Η επίσκεψη στην Κίσαμο είναι μοναδική εμπειρία. Η γνωριμία με την επαρχία δεν έχει να κάνει μονάχα με το ζεστό και φωτεινό ήλιο, την κρυστάλλινη θάλασσα, τα φαράγγια, την παρθένα γη, την μεγάλη χρονική διάρκεια διακοπών σας στην περιοχή. Η γνωριμία με την επαρχία Κισάμου είναι ταυτόχρονα κι ένα ταξίδι στην μακραίωνη ιστορία της, τον πολιτισμό, την παράδοση, τα ήθη και έθιμα, την φιλόξενη ψυχή των ανθρώπων της....Όσοι δεν μπορείτε να το ζήσετε... απλά κάντε μια βόλτα στο ιστολόγιο αυτό και αφήστε την φαντασία σας να σας πάει εκεί που πρέπει...μην φοβάστε έχετε οδηγό.... τις ανεπανάληπτες φωτογραφίες του καταπληκτικού Ανυφαντή.





Εμφάνιση αναρτήσεων με ετικέτα ΡΟΔΟΥΣΑΚΗΣ ΚΥΡΙΑΚΟΣ. Εμφάνιση όλων των αναρτήσεων
Εμφάνιση αναρτήσεων με ετικέτα ΡΟΔΟΥΣΑΚΗΣ ΚΥΡΙΑΚΟΣ. Εμφάνιση όλων των αναρτήσεων

Σάββατο 23 Δεκεμβρίου 2023

Η ΟΜΙΛΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΟΥ ΦΡΟΥΡΙΟΥ ΚΙΣΑΜΟΥ – 25 ΜΑΪΟΥ 1823 ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΑΝΩΛΗ ΤΟΜΠΑΖΗ

