσμιων πολέμων, των βαλκανικών, της μικρασιατικής εκστρατείας καί στρατιάς του Έβρου, καθώς και των δημοκρατικών κινημάτων τού 20ού αιώνα, της Εθνικής Άμυνας, του κινήματος Πλαστήρα, του Βενιζελικού του 1935, αλλά και Υπουργού Στρατιωτικών τής Κυβέρνησης Τσουδερού κατά τη Μάχη  τής Κρήτης, Υπουργού τής Κυβέρνησης Σοφοκλή Βενιζέλου στην Αίγυπτο και Αρχηγού και αναδιοργανωτή του Ελληνικού Στρατού στη Μέση Ανατολή, που γεννήθηκε το 1886 στο Έλος Κισάμου και πέθανε το 1944 στο Κάιρο της Αιγύπτου λίγο πριν την απελευθέρωση  από τούς Γερμανούς πού τόσο περίμενε και για την  οποία τόσο είχε αγωνιστεί.. Μετά τη συγγραφή τής βιογραφίας τού πατέρα του για την οποία τόσο είχε εργαστεί, ο αείμνηστος Μίνως θα μπορούσε κάλλιστα να απευθύνει το *νύν απολύοις τόν δούλον σου* προς τον Κύριον.
Ο χαλκέντερος στρατηγός Εμμανουήλ Τζανακάκης όσο ανδραγάθησε πάντα στα πεδία των μαχών, άλλο τόσο ευτύχησε και στο θέμα τής οικογένειας ¨Απέκτησε γιούς αντάξιους και επίσης ξεχωριστούς και κατά πάντα καταξιωμένους, αδάμαντες ήθους και παιδείας. Όπως ο προκείμενος Ιωάννης - Μίνως, με λαμπρές σπουδές στην Ελλάδα και στις ΗΠΑ, διδάκτορας του Πανεπιστημίου Μπέρκλευ της Καλιφόρνιας, με ευρύτατο επιστημονικό συγγραφικό έργο ελληνικό και ξενόγλωσσο, με συνεργασίες με ξένα, κυρίως αμερικανικά Ινστιτούτα και για 25 συναπτά χρόνια τακτικό  καθηγητή στην έδρα εντομολογίας και παρασιτολογίας της Γεωπονικής Σχολής τού Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Όλοι οι φίλοι, γνωστοί και συγγενείς μας πού έζησαν στη συμπρωτεύουσα, ομιλούν για την εκτίμηση και τον σεβασμό με τον οποίον περιέβαλλαν συνάδελφοι και φοιτητές του το καθηγητή Μίνωα Τζανακάκη στη Θεσσαλονίκη. Το ίδιο λαμπρό όνομα έχει αφήσει στη συμπρωτεύουσα στους νομικούς κύκλους ως Εισαγγελέας Εφετών για πολλά χρόνια και ο άλλος γιός του στρατηγού, που απεβίωσε νωρίτερα, Χριστόφορος, με λαμπρές νομικές σπουδές στην  Ευρώπη επίσης και με γνώση των σημαντικότερων ευρωπίων γλωσσών. Ήδη μέσα από τη βιογραφία, φαίνεται πόση σημασία έδινε ο στρατηγός στην εκπαίδευση των παιδιών του, καθώς από μακριά υπενθύμιζε στα γράμματά του προς την οικογένεια και τη σύζυγό του Ευτέρπη, να μη παραλείπουν τη φροντίδα για τα σχολεία των παιδιών και τις ξένες γλώσσες. Ασφαλώς ο αείμνηστος στρατηγός δεν ξεχνούσε αυτό πού είχε γράψει μεταξύ άλλων, ο ίδιος σέ ένα αυτοβιογραφικό του σημείωμα*..Τα μαθήματα Α και Β δημοτικού παρακολούθησα εις το σχολείον τού χωρίου μου Έλους, τα δε της Γ καί Δ δημοτικού εις το χωρίον Κούνενι (νύν Βάθη), απέχον του Έλους ένθα διέμενα , περί τα 8 χιλιόμετρα, τα οποία καθημερινώς δις διήνυον, συχνά υπό βροχήν* .
Αφοσιωμένη νύφη τού στρατηγού, σύζυγος τού εκλιπόντος ήδη Εισαγγελέα Εφετών Χριστόφορου Τζανακάκη είναι η αγαπητή μας κυρία Άννα Τζανακάκη, εκλεκτό, πιστό και δραστήριο μέλος  τού Συλλόγου μας, η οποία συμπαραστάθηκε ως γνήσια αδελφή στον κουνιάδο της Μίνωα, πού είχε την ατυχία να χάσει την αγαπημένη του σύζυγο Αίγλη από ασθένεια πριν από χρόνια. Η αγαπητή μας κυρία Άννα, συμπαραστάθηκε πολύ ουσιαστικά επίσης στον Μίνωα τόσο κατά τη συλλογή τού υλικού, όσο και κατά την έκδοση τής βιογραφίας, όπως το αναφέρει και ο ίδιος.
Η συγγραφή και παρουσίαση της βιογραφίας αποτέλεσε για το Μίνωα  αγωνιώδες στοίχημα με το χρόνο. Τελικά ευτυχώς πρόλαβε την έκδοση, αλλά δυστυχώς για εκείνον δεν πρόλαβε την παρουσίαση, όπως επιθυμούσε. Ας υποσχεθούμε εμείς τη στιγμή αυτή στο σεβαστό Μίνωα για τη συλλογική παρουσία τού Συλλόγου και για κάθε οργανωτική συμπαράσταση, όπως και για ευρύτερη ενημέρωση των συμπατριωτών, όταν αποφασίσει η οικογένεια να παρουσιάσει το βιβλίο μαζί με τον εκδοτικό Οίκο.
Πιστεύουμε ειλικρινά ότι το βιβλίο δεν προορίζεται μόνο για την οικογένεια Τζανακάκη, αλλά θα διαβαστεί και θα συζητηθεί τόσο από όσους θαυμάζουν τη δράση και τη αγωνιστική πορεία τού  Στρατηγού, αλλά και από όσους ενδιαφέρονται για τις καταιγιστικές ιστορικές εξελίξεις  τού πρώτου μισού τού ηφαιστειώδους εικοστού αιώνα.

