ΟΙ ΜΑΧΕΣ ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΤΟ ΦΡΟΥΡΙΟ ΤΟΥ ΚΑΣΤΕΛΙΟΥ

Τρεις Κισαμίτες Αρχηγούς, πρωταγωνιστές και πρωτοστάτες στις μάχες γύρω από το Φρούριο το 1897 (των αρχηγών Κισάμου Αναγνώστη Σκαλίδη, Νικολάου Αναστασάκη και Γεωργίου  Καμπούρη.) Είχαν δημοσιευθεί στην εφημερίδα των Αθηνών ΑΣΤΥ, με την ευκαιρία των ανταποκρίσεων πού έστελνε για τα επαναστατικά γεγονότα τού 1897, ο συγγραφέας Ιωάννης Κονδυλάκης, πού είχε κατεβεί, ως δημοσιογράφος και οπλισμένος εθελοντής, στα Χανιά, (με το πλοίο "ΘΗΣΕΥΣ" από τον Πειραιά με σταθμό στη Μήλο, με εθελοντές πού αποβιβάστηκαν  στο Κολυμπάρι) ακολουθώντας και το Σύνταγμα του Τιμολέοντα Βάσσου. Από το στρατηγείο του Βάσσου, στον Αλικιανό, ο Κονδυλάκης έστελνε τις ανταποκρίσεις του στην Αθήνα με το αμίμητο γλαφυρό ύφος του. Σε μια αναλυτική και περιγραφική του ανταπόκριση της 4ης Μαρτίου 1897  περιγράφει πολύ παραστατικά την οδοιπορία του υπό βροχήν με ομάδα εθελοντών προς το Καστέλι μέσω Ροδωπού, Δραπανιά, Πύργου Κουνουπίτσας και Καμάρας.
Παρουσιάζει δε τον εντονότατο διάλογο στο Τελωνείο, μεταξύ των Κισαμιτών Επαναστατών και των Πλοιάρχων (Άγγλου και Ιταλού) τριών συμμαχικών πλοίων πού είχαν καταπλεύσει στον Κόλπο, οι οποίοι ζητούσαν από τούς επαναστάτες να αποσυρθούν μακριά από το Φρούριο και πέραν από το σημείο βολής των πυροβόλων τού Φρουρίου. Ο Κονδυλάκης χρησιμεύει και ως διερμηνέας στον χαρακτηριστικό διάλογο μεταξύ τού Άγγλου Κυβερνήτη και τού Αρχηγού Αναγνώστη Σκαλίδη. (Για το πρόσωπο τού Αρχηγού, ο Κονδυλάκης θα φιλοτεχνήσει μια πολύ ζωντανή ψυχογραφία με προσωπικές μαρτυρίες και μνήμες, στο ΕΜΠΡΟΣ των Αθηνών την παραμονή τού θανάτου τού Αρχηγού Σκαλίδη στην Αθήνα την 28η Νοεμβρίου 1901 με τίτλο Ο ΚΑΠΕΤΑΝΙΟΣ και την φωτογραφία με λεζάντα "Ο θνήσκων Αρχηγός" 
 Σε ιδιαίτερη ανταπόκρισή του της 30ης Μαρτίου 1897 αναφέρεται και στις κατεδαφίσεις των σπιτιών δίπλα από το Φρούριο από τους Αυστριακούς, στην απόκρουση των διεθνών δυνάμεων 5 συμμαχικών πλοίων από τούς Επαναστάτες, με επακόλουθο πυκνό κανονιοβολισμό από τα πλοία, καθώς και στην πολιορκία και κατάληψη από τους Επαναστάτες του Πύργου της Κουνουπίτσας. Όπως γράφει χαρακτηριστικά: "Οι εν τω πύργω τής Κουνουπίτσας Τούρκοι, βλέποντας ότι οι σύμμαχοί των Ευρωπαίοι δεν ηδύναντο να τούς βοηθήσουν, εκκένωσαν νύκτα τον πύργον και κατέφυγον εις Καστέλλι. Σήμερον μανθάνομεν ότι και ο άλλος πύργος εγκαταλειφθεί, αμφότεροι δε οι πύργοι, καταληφθέντες υπό των χριστιανών επυρπολήθησαν. Δύσκολον είναι τώρα να μείνουν οι Τούρκοι και εντός αυτού τού Καστελλίου."
 Όλα τα προαναφερόμενα περιέχονται στο βιβλίο τού Αναπλ. Καθηγητή Βασ. Τωμαδάκη με τίτλο: "ΙΩΑΝΝΟΥ Δ. ΚΟΝΔΥΛΑΚΗ. ΑΓΝΩΣΤΑ ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ 1905 Από την συμμετοχή του στην Κρητική Επανάσταση του 1897. 
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ. 
Οι επώνυμες ανταποκρίσεις τού Ιωάννη Δ. Κονδυλάκη από την Μήλο και την Κρήτη κατά την Επανάσταση τού 1897." Εκδόσεις Καρδαμίτσα  Αθήνα 2002.