 Ομιλητής Κυριάκος Ροδουσάκης
Kυρίες και Κύριοι,
Με χαρά αλλά και  αυτονόητη συγκίνηση προσέρχομαι σήμερα ενώπιον τόσο επίλεκτου ακροατηρίου στην αποψινή εκδήλωση  Μνήμης και θα ήθελα να ευχαριστήσω, τόσο την Περιφερειακή Ενότητα Χανίων, καθώς και τον αγαπητό και πάντα δημιουργικό  Προϊστάμενο τού Αρχείου Κώστα Φουρναράκη γι’ αυτήν την τιμητική πρόσκληση και να τον συγχαρώ ειλικρινά για την αποψινή πρωτοβουλία τιμής και μνήμης γεγονότων ενδόξων, αλλά και επώδυνων, πού σημάδεψαν τη τοπική και την όλη κρητική μας ιστορία. 
Ευχαριστώ θερμά και την αγαπητή μου Ζαχαρένια Σημανδηράκη, για την θερμή προσφώνηση και υποδοχή, δείγμα της παλαιάς φιλίας μας και αμοιβαίας βαθύτατης αλληλοεκτίμησης.
Θερμές ευχαριστίες και από πλευράς μου, για την παρουσία και τόσο πολλών αξιοτίμων εκπροσώπων Αρχών και φορέων, που τιμούν την Εκδήλωση, εύγλωττο δείγμα του υψηλού κύρους που χαίρει το Ιστορικό Αρχείο και οι λειτουργοί του. 
Παρακολουθούμε επίσης τις άοκνες προσπάθειες του Κώστα Φουρναράκη, για τη λειτουργία και συνέχεια του μοναδικού αυτού ιστορικού αρχείου που φυλάσσει τα όσια και τα ιερά της νεώτερης κρητικής ιστορίας, καθώς και όλη τη συμβολή του στην ιστοριογραφία του τόπου, αλλά και τη φιλολογική ανάδειξη της λόγιας και δημοτικής Κρητικής Γραμματείας. 
Τα ίδια αισθήματα τρέφουμε όλοι, για τους ίδιους λόγους και για την αγαπητή μου Ζαχαρένια Σημανδηράκη, την οποία συγχαίρω και για το τελευταίο της βιβλίο-ντοκουμέντο για τους πρόσφυγες στην Κρήτη το 1922, που καλύπτει ένα κενό με πολύτιμες πληροφορίες και μαρτυρίες και δείχνει ότι και η Κρήτη υποδέχτηκε πρόσφυγες το 1922 και όχι μόνο η Βόρεια Ελλάδα και η Αττική.
Και οι δυο τους, και ο Κώστας και η Ζαχαρένια, συνέχισαν και ετίμησαν το εξαίρετο έργο αφοσιωμένων πρωτεργατών του Αρχείου που γνωρίσαμε, όπως ο σοφός Καθηγητής Νικόλαος Τωμαδάκης, η ευγενέστατη κυρία Ανθούλα Παπαδάκη και ο σεβαστός μου Γυμνασιάρχης στο Καστέλλι, Στυλιανός Μοτάκης, εξαίρετος δάσκαλος και άνθρωπος και ακούραστος εργάτης των  Γραμμάτων.  
Ευχαριστώ ιδιαίτερα για την πρόσκληση να μιλήσω για τη σημασία της κατάληψης του Φρουρίου της Κισάμου την 25η Μαΐου 1823, από το εκστρατευτικό σώμα του Αρμοστή, φημισμένου Υδραίου προκρίτου, Μανώλη Τομπάζη, που γέννησε την πρώτη ακτίνα ελπίδας και την πρώτη, σύντομη έστω, αίσθηση ελευθερίας. Που εγκαινίασε την πολυαναμενόμενη συνδρομή της Κεντρικής Κυβέρνησης προς την αβοήθητη Κρήτη. Που άνοιξε ιδιαίτερα το δρόμο για την κατάληψη της Γραμπούσας από τους αγωνιστές, δύο χρόνια αργότερα, σώζοντας κυριολεκτικά την τιμή του Κρητικού Αγώνα και αναζωπυρώνοντας την Επανάσταση από τις στάχτες της. 
Αναζήτηση Νέου Αρμοστή – 
Πολιορκία Φρουρίου Κισάμου από Επαναστάτες
Η επαναστατημένη Κρήτη, στην αρχή του 1823, ύστερα από την ορμή και τις νίκες των δύο πρώτων χρόνων, έρχεται πρόσωπο με πρόσωπο με τα καθημερινά, αλλά και τα μόνιμα μέχρι τέλους ελλείμματα της Κρητικής Επανάστασης: Απόσταση από την Κεντρική Διοίκηση. Έλλειψη τοπικής ναυτικής δύναμης, εκτός από λίγα Σφακιανά εμπορικά πλοία. Αδυναμία ανάδειξης Γενικού συντονιστικού Αρχηγού και Πολυάριθμο σκληροτράχηλο τουρκικό στοιχείο, ενισχυμένο και από τα αιγυπτιακά στρατεύματα. Επιπλέον, η περιπετειώδης λήξη της αρμοστείας του Αφεντούλιεφ, επέβαλε την αναζήτηση νέου Αρμοστή για την Κρήτη.
Η έλλειψη ναυτικής δύναμης ιδιαίτερα, αποτελούσε τη μεγαλύτερη αδυναμία. Μέσα στο 1822 είχε αποβιβαστεί στη Σούδα, επίσης ανενόχλητος, χωρίς παρεμπόδιση καμία, τρεις φορές ισχυρός Αιγυπτιακός στόλος. Με 114 πλοία και 10.000 Τουρκαλβανούς με 500 ιππείς, τον Μάιο του 1922 με 48 πλοία και 3.000 στρατιώτες, το Σεπτέμβριο. Και τέλη Νοεμβρίου, με 15 πλοία με τροφές και εφόδια και 1.500 στρατιώτες. Η Σούδα είχε γίνει ορμητήριο εφοδιασμού σε στρατό και τροφοδοσίας του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο.
Από τα τέλη του 1822 και καθώς διαγραφόταν το ζοφερό αυτό  κλίμα, οι Κρητικοί αρχηγοί, ύστερα από πολλά μάταια διαβήματα προς την Προσωρινή Διοίκηση και τα ναυτικά νησιά Σπέτσες και Ύδρα για ναυτική βοήθεια, πρότειναν για νέο αρμοστή το σοβαρό και φημισμένο Υδραίο πρόκριτο, Μανώλη Τομπάζη. Από πλούσια ναυτική οικογένεια, προεστός εκλεγμένος στην Ύδρα από το 1818, με τον αδελφό του Ιακωβάκη, πρώτο Ναύαρχο του Ελληνικού Στόλου, με τον ίδιο να έχει συμμετάσχει σε όλες τις μεγάλες ναυμαχίες και Πληρεξούσιος Ύδρας στις δύο πρώτες Εθνοσυνελεύσεις, ο Μανώλης Τομπάζης φαινόταν ο πιο ιδανικός για Αρμοστής. Υπολόγιζαν ότι θα εξασφάλιζε ασφαλώς και τη συνδρομή του Υδραϊκού Ναυτικού στον αγώνα της Κρήτης. 
Στην Κρήτη τώρα, η Κεντρική Διοίκηση έχει ορίσει ως προσωρινό Γενικό Γραμματέα και τοποτηρητή το Νεόφυτο Οικονόμο, από Βενεράτο Ηρακλείου, γραμματέα του πρώτου Αρμοστή Αφεντούλιεφ. 
Δραστήριος, οργανωτικός και συμπαθής ως χαρακτήρας, ο Οικονόμος συντονίζεται με τους τοπικούς αρχηγούς και σχηματίζουν ένα εντυπωσιακό για την εποχή σώμα  5000 επαναστατών πού περισφίγγουν και περιορίζουν  τούς Τούρκους στα φρούρια Καστελλίου και Γραμπούσας, ενώ ο Χάλης και οι άλλοι τοπικοί αρχηγοί αποκρούουν τις εξορμήσεις των Τούρκων από  το φρούριο των Χανίων. Με διαρκείς όμως συγκρούσεις τόσο στα χωριά της περιφέρειας, όσο και γύρω από τα τείχη του Καστελλίου. Τότε πεθαίνει (ύστερα από ολονύχτια καταδίωξη Τούρκων, από τη Ρογδιά Εννιά χωριών μέχρι τη Κάνδανο) και ο περίφημος, ανδρείος αρχηγός και γίγας στο παράστημα, Σήφακας από τον Αποκόρωνα (πέθανε από πνευμονία κάθιδρος στα Τοπόλια, χωρίς ιατρική βοήθεια) και η κηδεία του έγινε με μεγάλες τιμές, με την παρουσία όλων στην Μονή Γωνιάς. 
Ο Οικονόμος είχε την έδρα του συντονισμού της πολιορκίας στη Γωνιά. Γύρω από το Φρούριο πολιορκούσαν κυρίως οι άντρες των τοπικών Κισαμιτών αρχηγών, Γεωργίου Δρακονιανού και Μαρτιμιανού Περάκη, αλλά και άντρες και από άλλες περιοχές. Με δύο πλοία υδραίικα, που είχαν νοικιάσει (τα πλήρωσαν με τα λάδια που πήραν από τα τούρκικα σπίτια που είχαν αφήσει οι Τούρκοι) και τα τοπικά Μεσογειανά (Μαυράκη, Αρετά Δειχτάκηδων), είχαν αποκλείσει τα Φρούρια Γραμπούσας και Κισάμου από το Φρούριο Χανίων. Την ημέρα του Πάσχα και στα τέλη Απριλίου, υπήρξαν σκληρές συγκρούσεις γύρω από τα τείχη του Φρουρίου, με 60 νεκρούς Τούρκους και 20 από τους αγωνιστές, αντίστοιχα. Οι Τούρκοι, παρόλο που αποδεκατίζονταν μέσα στο Φρούριο από τη φοβερή πανώλη που είχε μεταδοθεί από τα αιγυπτιακά στρατεύματα που είχαν καταπλεύσει στην Κρήτη, εν τούτοις κρατούσαν και δεν παραδίδονταν. Η φιλοτιμία και υπερηφάνειά τους, αλλά και η αναγνωριζόμενη από όλους ανδρεία τους, δεν τούς επέτρεπε να υποχωρήσουν, ως καλοί απόγονοι των περιβόητων για την αγριότητά τους, λεγομένων «ξεκουκούλωτων» γενιτσάρων τής περιοχής όπως ο φοβερός Τσίτσος, ο Σωμαράς καί άλλοι.
Τον αποκλεισμό των Τούρκων στο Φρούριο της Κισάμου απαθανάτισε και η λαϊκή μούσα στο μακροσκελές στιχούργημα «Τση Κίσαμος», που έχει στη συλλογή του Αριστείδης Κριάρης, που σε ένα σημείο, οι πολιορκημένοι Τούρκοι του Καστελλίου στέλνουν έναν δικό τους για να ζητήσει βοήθεια από τον ανδρειωμένο Καούρη μπέη του Σελίνου, γιατί χάνονται οι Κισαμίτες Τούρκοι του Καστελλιού.
Απόβαση Τομπάζη – Ελευθέρωση Φρουρίου Κισάμου
Εν τω μεταξύ ο  Μανώλης Τομπάζης διορίζεται στις 2 Μαΐου και επίσημα Αρμοστής της Κρήτης από τή Κεντρική Διοίκηση καί στρατολογεί  700 επικουρικούς  από  Μονεμβασιά, Ναύπλιο, Πόρο, Ερμιόνη, Κρανίδι και άλλα παράλια  στην Πελοπόννησο (για την στρατολόγηση των οποίων θα έδινε ο Τομπάζης 30.000 γρόσια που δάνεισε στη Διοίκηση).  Στις 21 Μαΐου 1823 αποβιβάζεται στον Κόλπο Κισάμου, στην  ακτή τού Δραπανιά με 5 πολεμικά και 3 μεταφορικά  πλοία, αφού είχε ειδοποιήσει με γρήγορο πλοίο τον Οικονόμου την προηγούμενη μέρα. 
Πλησιάζοντας προς την ακτή, προπορευόταν το περήφανο σκαρί της γολέτας τού Τομπάζη, η ημιολία ΤΕΡΨΙΧΟΡΗ κομψοτέχνημα της ναυπηγικής τέχνης,  εξοπλισμένο με 6 τηλεβόλα των 12 λίτρων καί 1 στη πλώρη τών 48 λίτρων. Η ΤΕΡΨΙΧΟΡΗ, ονομαστή ήδη για τις επιδρομές της κατά τίς ναυμαχίες τού ελληνικού στόλου, είχε ονομαστεί από τούς Τούρκους «Σειτάν Γκεμισί» δηλαδή «διαβολόσκαφος» ενώ οι Έλληνες ναυτικοί τού είχαν βγάλει τραγούδι: «Η γολέτα τού Τομπάζη, την Τουρκιά την ετρομάζει». Τόν Τομπάζη  συνοδεύουν στη Κρήτη και επίλεκτοι πατριώτες, όπως οι αδελφοί Νικόλαος και Δημήτριος Καλλέργης Κρητικοί, ο αξιωματικός Στέφανος Βυζάντιος, οι Σμυρναίοι Γεώργιος Σπανιωλάκης καί Δημήτριος Χρηστίδης  οι έγκριτοι Υδραίοι Δημήτριος Κιοσσές, Σταύρος Σαχίνης, Κυριάκος Σκούρτης ο θερμός Άγγλος φιλέλληνας Άστιγξ, πού έχει αναλάβει το πυροβολικό, με λόχο Κρανιδιωτών με 14 πυροβόλα των 4 και 12 λίτρων, καθώς και το πυροβόλο 48 λίτρων της «Τερψιχόρης», που θα χρησιμοποιούσαν επίσης. Όπως γράφει στο Ημερολόγιό του ο Τομπάζης: «Την 5ην ημέραν μετά το μεσημέρι, εφθάσαμεν εις τον Κόλπον της Κισσάμου και αράξαμεν. Τα στρατεύματα της ξηράς μας εδέχθησαν χαιρετούντες μας με πολλά τουφέκια, τα οποία και ημείς αντιχαιρετίσαμεν με τρία κανόνια». Την επομένη το πρωί 22 Μαΐου, που γίνεται η αποβίβαση με όλους και πάλι τους πανηγυρισμούς, ο Αρμοστής απευθύνει προκήρυξη προς τους αδελφούς Κρήτας και τους στρατιώτες, με την οποία καλεί: «… να ορμήσετε με ευγένειαν φρονήματος κατά των εχθρών, ακολουθούντες με και ψάλλοντας τον φιλελεύθερον Παιάνα: όπως μάλλον αποθανείν βαρβάροις μαχόμενος ή δουλεύση αισχρώς τυράννοις αδίκοις». 
Ενώ έρχονται και άλλοι αγωνιστές από άλλες επαρχίες νά προστεθούν στους επαναστάτες και στους άνδρες τού Τομπάζη. Όταν την επομένη  ο Τομπάζης καλεί τούς εκπροσώπους τού φρουρίου για να τούς προτείνει αποχώρηση, οι Τούρκοι εντυπωσιάζονται από τη παράταξη  οργανωμένου σώματος στρατιωτών και από τούς προμαχώνες (ντάμπιες) πού ετοιμάζονται για τα τηλεβόλα που είχαν φέρει από την Ύδρα. Οι εκπρόσωποι ζητούν διαδοχικές παρατάσεις, με διάφορα προσχήματα αλλά  ο Τομπάζης απειλεί  θυμωμένος τούς Τούρκους ότι θα διατάξει επίθεση και πολυβολισμό τού φρουρίου, αν δε σταματήσουν να παίζουν με εκείνον, «ένα Υδραίο» όπως είπε,  «και αν δεν συμφωνήσουν για αναχώρηση, θα μιλήσουν ετούτα», είπε, δείχνοντας τα κανόνα, ενώ ο Άστιγξ κρατούσε έτοιμη τη θρυαλλίδα να ανάψει. Τότε επέρχεται συμφωνία ότι θα αποχωρήσουν με διάφορους όρους, κυρίως όρο  προστασίας των οικογενειών και των πραγμάτων τους και ότι θα μεταφερθούν στα Χανιά με 3 πλοία τής περιοχής τα ναύλα των οποίων θα πληρώσουν οι ίδιοι. Την άλλη μέρα 25η Μαΐου  επιβιβάστηκαν γύρω στα 600 άτομα (τόσα είχαν μείνει από τα 1800 πού ήταν αρχικά μέσα ύστερα από τη πανώλη και τις απώλειες από τις συγκρούσεις). Ο Αρμοστής, σύμφωνα με τους όρους, ζήτησε και κράτησε 5 ομήρους, τον Φρούραρχο και από τους Τούρκους προεστούς του Φρουρίου, τον Χατζή Δερβίση Γιαννίτσαριν, τον Εμιναγαδάκην και άλλους δύο, μέχρι να επιστρέψουν οι πλοίαρχοι από τα Χανιά και να βεβαιωθεί ότι έλαβαν τα ναύλα τους. Ύστερα από αίτημά τους, ο Τομπάζης στη μεγαλοθυμία του, άφησε τούς 250 από τούς άνδρες να φύγουν με τα όπλα τους. Ταυτόχρονα έστειλε απόσπασμα πού κατέβασε τη τουρκική σημαία και ύψωσε τήν ελληνική. Στα χέρια των πολιορκητών έπεσαν άθικτες και οι αποθήκες του Φρουρίου με εφόδια και τρόφιμα, όπως και 16 πυροβόλα σε καλή κατάσταση, από τα οποία τα δύο ολλανδικής κατασκευής των 12 λίτρων και μεγάλος αριθμός από πιστόλια, τουφέκια και σπαθιά, που ανήκαν σε στρατιώτες που είχαν πεθάνει από την πανώλη. Όρισε και δύο Επιτροπές, μία για την ασφάλεια και μία για την υγιεινή, κυρίως για το κάψιμο μολυσμένων χώρων και πραγμάτων. Κατευθύνθηκε προς την Κάνδανο. Ύστερα από επταήμερη πολιορκία, οι Σελινιώτες Τούρκοι προσπάθησαν να διαφύγουν ομαδικά προς τα Χανιά, αλλά καταδιωκόμενοι, είχαν πολλές απώλειες. Ακολούθησε η Γενική Συνέλευση στην Αρκούδαινα της Ρεθύμνης, με σύγκληση Εκπροσώπων από όλες τις Επαρχίες και ψήφιση του νέου Πολιτικού Κανονισμού. Όπως και μεγάλη ατυχής μάχη στην Αγία Βαρβάρα Ηρακλείου και νικητήρια στο Βαρύπετρο Χανίων. 
Εν τω μεταξύ, το ελευθερωμένο Φρούριο Καστελίου οργανώνεται, από το οποίο ο Έπαρχος Κισάμου Νικόλαος Καλλέργης (ένας από τους δύο που είχαν συνοδεύσει τον Τομπάζη), αλληλογραφεί με τον αρμοστή και άλλους Επάρχους –περισσότερο με τον Σελίνου Μαρτιμιανό Περάκη– για θέματα του Φρουρίου και  των καθηκόντων του. Πληροφορεί δε τον αρμοστή για προσπάθεια των Χανιωτών Τούρκων να στείλουν εφόδια και τροφές προς τους στερούμενος και πιεζόμενους Τούρκους του Φρουρίου της Γραμπούσας. 
Προς το τέλος του χρόνου, από τα τέλη Δεκεμβρίου 1823 μέχρι τέλη Ιανουαρίου 1824, ξαναβρίσκουμε τον Τομπάζη στο Καστέλι. Από εκεί επικυρώνει οικονομικές πράξεις των Επάρχων, απευθύνει οργανωτικές οδηγίες και υπόσχεται στις Επαρχίες βοήθεια, τροφές και εφόδια. Σε όλους παραγγέλλει ομόνοια και βεβαιώνει για βοήθεια από την Πελοπόννησο. Μετά την αποτυχημένη απόπειρα στην Γραμπούσα, της 12ης Δεκεμβρίου 1823, γράφει στην Κεντρική Διοίκηση, ζητώντας της να αντιληφθεί την κρισι-μότητα της κατάστασης: «Η ελπίς του να κυριεύσωμεν τον Γραμβούσαν», έγραφε, «και να υποστηριχθώμεν εις αυτήν, απέτυχε με φθοράν μείζονα των ημετέρων… Ο Χουσεΐν βέης μένει ανενόχλητος, στρατοπεδευμένος εις Αυλοπόταμον…». Αποστέλλει δε και δραματική επιστολή προς το Εκτελεστικό από τη Κίσαμο, συγκεκριμένα από τα Καμισιανά, την 27η Ιανουαρίου 1824, ζητώντας αποστολή πλοίων από το Εκτελεστικό, καταλήγοντας: «Πολλά λυπούμαι τούτον τον ωραίον τόπον, και βεβαιωθείτε ότι τίποτε δεν είναι η Πελοπόννησος έμπροσθεν της Κρήτης».