Ο συγγραφέας Μίνως Τζανακάκης, στη περίπτωση αυτή, ως βιογράφος και ιστορικός, διαχειρίστηκε υλικό άφθονο και άκρως διαφωτιστικό και αποκαλυπτικό, από βιβλιογραφία, από επίσημα έγγραφα, ή δημοσιογραφικά κείμενα, αλληλογραφία ιδιωτική και επίσημη κρατική, καθώς και φυσικά από το ιδιωτικό Αρχείο του στρατηγού άψογα ισορροπημένο και παρουσιασμένο στο βιβλίο (με την επιμέλεια και επιτηδειότητα ενός εντομολόγου άλλωστε.) Παρουσίαση, που αποδίδει πλήρως και ανάγλυφα, από τη μια πλευρά, όλη την εικόνα τού θυελλώδους βίου και της ισχυρής προσωπικότητας του ηρωικού στρατηγού πατέρα του, που προχωρούσε ακάθεκτος π.χ. κατά τη σκληρή μάχη του Σκρά (1918) παρά το τραυματισμό του με σφαίρα στο κεφάλι, ενώ είχε προηγηθεί και ένας χρόνος ολόκληρος στα χειρουργεία και στα στρατιωτικά νοσοκομεία Θεσσαλονίκης και Αθηνών ύστερα από διαμπερές τραύμα στο στήθος κατά τον β' βαλκανικό πόλεμο στη μάχη της Κρέσνας..
Αλλά ταυτόχρονα η βιογραφία αποτελεί και μια χρησιμότατη και πολύ ενημερωτική τοιχογραφία και ιστορική περιγραφή μιας ολόκληρης  Εποχής ταυτιζόμενης με τον βίο τού στρατηγού ο οποίος βρίσκεται σέ δράση από τη πρώιμη νεότητά του ήδη από την Επανάσταση τού Θερίσου. (1905)
Εμείς, ως συμπατριώτες χαρήκαμε πού με την ευκαιρία τής βιογραφίας ξαναήρθαμε σέ επαφή όχι μόνο με τον ηρωικό στρατηγό ο οποίος τιμάται πάντα στην Επαρχία μας, η δε προτομή του κοσμεί τη γενέτειρά του το Έλος, αλλά χαρήκαμε πού γνωρίσαμε και μάθαμε περισσότερα για την ζηλευτή οικογενειακή του διαδοχή. Πολύ περισσότερο γιατί βλέπουμε ότι και η τρίτη γενιά όπως η αγαπημένη κόρη του Μίνωα, Εύη, Αρχιτέκτων με μεταπτυχιακό στις ΗΠΑ και ο αγαπημένος του γιός Μάνος μαθηματικός με εξειδίκευση στην Αμερική επίσης, στα ραδιοτηλεοπτικά, καθώς και η αγαπημένη κόρη  τού Χριστόφορου και τής Άννας, Εμμανουέλα, νομικός και με πτυχίο  γαλλικής φιλολογίας και ο αγαπημένος τους γιός Εμμανουήλ διδάκτορας οδοντιατρικής ακολουθούν τα ίδια βήματα τιμώντας την πατριωτική και προοδευτική παράδοση τής ιστορικής οικογένειας. Το κύρος συνεπώς, η εύφημος μνεία και η αίγλη τού οικογενειακού ονόματος δεν σβήνει με το τέλος τού στρατηγού στο Κάιρο, ούτε με την απώλεια του Χριστόφορου στη Θεσσαλονίκη, ούτε και με την εκδημία τού Μίνωα στην Αθήνα σήμερα, αλλά θα συνεχίζει και στις οικογενειακές γενιές πού έρχονται. Η σκέψη μας και τα βαθύτατα συλλυπητήριά μας απευθύνονται τη στιγμή αυτή στην Εύη και στο Μάνο πού τούς ευχόμαστε να ζουν με Υγεία με τίς οικογένειές τους και να θυμούνται πάντα τον αγαπημένο, σοφό και στοργικό τους  πατέρα, όπως και στην οικογένεια τής αγαπητής μας κυρίας Άννας Τζανακάκη με την ολόθερμη  συμμετοχή μας στο πένθος της για την αδελφική απώλεια πού γνωρίζουμε πόσο την έχει θλίψει σήμερα.
Καλό ταξίδι αγαπητέ και σεβαστέ Μίνωα. Η ηθική και πνευματική σου κληρονομία θα φωτίζει τα βήματά μας. 
Κυριάκος Ροδουσάκης

ΔΥΟ ΕΥΧΑΡΙΣΤΕΣ ΑΝΑΓΓΕΛΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΙΣΑΜΟ: MNHMH KAΤΑΛΗΨΗΣ ΓΡΑΜΒΟΥΣΑΣ 1825-2025-ΕΓΚΡΙΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΛΙΜΕΝΙΚΟ ΤΑΜΕΙΟ ΧΑΝΙΩΝ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗΣ ΛΙΜΕΝΙΚΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΓΡΑΦΕΙΟΥ ΡΟΓΚΑΝ ΓΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΛΙΜΕΝΑ ΚΑΒΟΝΗΣΙΟΥ ΚΙΣΑΜΟΥ.

Δεν θα έπρεπε, πιστεύω, να μείνουν απαρατήρητα δυο αξιοσημείωτα και άκρως ενθαρρυντικά τρέχοντα γεγονότα.¨Το πρώτο αφορά τη μακραίωνη μεστή ιστορία και ευγενή πολιτιστική παράδοση της Κισάμου. Το δεύτερο την αναπτυξιακή πορεία και στρατηγική ανάδειξη του οικονομικού δυναμισμού, της προνομιούχου από τη φύση και γεωγραφία αυτής επαρχίας. Πρόκειται για την αναγγελία αφενός σύστασης "ομάδας αναβίωσης της επαρχίας Κίσσαμου" με έκδοση ημερολογίου με τίτλο Γραμβούσα 1825-2025 που θα παρουσιαστεί από τους εκλεκτούς πνευματικούς εκπροσώπους της επαρχίας, Κώστα Φουρναράκη στο Καστέλι (Τρίτη 18/3) και Γιάννη Σκαλιδάκη στα Χανιά (Τέταρτη 19/3). Καθώς επίσης και για την προχθεσινή (11/3 ) αναγγελία από τον αξιότιμο πρόεδρο του λιμενικού ταμείου νομού Χανιών Δημήτρη Βιριράκη, σχετικά με την έγκριση και κάλυψη από τους ίδιους πόρους του λιμενικού ταμείου νομού Χανίων, ολοκληρωμένης, άρτια τεχνικά επεξεργασμένης και εμπεριστατωμένης λιμενικής μελέτης του γνωστού εξειδικευμένου τεχνικού γραφείου Ρογκάν, (Αθήνα) για την ολοκλήρωση και εκσυγχρονισμό (επέκταση, εκβάθυνση, εξοπλισμό, βοηθητικούς χώρους) του λιμένα Καβονησιου Κισάμου.