Σε ό,τι αφορά την τουρκική κατάκτηση, με πρώτη απόβαση στην Ακτή το 1645, αποδεικνύεται άλλη μια φορά, ότι η περιοχή αυτή και γενικά, τα δυτικά τής Κρήτης, λόγω θέσεως και μέχρι τις ημέρες μας δέχονται πρώτα το κύμα των εχθρικών επιθέσεων. Τον Ιούνιο τού 1645, εκτός από την Ακτή και τα Θοδωρού, πραγματοποιήθηκε  απόβαση 50.000 Τούρκων και στην Γωνιά, την Μονή τής οποίας έκαψαν και οι μοναχοί εξορίστηκαν. Είναι αξιοσημείωτο πώς ακριβώς ένα αιώνα προηγουμένως, οι Οθωμανοί και ιδιαίτερα ο γνωστός ναύαρχος και χαρτογράφος PIRI REIS είχε χαρτογραφήσει και περιγράψει όλο το Αιγαίο και τα δυτικά τής Κρήτης, προετοιμάζοντας την τελική απόβαση πού πραγματοποιήθηκε 100 χρόνια αργότερα. Συγκεκριμένα μετρά αποστάσεις και θαλάσσια βάθη στην γραμμή πλεύσης, Χανιά, Θοδωρού, Σπάθα, Γραμπούσα, Λαφονήσι, Γαύδο και Νότια Κρήτη, χρησιμοποιώντας τουρκικές ονομασίες στην περιοχή, όπως Κορού (Αγ. Θεόδωροι) Καρά Πούσες (Γραμβούσα) Σίτσαν Αντασί (Ποντικός) Τουρλί (Λαφονήσι) Γκοτζινιέ (Γαύδος) Γκόζο (Γαυδοπούλα) παρ όλο που τα χρόνια εκείνα τής Ενετοκρατίας όλοι χρησιμοποιούσαν μόνο τα ελληνικά ή ενετικά ονόματα των νησιών ή των άλλων τοποθεσιών. (Θυμίζει αλήθεια κάτι αυτό σήμερα ύστερα από την προχθεσινή Τουρκολιβυκή Συμφωνία για την χάραξη θαλασσίων ζωνών;)

24 χρόνια εξάλλου αργότερα μετά την πρώτη κατάληψη στα δυτικά,(1645) ο Τούρκος συγγραφέας και περιηγητής Τσελεμπή Εβλιγιά, πού ακολούθησε τα τουρκικά στρατεύματα στην κατάληψη και πτώση τού Χάνδακα (1669) επισκέπτεται το Καστέλλι και την γύρω περιοχή. Εκθειάζει την ομορφιά τού ευλογημένου αυτού τόπου, λέγοντας πώς "με λίγα λόγια, το πιο ωραίο μέρος για να μείνει κανείς στην Κρήτη, είναι αυτό το σαντζάκι της Κισάμου."  Γράφει επίσης για την επισκευή τού Φρουρίου και ότι νέος μπέης τής Κισάμου ορίστηκε ο Καρατζά Πασάς. Η δε Κίσαμος έγινε ανεξάρτητος "Καζάς" με βαθμό 150 άσπρα με ναχέδες (δήμους) και 84 χωριά γραμμένα στους καταλόγους του. Οι νέοι κατακτητές σεβάστηκαν δηλαδή την διοικητική διαίρεση και τα ίδια όρια τής Επαρχίας όπως τα είχαν οι Ενετοί με τις καστελλανίες τους. Το ίδιο έπραξαν δε και όλοι οι επόμενοι μέχρι τον ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ και τον ΚΑΛΛΙΚΡΑΤΗ πού κατάργησαν την Επαρχία ως αυτοδιοικητική μονάδα, τοποθέτησαν δε νεότευκτους Δήμους  μέσα στα όρια γειτονικών Επαρχιών,( χωρίς να διατηρούν το όνομα τής Επαρχίας ως δεύτερο τουλάχιστον συνθετικό) δημιουργώντας σύγχυση σε νεώτερους και παλαιότερους, συρρικνώνοντας δε μοιραία την χρήση τού ονόματος τής συγκεκριμένης Επαρχίας, στο όνομα τής οποίας έχουν δοθεί αγώνες Ελευθερίας και Πολιτισμού για 20 αιώνες.
Τα προαναφερόμενα για ΠΙΡΙ ΡΕΙΣ και ΤΣΕΛΕΜΠΗ ΕΒΛΙΓΙΑ από τά βιβλία:1) ""Λούπης Δημήτρης,¨¨Ο Πίρι Ρέις χαρτογραφεί το Αιγαίο. (1645-1553) Η Οθωμανική χαρτογραφία και η Λίμνη τού Αιγαίου." Αθήνα. Εκδόσεις ΤΡΟΧΑΛΙΑ 1999. 2) Τσελεμπή Εβλιγιά :Μετάφρ: Λούπης Δημ. ""Οδοιπορικό στην Ελλάδα (1688-1671).Εκδόσεις ΕΚΑΤΗ 1994.
Κυριάκος Ροδουσάκης