Από τις 2 Μαρτίου, ο Τομπάζης αποσύρεται, ύστερα από την αιγυπτιακή πλημμυρίδα και εξάπλωση, με την «Τερψιχόρη», στο Λουτρό Σφακίων. Με νέες εκκλήσεις στην Κεντρική Διοίκηση, ενώ στέλνει και 50.000 γρόσια από έρανο, για την αποστολή 25 πλοίων. Και στις 6 Απριλίου ανακοινώνει με προκήρυξη την αναχώρησή του και εύχεται εις τους Κρήτας να μην εγκαταλείψουν τα όπλα και ότι η Ελλάδα «δεν θέλει σας εγκαταλείψει». 
Ενώ στα καράβια που τελικά ήρθαν ανεβαίνουν ομαδικά μαχητές και γυναικόπαιδα για να καταφύγουν όπως-όπως στην Πελοπόννησο.
Πρέπει να σημειωθεί εδώ, ότι αυτές οι μοναδικές πληροφορίες από την αλληλογραφία του Τομπάζη και του Επάρχου, προέρχονται από το Ιστορικό Αρχείο και από τον Τόμο ΚΡΗΤΙΚΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ 1821-1830< που επιμελήθηκαν το 1974 ο Καθηγητής Νικόλαος Τωμαδάκης και η τότε Προϊσταμένη κυρία Ανθούλα Παπαδάκη. 
Αγώνας για εδραίωση αγωνιστών στα Φρούρια Κισάμου και Γραμπούσας – Η Ζωή στο Φρούριο Κισάμου 1828-1830 
Αποτιμώντας, πάντως, γενικότερα το ιστορικό της 25ης Μαΐου 1823 και τα αποτελέσματα της αποστολής Τομπάζη, μπορούμε να πούμε ότι υπήρξε εμβληματική και ιστορική επιχείρηση, γιατί αποτέλεσε την πρώτη ουσιαστική επιχειρησιακή σύμπραξη μεταξύ Κεντρικής Διοίκησης και Κρητικής Επανάστασης, που αναθάρρησε τους αγωνιστές και ανύψωσε το ηθικό τους. Παρά τις διαδοχικές περιπέτειες και ανατροπές, η Ελευθέρωση του Φρουρίου Κισάμου δημιούργησε το πρώτο ρήγμα σε μια μακρόχρονη κατάκτηση και έδινε τη γεύση μιας πρώτης εφτάχρονης ελευθερίας, στο μικρό, αλλά στρατηγικό χώρο των δύο Φρουρίων. 
Η κατάληψη του Καστελλίου, εκτός από τον ενθουσιασμό που εγέννησε, στερέωσε και την αυτοπεποίθηση, τόσο των επαναστατών, όσο και της Κεντρικής Διοίκησης, ότι τα φρούρια δεν είναι απόρθητα. Ο αγώνας για τα φρούρια (ιδιαίτερα στην περίπτωσή μας εκείνα της Κισάμου και της Γραμπούσας) υπήρξε πεισματώδης και συνεχής. Στον αγώνα αυτόν, όλοι αναγνωρίζουν τον αποφασιστικό ρόλο των Μεσογειανών, που γνώριζαν τα Φρούρια, ιδιαίτερα δε την επιμονή του Μαυράκη για την άλωση της Γραμπούσας, που παρακολουθούσε μαζί με τον Αρετά, τους Δειχτάκηδες και τον Χαραλάμπη από το Καστέλλι και ειδοποίησε την κρητική ηγεσία και την Κεντρική Διοίκηση στην Πελοπόννησο την κατάλληλη ώρα. Το Φρούριο  της Κισάμου ανακαταλήφθηκε από τους Τούρκους το 1824, ξανά από τους αγωνιστές τον Αύγουστο του 1825, μαζί με την Γραμπούσα, για να ανακαταληφθεί και πάλι σε λίγες μέρες από τους Τούρκους.
Όταν αργότερα, τον Αύγουστο του 1828 πλέον, επεκτείνεται ο κλεφτοπόλεμος στην Κρήτη και όταν οι επαναστάτες, σε πολύωρες κανονικές μάχες σημειώνουν διαδοχικές επιτυχίες στη Μαλάξα, στα Νεροκούρου, στο Θέρισσο και στους Λάκκους, τόσον κατατρομάζουν οι Σελινιώτες και Κισαμίτες Τούρκοι, που αποσύρονται μόνοι τους στο Φρούριο της Κυδωνίας, αφήνοντας ελεύθερο και πάλι το Φρούριο της Κισάμου.
Tό φρούριο επισκευάστηκε και εξοπλίστηκε με κανόνι με τη προσωπική φροντίδα τού ίδιου τού Καποδίστρια, ο οποίος έδοσε εντολή στον φρούραρχο της Γραμπούσας να αποστείλει απόσπασμα στο φρούριο «διά την ευταξίαν τόσον τής πόλεως αλλά και των άλλων επαρχιών». Το φρούριο διαθέτει Δημογεροντία, φιλοξενεί μάλιστα καί τίς Δημογεροντίες  Κυδωνίας και Σελίνου διαθέτει αλληλοδιδακτικό σχολείο, καζέρμα, δηλαδη στρατόπεδο, εκκλησία πού επισκεύασαν και έβαλαν  εικόνες (σε ένα έγγραφο υπογράφει ο παπά Ιωάννης ο εφημέριος. Θα πρόκειται μάλλον για τον παπά Γιάννη Αννουσάκη, για τον οποίον έχει γράψει ο Γιάννης Αννουσάκης ο ζωγράφος), υπάρχει επίσης ένα μπακάλικο, ένας φούρνος και ένα καφενείο. Ένα έγγραφο των Κισαμιτών υπογράφεται από 123 άντρες, οπότε συμπεραίνεται ότι μαζί με τις οικογένειες, στο Φρούριο πρέπει να βρίσκονταν 500 περίπου ψυχές. Οι σχέσεις τους με τον Φρούραρχο της Γραμπούσας Χάιν ήταν διαταραγμένες. Ενώ στις 9 Δεκεμβρίου 1828, με επιστολή τους προς τον Κυβερνήτη Καποδίστρια, ζητούν την απελευθέρωση και επιείκεια για τον συνεπαρχιώτη τους Αρχηγό Μαρτιμιανό Περάκη, που κατηγορήθηκε για πειρατεία (ο λόγος της διαμάχης τους και με το Φρούραρχο Χάιν, τον οποίον θεωρούν υπεύθυνο για τις κατηγορίες κατά του Περάκη) και επικαλούνται όλους τους αγώνες και τις θυσίες του Μαρτιμιανού Περάκη, τόσο στην Κρήτη όσο και στην Πελοπόννησο.
Στή  συνέχεια, αποκτά δική του τοπική φρουρά και φρούραρχο τό  Μεσογειανό αρχηγό Μανώλη Δεικτάκη. Από το λιμάνι του Καστελλιού, σκάλωμα όπως έλεγαν το λιμάνι στη γλώσσα τής εποχής, εξάγονται όλα τά λάδια της Κισάμου και της Κυδωνίας όπως και κάστανα και μετάξι και από τα έσοδα στηρίζεται το κρητικό Συμβούλιο, οι κρήτες πληρεξούσιοι καί ο αγώνας. Παράδειγμα όταν το κρητικό Συμβούλιο αποφάσισε να αγοράσει 50 άλογα για το ιππικό Κρήτης ζήτησε από τη Δημογεροντία της Κισάμου νά δώσει για το σκοπό αυτό 50.000 γρόσια, όπως επίσης πλήρωσε 3.970 γρόσια για τούς πληρεξουσίους της Κρήτης στη Πελοπόννησο. Κατά τον Οκτώβριο του 1829, η Επιτροπή για τις Δυτικές Επαρχίες, που είχε συστήσει το Κρητικό Συμβούλιο στις Μαργαρίτες Ρεθύμνης «…ήλθε στο Καστέλλι Κισάμου, εξέλεγξε την γενική Δημογεροντία, παρέλαβε όσα χρήματα ευρέθηκαν και εξώδευσαν εις τας ανάγκας του στρατού. Επώλησε δε διά δημοπρασίας τουρ-κικά μαγαζεία και νερομύλους», όπως γράφει ο επικεφαλής της Επιτροπής των Δυτικών Επαρχιών Φραγκίσκος Λιμπρίτης. Σε μια αναφορά του, εξάλλου, προς τον Καποδίστρια, ο Εμμανουήλ Αντωνιάδης, στις 18 Ιανουαρίου 1829, βλέπει: «… εις την Κίσαμον μικράν ευταξίαν, τουλάχιστον τα εισοδήματα του σκαλώματος της Κισάμου συνάζονται τακτικώς πως από τους εμπόρους, από τα οποία σχεδόν και κρατούνται τα περισσότερα έξοδα της Κρήτης… Οπλισμένους έχει η Επαρχία έως 800, οπλαρχηγός είναι ο Γεώργιος Δρακωνιανός, προς τον οποίον υπάγονται οι μικρότεροι της Επαρχίας ταύτης οπλαρχηγοί», καταλήγει ο Αντωνιάδης. Ενώ  λοιπόν το Φρούριο της Κισάμου φαίνεται να ζει κάτω από τή σκιά της φημισμένης Γραμπούσας, εν τούτοις  είναι και εκείνο ελεύθερο αλλά πιο οργανωμένο και με πιό ομαλές συνθήκες διαβίωσης, συνεισφέρει δε και σημαντικά και στις χρηματικές ανάγκες του Αγώνα, σύμφωνα και με τις πληροφορίες αυτές που μας έδωσε ο ειδικός ιστορικός ερευνητής Μανώλης Βουρλιώτης από τα Αρχεία τού  Κράτους και την αλληλογραφία τής Δημογεροντίας, στο πρώτο ιστορικό συνέδριο για την Κίσαμο τον Οκτώβριο τού 2016, που διηύθυνε η Ζαχαρένια Σημανδηράκη και ο δρ. Κώστας Ζορμπάς, Δ/ντής τής ΟΑΚ.
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι αργότερα, το 1830, με τον αποκλεισμό της Κρήτης από το Πρωτόκολλο του Λονδίνου, οι απελπισμένοι αγωνιστές, στα διαβήματά τους προς τη Γερουσία στην Πελοπόννησο και προς τις Δυνάμεις, από την τελευταία Συνέλευση στις Μαργαρίτες της Ρεθύμνης, επικαλούνται επανειλημμένα την ελευθέρωση των Φρουρίων Κισάμου και Γραμπούσας. Συγκεκριμένα ανέφεραν ότι «κατέχουν δύο φρούρια, της Γραμβούσης και της Κισάμου και όλο το έδαφος της Κρήτης, οι δε Τούρκοι πολιορκούνται στενώς εις τα Φρούρια. Η απόκτηση των δύο Φρουρίων από τα όπλα μας και ο αρχίσας και πάλιν τότε ενεργητικός πόλεμος, απήλλαξε τους ανδρείους μας από τον όλεθρον, έθεσε δε και πάλιν νέαν βάσιν εις τα επιχειρήματά μας».
Την πραγματική και πιο αντικειμενική εικόνα των κατακτήσεων του Κρητικού Αγώνα, την ώρα του Πρωτοκόλλου για το νέο κράτος (1830) έδωσε ο Άγγλος περιηγητής Robert Pashley, που είχε ταξιδέψει και περιγράψει την Κρήτη το 1834: «Οι Χριστιανοί θερίσαν τα γεννήματά τους το 1828 και 1829 χωρίς καθόλου να παρενοχλούνται από τους Τούρκους, οι οποίοι αφού είχαν υποχρεωθεί να κλειστούν μέσα στα φρούριά τους, έμελλαν σύντομα με όλη την πιθανότητα να εγκαταλείψουν την Κρήτη, ή αν έμεναν στην Κρήτη, να πεθάνουν, αν οι τρεις Δυνάμεις δεν αποφάσιζαν ότι η Κρήτη πρέπει να ενωθεί με την Αίγυπτο, υπό την Διοίκηση του Μεχμέτ Αλή και αν δεν κοινοποιούσαν την απόφασή τους αυτή στον χριστιανικό λαό».
Το πόσο προσχηματική όμως ήταν όλη η δικαιολογία των τριών Δυνάμεων, σύμφωνα με την οποία η κατοχή των Φρουρίων από τους επαναστάτες αποτελεί προϋπόθεση για συμπερίληψη στο Νέο Κράτος, φαίνεται από το γεγονός ότι η μισή Αττική και η Εύβοια ήταν ακόμη υπό τουρκική κατοχή όταν ανακοινώθηκε το Πρωτόκολλο του Λονδίνου το 1830. Και τα τουρκοκρατούμενα φρούρια Αθήνας, Καραμπαμπά Ευβοίας, Χαλκίδας, Καρύστου και Λαμίας, παραδόθηκαν στους Έλληνες τρία χρόνια αργότερα, το 1833, αφού ήρθε ο Όθωνας από το Ναύπλιο και εγκαταστάθηκε στην Αθήνα. 
Μανώλης Τομπάζης – Πολύτιμος, πιστός αρωγός της Κρητικής Επανάστασης μέχρι το τέλος 
Με την επιχείρηση, τέλος, της 25ης Μαΐου 1823, η Κρήτη –και όχι μόνο το Φρούριο Κισάμου– κερδίζει έναν πολύτιμο και για τα επόμενα χρόνια φίλο και σύμμαχο, στο πρόσωπο του Μανώλη Τομπάζη. Είναι ο άνθρωπος της Κρήτης, στον οποίο απευθύνεται το Κρητικό Συμβούλιο, η Επιτροπή της Γραμπούσας, για το αιώνιο πρόβλημα βοήθειας, εφοδίων, τροφίμων, όπλων, αλλά και η Κεντρική Διοίκηση τον θεωρεί ως τον ειδικό σύμβουλο για την Κρήτη και τον χρησιμοποιεί σε ειδικές αποστολές. 
Ο Τομπάζης, βέβαια, όπως και άλλοι Αρμοστές και Εκπρόσωποι, δεν απέφυγε τις κριτικές και τα παράπονα από την κρητική πλευρά. Γιατί άφησε Κισαμίτες και Σελινιώτες Τούρκους να μπουν στον Φρούριο Χανίων, ενώ από τα κατακτημένα Φρούρια της Πελοποννήσου, τους έστειλαν στην Μικρά Ασία; Γιατί δεν κατέλαβε αμέσως την Γραμπούσα, παρά αναχώρησε για Κάνδανο; Γιατί οργάνωσε τη Συνέλευση στην Αρκούδαινα, για Πολιτικό Κανονισμό σε στιγμή ανάγκης για μάχη και όχι για Συνελεύσεις; Γιατί, αγνοώντας την τοπική ψυχολογία, τίμησε περισσότερο τους Πανωμερίτες (Σφακιανούς) και εχόλωσε τους Κατωμερίτες; Είναι γεγονός, πως και ο Κριτοβουλίδης υπήρξε αυστηρός μαζί του, αν και ειδικότερα προς το τέλος των Απομνημονευμάτων του, αναγνωρίζει στον Τομπάζη πατριωτισμό και καλές προθέσεις.
Ο εγγονός του Τομπάζη, Ιάκωβος, σε βιβλίο που έγραψε το 1902, υπερασπίζεται τον παππού του Μανώλη, λέγοντας ότι σκοπός της Συνέλευσης στην Αρκούδαινα, δεν ήταν τόσο η ψήφιση του Κανονισμού, όσο η συμφιλίωση των Κρητικών Αρχηγών, γιατί επικρατούσε μεγάλη διαμάχη μεταξύ τους. Αυτό είναι αλήθεια, γιατί υπήρχε πραγματικά μεγάλη διάσταση μεταξύ Σφακιανών και Κατωμεριτών, που δεν την προκάλεσε ο Τομπάζης. Προϋπήρχε. Ο δε Κριτοβουλίδης, στην οργή του και στην προσπάθειά του να ανασκευάσει όσα κακόβουλα και εχθρικά κατά των κρητικών γεγονότων είχε γράψει ο Σπύρος Τρικούπης στην Ιστορία του, παρασύρθηκε, κατηγορώντας και τον Τομπάζη στις απαντήσεις του. Και αυτό έχει βάση αλήθειας. Γιατί πραγματικά, ο Σπύρος Τρικούπης στην Ιστορία του, κρατά συνεχώς αντικρητική θέση, υποχρεώνοντας τόσο τον Κριτοβουλίδη, αλλά και άλλους ιστορικούς, όπως ο Ψιλλάκης στην Ιστορία του, να τον αντικρούσουν, βαθύτατα ενοχλημένοι. Ο εγγονός Ιάκωβος, απάντησε δε και σε Υδραίους πολιτικούς αντιπάλους του Τομπάζη, που ισχυρίζονταν ότι ο Τομπάζης επωφελήθηκε οικονομικά από την εκστρατεία στην Κρήτη, έφερε αποδείξεις ότι από το δάνειο των 30.000 που είχε δώσει, «υφίσταται ακόμη χρέος 8.544,30 ανεγνωρισμένον δι’ επισήμων εγγράφων της τότε Ελληνικής Κυβερνήσεως».  
Ανεξάρτητα, πάντως, από οποιαδήπτε κριτική, ο Τομπάζης απέδειξε ότι ήταν πατριώτης, ειλικρινής φίλος και προσπαθούσε πάντα να βοηθήσει με όλες του τις δυνάμεις, παρά τις αντιξοότητες και τις αντιδράσεις των πολιτικών του αντιπάλων μέσα στην Ύδρα. Τούτο μαρτυρεί και η εύγλωττη αλληλογραφία μεταξύ Τομπάζη και Κρητών Κρήτης ή Κρητών Πελοποννήσου, που δημοσίευσε ο εγγονός του Ιάκωβος, το 1902, στην Αθήνα. 
Ένα παράδειγμα από την αλληλογραφία της Επιτροπής της Γραμπούσας με τον Τομπάζη, είναι τα μόνιμα αιτήματα βοήθειας, όπως στην επιστολή της 24ης Απριλίου 1827: «Ολοέν κοινολογούν οι Τούρκοι ότι θα ανέλθουν εις Γραμπούσαν, και αν τω όντι στοχάζονται με τα σωστά των δεν θα περάσουν πλέον πολλαί ημέραι, όθεν σας παρακαλούμεν αύθις να μας προβλέψετε διά τον θεόν εγκαίρως από τροφάς, διότι υστερούμεθα μεγάλως και αλλού δεν ελπίζομεν παρά εις την ευγένειάν σας». Σε επιστολή του δε ο Τομπάζης από τον Πόρο, την 30η Απριλίου 1827, γράφει προς την Διευθυντική Επιτροπή της Νήσου Κρήτης στην Γραμπούσα: «Σας εξαποστέλλω διά του ημετέρου κυρίου Παράσχου και με τη γολέτα του Μουτζαξή κοιλά σιτάρι χίλια πεντακόσια και είκοσι πέντε λίμαις μολύβδου, τα δε έξοδα της αυτής γολέτας γροσια τετρακόσια επλήρωσα». 
Ως μέλος της Τριμελούς Επιτροπής, που μαζί με τον Μιαούλη και τον Ελβετό φιλέλληνα γιατρό Ghoss, που διαχειριζόταν τη βοήθεια που έστελναν τα Ευρωπαϊκά Φιλελληνικά Κομιτάτα, είχε την ευχέρεια για βοήθεια σημαντική, επίσης, πάντα νουθετούσε, συμβούλευε και ενημέρωνε τους Κρητικούς. Ο δε Καποδίστριας τον είχε στείλει για σχετικές αποστολές στη Γραμπούσα και στην Αλμυρίδα, όταν είχαν αρχίσει να συζητούνται τα μέτρα ανακωχής με τους Τούρκους. Σε κάθε δε ευκαιρία, εξοικονομούσε όπλα, τροφές, αλλά και χρήματα για τον Αγώνα στην Κρήτη. Με αφετηρία την κατάληψη της Κισάμου, λοιπόν, η Κρήτη είχε αποκτήσει έναν πολύτιμο, ειλικρινή και χρησιμότατο και, όπως αποδείχτηκε, μοναδικό φίλο τα υπόλοιπα χρόνια του Αγώνα. 
Είναι γεγονός βέβαια, ότι τόσο η βοήθεια του Τομπάζη για την Κρήτη, όσο και οι θυσίες των Κρητικών, δεν ευοδώθηκαν το 1830, με την ίδρυση του Νέου Κράτους. Λόγω των προ πολλού ειλημμένων ήδη αποφάσεων των τριών Δυνάμεων, για μη συμπερίληψη της Κρήτης στο νέο ανεξάρτητο Ελληνικό Κράτος. Για το θέμα αυτό, θα μπορούσε να οργανωθεί ένα ολόκληρο Συνέδριο από το Ιστορικό Αρχείο. Για τα διπλωματικά παρασκήνια, όχι μόνο του αποκλεισμού της Κρήτης, αλλά και για το διπλωματικό παρασκήνιο της Ελληνικής Επανάστασης, δεν ακούστηκε τίποτα κατά τους εορτασμούς της Επετείου, το 2021. 