ΤΗ ΚΑΤΑΛΛΗΛΗ ΣΤΙΓΜΗ

Η σύσταση "ομάδας αναβίωσης της επαρχίας Κισάμου" έρχεται την στιγμή που το όνομα της Κισάμου με την αλλαγή του *Καλλικράτη* έχει λάβει καίριο πλήγμα, στο ανατολικό διαμέρισμα. Είκοσι αιώνες υστέρα από την ανάπτυξη της επαρχίας στην ίδια και συνεχή ακριβώς γεωγραφική περίμετρο και υστέρα από την ίδρυση από τον αρχιεπίσκοπο και απόστολο Τίτο, των πρώτων 21 Ιερών επισκοπών στη Κρήτη (91 μ.Χ.) μεταξύ των οποίων και της παλαιάς επισκοπής Κίσσαμου, στο χώρο της καθιερωμένης ήδη από τότε ομώνυμης επαρχίας ,το όνομα της επαρχίας Κισάμου έχει εξοβελιστεί ατυχώς σήμερα πρακτικά από την ανατολική πλευρά. Πριν από τον Καλλικράτη λέγαμε π.χ. Σπήλια Κισάμου, Κολυμβάρι Κισάμου, Βουκολιές Κισάμου. Σήμερα λέμε Σπηλιά δήμου Πλατανιά, Κολυμβάρι Δήμου Πλατανιά, Βουκολιές δήμου Πλατανιά. Ήδη τα τοπικά ΜΜΕ αναφέρουν τα χωρία π.χ. Μουρί, Τοπόλια, Κερά, Σφακοπηγάδι ως *χωρία της ανατολικής Κισάμου*, μεταφέροντας και τοποθετώντας έτσι δυτικότερα την ανατολική Κίσαμο πάνω στο σημερινό ανατολικό χώρο του δήμου Κισάμου, άλλα ταυτόχρονα και μέσα στο χώρο της δυτικής επαρχίας Κίσσαμου. Έχει επέλθει δηλαδή πλήρης σύγχυση άλλα και συρρίκνωση της χρήσης του ονόματος μέσα σε λίγα χρονιά η νέα ομάδα μαζί και με τους άλλους πολιτιστικούς και πνευματικούς φορείς (όπως ιερά Μητρόπολης, ορθόδοξη ακαδημία, ιερός κλήρος, εκπαιδευτική κοινότητα, σύνδεσμος πολιτιστικών συλλογών Κισάμου) αναμένεται ότι θα εργαστεί ασφαλώς για την *αναβίωση* ακριβώς του ονόματος της επαρχίας στην ανατολική πλευρά και για την επούλωση του σοβαρότατου αυτού τραύματος, παράλληλα με την ανάδειξη του ιστορικού πλούτου και του πολιτιστικού θησαυρού της ιστορικής επαρχίας.

ΓΡΑΜΒΟΥΣΑ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ ΟΡΜΗΤΗΡΙΟ

 Το επετειακό ημερολόγιο 1825-2025 με την ευκαιρία τής κατάληψης της Γραμβούσας τον Αύγουστο του 1825 από τους Επαναστάτες, αποτελεί μια πρώτη εξαιρετική πρωτοβουλία τής Ομάδας πού υπογραμμίζει τη κομβική σημασία του συγκεκριμένου χώρου και χρόνου για τη πορεία των επαναστατικών γεγονότων στη Κρήτη. Το 2025 θα πρέπει συνεπώς να αποτελέσει τη Χρονιά Μνήμης και Τιμής όλων των αγώνων και γενναίων αγωνιστών τής Γραμβούσας και τής Κρήτης στη πορεία προς την Ελευθερία και καλώς έπραξε η νεοσύστατη "Ομάδα αναβίωσης τής Επαρχίας Κισάμου" πού θέλησε να αναδείξει το μεγάλο αυτό ιστορικό θέμα στο ξεκίνημά της..

 ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΜΕΛΕΤΗ ΓΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΛΙΜΑΝΙ ΚΑΒΟΝΗΣΙΟΥ

 Η έγκριση εξάλλου της μελέτης επικαιροποίησης και χωροταξικής αναδιάρθρωσης (νέο master plan) από το Λιμενικό Ταμείο Νομού Χανίων (11/3) για το λιμάνι Καβονησίου, αποτελεί βαρυσήμαντη εξέλιξη και αποφασιστικό βήμα προς το στόχο για ένα λιμάνι σύγχρονο, στρατηγικό και πλήρως λειτουργικό και εξοπλισμένο. Η μελέτη του Γραφείου ΡΟΓΚΑΝ εκσυγχρονίζει πλήρως το λιμάνι (το εκβαθαίνει και το επεκτείνει) καλύπτει δε παράλληλες ανάγκες, εμπορικές, τουριστικές, αλιευτικές, υδροπλανικές . (Προβλέπει π.χ. νέο μόλο 115 μ., επέκταση τού υπάρχοντος μώλου κατά 160μ. μαρίνα για 70 τουριστικά σκάφη, θέσεις για ημερόπλοια και αλιευτικά σκάφη, νέα κτίρια και χώρους στάθμευσης. Στη Β' φάση προβλήτα έξω από το λιμάνι για μεγάλα κρουαζιερόπλοια, ενώ αναμένεται άδεια υδατοδρομίου και έγκριση μελέτης για την προέκταση του Τελωνείου Καστελλίου.) Η ολοκληρωμένη αυτή μελέτη  έχει χρηματοδοτηθεί από ιδίους πόρους του ΛΤΝΧ χάρη στις αμέριστες προσπάθειες και τίς πρωτοβουλίες τού Προέδρου του Ταμείου Δημήτρη Βιριράκη, ο οποίος εξέφρρασε και τη χαρά και ικανοποίησή του, για το ότι υπήρξε συνεπής προς τίς υποσχέσεις πού είχε δώσει προς το Δημοτικό Συμβούλιο Κισάμου το 2020. Ευχήθηκε δε σε ανάρτησή του με λόγους θερμούς * προς την αγαπημένη Κίσαμο* κάθε πρόοδο και ανάπτυξη που τής αξίζει *γιατί οι μελέτες και ο σχεδιασμός είναι βασικοί παράμετροι για να προχωρήσει το έργο*, όπως είπε.. Πρέπει να αναγνωρίσουμε πώς παρόμοια αποτελεσματική προσπάθεια για το λιμάνι δεν έχουμε ξανασυναντήσει και πρέπει να είμαστε ευγνώμονες προς τον Δημήτρη Βιριράκη, ένθερμο Κισαμίτη άλλωστε εκ μητρός..

  ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ-ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ

 Ύστερα από την εξασφάλιση τής βάσης ενός άρτιου λιμενικού σχεδίου, θα πρέπει αυτονόητα όλοι οι παράγοντες τού τόπου, πολιτικοί, αυτοδιοικητικοί, κοινωνικοί να εργαστούν για τη σταδιακή έγκριση των απαιτούμενων κονδυλίων πού υπολογίζονται σύμφωνα με τη μελέτη στο ύψος των 35 εκ. ευρώ. Σημασία για τον υπογράφοντα έχει η πολιτική βούληση και η κυβερνητική πεποίθηση και πίστη για την αναγκαιότητα τού όλου λιμενικού έργου. Είναι πρόδηλο, ότι όχι και τόσο παλαιότερες αντιλήψεις σύμφωνα με τίς οποίες *όλες τις ανάγκες μπορεί να τις καλύψει η Σούδα* δεν ευσταθούν σήμερα, ενώπιον μιας κατακόρυφης εκτόξευσης εμπορικών, τουριστικών, αλλά και στρατιωτικών μεταφορών, εθνικών καί συμμαχικών. Αφήνω τον αναξιοποίητο ηπειρωτικό και ευρωπαϊκό μέσω Πατρών άξονα, ιδιαίτερα ύστερα από το σημερινό υποδειγματικό πελοποννησιακό οδικό δίκτυο. Αλλά και την ανεκμετάλλευτη από πλευράς Ελλάδας νότια εμπορική οδό προς Κύπρο καί φίλιες βορειοαφρικανικές χώρες την οποία έχουν αξιοποιήσει εμπορικά, άλλα γειτονικά μας  νησιά, όπως η Κύπρος, η Σικελία ή η Μάλτα. Εφόσον δε πολύ σύντομα  αρχίσουν και οι υποθαλάσσιες έρευνες για κοιτάσματα υδρογονανθράκων από τίς μεγάλες αμερικανικές Εταιρίες κοντά μας, Νοτιοδυτικά Κρήτης, οι Εταιρίες αυτές θα χρειαστούν οπωσδήποτε βοηθητικές λιμενικές εγκαταστάσεις από τα γειτονικά λιμάνια, η δε ΕΧΧΟΝ ΜΟΒΙL είχε βολιδοσκοπήσει σχετικά από πέρυσι τό λιμάνι της Σούδας. Τώρα στις έρευνες έχει προστεθεί και η CHEVRON..

     ΕΚΤΟΣ ΑΠΟ ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΚΑΙ ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΟ ΚΡΙΤΗΡΙΟ

Σέ ό,τι αφορά μεγάλα δημόσια έργα (λιμενικά, οδικά, αεροδρόμια)  ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά την  Κρήτη μέ τή καίρια στρατηγική της θέση και κατά την απρόβλεπτη καί εκρηκτική σημερινή συγκυρία από Μαύρη Θάλασσα μέχρι Ανατολική Μεσόγειο, τά δημόσια έργα αυτού τού μεγέθους καί είδους, θά έπρεπε νά λαμβάνουν υπόψη όχι μόνο τά εμπορικά αλλά καί τό γεωπολιτικά κριτήρια. Από τήν αρχαιότητα ο δρόμος Κίσαμος- Αντικύθηρα- Κύθηρα -Πελοπόννησος- Ηπειρωτική Ελλάδα υπήρξε διαχρονικός στρατηγικός δίαυλος μετακίνησης στρατιωτικών ή επαναστατικών μονάδων, φιλελλήνων ή Ελλήνων εθελοντών  προσφύγων ή συμμάχων και μεταφοράς πολεμικών εφοδίων καί πολεμικών μηχανών, όπως δείχνει καί  η γνωστή φωτογραφία αποβίβασης από τή φορτηγίδα στίς 27 Μαίου 1941 του γερμανικού panzer στη προβλήτα τού Τελωνείου  Καστελλίου, μέ προέλευση τη γερμανοκρατούμενη Καλαμάτα.

Αν ανατρέξουμε σέ χαρακτηριστικές περιόδους των τελευταίων δύο αιώνων, βλέπουμε τό κομβικό σημείο της Κισάμου και το ορμητήριο τής Γραμβούσας, όπως είπαμε, να αποτελούν στρατηγικό  κόμβο στρατιωτικής και πολιτικής επαφής με τή Κεντρική Κυβέρνηση στή Πελοπόννησο.. Την ίδια στιγμή, στις 11/1/1828 σέ μια αναφορά του προς τον Καποδίστρια ο κρητικός πολιτικός Εμμανουήλ Αντωνιάδης αναφέρει ότι όλα τα λάδια της Κισάμου και τής Κυδωνίας, όπως και κάστανα και μετάξι εξάγονται από το *σκάλωμα* (λιμενίσκο) τής Κισάμου και από τα έσοδα στηρίζεται τό κρητικό Συμβούλιο, οι πληρεξούσιοι και ο αγώνας.*    

Όταν έληξε εξάλλου το 1868 η Κρητική Επανάσταση τού 1866, ο Έλληνας Πρόξενος στα Χανιά Νικόλαος Σακόπουλος έγραψε προς το Υπουργείο Εξωτερικών στην Αθήνα ότι έπαυσε η Επανάσταση και στη Κίσαμο, η οποία αποτελούσε πέρασμα και χώρος υποδοχής εθελοντών επαναστατών πολεμοφοδίων καί  ενισχύσεων. Ο δε καπετάν Νικόλας Σουρμελής είχε εγγραφές και στο ημερολόγιό τού ατμόπλοιου του *ΚΡΗΤΗ* με καταγραφή μεταφοράς εφοδίων καί εθελοντών από τη Σύρα προς τα σκαλώματα της Κισάμου ιδιαίτερα στο Στόμιο Εννιαχωρίων. 

 Κατά την Επανάσταση επίσης του 1897 ο Συνταγματάρχης Τιμολέοντας Βάσσος μέ την αποστολή τού πρώτου ελληνικού στρατιωτικού σώματος στη Κρήτη από 1500 άντρες καί εθελοντές, αποβιβάστηκε στη Κίσαμο, στο Κολυμβάρι, το Φεβρουάριο 1897 επειδή οι Ευρωπαϊκές δυνάμεις είχαν αποκλείσει τη θαλάσσια καί χερσαία περιοχή τών Χανίων. Αποχώρησε δέ ύστερα από τρείς μήνες μετά τήν κήρυξη τού Ελληνο-Τουρκικού Πολέμου τού 1897 πάλι από τή Δυτική Κίσαμο από τόν όρμο του Σφηναρίου.

Κατά δέ τό Κίνημα τού Θερίσου (1905) * ..από τούς λιμένας τής Κισάμου οι επαναστάται ανεφοδιάζοντο εξ Αθηνών κα ήρχοντο εις επαφήν με τους εν Ελλάδι φίλους των.* όπως γράφει ο συγγραφέας και δημοσιογράφος Ιωάννης Μανωλικάκης (1913-1988) πού δημοσίευσε την αλληλογραφία του Αρχηγού τού κινήματος Ελευθερίου Βενιζέλου στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ σέ συνέχειες τον Ιούλιο τού 1949. 

Κατά δε την οπισθοχώρηση τού ελληνικού Στρατού από το Αλβανικό  Μέτωπο  είχε οργανωθεί  για δύο μήνες στρατόπεδο στη Καλαμάτα, στο οποίο κατέληγαν οι κρητικοί αξιωματικοί και στρατιώτες πού προωθούνταν μέ κάθε πλεούμενο στη Κρήτη μέσω Καστελλίου Κισάμου. Την ίδια εποχή χιλιάδες σύμμαχοι Αγγλοι, Αυστραλοί, Κύπριοι, Νεοζηλανδοί προωθήθηκαν όπως-όπως από την Κεντρική Ελλάδα προς τα παράλια όχι μόνο τής Κισάμου, αλλά και τού Σελίνου και Σφακίων, μέχρι να τούς παραλάβουν τά συμμαχικά υποβρύχια καί πλοία γιά τήν Αίγυπτο μαζί μέ τούς άλλους συμπατριώτες τους πού είχαν πολεμήσει στη Μάχη τής Κρήτης. Τη μαζική αυτή συμμαχική υποχώρηση μέσω των δύσβατων ορεινών όγκων καί παραλιών των Χανίων χαρακτήρισε ως *Νέα Δουνκέρκη* ο διάσημος Άγγλος πολεμικός ιστορικός Αntony Beevor στο βιβλίο του. (H KΡΗΤΗ-Η ΜΑΧΗ ΚΑΙ Η ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ* Έκδοση Βικελαία Βιβλιοθήκη Ηράκλειο 1999)

Δεν παραλείπεται βέβαια πώς η τουρκική κατάκτηση κατά την ενετική περίοδο του 1645 άρχισε από τη Κίσαμο (Κούτρη Μεσόγεια, Γωνιά, Ενετικό φρούριο Κισάμου) Ενώ καί η αεροπορική γερμανική εξόρμηση κατά τη Μάχη τής Κρήτης το 1941 άρχισε μέ τή πτώση των αλεξιπτωτιστών στο Κάμπο Καστελλίου Κισάμου. 