Πρώιμες ανησυχητικές διπλωματικές πράξεις των τριών  Μεγάλων Δυνάμεων που μαρτυρούν προαποφασισμένο αποκλεισμό  της Κρήτης από το Νέο Ελληνικό Κράτος 
Ο αποκλεισμός της Κρήτης από το Νέο Κράτος, ήταν φανερός από νωρίς. Οι σχετικές μαρτυρίες είναι εύγλωττες:
Α.- Ο ναύαρχος Κόδριγκτον, ζητώντας διευκρινίσεις από το Λονδίνο, κατά την ανάληψη των καθηκόντων του στη Μεσόγειο, πριν από τη Ναυμαχία του Ναυαρίνου, για το ποια είναι η περιοχή με δικαίωμα επέμβασης του αγγλικού Ναυτικού, με βάση την Συνθήκη του Λονδίνου, του Ιουλίου 1827, έλαβε σαφείς οδηγίες, ότι οι θαλάσσιες περιοχές, με δικαίωμα αγγλικής ναυ-τικής επέμβασης, είναι ο θαλάσσιος χώρος της Πελοποννήσου, ονομαστικά, ναυτικών νήσων Σαρωνικού και γειτονικών νήσων (προφανώς Κυκλάδων), με ρητή εξαίρεση τους θαλάσσιους χώρους της Ρόδου, της Σάμου και της Κρήτης. Από το 1827 ήδη εξαιρούσαν την Κρήτη. 
Β.- Οι τρεις Πρέσβεις των Δυνάμεων στην Κωνσταντινούπολη, τον Σεπτέμβριο του 1828 μετακινήθηκαν στον Πόρο, για να γνωμοδοτήσουν για τα προτεινόμενα σύνορα του Νέου Κράτους. Πρότειναν και τη συμπερίληψη της Κρήτης και της Σάμου, που ασφαλώς χαροποίησε τους Κρήτες αγωνιστές. Είχε σπεύσει και ο Καποδίστριας στον Πόρο και είχε επιχειρηματολογήσει υπέρ της Κρήτης, με κριτήριο την κοινή ασφάλεια Κρήτης και Κεντρικής Ελλάδας. Οι Δυνάμεις απέρριψαν το πόρισμα των Πρέσβεων, διότι, όπως είπαν, «είχαν υπερβεί τους όρους της εντολής τους». Ο Άγγλος Υπουργός Εξωτερικών Aberdeen, μάλιστα, έστειλε σχετική αυστηρή επιστολή στον Άγγλο Πρέσβη στην Κωνσταντινούπολη, Στράφορντ Κάννινγκ.
Γ.- Στα σχέδια για το Νέο Κράτος, που κυκλοφόρησαν το 1828 και το 1829 και στο Πρωτόκολλο του Φεβρουαρίου 1830, δεν υπήρχε η Κρήτη. Γι’ αυτό ορισμένοι περισσότερο πληροφορημένοι, όπως ο Τομπάζης, συμβούλευαν από νωρίς τους Κρητικούς να κρατούν ζωντανή την επανάσταση. Αυτός δε ήταν και ο βασικός λόγος που οργανώθηκε νέα εκστρατεία από Πελοπόννησο και Δυτική Κρήτη, με 10 γραμπουσιανά πλοία και 1.500 άντρες προς την Ανατολική Κρήτη, το Νοέμβριο του 1827, με στόχο να είναι μάχιμη η Κρήτη, την ώρα που η τύχη της θα κρινόταν μαζί με άλλες ελληνικές περιοχές, στις συζητήσεις των Δυνάμεων, ειδικότερα μετά την τόσο σημαντική Συνθήκη του Λονδίνου της 6ης Ιουλίου 1827.
Δ.- Το 1830, ο πρίγκιπας Λεοπόλδος του Σαξκοβούργου (μετέπειτα βασιλιάς του Βελγίου), που είχε προταθεί από τις Δυνάμεις ως υποψήφιος ηγεμόνας της Ελλάδος πριν από τον Όθωνα, έθεσε ως όρο το θέμα της συμπερίληψης και της Κρήτης στο Νέο Κράτος, με επιχειρήματα και πάλι ασφάλειας. Οι Δυνάμεις αρνήθηκαν τον όρο και ο Λεοπόλδος κατέθεσε την εντολή, αρνούμενος την υποψηφιότητα, εφόσον δεν συμπεριλαμβανόταν η Κρήτη. 
Ε.- Ακόμη και το 1833, ο βασιλιάς της Βαυαρίας Λουδοβίκος ο Α’, διαπραγματευόμενος την ανάρρηση του νεαρού γιου του Όθωνα, στο θρόνο της Ελλάδας, ζήτησε δύο πράγματα: Διεύρυνση συνόρων του Νέου Κράτους από βορά και νότο, με ρητή αναφορά στην συμπερίληψη και της Κρήτης και δάνειο για την οργάνωση του βασιλείου. Οι Δυνάμεις δέχτηκαν τον δεύτερο όρο (δάνειο) και απέρριψαν τον πρώτο (διεύρυνση συνόρων).
Μια αναμνηστική στήλη για το Φρούριο της Πρώτης Ελευθερίας
Οι αγώνες των τέκνων της Κρήτης, ύστερα από πολλές θυσίες, μπορεί να νικούσαν και να επικρατούσαν στο τέλος κατά μήκος και πλάτος του επαναστατημένου νησιού, αλλά συντρίβονταν και αγνοούνταν στους προθαλάμους και στους διαδρόμους των συμφερόντων και των ανταγωνισμών μεταξύ των κραταιών Δυνάμεων της εποχής. 
Ανεξάρτητα όμως αν έμεινε αδικαίωτος ο αγώνας και ανεκπλήρωτος ο πόθος τής Ελευθερίας ύστερα από 9 χρόνων αιματηρούς κρητικούς αγώνες, ούτε εμείς ούτε η Ιστορία  θα πάψουμε να τιμούμε τη προσφορά τού γενναιόδωρου πατριώτη αυτού Υδραίου άνδρα, Μανώλη Τομπάζη και το θάρρος των μαχητικών  πολιορκητών τού φρουρίου Καστελλίου. Γιατί δρομολόγησαν τις συνθήκες μιας πρώτης, τραχιάς μεν και άγονης, αλλά αυθεντικής, αδιαπραγμάτευτης και υπερήφανης Ελευθερίας. Γιατί η ελληνική σημαία πού ύψωσαν στο φρούριο τού Καστελλίου το Μάη του 1823, ήταν ένας πρώτος πρόδρομος, ένας μακρινός προπομπός και ένας προφητικός προάγγελος της σημαίας τής Ελευθερίας πού υψώθηκε σε ένα άλλο κρητικό Φρούριο, στο Φρούριο τού Φιρκά 90 χρόνια ακριβώς αργότερα τον Δεκέμβρη τού 1913.
Καιρός είναι, λοιπόν, να τοποθετήσουμε μία μαρμάρινη αναμνηστική στήλη στο τείχος του Φρουρίου, που οδηγεί προς την παραλία του Τελωνείου, αναγράφοντας: «Το Φρούριο της Πρώτης Ελευθερίας». Με την ημερομηνία της απελευθέρωσης και τη διάρκεια της πρώτης ελευθερίας, από το 1823 μέχρι το 1830. 
____________________________
** Σημείωση:
Το Κεφάλαιο «Πρώιμες ανησυχητικές διπλωματικές μαρτυρίες…» αποτελεί προσθήκη στο περιεχόμενο της εισήγησης στο Ιστορικό Αρχείο της 12ης Δεκεμβρίου 2023. Προσθήκη αποτελεί και η εικονογραφία τού σημερινού κειμένου 
Στρατηγός ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΛΛΕΡΓΗΣ (1803-1867) 
Συνόδευσε τον Μανώλη Τομπάζη στην επιχείρηση τής Κρήτης. (Μάϊος 1823) Ηγήθηκε μαζί με τον Εμμανουήλ Αντωνιάδη τού Σώματος των αγωνιστών πού κατέλαβε τη Γραμπούσα (Αύγουστος 1825) Ελαβε μέρος στις μάχες στη Πελοπόννησο, Ρούμελη και αιχμαλωτίστηκε στο Φάληρο πολεμόντας ως Αρχηγός των Κρητών  αγωνιστών. Παρών σε όλες τις πολιτικές και διπλωματικές εξελίξεις μέχρι τον θάνατό του. Πρωταγωνίστησε μαζί με τον Μακρυγιάννη στο κίνημα τής 3ης Σεπτεμβρίου 1843. Διετέλεσε Υπουργός Εξωτερικών στη  Κυβέρνηση Αλ. Μαυροκορδάτου (1854) και Πρέσβης στο Παρίσι (1860).Οι Κρήτες αγωνιστές τού πρότειναν την αρχηγία τής Επανάστασης 1866.  Δεν αποδέχτηκε για λόγους υγείας.
ΜΑΝΩΛΗΣ ΤΟΜΠΑΖΗΣ (1784-1831)  
Λιθογραφία από βιβλίο εγγονού του Ιάκωβου Ν. Τομπάζη 
*ΑΔΕΛΦΟΙ ΙΑΚΩΒΟΣ ΚΑΙ ΜΑΝΩΛΗΣ ΤΟΜΠΑΖΗΣ .
Συμβολή εις την ιστορίαν της εθνικής παλιγγενεσιας.* Αθήνα 1902
Tό μπρίκι *ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΗΣ* πού χρησιμοποίησε ο Ιάκωβος Τομπάζης ως ναυαρχίδα, ένα από τα 4 πλοία των αδελφών Τομπάζη πού έθεσαν στην υπηρεσία τού Αγώνα μετατρέποντάς τα σέ πολεμικά..  
Ο *ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΗΣ* ήταν τό μεγαλύτερο τού ελληνικού Στόλου και διέθετε 18 τηλεβόλα των 12 λίτρων.
Η γολέτα, (ημιολία) * ΤΕΡΨΙΧΟΡΗ * ναυαρχίδα τού Μανώλη Τομπάζη, επί κεφαλής  τού στολίσκου πού κατέπλευσε στην ακτή τής Κισάμου την 21η Μαίου 1823.
Σχεδιάγραμμα της Γραμπούσας από τό  βιβλίο του Άγγλου Αντιναυάρχου Yδρογράφου και Γεωλόγου Captain ΤΗΟΜΑS SPRATT
*TRAVELS AND RESEARCHES IN CRETE*  London 1856( *ΤΑΞΙΔΙΑ ΚΑΙ ΕΞΕΡΕΥΝΗΣΕΙΣ ΣΤΗ ΚΡΗΤH* ) Λονδίνο 1856
Το φρούριο της Κισάμου 
IAKΩΒΟΣ ΤΟΜΠΑΖΗΣ.(1782-1829) Μεγαλύτερος αδελφός Μανώλη Τομπάζη. 
Αρχιναύαρχος Ελληνικού Στόλου κατά τα πρώτα χρόνια τού Αγώνα και τίς πρώτες νίκες
Λιθογραφία. από βιβλίο Ιάκωβου Ν. Τομπάζη: *ΟΙ ΑΔΕΛΦΟΙ ΙΑΚΩΒΟΣ ΚΑΙ ΜΑΝΩΛΗΣ ΤΟΜΠΑΖΗΣ* Αθήνα 1902 σε σχέδιο τού Βαυαρού ζωγράφου Karl Krazeisen
*O Γενικός Αρχηγός Κισσάμου ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΔΡΑΚΟΝΙΑΝΟΣ 1821-1830*
Από την *ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΙΣΣΑΜΟΥ ΕΠΙ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ* του Μιχαήλ Αναστασάκη Χανιά 1938 ΤΥΠΟΙΣ ΕΦΕΔΡΙΚΟΥ ΑΓΩΝΟΣ
ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΣ ΑΣΤΙΓΞ. (1774-1828).Προσωπογραφία έργο Σπ. Προσαλέντη. Ο Αστγξ, Αγγλος αξιωματικός του Ναυτικού, θερμός φιλέλληνας, συνόδευσε τον Μανώλη Τομπάζη στη Κρήτη, διορισμένος από το Εκτελεστικό ως *Αρχηγός πυροβολικής οπλοφορίας διά την εκστρατείαν της νήσου Κρήτης* Ως κυβερνήτης τής θρυλικής *Καρτερίας* συμμετείχε σέ πολλές ναυτικές επιχειρήσεις, αλλά τραυματίστηκε θανάσιμα στην επιχείρηση Μεσολογγίου Αιτωλικού και πέθανε στο λοιμοκαθαρτήριο Ζακύνθου τον Ιούνιο 1828 σέ ηλικία 34 ετών.





Δευτέρα 9 Οκτωβρίου 2023

ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟ ΣΤΟ ΑΝΤΩΝΗ ΚΑΤΣΙΚΑΝΔΑΡΑΚΗ

 ΑΝΟΥΣΑΚΗΣ Γ. -ΤΣΟΥΡΗΣ ΕΜΜ.-ΤΣΟΥΡΗΣ ΙΩΑΝ-ΚΑΤΣΙΚΑΝΔΑΡΑΚΗΣ ΑΝΤ-ΣΟΦΟΚΛΗΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ - ΠΟΛΥΧΡΟΝΙΔΗΣ- ΞΗΡΟΥΧΑΚΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ ΔΗΜΑΡΧΟΣ ΚΑΣΤΕΛΛΙΟΥ -ΚΑΤΑΚΗΣ 
Αγαπητέ μας τελευταίε της παλιάς γενιάς, αιώνιε Καστελλιανέ Αντώνη
 Σε αποχαιρετούμε αγαπητέ μας Αντώνη, σήμερα καθώς αφήνεις τη ταπεινή αλλά δημιουργική ζωή σου και τον αγαπημένο  τόπο σου, γεμάτος Καστελλιανές εικόνες με γεγονότα και παλιές μορφές, πού τόσο ζωντανά ιστόρησες  γραφτά και προφορικά. Με το γνωστό πάθος και έγνοια σου για το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον τού Καστελλιού σου, θα συνεχίσεις ασφαλώς να πετάς πάνω από τίς δικές σου προσωπικές γωνιές: Τον Άγιο Σπυρίδωνα πού έψαλλες και υπηρέτησες μαζί με την μοναχή θεία σου Ευπραξία  από τα παιδικά σου χρόνια. Τον Αη Γιάννη τον Ντάμιαλη που φρόντιζες και αγρυπνούσες μια ολόκληρη ζωή. Τον Καλέ όπου έμενε η οικογένειά σου, πού θυμόσουν, περιγράφοντας βήμα-βήμα, το Φρούριο τούς ανθρώπους του και τα κτίσματα, εκκλησία και μιναρέ, μέχρι και τη μοιραία του κατάληξη με την αστόχαστη κατεδάφισή του. Τα καλά χρόνια της Καστελλιανής Αγοράς, όπου είχες στήσει με νεανικό ενθουσιασμό τη ραπτική σου μαστοριά. Αλλά ταυτόχρονα την ίδια εποχή, ως το νεαρότερο μέλος του τότε πρωτοποριακού Εμπορικού Συλλόγου Καστελλίου, τρέχατε στην Αθήνα, μαζί με τα άλλα μέλη και τον τότε Πρόεδρο του Συλλόγου αείμνηστο Σπύρο Μαρή, μετά την εκλογή τής Ένωσης Κέντρου, για να προωθήσετε την κατασκευή τού νέου λιμανιού στο Καβονήσι. (1963). Ευτύχησες τελικά πού είδες τη κατασκευή και λειτουργία τού νέου λιμανιού, στο Νησί, ύστερα από τόσους αγώνες και ενδιάμεσες λύσεις στη προβλήτα τού Τελωνείου προπολεμικά και στους Χειρομύλους αργότερα. Στη συνέχεια έμεινες προστάτης, βιγλάτορας και φύλακας τού νέου λιμανιού για πολλά χρόνια, δίπλα στο άψογα οργανωμένο εστιατόριό σου. Πάντα γελαστός  φιλικός και εξυπηρετικός προς ντόπιους και ξένους, που ταξίδευαν πολυάριθμοι πλέον προς Αντικύθηρα, Κύθηρα, Πελοπόννησο, Πειραιά, Μπάλο, και προς την άλλη αγάπη  σου, τη Γραμπούσα. 
Άλλο μεγάλο πάθος σου η Ιστορία του τόπου πού θέλησες να καταγράψεις στα βιβλία  σου με λεπτομέρειες από την αξιοθαύμαστη μνήμη  σου, για να θυμηθούν οι παλιοί και να γνωρίσουν οι νεώτεροι. Λεπτομερειακές σκηνές από τη Μάχη στον Κάμπο και τίς συγκρούσεις Νεοζηλανδών και δικών μας με τούς Γερμανούς αλεξιπτωτιστές, την υποχώρηση από το αλβανικό μέτωπο, τα σκληρά χρόνια τής Κατοχής, την Αντίσταση, τα θύματα στην αποβάθρα τού Τελωνείου από τα συμμαχικά αεροπλάνα, στις 14 Μαίου 1944 (πρωτοστάτησες μάλιστα για να στηθεί αναμνηστική στήλη στο Τελωνείο με τα ονόματα των θυμάτων), εικόνες από την αντιπαράθεση των αντίθετων αντιστασιακών ομάδων μέσα στο νεοαπελευθερωμένο Καστέλλι (1944-1945), αναπηδούν ζωντανά μέσα από τίς σελίδες σου.
Αλλά και για το προπολεμικό Καστέλλι διέσωσες πολύτιμες πληροφορίες, από το έργο τής Εκκλησίας και την Σχολή στον Παρθενώνα, το ρολόι τού Αγίου Σπυρίδωνα πού δώρισε ο Σύλλογος Κυριών τού Καστελλιού, το ζωντανό προπολεμικό εμπόριο τού Καστελλιού,* παγκρήτιο προπολεμικό εμπορικό κέντρο*,όπως το ονομάζεις στο ομώνυμό σου βιβλίο, συνδεόμενο με τον Πειραιά και την Πελοπόννησο με τις φωτογραφίες των καραβιών πού προσέγγιζαν στην προβλήτα πού ανατίναξαν φεύγοντας οι Γερμανοί. Αλλά και οι θυσίες των Κισαμιτών κατά τις Επαναστάσεις, τούς Πολέμους και τη Μικρασιατική Εκστρατεία, ήταν από τα θέματα που σε συγκινούσαν και τα έφερνες στο φως. Ήξερες και ποιος ήταν ο χωριανός μας που έριξε το αεροπλάνο τού πτεράρχου Ποταμιάνου στον Κορφαλώνα, πού είχε σταλεί από το Μεταξικό καθεστώς για να αντιμετωπίσει το αντιδικτατορικό κίνημα των  Χανίων τού 1938. Ευχής έργο θα ήταν αν και άλλοι διέσωζαν τίς τοπικές ιστορικές μνήμες, το ίδιο, όπως εσύ. Δεν θα είχαν ξεχαστεί σημαντικά ιστορικά γεγονότα τού τόπου.. 
Τώρα φεύγεις πλήρης ημερών με τη συνείδηση σου ότι πρόσφερες στον τόπο πάνω από τίς πραγματικές σου δυνάμεις. Είχες εφαρμόσει τοπικά εκείνο πού έλεγε ο Τζών Κέννεντυ σε εθνικό επίπεδο: *Μην περιμένεις τί θα κάμει η Χώρα σου για σένα. Αλλά τι θα κάμεις Εσύ για τη Χώρα σου*. Και πράγματι, μέρες πού είναι, και Εσύ αξέχαστε Αντώνη, δεν περίμενες τι θα πράξει ο Δήμος σου για Σένα, αλλά φρόντιζες τι θα πράττεις Εσύ για το Δήμο σου.
Με τα θερμότατα συλλυπητήρια στους αγαπημένους σου, την αχώριστη μέχρι τέλους σύζυγό σου Πόπη, τις κόρες σου Μαρία και Ιωάννα, τους γαμπρούς σου Μανώλη και Νίκο, καθώς και τα αγαπημένα σου αδέλφια, την αδελφή Ευβούλη, το Νίκο και την αγαπητή μου συμμαθήτρια Μέλπω, που δέχονται αυτές τις μέρες τα αυθόρμητα αισθήματα αγάπης από όλο το κόσμο, χωριανούς και ξένους που είχαν γνωρίσει και φιλέψει μαζί του στο λιμάνι, για τον αγαπημένο τους σύζυγο, πατέρα και αδελφό, ένα ταπεινό αφοσιωμένο και ταμένο του καιρού του και του τόπου του.
Καλό ταξίδι αξέχαστε μεγάλε φίλε Αντώνη
Κυριάκος Ροδουσάκης  

Πέμπτη 13 Οκτωβρίου 2022

ΤΟ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟ ΤΟΥ ΧΑΤΖΗ

Θα επιθυμούσα να παρουσιάσω  φωτοτυπία δημοσιεύματος της προπολεμικής εφημερίδας των Χανίων *ΕΣΠΕΡΙΝΟΣ ΤΥΠΟΣ* της 17ης Απριλίου 1936 με τίτλο "ΕΛΑΙΟΥΡΓΙΑ ΚΙΣΣΑΜΟΥ" στο οποίο αναφέρεται η ίδρυση τής Εταιρίας με την Επωνυμία "ΕΛΑΙΟΥΡΓΙΑ ΚΙΣΣΑΜΟΥ" στο καταστατικό της οποίας αναγράφεται ότι  ο Γ. Μαζοκοπάκης (Χατζής) εισφέρει εις την Εταιρία τρία γήπεδα εν Κουρφαλώνι Κοινότητος Καλουδιανών, Επαρχίας Κισσάμου αντί δραχμών 282.572.

 Νομίζω ότι για την Ιστορία, αξίζει τον κόπο η αναφορά στο δημοσίευμα αυτό του "ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΥ" Χανίων, (17/4/1936) για την ίδρυση τής Πυρηνελαιουργείας στον Κουρφαλώνα ιδιαίτερα τώρα με το κλείσιμο του κύκλου ζωής του Εργοστασίου, καθώς και  με την ευκαιρία της επικαιρότητας σχετικά με τις δύο μεγάλες επενδύσεις στην παραλία του Κόλπου (Ανδρεάδη και Γιαννούλη) και άλλης μίας επίσης μεγάλης στη Σπάθα (οικογένειας Λεπτού) στον χώρο ακριβώς ή λίγο πιο πέρα από τον χώρο πού βρισκόταν το Εργοστάσιο Χατζή, όπως τον ξέραμε. Υπήρξε πράγματι μεγάλη επένδυση για την εποχή της, η οποία εδέσποσε στον κόλπο για 7-8 δεκαετίες, είχε συνδεθεί δε και με την πλούσια  ελαιοπαραγωγική Ιστορία του τόπου.
Ο Μαζοκοπάκης Γιώργος (Χατζής) δεξιά με τον Παπαδάκη Κωσταντίνο (πατέρα μου)
 Το δημοσίευμα αυτό αποτελεί και ένα ταπεινό μνημόσυνο στη Μνήμη ενός προοδευτικού, και δραστήριου παράγοντα του τόπου, συγκεκριμένα του αείμνηστου Γεώργιου Μαζοκοπάκη (Χατζή). Χαρακτήρας με πληθωρική προσωπικότητα και επιχειρηματική ευφυία, ο γνωστός σε όλους ως "Χατζής", πήρε την πρωτοβουλία να προσεγγίσει την ακμάζουσα τότε Εταιρία *ΧΑΡΙΛΑΟΣ ΚΑΙ  ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΣ* στην Ελευσίνα, για να συστήσουν μαζί την Εταιρία που ίδρυσε το Εργοστάσιο στον Κουρφαλώνα το 1936.
Σημειώνεται ότι οι τρείς τελευταίες παράγραφοι που δεν φαίνονται καθαρά στην φωτοτυπία αναγράφουν τα εξής: 
"Κατά τά ανωτέρω εις εκάτερον των συμβαλλομένων αντιστοιχούσι μετοχαί ως έπεται: Εις τόν κ .Γ. Μαζοκοπάκην μετοχαί 1000, εις δέ τήν ως άνω ομόρρυθμον εμπορικήν Εταιρίαν μετοχαί 5.000.
Η Εταιρία διοικείται υπό Συμβουλίου αποτελουμένου από 5 τουλάχιστον καί τό πολύ 7 μελών. Διά τήν πρώτην εξαετίαν ορίζονται οι κ.κ. Ν.Κ. Κανελλόπουλος, Γ. Μαζοκοπάκης, Π. Κ. Κανελλόπουλος, Γ. Ν. Αλεκτορίδης, Ν. Γ. Παπαδάκης , Σ.Β. Σγουράκης καί  Λ.Α. Κανελλόπουλος. Παρελθούσης τής πρώτης εξαετίας εκλέγονται διά τής τακτικής Γεν. Συνελεύσεως, ανανεούμενοι κατά διετίαν κατά το τρίτον."
Κυριάκος Ροδουσάκης 
Φώτο απο το αρχείο Ανυφαντάκη