Κατά συγκυρία, λίγες μόνο μέρες πριν (13/3) ο Υπουργός Άμυνας κ. Νίκος Δένδιας, μιλόντας στο Ηράκλειο περιέγραψε τη ρευστή καί απρόβλεπτη στρατιωτική κατάσταση στή περιοχή καί υπογράμμισε τη στρατηγική σημασία τής Κρήτης καί τή πολύτιμη συμβολή της στήν εθνική άμυνα (βλ. Νea Kriti gr Ηράκλειο Ομιλία Νίκου Δένδια ¨ *Η ΚΡΗΤΗ ΣΤΟ ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ ΤΗΣ ΑΜΥΝΤΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ*.) 

Είναι  απορίας άξιο λοιπόν αφού τόσο ιστορικοί και γεωγραφικοί λόγοι τό υπαγορεύουν, εφόσον δέ καί η επίσημη πολιτική ηγεσία αναγνωρίζει τή γεωπολιτική σημασία τής Μεγαλονήσου, γιατί δέν λαμβάνονται υπόψη κατά την εκπόνηση τών δημόσιων έργων καί τά γεωπολιτικά κριτήρια παρά μόνο τα εμπορικά? Ιδιαίτερα σέ εκτεθειμένους χώρους όπως η Κρήτη?  Ας ελπίσουμε, ας ευχηθούμε και άς αγωνιστούμε ώστε νά ληφθούν υπόψη κατά τή πορεία για τήν έγκριση τής απαραίτητης χρηματοδότησης γιά την ολοκλήρωση τού στρατηγικού λιμένα Καβονησίου. Η τελική ολοκλήρωση θά ευχαριστήσει και θα αγαλλιάσει ασφαλώς καί τίς ψυχές των ταπεινών, αλλά αγωνιστικών εκείνων εμπόρων τού Καστελλίου πού έθεσαν μέ πίστη και όραμα σέ εφαρμογή τήν ιδέα τού λιμανιού στη θέση Καβονήσι πριν από 65-70 χρόνια μέ τόν Εμπορικό Σύλλογο στό Καστέλλι.

Κυριάκος Ροδουσάκης   ... 

ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ ΙΩΑΝΝΟΥ ΚΟΝΔΥΛΑΚΗ ΑΠΟ ΤΗ ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ ΚΑΣΤΕΛΛΙΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1897

Επεισόδια επαναστατών Κισάμου με πολιορκημένους 500 Τούρκους και παρεμβάσεις Κυβερνητών 3 πλοίων Ευρωπαϊκών Δυνάμεων πού είχαν καταπλεύσει στο κόλπο της Κισάμου
Επέμβαση κυβερνητών 3 πλοίων Ευρωπαϊκών Δυνάμεων πού είχαν καταπλεύσει στο Κόλπο Κισάμου.
 

Κατά τις μέρες αυτές επανέρχονται οι μνήμες των ιστορικών γεγονότων πού έλαβαν  χώρα στη Κρήτη και ιδιαίτερα στη περιοχή Χανίων κατά μήνα Φεβρουάριο 1897 μετά και τη νέα Επανάσταση του 1897 (πυρπολήσεις και σφαγές των Χριστιανών από Τούρκους Ιανουάριο 1897 Στρατοπέδευση επαναστατών στο Ακρωτήρι πολιορκία Τούρκων Σελίνου και Κισάμου από τους επαναστάτες, άφιξη για πρώτη φορά Σώματος 1500 ανδρών Ελληνικού Στρατού υπό το Συνταγματάρχη Τιμολέοντα Βάσσο, μαζί με εθελοντές Κρήτες των Αθηνών και εθελοντές φοιτητές πού αποβιβάστηκαν στο Κολυμπάρι (11 Φεβρουαρίου 1897) και έμειναν μέχρι τον Απρίλιο 1897, κατάληψη τού Πύργου των Βουκολιών από το ελληνικό Σύνταγμα, στρατοπέδευση Τιμολέοντα Βάσσου στον Αλικιανού, θαλάσσιος και χερσαίος αποκλεισμός από ναυάρχους ευρωπαϊκών Δυνάμεων, βομβαρδισμός επαναστατών από ευρωπαϊκά πλοία στο Ακρωτήρι κοκ)
Με την ευκαιρία της επετείου αυτής, κρίνεται ως επίκαιρη και χρήσιμη, για τη γνώση της επαναστατικής ιστορίας του τόπου, η παράθεση ενός αποσπάσματος από τα απομνημονεύματα τού κρητικού συγγραφέα του "Πατούχα" και της *Πρώτης Αγάπης* και μαχητικού δημοσιογράφου Ιωάννη Κονδυλάκη σχετικά με τα επαναστατικά γεγονότα, τις συγκρούσεις και την πολιορκία γύρω από το φρούριο τού Καστελλίου. (Φεβρουάριος- Μάρτιος 1897) 

                         ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΟΝΔΥΛΑΚΗΣ
Ο Ιωάννης Κονδυλάκης είχε κατέβει ως εθελοντής με το όπλο του, στην Κρήτη, ταξίδευσε μάλιστα με το ίδιο πλοίο (*ΘΗΣΕΥΣ*) με το οποίο ήρθε το Σύνταγμα Τιμολέοντα Βάσσου στο Κολυμπάρι, παρέμεινε δε και τούς τρείς μήνες στους χώρους των συγκρούσεων, αποστέλλοντας τίς  ανταποκρίσεις του με το αμίμητο προσωπικό του ύφος, στην αθηναϊκή εφημερίδα ΤΟ  ΣΚΡΙΠ. Τα γεγονότα εξιστόρησε ο Κονδυλάκης αργότερα με τον τίτλο *ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ* κατά το 1905 σε συνέχειες από 17 Απριλίου μέχρι 19 Ιουνίου 1905 (με αφορμή τη νέα τότε (1905) Επανάσταση τού Θερίσου) πάλι στην εφημερίδα ΤΟ ΣΚΡΙΠ. Τα απομνημονεύματα αυτά παρουσίασε στο βιβλίο του, ο Αναπλ. Καθηγητής Βασίλειος Φρ. Τωμαδάκης (Εκδόσεις Καρδαμίτσα Αθήνα 2002 )υπό τον τίτλο *ΙΩΑΝΝΟΥ ΚΟΝΔΥΛΑΚΗ. ΑΓΝΩΣΤΑ  ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ (1905) ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΟΥ ΣΤΉΝ ΚΡΗΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1897*. Στο βιβλίο αυτό είχαμε αναφερθεί και παλαιότερα όταν παρουσιάσαμε το επιθανάτιο άρθρο του Ιωάννη Κονδυλάκη ( της 28ης Νοεμβρίου 1901) με τίτλο *Ο ΚΑΠΕΤΑΝΙΟΣ* για τον θνήσκοντα εκείνες τις μέρες  Αναγνώστη Σκαλίδη, Γενικό Αρχηγό Κισάμου με τον οποίον ο Κονδυλάκης διατηρούσε στενή φιλία η οποία είχε σφυρηλατηθεί και κατά την Επανάσταση τού 1897 (βλ. ΣΑΔΕΝΤΡΕΠΕΣΑΙ 10 Δεκεμβρίου 2020 *Ο ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΟΝΔΥΛΑΚΗΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΡΧΗΓΟ ΣΚΑΛΙΔΗ ΚΑΙ  ΤΗΝ ΚΙΣΑΜΟ*.)