Δευτέρα 3 Οκτωβρίου 2022

ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΓΝΟ ΠΑΤΡΙΩΤΗ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΗ ΣΠΥΡΟ ΚΑΣΤΑΝΑΚΗ

 Με τα αποκαλυπτήρια της προτομής τού αλησμόνητου και αξιαγάπητου για όσους τον είχαν γνωρίσει από κοντά, Υποστράτηγου Υγειονομικού Σπύρου Καστανάκη, η Γενέτειρά του, ο Πλάτανος και η Περιοχή μας γενικότερα τίμησε έναν ευπατρίδη της Στρατιωτικής Ιατρικής και της κοινωνικής ζωής της Θεσσαλονίκης, όπου έζησε περισσότερο, αλλά και των Χανίων αργότερα. Υπερήφανος στρατιωτικός, κόσμησε και Εκείνος με τη σειρά του, τόσο την γενναία  παράδοση της ευάνδρου οικογένειάς του, όσο και την  μακραίωνη  Ιστορία του Τόπου του.
Ύστερα από διαδοχικές υπεύθυνες θέσεις, μεταξύ των οποίων και τού επί κεφαλής  έκτακτης Ιατρικής Μονάδας στην Κύπρο κατά το δίσεχτο χρόνο τού 1974, λάμπρυνε για χρόνια τη θέση τού Γενικού Διευθυντή τού 424 Στρατιωτικού Νοσοκομείου της Θεσσαλονίκης και τελευταία, πριν την αποστρατεία του και εκείνη τού Γενικού Διευθυντή του ΝΙΜΙΤΣ στην Αθήνα. Άξιος θεράπων του Ασκληπιού και του Ιπποκράτη, αγρυπνούσε για την άψογη περίθαλψη των νοσηλευόμενων στο Νοσοκομείο του. Αλλά και με το ζεστό ταυτόχρονα ανθρώπινο  ενδιαφέρον του, αναδείκνυε την κάθε περίπτωση ασθενούς, ως προσωπική του υπόθεση. Αν και έχουν περάσει 35 ολόκληρα χρόνια, δεν λησμονούμε την αδελφική του ιατρική και ανθρώπινη συμπαράσταση μέχρι τέλους, στην ασθένεια τότε, του αείμνηστου πατέρα μας Γεωργίου Ροδουσάκη. 
Αλλά εκτός από την στράτευσή του στην Υπηρεσία του Λειτουργήματός του και των τιμητικών  Αξιωμάτων του, ο Σπύρος Καστανάκης, δεν άφηνε ευκαιρία, από τα χρόνια της Θεσσαλονίκης, που να μην εκδηλώνει το πάθος του για τη Κρήτη, όπως και την αδυναμία του για την ιδιαίτερή του Κοινότητα. Σέ αυτήν τη Κοινότητα της Γενέτειράς του έδωσε τον καλύτερο Εαυτό του, μετά την ανάμιξή του στα αυτοδιοικητικά. Ως ανταπόδοση για την Υπερηφάνεια με την οποία τον είχε προικοδοτήσει ο πανάρχαιος και ωραίος Τόπος του. Έτσι το έβλεπε. Ως ανταπόδοση και ευχαριστία.
Την αγάπη και ευαισθησία του για τον Πλάτανο και τα Μεσόγεια άφησε και ο συναισθηματικός Σπύρος να ξεχειλίσει και στα αυτοβιογραφικά και με προσωπικά βιώματα βιβλία του όπως *Στον ίσκιο της Αμπεριάς * (Χανιά 1993) *Διάττοντες Μνήμης* (Χανιά 1996) *Η ράτσα τού Καπετάν Μιχάλη* ( Χανιά 2000). Το δε βιβλίο του *Ημερολόγιο Στρατιωτικού Ιατρού Γεωργίου Εμ. Καστανάκη 1939-1950* (Χανιά 2007) πού διασώζει το ημερολόγιο πορείας (1939-1950) του μεγαλύτερού ξαδέρφου τού Σπύρου και προσωπικού του παραδείγματος, Στρατιωτικού Ιατρού Γεωργίου Εμ. Καστανάκη, αποτελεί πραγματική ιστορική μαρτυρία..(Παραμονές Πολέμου, Αλβανικό Μέτωπο, Μάχη Κρήτης, Κατοχή στη Κρήτη (Μεσόγεια) διαφυγή στη Μέση Ανατολή, Μάχη Ρίμινι, Επιστροφή στην Ελλάδα) Στο ημερολόγιο αυτό περιλαμβάνεται και μια αυθεντική περιγραφή τού βομβαρδισμένου Καστελλιού αρχές Ιουνίου 1941, αμέσως μετά τη Μάχη της Κρήτης.
Στην αχώριστη αγαπημένη σύντροφο της ζωής του Σπύρου Καστανάκη, αγαπητή μας Καίτη και στα αντάξια παιδιά του Ρούλα, Μιλτιάδη και Φίλιππο, ευχόμαστε να ζουν με Υγεία, να θυμούνται, μαζί με όλους τους φίλους του, τον αγαπημένο τους σύζυγο και πατέρα, με όλη τη βαθύτατη ικανοποίηση, ύστερα από την καθολική αναγνώριση της προσφοράς και της αγάπης του αγνού πατριώτη και ανθρωπιστή Σπύρου, προς τον αγαπημένο τόπο του, και προς τον πάσχοντα άνθρωπο.
Κυριάκος Ροδουσάκης    
Aθήνα 3/10/2022