Στη περιγραφή των γεγονότων γύρω από το Καστέλλι, όπου είχε παρευρεθεί μαζί με τον φίλο του Σφακιανό οπλαρχηγό Γ. Δασκαλογιάννη και τον υπίλαρχο Μουρούζη τής φαναριώτικης οικογένειας  ο Κονδυλάκης με το γνωστό απλό και παιγνιώδες γλαφυρό ύφος του και τη κλασική απλή καθαρεύουσα παρουσιάζει τίς θέσεις των επαναστατών και πολιορκουμένων Τούρκων, περιγράφει το φρούριο κα τούς  δύο πύργους, τίς συγκρούσεις, αψιμαχίες αλλά και  απώλειες γύρω από το φρούριο, την απρόσεχτη και παρακινδυνευμένη επιμονή των επαναστατών πού πλησίαζαν αψήφιστα το φρούριο με συνέπεια τον θάνατό  τους. 

Όπως και τίς παρεμβάσεις και μεσολαβήσεις των κυβερνητών από τα 3 πλοία των ευρωπαϊκών δυνάμεων, που είχαν καταπλεύσει στη θαλάσσια περιοχή του Τελωνείου Καστελλίου, καθώς την χρησιμοποίηση του ίδιου τού Κονδυλάκη ως μεταφραστή μεταξύ των κυβερνητών των Ευρωπαϊκών πλοίων και του Αρχηγού των Επαναστατών Αναγνώστη Σκαλίδη. Περιγράφει επίσης την αθέτηση και παραβίαση από τους Τούρκους της συμφωνίας για κατάπαυση των συγκρούσεων, τη ζημιά από τα πυροβόλα των τουρκικών πύργων της Κουνουπίτσας και του Μοναστηρακίου, το αναστατωμένο πνεύμα των κατοίκων των γύρω χωριών για το φιλότουρκο ρόλο των ευρωπαϊκών δυνάμεων (κυρίως των Άγγλων και Αυστριακών με εξαίρεση τους Ιταλούς που έδειχναν περισσότερο φιλικοί προς τους επαναστάτες) αλλά και τις απροσδόκητες *φιλίες* μεταξύ ορισμένων από τους αντιμαχόμενους όπως των δυο μονόφθαλμων, του Τούρκου Στραβοχαλίλη μέσα από το φρούριο και του Στραβογιώργη από τους Επαναστάτες που συνομιλούσαν χωρατεύοντας ο ένας μέσα από το φρούριο και ο άλλος έξω, κάτω από το φρούριο.  
Κυριάκος Ροδουσάκης.

ΑΥΤΟΙ ΠΟΥ ΦΕΥΓΟΥΝ: ΑΡΤΕΜΙΣ ΜΑΡΗ - ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΑΚΗ

 
Το Καστέλι αποχαιρέτησε με βαθύτατη θλίψη , ειλικρινή σεβασμό και συγκίνηση τη Πέμπτη 23 Ιανουαρίου 2025, τη σεβαστή δέσποινα Άρτεμις χήρα Ιάκωβου Μαρή, η οποία έφυγε από τη ζωή πλήρης ημερών, παίρνοντας μαζί της και το άρωμα αρχοντιάς και ευγένειας μιας ολόκληρης καστελιανής εποχής. Η κυρία Άρτεμις προερχόταν από τον αρχοντικό οίκο των Μαρκαντωνάκηδων των Τοπολίων, ο οποίος φιλοξένησε και στήριξε από τα πρώτα του βήματα τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Ήταν ένας οίκος- επίκεντρο και χώρος πολλών συνάξεων και φιλοξενίας υψηλών προσώπων και ξένων καλεσμένων στα Τοπόλια. Η οικογένεια δε Μαρκαντωνάκη πρωταγωνίστησε και πολιτικά ακολουθώντας τα επόμενα βήματα του Εθνάρχη. Ήταν επόμενο συνεπώς, να έχει εμποτιστεί και η κυρία Άρτεμις από το πνεύμα φιλοξενίας και κοινωνικότητας της ιστορικής οικογένειάς της, με θερμή γυναικεία αφοσίωση πάντα, με χαμηλούς τόνους, απαράμιλλη ευγένεια και διακριτικότητα. Με τον αείμνηστο  σύζυγό της Ιάκωβο Μαρή, ενθουσιώδη προοδευτικό παράγοντα του Καστελίου και της Κισάμου, αποτέλεσαν παραδειγματικό ζεύγος, αντιπροσωπευτικό τού αυθόρμητου καστελιανού φιλόξενου πνεύματος της εποχής. Στο ονομαστό τους κατάστημα και στο φιλόξενο σπίτι τους, βρήκαν θερμή υποδοχή διάφοροι αξιόλογοι επισκέπτες, αλλά και λειτουργοί πού πρόσφεραν στον τόπο, όπως ο μακαριστός Επίσκοπος Ευδόκιμος στην αρχή, ο μακαριστός Μητροπολίτης Ειρηναίος μετά, οι εκάστοτε Γυμνασιάρχες και εκπαιδευτικοί ή  άλλοι υπάλληλοι που υπηρετούσαν στο Καστέλι. Σύμφωνα με τούς άγραφους κώδικες της οικογένειας, οι λειτουργοί έπρεπε να τιμηθούν για τίς υπηρεσίες τους προς τον τόπο, αλλά και να μην αισθάνονται ξένοι και απομονωμένοι από την καστελιανή κοινωνία. Όταν δε ο Ιάκωβος και η Άρτεμις απόκτησαν και τίς αγαπημένες τους Βασιλική και Δωροθέα, εξαίρετες κόρες τους εμπνεόμενες και εκείνες από τις ίδιες  αρχές, η οικογένεια συμπληρώθηκε ιδανικά, την εποχή μάλιστα πού ο Ιάκωβος Μαρής βρισκόταν στο αποκορύφωμα τής δραστηριότητάς του ως Πρόεδρος του αρχαιότερου Σωματείου: Του Φιλολογικού Συλλόγου ΚΙΣΑΜΙΚΟΣ.

Ήταν περίοδος μεγάλης αναδιοργάνωσης του Συλλόγου, με την ριζική  αναδιάταξη τής βιβλιοθήκης του, με την εθελοντική προσφορά σχετικής βοήθειας από τότε καθηγητές και μαθητές του Γυμνασίου. Με οργάνωση σειράς λαμπρών διαλέξεων από διακεκριμένους ομιλητές. Η με την υποδοχή και περιποίηση σημαντικών φιλοξενουμένων, όπως ο συμπατριώτης πρωταγωνιστής Μάνος Κατράκης πού είχε επισκεφτεί το Καστέλι με ολόκληρο το θίασό του, το 1961. Όλα γίνονταν  κάτω από την άγρυπνη φροντίδα τού ρέκτη και δημιουργικού Προέδρου Ιάκωβου Μαρή. Σε όλη αυτή την ιδιωτική επαγγελματική και τη δημόσια κοινωνική δραστηριότητα του συζύγου της, η κυρία Άρτεμις υπήρξε αθόρυβη αλλά πολύτιμη σύντροφος, διακριτική  συμπαραστάτης, ακούραστη δε και πάντα γελαστή συνοδοιπόρος στη ζωή και στη προσφορά προς τον τόπο.
Σε χαιρετούμε αξέχαστη και σεβάσμια κυρία Άρτεμις και σε ευχαριστούμε για το ήθος και την ευγένεια μιας εποχής πού αντιπροσώπευες και πού διαφύλαξες μέχρι το τέλος. Τη θλίψη δε τής Βασιλικής και τής Δωροθέας, ας απαλύνει, η υπερηφάνεια και η ικανοποίηση για τη παρακαταθήκη αρχοντιάς και γενναιοδωρίας ψυχής, που άφησε κληρονομιά η σεβαστή μητέρα τους και οι αείμνηστοι γονείς τους στη κοινωνία μας και στον τόπο. 
Κυριάκος Ροδουσάκης 

ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΚΙΣΑΜΙΤΩΝ ΑΤΤΙΚΗΣ.- ΣΥΛΛΟΓΙΚΗ ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΤΙΜΗΣ ΚΑΙ ΜΝΗΜΗΣ ΜΑΝΟΥ ΚΑΤΡΑΚΗ

    Έργο του ζωγράφου Κώστα Ι. Σπυριούνη

 Όπως και κάθε χρόνο, τις μέρες αυτές ο σύλλογος Κισαμιτών Αττικής καταγράφει ένα αξιέπαινο ετήσιο συλλογικό έργο, σε μέγεθος, σε συμμέτοχη, σε ποιότητα σε ενθουσιασμό και σε στόχευση.

ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΜΝΗΜΗΣ ΜΑΝΟΥ ΚΑΤΡΑΚΗ

Νωπές είναι είναι ακόμη οι εντυπώσεις από τη προχθεσινή (Δευτέρας 16ης Δεκεμβρίου 2024) εξαίρετη εκδήλωση αφιερωμένη από τον σύλλογο στα 40 χρονιά από τον θάνατο του μεγάλου Καστελιανού καλλιτέχνη και αγωνιστή Μάνου Κατράκη, στη αίθουσα Κωνσταντινουπολιτών στην οποία οργανώνει ο σύλλογος τις εκδηλώσεις του. Ήταν μία άψογη από κάθε άποψη υψηλού επίπεδου εκδήλωση, ανάλογη προς το μέγεθος της καλλιτεχνικής και αγωνιστικής μορφής του μεγάλου τιμωμένου της βραδιάς.
Πρώτος ομιλητής ήταν ο Στάθης Λιβαθινός, Θεατρικός σκηνοθέτης πρώτης γραμμής, μόλις πρόσφατα εκλεγμένος ακαδημαϊκός, που συμβαίνει να είναι και μικρανεψιός του Μάνου Κατράκη, (εγγονός της αδελφής του Μάνου, Αμαλίας) ο Λιβαθηνός που θήτευσε από παιδί κοντά στον Μανό, τόσο καλλιτεχνικά, όσο και οικογενειακά, αποκάλυψε στιγμές και εικόνες από τη θεατρική τεχνική του Μανού Κατράκη και από τους θρυλικούς πλέον ρόλους που ενσάρκωσε. Αναφέρθηκε επίσης σε διθυραμβικά αποσπάσματα μεγάλων θεατρικών κριτικών, καθώς και στο άδολο, ταπεινό, αυθεντικό και ρομαντικό χαρακτήρα του Μάνου Κατράκη, ρομαντισμός που χαρακτήριζε και τη πολίτικη ιδεολογική του προσήλωση.

Από πλευράς του ο σκηνοθέτης και ηθοποιός Θόδωρος Κατσαφάδος, αφοσιωμένος μαθητής του Μάνου, που συμμετείχε στο τελευταίο έργο *Ταμπού* που είχε ανεβάσει ο Μάνος για δυο συνεχόμενες χρονιές πριν από το θάνατο του (1982-1984) περιέγραψε με συγκίνηση προσωπικές θεατρικές στιγμές άλλα και ανθρώπινες, του αγαπημένου του δάσκαλου. Σε μία π.χ. θεατρική περιοδεία στη Κατερίνη, είπε, πως άφησαν τους άλλους και με το μικρό σπορ αυτοκίνητο του Μάνου, οι δυο τους, - Κατσαφάδος  και Μάνος- προχώρησαν προς το Λιτόχωρο στους πρόποδες του Ολύμπου, εκεί ξαφνικά, μέσα στην έρημη χαράδρα ο Μάνος άρχισε να απαγγέλει Ερωτόκριτο !.. αυτός ήταν ο Μάνος Κατράκης.

Στη συνεχεία ο αγαπητός, δικός μας, δημοσιογράφος, Δημήτρης Καμπουράκης σκιαγράφησε γλαφυρά το αδρό πορτραίτο του Μάνου Κατράκη, επικεντρώνοντας κυρίως στην ιδεολογική και με μεγάλο κόστος (εξορίες, διώξεις) ιδεολογική συνέπεια και πίστη του. Αυτή η πολίτικη συνέπεια συμβάδιζε με τη συνέπεια και ντομπροσύνη του Μάνου Κατράκη, ως Κρητικού, που έβρισκε μάλιστα στήριξη και από μία περήφανη Κρητικιά μάνα, πάρα τα βάσανα της. Η μητέρα του Μάνου, συμφωνούσε με το γιο της, να μην υπογράψει χαρτί μετάνοιας για να μη χάσει την αξιοπρέπεια του.
Την όλη εκδήλωση παρουσίασε με θέρμη, και γνώση ο θεατρολόγος Βασίλης Μαρτσάκης (αδελφός του καλλιτέχνη Αντώνη Μαρτσάκη) ο οποίος μάλιστα με δυο άλλους συνάδελφους του, είχε εκδώσει το 2005 ένα καλαίσθητο καλλιτεχνικό λεύκωμα, για τον Μάνο Κατράκη την όλη δε σύλληψη και οργάνωση της παρουσίασης καθώς και το στήσιμο του εντυπωσιακού οπτικοακουστικού υλικού που συνόδευε τις ομιλίες (υλικό από παραστάσεις, ταινίες και συνεντεύξεις του Μάνου καθώς και με τον Ερωτόκριτο με τον Γιώργη Κουτσουρέλη στο Καστέλι.) είχε αναλάβει, με την επιτυχία που όλοι αναγνώρισαν, ο θεατρικός παράγωγος και συγγραφέας Γιώργος Λεμπέσης, γιος του προέδρου του συλλόγου
Ο πρόεδρος του συλλόγου, τέλος, Δημήτρης Λεμπέσης, που μαζί με το Δ.Σ, είχε αγκαλιάσει με ενθουσιασμό όλη την ιδέα και προετοιμασία αυτής της εκδήλωσης- μνήμης, με έκδηλη ικανοποίηση χαιρέτισε και ευχαρίστησε συντελεστές και παριστάμενα μέλη στη κατάμεστη αίθουσα, αναφέρθηκε δε στις νέες εκδηλώσεις όπως η κοπή της βασιλόπιτας (Δευτέρα 13 Ιανουαρίου 2025) κατά την οποία θα τιμηθούν ο ακατάβλητος υπεραθλητής Κώστας Βαρουχάκης και ο παραολυμπονίκης στην ιστιοπλοΐα Νίκος Πατεράκης.
ΕΞΟΡΜΗΣΕΙΣ
Η εκδήλωση για τα 40 χρονιά Μάνου Κατράκη αποτέλεσε συνεχεία της πολύ επιτυχημένης και ενισχυμένης φέτος, καθιερωμένης ετήσιας συμμέτοχης του συλλόγου, αρχές Νοέμβριου στους εορτασμούς για την απελευθέρωση της Σιάτιστας και του Μετσόβου, οπού είχαν πολεμήσει τα εθελοντικά Κισαμίτικα σώματα Μιχάλη Αναστασάκη και Μανόλη Μπαλαντίνου. Και φέτος στην αποστολή του συλλόγου συμμετείχε και στη παρέλαση όπως και πέρυσι από τη Κίσαμο, ο Δημήτρης Γρυμπαουλάκης, πρόεδρος του συλλόγου προβολής Κισάμου *Η Γραμβούσα*. Μαζί με εκπροσώπους βρακοφόρων Δυτικής Κρήτης όπως και το κρητικό χορευτικό συγκρότημα *Ακταιοκρήτες* από την Καλλιθέα, με πρωτοβουλία του προέδρου του και μέλους του Δ.Σ, του συλλόγου Νικήτα Περαθωράκη. Νέα παιδιά, επίσης τέκνα της αντιπροέδρου Όλγας Παπαγεωργίου- Λυγιδάκη με τις κρητικές στολές τους παρέλασαν για πρώτη φορά. Συγκλονιστική ήταν η τελετή στη κορυφή του Προφήτη Ηλία στο Μέτσοβο με ριζίτικο καθώς και τραγούδι, ηπειρωτικό τοπικό, για τη ανδρεία των κρητικών υπερασπιστών και τη γενναιότητα του καπετάν Κλειδή από Ρέθυμνο και Μπαλαντίνου από Κίσαμο
ΠΥΛΟΣ-ΜΕΘΩΝΗ -ΚΑΛΑΜΑΤΑ
Αλλά και η εκδρομή του συλλόγου τον Μάρτιο 2024, προς Πύλο- Καλαμάτα, έκτος από τη καθαρά περιηγητική πλευρά, έφερνε τα μέλη του συλλόγου σε επαφή και με ένα χώρο, τον πελοποννησιακό, γεμάτο ιστορικό βάρος επίσης για τους Κρητικούς και τους Κισαμίτες. Η Πελοπόννησος γεωγραφική προέκταση ακριβώς της Κισάμου υπήρξε γη πρώτης υποδοχής Κρητών μαχητών, όπως εκείνοι που πολέμησαν στη Σφακτηρία ή στους Μύλους, ο χώρος υποδοχής κατατρεγμένων Κρητών προσφυγών ή μονίμων κάτοικων μετά τον αποκλεισμό της Κρήτης (1830)., όπως εκείνοι οι Κρητικοί και Κισαμιτες που εγκαταστάθηκαν στη Μίνωα (σημερινό Τολό), η στις παραθαλάσσιες πόλεις κατά μήκος της ακτής.. στους Μολάους π.χ. έμεινε και πέθανε ο γενναίος αρχηγός Κισάμου κατά το 1821 Γεώργιος Δρακωνιανός από τη Πελοπόννησο και από τα κοντινά νησιά έξαλλου επιστράτευσαν μαχητές οι απελευθερωτές των φρουρίων Κίσαμου (1823) και Γραμβούσας (1825) το 1940 δε, είχε οργανωθεί στρατόπεδο άρον-άρον για τη συγκέντρωση των στρατιωτών της κρητικής μεραρχίας που επέστρεφαν από τη Αλβανία, για να προωθηθούν στη συνεχεία στη Κρήτη με αποβίβαση στο Καστέλι με οποίο σκάφος βρισκόταν διαθέσιμο..
Ιδού λοιπόν γονιμότατο έδαφος για το δραστήριο σύλλογο Κισαμιτών, ο οποίος όταν είναι έτοιμος, είμαι βέβαιο, πως θα μπορέσει ασφαλώς να εγκαινιάσει ένα πλούσιο ιστορικό διάλογο και με τη Πελοπόννησο, όπως έπραξε με τη Μακεδονία και την Ήπειρο, για τη συμπλήρωση πάντως, ο σύλλογος πραγματοποίησε και πενθήμερη εκδρομή το Μάιο στη Θράκη.

ΔΕΙΓΜΑΤΑ  ΑΦΟΣΙΩΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΑΘΕΣΗΣ ΓΙΑ ΠΡΟΣΦΟΡΑ.

Τα παραπάνω ορισμένα παραδείγματα στοχευμένων εκδηλώσεων και πρωτοβουλιών του συλλόγου κατά το έτος που φεύγει, αποτελούν μαρτυρία της αφοσίωσης και αγάπης για το γενέθλιο τόπο καθώς και διάθεση προσφοράς εκ μέρους του προεδρείου και του δημιουργικού και οργανωτικού προέδρου του, καθώς και των μελών, με στόχο τη συντήρηση και αδιάλειπτη παρουσία του ονόματος της Κισάμου στον χώρο της Αττικής. Η φανερή δε προσπάθεια ανανέωσης με νέο αίμα αποτελεί εγγύηση και για τη συνεχεία και κατά τη γένια που έρχεται. Η ενεργητικότητα και το σφρίγος του συλλόγου, είμαι βέβαιος ότι ικανοποιεί βαθύτατα και αγάλια τις ψυχές των ευγενών και ενθουσιωδών εκείνων Κισαμιτών Αττικής που ίδρυσαν το σύλλογο πριν από 53 χρονιά. 

Ασφαλώς και ο υπογράφων χαίρει ως το νεαρότερο τότε (1971) ιδρυτικό μέλος και ως το παλαιότερο σήμερα, θα ήθελα να ευχηθώ κάθε επιτυχία, υγεία και δύναμη και κατά το νέο χρόνο τόσο κατά το προσωπικό καθημερινό αγώνα όσο και κατά την αμέριστη καθημερινή συλλογική προσπάθεια, προς τον αγαπητό ακάματο πρόεδρο Δημήτρη Λεμπέση και τα ενθουσιώδη αγαπητά μέλη του Δ.Σ., την αντιπρόεδρο Όλγα Παπαγεωργίου-Λυγιδάκη, την γενική γραμματέα Σοφία Ντιγριντάκη- Σταγάκη, τον ταμία Ευθύμιο Σκουλάκη και μέλη Αικατερίνη Τριποδάκη, τον Νικήτα Περαθωράκη και την Νεκταρία Μυγιάκη.
Καλή Χρονιά
Κυριάκος Ροδουσάκης.