Φωτο προτομής Λυκάκης Κώστας
Φωτο με Ειρηναίο απο το αρχείο μου






Σάββατο 3 Σεπτεμβρίου 2022

ΓΑΥΔΟΣ. Η ΑΠΩΤΑΤΗ ΑΚΡΙΤΙΚΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΠΡΟΦΥΛΑΚΗ ΣΤΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Στην όπως πάντα εμπνευσμένη, αλλά ταυτόχρονα εμπερίστατη και αγωνιώδη δημόσια έκκληση Του και από αυτό το βήμα, ο Σεβασμιότατος Μητροπολίτης κ.κ. Αμφιλόχιος το Σάββατο 20 Αυγούστου, αναφέρθηκε στο σχολικό πρόβλημα της Γαύδου, όπως είχε γράψει και για το αντίστοιχο της επικείμενης σχολικής συρρίκνωσης του Δραπανιά, σε προηγούμενο σχετικό σημείωμά Του. Εν τω μεταξύ για το ίδιο σχολικό θέμα της ακριτικής Γαύδου έγραψε ο χανιώτικος και ο αθηναϊκός τύπος. Ο Σεβασμιότατος αναλύει σε μεγάλη έκταση το συγκεκριμένο πρόβλημα της οικογένειας που θα υποχρεωθεί να μετοικήσει, παρά τη θέλησή της σε άλλο μέρος με τρία παιδιά, για τις σχολικές τους ανάγκες επειδή οι εκπαιδευτικές αρχές αδυνατούν να οργανώσουν κατ' εξαίρεση γυμνασιακή τάξη στη Γαύδο. Με την αναχώρησή τους, οι υπόλοιποι πιστοί κάτοικοι θα στερηθούν μια οικογένεια από το κοινό αγαπημένο τους νησί, για το οποίο θα έπρεπε να ισχύουν ειδικά κίνητρα μόνιμης παραμονής και όχι ουσιαστικής προτροπής για αποχώρηση. Αν σταδιακά αποχωρήσουν όλοι, ποιος θα κατοικήσει τελικά στην Γαύδο διερωτάται ο σεβάσμιος Ιεράρχης. Η Γαύδος δεν είναι η όποια *παραμεθόριος περιοχή*, καταλήγει ο Σεβασμιότατος κ.κ. Αμφιλόχιος, αλλά εξαιρετικά ειδική περίπτωση, στο σχολικό αίτημα της οποίας θα πρέπει να βρεθεί λύση με κάθε τρόπο, *πέραν από τα πρωτόκολλα και τούς κανονισμούς* για λόγους *συμβολικούς* *ευνόητους* και *οφθαλμοφανείς.*που επιβάλλουν την ειδική αντιμετώπιση της σχολικής εκπαίδευσης των παιδιών τής απώτατης αυτής ελληνικής και ευρωπαϊκής εσχατιάς, στο μέσον ακριβώς τής τρικυμιώδους σημερινής Ανατολικής Μεσογείου. Οι λόγοι αυτοί, μπορεί να προστεθεί,  είναι περισσότερο προφανείς και επείγοντες, σήμερα, ύστερα από τις γνωστές μεσογειακές  εξελίξεις των τελευταίων χρόνων. Η Γαύδος αποτελεί και εκείνη, στόχο των τουρκικών προπαγανδιστικών αμφισβητήσεων. Βρίσκεται επίσης στο σταυροδρόμι των ολοένα καί εντεινόμενων επιχειρησιακών και ενεργειακών ανταγωνισμών της Ανατολικής Μεσογείου. Η Γαύδος αποτελεί δε, σύμφωνα με τη θέση της Ελλάδας και καίριο κομβικό, αφετηριακό γεωγραφικό σημείο, στις μετρήσεις  για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ μεταξύ Ελλάδας και Λιβύης, κατά τις εκάστοτε σχετικές ελληνολιβυκές διαπραγματεύσεις (κυρίως μετά το 2004 με αποκορύφωμα τις άκαρπες σχετικές διμερείς συζητήσεις στη Λιβυκή Πρωτεύουσα (Τρίπολη) το 2008 και τις τελευταίες του 2010, για τις οποίες θα μιλήσουμε παρακάτω.
  ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΚΑΙ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ  ΑΠΟΓΡΑΦΗΣ (2021)
Η αρνητική εικόνα των αποτελεσμάτων της τελευταίας απογραφής *ομιλεί αφεαυτής*. Συρρίκνωση του συνολικού πληθυσμού τής Χώρας κατά 3,5%( από ( 10.816.286 κατοίκους (2011) σε 10.432.481 (2021) με  383.805 μείον πανελλήνια.) Μείωση πληθυσμού Κρήτης κατά -0,9%  (Από 623,065 (2011)  σέ 617.360 (2021 κατά 5.705 ολιγότερους παγκρήτια). Από τους 7 Δήμους της Περιφερειακής Ενότητας (πρώην Νομού) Χανίων οι 4 (Κισάμου, Πλατανιά, Αποκορώνου και Γαύδου) παρουσίασαν μείωση, 2 Δήμοι (Καντάνου- Σελίνου και Σφακίων) παρουσίασαν μικρή αύξηση, ενώ ο Δήμος Χανίων είχε τη μεγαλύτερη άνοδο κατά 2004  δημότες (από 108.642 (2011) σε 110.646 (2021)). Από τους 5 Δήμους Περιφερειακής Ενότητας Ρεθύμνης, όλοι μειώθηκαν εκτός από σχετική αύξηση στο Δήμο Ρεθύμνης κατά 111 δημότες ( 55.525 δημότες (2011) έναντι 55.636 (2021)). Από τούς 8 Δήμους του Νομού Ηρακλείου οι 5 παρουσίασαν μείωση και 3 αύξηση (Δήμος Μαλεβιζίου κατά 886 δημότες, Δήμος Χερσονήσου κατά 512  ενώ τη μεγαλύτερη αύξηση ασφαλώς παρουσίασε ο Δήμος Ηρακλείου κατά 3.071 δημότες (από 173.993 (2011) σε 177.064 (2021)) Από τούς 4 Δήμους τής Περιφερειακής Ενότητας Λασιθίου οι 2 (Αγίου Νικολάου και Οροπεδίου) εμφανίζουν μείωση, ενώ μικρή αύξηση είχαν οι Δήμοι Σητείας και Ιεράπετρας. κατά 548 και 210 δημότες αντίστοιχα. Από 19.720 δημότες η Σητεία (2011) σε 20.268 (2021) και από 26.200 η Ιεράπετρα (2011) σέ 26.410(2021)) 
Η γενική κρητική πληθυσμιακή εικόνα συνεπώς, εκτός από μείωση γεννήσεων και εξωτερική μετανάστευση, μαρτυρεί και μετακίνηση προς μεγαλύτερα κρητικά αστικά κέντρα (κυρίως στις πρωτεύουσες των Νομών περισσότερο δε προς την έδρα της Περιφέρειας, Ηράκλειο). Στο νομό Ηρακλείου παρατηρείται μείωση αγροτικού πληθυσμού της Πεδιάδας προς όφελος των παραλιακών αστικών Δήμων. Στο νομό Χανίων αξιοσημείωτη είναι η μείωση παραγωγικών και ταυτόχρονα τουριστικών Δήμων όπως της Κισάμου τού Αποκόρωνα και του Πλατανιά, τις διαρροές των οποίων απορροφά ο Δήμος Χανίων. Με το χρόνο, είναι φανερό ότι αναπτύσσονται τάσεις υδροκεφαλισμού εις βάρος της υπαίθρου, δηλαδή δημιουργούνται νέες *Αθήνες* πλέον εντός της Περιφέρειας Κρήτης, με κυριότερα παρόμοια υδροκεφαλικά κέντρα το Ηράκλειο και τα Χανιά. Προς τη κατεύθυνση αυτή έχει συνδράμει και το ίδιο το Κράτος. Αν παρατηρήσουμε την τακτική της Πολιτείας, όχι μόνο κατά τη προηγούμενη δεκαετία, αλλά και κατά τις προγενέστερες περιόδους, μπορούμε να συμπεράνουμε ασφαλώς, ότι το ίδιο το Κράτος είτε, συνειδητά και προγραμματισμένα, είτε ασυναίσθητα, με τη συστηματική διαδοχική και εσπευσμένη τις περισσότερες φορές, κατάργηση σχολείων και άλλων υπηρεσιών από κωμοπόλεις, κεφαλοχώρια και κεντρικές κοινότητες της Κρητικής Υπαίθρου, έδωσε πρώτο το έναυσμα της φυγής των κατοίκων από την περιφέρεια της Περιφέρειας Κρήτης προς τα βασικά αστικά κρητικά κέντρα και την έδρα της Περιφέρειας. Πρώτα έφευγαν οι υπηρεσίες δίνοντας το σύνθημα της φυγής και μετά ερήμωναν η αποδεκατίζονταν τα χωριά που τις φιλοξενούσαν, αντί να συμβαίνει το αντίστροφο.
 ΚΡΑΤΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΚΑΙ ΣΧΟΛΕΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΥΠΑΙΘΡΟ  ΠΡΟΣ ΑΣΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ
 Υπήρχε π.χ. οργανωμένη αγροφυλακή, η οποία καταργήθηκε. Ο παλιός αγροφύλακας, ο *βλεπές* όπως τον έλεγαν οι παλαιότεροι, με το μουζικάκι του αποτελούσε μια καθημερινή εγγύηση για την ασφάλεια τής περιουσίας και των ζωντανών του χωριού, αλλά ταυτόχρονα συνιστούσε και μια γνώριμη φιλική παρουσία στην επίπονη αγροτική καθημερινότητα. Σήμερα απελπισμένοι από τις αγροζημίες οι κάτοικοι, διαδηλώνουν έξω από το Δημαρχείο, μέχρι να αφήσουν οριστικά το χωριό τους για την ασφάλεια των πόλεων. Υπήρχε και γεωπονικό γραφείο του Υπουργείου Γεωργίας στο Καστέλλι, με χρησιμότατες υπηρεσίες και συμβουλές σε μια κατ' εξοχήν γεωργική περιοχή, με τόσες πρώιμες καλλιέργειες, εποχιακές και διαρκείς. Και όμως καταργήθηκε, δίνοντας το πλέον αποκαρδιωτικό δείγμα τού *ενδιαφέροντος* του αρμόδιου Υπουργείου για μια παραγωγική περιοχή, που παρά ταύτα επιμένει να καλλιεργεί και να παράγει. Υπήρχαν επίσης σταθμοί Χωροφυλακής σε κεφαλοχώρια της Κισάμου π.χ. στο Δραπανιά, στα Τοπόλια, στο Έλος, στη Βάθη, (πού είχε και Γραφείο Ταχυδρομικής Υπηρεσίας), στην Γραμβούσα που θα αποδεικνύονταν πολύτιμοι αν λειτουργούσαν σήμερα, με τις τόσες ανάγκες, ύστερα από τούς χιλιάδες Ελληνες και ξένους επισκέπτες στις κορυφαίες κισαμίτικες τουριστικές περιοχές. Τα γραφεία της Εφορίας εξάλλου και της κρατικής ΔΕΗ μεταφέρθηκαν στα Χανιά από το Καστέλλι, για να ταλαιπωρούν τόσους κατοίκους με το πήγαινε-έλα στα Χανιά. Το Κέντρο Υγείας Καστελλίου, από την άλλη πλευρά έμεινε με ένα χαλασμένο ασθενοφόρο που δεινοπάθησε, αλλά άντεξε ηρωικά το φετινό καλοκαίρι, ενώ για τη κατάσταση τού Νοσοκομείου Χανίων συνεδρίασαν εκτάκτως εκπέμποντας SOS όλοι οι Δήμαρχοι του Νομού. Στον τομέα αυτό, αναφέρεται χαρακτηριστική γνωστή μας περίπτωση πρόωρου τοκετού στα Χανιά, πριν από τέσσερα χρόνια, στο Νοσοκομείο Χανίων. Λόγω τού ότι το Νοσοκομείο δεν διέθετε θερμοκοιτίδα, η εγκυμονούσα νεαρή μέλλουσα μητέρα μεταφέρθηκε εσπευσμένα μεταμεσονύκτια, με ασθενοφόρο και συνοδεία γιατρού από τα Χανιά στο Ηράκλειο για ασφαλή γέννηση. Δεν είναι γνωστό αν εν τω μεταξύ το Νοσοκομείο Χανίων απόκτησε θερμοκοιτίδα, για να αποφεύγονται οι έκτακτες  διακομιδές στο Ηράκλειο .Σέ ό,τι αφορά το σοβαρότατο θέμα των σχολείων, πού προσδιορίζει και το προγραμματισμό των νοικοκυριών για μόνιμη οικογενειακή εγκατάσταση σε ένα συγκεκριμένο τόπο, το αρμόδιο Υπουργείο σπεύδει να ξηλώνει με την πρώτη διαπίστωση πτωτικής τάσης τίς εκπαιδευτικές θέσεις με καθαρά ψυχρή λογιστική αντίληψη και με εμφανή το στόχο συγκέντρωσης των σχολικών μονάδων στα μεγαλύτερα αστικά ή ημιαστικά κέντρα. Όταν π.χ. έκλεισε πριν από 4-5 χρόνια το σχολείο στο Σφακοπηγάδι, οι εναπομείναντες μαθητές τού Σφακοπηγαδίου δεν οδηγήθηκαν στο πλησιέστερο σχολείο τού Δραπανιά, αλλά σέ εκείνο τού Καστελλίου. Σήμερα έρχεται η σειρά της προγραμματισμένης από πριν,όπως αποδεικνύεται, αποψίλωσης του σχολείου Δραπανιά. Με τη τακτική αυτή τα αρμόδια Υπουργεία, εκτός του ότι δείχνουν πώς στοχεύουν σε σχολικές μονάδες και δημόσιες υπηρεσίες συσσωρευμένες στα αστικά κέντρα, δίνουν επίσης, την εντύπωση, ότι *κλείνουν το μάτι* και στους (αρκετούς, όπως φαίνεται), εποχούμενους υπαλλήλους που προτιμούν να υπηρετούν σε πόλεις παρά στην ύπαιθρο.
   ΑΞΙΟΘΑΥΜΑΣΤΗ ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΗ ΑΝΤΟΧΗ ΓΑΥΔΟΥ
 Ακατανόητη όμως είναι, η δυσκολία των εκπαιδευτικών αρχών για μια κατ' εξαίρεση λύση στο σχολικό θέμα τής Γαύδου που συνδέεται με το, εξόχως εθνικό θέμα της συγκράτησης του πληθυσμού στην ακρότατη αυτή προφυλακή της Ελλάδας και της Ευρώπης, η οποία κατόρθωσε μάλιστα να διατηρηθεί αριθμητικά στα ίδια επίπεδα παρά τη γενικότερη φυγόκεντρη τάση. Η απογραφή έδειξε ότι ο Δήμος Γαύδου μειώθηκε μόνο κατά 1 άτομο. Από 152 σε 151 κατοίκους δείγμα τής ακλόνητης απόφασης των κατοίκων να μείνουν στο νησί τους. Αλλά οι εθνικοί και γεωπολιτικοί λόγοι πού συνηγορούν αυτονόητα υπέρ της Γαύδου είναι οι σημαντικότεροι και ουσιαστικότεροι ασφαλώς.
   ΤΟΥΡΚΙΚΗ  ΠΡΟΚΛΗΤΙΚΟΤΗΤΑ ΕΝΑΝΤΙ ΓΑΥΔΟΥ
Ήδη από τα μέσα τής δεκαετίας του 90, οι Τούρκοι αμφισβητούσαν την ελληνικότητα της Γαύδου, είχαν επιτύχει δε το 1996 να ματαιώσουν σχετική συμμαχική άσκηση τού ΝΑΤΟ
(τη ΜΙΧΤ 96) στο σχεδιασμό τής οποίας περιλαμβανόταν και η Γαύδος. Το Τουρκικό Γενικό Επιτελείο είχε υποβάλει δήλωση τότε στο Αρχηγείο του ΝΑΤΟ με την ακόλουθη διατύπωση: *Η νήσος Γαύδος δεν θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί για τη συγκεκριμένη ή άλλες επιχειρήσεις λόγω τής αμφισβητουμένης κυριαρχίας σύμφωνα με τις υφιστάμενες διεθνείς συνθήκες. Επιπροσθέτως στη διάρκεια της άσκησης και άλλα νησιά ή βραχονησίδες πού περιβάλλουν τη Κρήτη δεν θα πρέπει να περιλαμβάνονται για τον σχεδιασμό ή την πραγματοποίηση της άσκησης,* Ήταν μια πρώτη προειδοποιητική τουρκική βολή. Μέσω Γαύδου η Τουρκία προϊδέαζε Συμμάχους και Γείτονες για τη κατοπινή μεταφορά τής κρίσης από το θέατρο τού Αιγαίου, και στο θέατρο τής Ανατολικής Μεσογείου και της ίδιας της Κρήτης.
Από τότε, κυρίως δε κατά τις περιόδους κλιμάκωσης τής τουρκικής προκλητικότητας, η Τουρκία περιλαμβάνει και τη Γαύδο στα νησιά των οποίων αμφισβητεί την ελληνική κυριαρχία. (Η μεν Τουρκική Κυβέρνηση διεκδικεί 18 νησιά, η δε Τουρκική Αντιπολίτευση 144). Κατά το Μάιο εξάλλου του 2021 παρουσιάστηκαν ύποπτες κινήσεις και από αριθμό τουρκικών αλιευτικών στα νότια χωρικά ύδατα της Γαύδου, πού βρέθηκαν εκεί λόγω υποτίθεται καιρικών συνθηκών, όπως ισχυρίστηκαν. Οι ελληνικές  λιμενικές αρχές οδήγησαν πάντως τα τουρκικά σκάφη στο Κόλπο της Κισάμου και στη Σούδα. Γνωστό είναι επίσης ότι και ύστερα από τη φετινή επίσκεψη (Θεοφάνεια Ιανουάριος 2022) στη Γαύδο της Προέδρου της Δημοκρατίας Κυρίας Κατερίνας Σακελλαροπούλου, υπήρξαν προκλητικές τουρκικές αντιδράσεις και σχόλια. Σχολίασαν το γεγονός, ότι τη Πρόεδρο τής Ελληνικής Δημοκρατίας υποδέχτηκε στρατιωτικό άγημα και ότι η Πρόεδρος τής Ελλάδας χαιρέτησε την ελληνική σημαία.
 Η Γαύδος, ας σημειωθεί, δεν βρίσκεται μεν επάνω στην παράνομη Τουρκολιβυκή  ΑΟΖ, αλλά λόγω γεωγραφικής γειτνίασης, δεν αποκλείεται να επηρεαστεί από ενδεχόμενη επανάληψη τουρκικών προκλήσεων όπως εκείνες του θέρους τού 2020 έξω από τη Νότια  Ανατολική Κρήτη. Δεν πρέπει δε να αποκλειστεί εμφάνιση τουρκικού ερευνητικού σκάφους κοντά και γύρω από τη θαλάσσια περιοχή της Γαύδου, ύστερα από σχετική *άδεια* ερευνών που θα έχει εξασφαλίσει η Τουρκία από τις φιλικές της Λιβυκές Δυνάμεις τόσο στην Τρίπολη, όσο και στη Βεγγάζη., Όπως το έχει δηλώσει, η Άγκυρα έχει ζητήσει άδειες ερευνών από την Λιβυκή Εταιρία Πετρελαίου για έρευνες της τουρκικής κρατικής εταιρίας ΤΡΑΟ τόσο μέσα στη ζώνη του παράνομου τουρκολιβυκού συμφώνου, όσο και στην υπόλοιπη θαλάσσια περιοχή.
ΓΑΥΔΟΣ: ΣΗΜΕΙΟΝ ΤΡΙΒΗΣ ΚΑΤΑ ΤΙΣ ΕΛΛΗΝΟΛΙΒΥΚΕΣ ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΟΖ
Στις εκάστοτε εξάλλου σχετικές ελληνολιβυκές διαπραγματεύσεις, οι Λίβυοι απέρριπταν τήν Γαύδο, ως αφετηρία μετρήσεως για την οριοθέτηση τής Μέσης γραμμής τής ελληνολιβυκής Υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ, όπως  υποστηρίζει η Ελλάδα, με βάση το Διεθνές Δίκαιο. Σύμφωνα με την Ελλάδα, η Γαύδος είναι ελληνικό κατοικημένο νησί (δεν πρόκειται για ασήμαντη βραχονησίδα), με αποδεδειγμένους πανάρχαιους, ιστορικούς, πολιτιστικούς και ιδιοκτησιακούς τίτλους, αποτελώντας την απώτατη απόληξη της Ελληνικής και Ευρωπαϊκής  Επικράτειας, με δική της υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ και θα πρέπει να αποτελέσει το αφετηριακό σημείο μετρήσεως για την οριοθέτηση τής ελληνολιβυκής υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ, σύμφωνα με τη Σύμβαση του ΟΗΕ, για το Δίκαιο τής Θάλασσας. Η Λιβύη αγνοεί εντελώς την Γαύδο, (αλλά καίτά άλλα νησιά νότια Ιονίου-Κρήτης ,Στροφάδων Σαπιέντζας Σχίζας Χρυσής, Κουφονησίου ΝΑ Κρήτης, πολύ περισσότερο δέ αγνοεί Γαύδο λόγω γεωγραφικής θέσης.τη θεωρεί ασήμαντο εξαιρετικά μικρό νησί που δεν νομιμοποιείται νά διεκδικεί υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ και προτείνει μέτρηση από βορειότερο σημείο. Από την ηπειρωτική ελληνική ακτή ή από τις νήσους Στροφάδες στο Νότιο Ιόνιο.
 Κατά τις διαπραγματεύσεις του 2008 στη Τρίπολη, η Λιβυκή πλευρά υπήρξε και πάλι αμετακίνητη, παρά και τις προσπάθειες ακόμη και του τότε Προέδρου τής Ελληνικής Δημοκρατίας αείμνηστου Κάρολου Παπούλια, ο οποίος επισκέφτηκε στη σκηνή του, τον ίδιο, τον τότε Λίβυο ηγέτη Συνταγματάρχη Καντάφι για να ζητήσει τη σχετική παρέμβαση του Λίβυου ηγέτη προς το Λιβυκό Υπουργείο των Εξωτερικών. Το ίδιο συνέβη και κατά τις τελευταίες άκαρπες επίσης διαπραγματεύσεις του 2010.
Σημειώνεται ότι και με την ευκαιρία ακόμη και δημόσιων σχετικών ελληνολιβυκών αντεγκλήσεων κατά μεταγενέστερες περιόδους (Ιανουάριος 2020) ύστερα από την υπογραφή του παράνομου τουρκολιβυκού μνημονίου, ο Λίβυος Αντιπρόσωπος στον ΟΗΕ σε σχετική επιστολή του προς τα μέλη τού Οργανισμού υπογράμμιζε ότι η Ελλάδα επιχειρεί να διαπραγματευτεί θαλάσσιες ζώνες, με βάση τη μέση γραμμή, από πολύ *εξαιρετικά μικρά νησιά*, χωρίς νομική σημασία *υπερβολές των νησιών* όπως έγραψε, εννοώντας κυρίως τη Γαύδο. Η ακριβής διατύπωση τού Λίβυου Αντιπροσώπου ήταν: *Υπενθυμίζεται ότι η Λιβύη από το 2004 διεξήγαγε 4 γύρους διαπραγματεύσεων με την Ελλάδα με συμμετοχή εμπειρογνωμόνων και από τις δύο χώρες. Οι διαπραγματεύσεις αυτές δεν έφεραν κανένα αποτέλεσμα, διότι η Ελλάδα επέμενε να καθορίσει τη θαλάσσια δικαιοδοσία της έναντι της Λιβύης με βάση τα εξαιρετικά μικρά νησιά, χωρίς νομική σημασία. Η Ελλάδα επέμεινε να σχεδιάσει την δική της μέση γραμμή βασιζόμενη σέ αυτές τίς υπερβολές των νησιών και αρνήθηκε να εφαρμόσει την αρχή τής αναλογικότητας πού χρησιμοποιείται διεθνώς σέ τέτοιες καταστάσεις.*
Θα πρέπει να διευκρινιστεί, ότι ο μαξιμαλισμός και η εμμονή αυτή τού Λιβυκού Υπουργείου των Εξωτερικών, δέν οφείλεται τόσο σε τουρκική υποκίνηση, όσο στην αυτοπεποίθηση των Λίβυων διαπραγματευτών, ύστερα από δύο ομολογουμένως ευνοϊκές αποφάσεις υπέρ της Λιβύης από το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης την δεκαετία τού 1980. Η μεν πρώτη απόφαση σχετικά με την οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας Μάλτας-Λιβύης, αναγνώρισε σαφέστατα μεγαλύτερη ζώνη υφαλοκρηπίδας στη Λιβύη από εκείνη της Μάλτας, στη δε δεύτερη για τη σχετική διαφορά Λιβύης-Τυνησίας, το Διεθνές Δικαστήριο δεν έλαβε υπόψη του στις μετρήσεις του, ορισμένα τυνησιακά νησιά δίπλα από τις τυνησιακές ακτές. (Τη τάση του Διεθνούς Δικαστηρίου ήδη από τη δεκαετία του 70 να αποφασίζει σε ορισμένες περιπτώσεις, όχι με τη βάση της μέσης γραμμής, αλλά με τη βάση της λεγόμενης ευθυδικίας, πρέπει να λάβει σοβαρά υπόψη της η ελληνική πλευρά και να διαπραγματεύεται έχοντας υπόψη τη νομολογία του Διεθνούς Δικαστηρίου σέ παρόμοιες με την υπό διαπραγμάτευση διαφορές. Αλλά ταυτόχρονα ότι η διαπραγμάτευση μέτή Λιβύη επηρεάζει αναπόφευκτα καί άλλες διαπραγματεύσεις καίμέ άλλα γειτονικά Κράτη.)
Πρέπει νά επισημανθούν καί ορισμένες σοβαρές μονομερείς, αυθαίρετες καί αντίθετες μέτό διεθνές δίκαιο ενέργειες, στίς οποίες είχε ήδη  προχωρήσει η Λιβύη,  οι οποίες  αγνοούσαν όχι μόνο τήν ύπαρξη τής Γαύδου, αλλά σφετερίζονταν καί δικαιώματα ακόμη καί τής Κρήτης. Επρόκειτο γιά δύο κύκλους (τό 2004 καίτό 2005) αδειών παραχωρήσεων από τήν Εθνική Εταιρία Πετρελαίων τής Λιβύης, γιάτήν εξερεύνηση καί εκμετάλλευση χερσαίων καί υποθαλάσσιων κοιτασμάτων υδρογονανθράκων, συνοδευόμενων καί από χάρτη παραχωρήσεων. Ο χάρτης περιελάμβανε αρίθμηση οικοπέδων , πού έφθαναν μέχρι τή Γαύδο καίτή Κρήτη καί, μέσα στήν ελληνική υφαλοκρηπίδα. Τότε υπήρξαν αιχμηρά δημοσιεύματα τού αθηναικού τύπου μέ τίτλους όπως: *Ο ύπνος τής Ελλάδος οδήγησε τή Λιβύη στή Γαύδο.* Υπήρξαν ασφαλώς καί επανειλημμένα αλλά ατελέσφορα διαβήματα εκ μέρους τής Ελλάδας.
Τήν ίδια περίοδο καί παρά τίς επί μέρους  εθνικές αντιδράσεις, αλλά καί τής ΕΕ ,η Λιβύη, θέσπισε επί πλέον μονομερώς καί *ζώνη προστασίας τής αλιείας* εύρους 62 ν.μμέ συνέπεια ,στήν περιοχή νότια τής Γαύδου, τό εξωτερικό όριο τής λιβυκής ζώνης αλιείας νά υπερβαίνει τή μέση γραμμή Ελλάδας-Λιβύης καίνά εισχωρεί στήν ελληνική υφαλοκρηπίδα καί ΑΟΖ.
Εις βάρος τής ελληνικής υφαλοκρηπίδας καί ΑΟΖ ήταν καίτό κλείσιμο τού Κόλπου τής Σύρτης μήκους 300 ν.μ. στό οποίο είχε προχωρήσει η Λιβύη ήδη από τό 1973, εφόσον η μέτρηση γιάτήν οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας ή ΑΟΖ, , ύστερα από τή λιβυκή αυτή παράνομη ενέργεια, δένθά εκκινούσε από τόν μυχό τού Κόλπου, αλλά από τό σημείο τής εξόδου του.   

ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΣΥΓΚΥΡΙΑ ΕΠΙΒΑΛΛΕΙ ΕΛΛΗΝΟ-ΛΙΒΥΚΗ ΕΠΑΝΑΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
Η Γαύδος συνεπώς είναι σημείον διαπραγματευτικής και νομικής αναφοράς κατά ενδεχόμενη επανάληψη σχετικών νέων ελληνολιβυκών συνομιλιών, οψέποτε και αν ήθελε αυτές πραγματοποιηθούν και παρά τη τρέχουσα πολιτική ανωμαλία στο γειτονικό αυτό Κράτος και ανεξάρτητα από τη σημερινή ουσιαστική απουσία τής Ελλάδας  από την παλαιά  φιλικότατη αραβική αυτή χώρα, λόγω κυρίως του παράνομου Τουρκολιβυκού συμφώνου. Την ίδια στιγμή, άλλες δραστήριες χώρες (βλ. Ιταλία, Τουρκία) συνεχίζουν κανονικά τίς αμοιβαία εξαιρετικά επωφελείς οικονομικές και πολιτικές τους σχέσεις (κυρίως στον ενεργειακό και κατασκευαστικό τομέα) τόσο με την Ανατολική, όσο και με την αντίπαλη Δυτική Λιβυκή πλευρά. Η Ελλάδα, θα πρέπει να συνεχίσει μεν τις νομικές, πολιτικές και διπλωματικές της ενέργειες γιάτήν ακύρωση και μη αναγνώριση από το Λιβυκό Κοινοβούλιο  τού παράνομου τουρκολιβυκού συμφώνου, (όπως επίσης νά προετοιμαστεί γιάτήν αντιμετώπιση καίτών άλλων παράνομων λιβυκών ενεργειών, όπως η παραχώρηση οικοπέδων εντός ελληνικής υφαλοκρηπίδας) αλλά θά πρέπει παράλληλα με κάθε τρόπο να ανταποκριθεί και στις προσκλήσεις τής Λιβυκής πλευράς (έχουν απευθυνθεί τρείς τουλάχιστον δημόσιες λιβυκές προσκλήσεις προς Ελλάδα και Ιταλία για διαπραγματεύσεις από το 2019 μέχρι σήμερα (η Ιταλία ανταποκρίθηκε ήδη), κατά την επίσκεψη μάλιστα τού Πρωθυπουργού κ. Κ. Μητσοτάκη στην Τρίπολη (Aπρίλιος 2021) ο Λίβυος Πρωθυπουργός κ.Dbeibah  αναφέρθηκε στην λιβυκή βούληση για επανάληψη των ελληνολιβυκών διαπραγματεύσεων για την οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών από το σημείο πού διακόπηκαν το 2010 όπως είχε πει προσδιορίζοντας και το θαλάσσιο χώρο νότια τής Κρήτης) Οι διαπραγματεύσεις, αυτές δεν θα νομιμοποιήσουν το παράνομο Ελληνολιβυκό μνημόνιο, όπως φοβούνται ορισμένοι. Αλλά αντίθετα η νέα αυτή προσέγγιση θα αποκολλήσει τίς διμερείς σχέσεις από τη σημερινή στασιμότητα και με τη τριμερή ενδεχομένως συνεργασία ενδιαφερομένων αμοιβαία φιλικών Κρατών, όπως η Αίγυπτος, θα αντιμετωπιστεί και το παράνομο τουρκολιβυκό σύμφωνο, μέ στόχο τήν κατάργησή του πάντα, και την μη ενεργοποίηση τουλάχιστον παράνομων τουρκολιβυκών, ή μόνο Τουρκικών παράνομων ενεργειών μέσα στη θαλάσσια *ζώνη* του.
Κατά τη τρέχουσα πάντως πρωτοφανή χαοτική συγκυρία στο τομέα τής ενέργειας, και ύστερα από τις ενεργειακές εξελίξεις στην Αν. Μεσόγειο, με τα εντυπωσιακά ευρήματα στη Κύπρο, την επανεπιβεβαίωση της ΕΧΧΟΝ MOBIL για έρευνες στα ΝΔ τής Κρήτης μετά την αποχώρηση τής ΤΟΤΑL, μετά την αναβίωση σχημάτων όπως ο ΕΑSTMED  ή το σχέδιο μεταφοράς LΝG  ΚΛΕΟΠΑΤΡΑ του Προέδρου της Αιγύπτου Σίσι και ύστερα από την αναγκαστική κυβερνητική ισορροπημένη επιστροφή στους υδρογονάνθρακες ή ακόμη και στο λιγνίτη, μετά την άκριτη και ελάχιστα προνοητική, όπως αποδείχτηκε, αποκλειστική και όχι ισορροπημένη προσκόλληση τής ΕΕ στις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, η επανάληψη Ελληνολιβυκών διαπραγματεύσεων για την οριοθέτηση των εκατέρωθεν θαλασσίων ζωνών διαγράφεται ως μονόδρομος. Δεν πρόκειται μόνο για τη πρόληψη μιας ενδεχόμενης εμφάνισης τουρκικών ερευνητικών σκαφών νότια τής Κρήτης, ύστερα από τη διαρκώς διευρυνόμενη τουρκική επιρροή στη γειτονική Λιβύη, ερήμην της Ελλάδας. Αλλά το σημαντικότερο είναι ότι υπάρχουν εξακριβωμένα τεράστια κοιτάσματα υδρογονανθράκων στην θαλάσσια περιοχή όπου τοποθετούνται τα όρια της ελληνολιβυκής ΑΟΖ. Ο πρωτοπόρος καθηγητής Αντώνης Φώσκολος, ο οποίος έχει δημοσιεύσει τα ακριβή στοιχεία και σχετικές χαρτογραφήσεις και άλλοι επιστήμονες όπως και ο ειδικός στα ενεργειακά τής Λιβύης καθηγητής και ακαδημαϊκός Ηλίας Κονοφάγος ή ο καθηγητής Κώστας Σταμπολής Πρόεδρος τής Ελληνικής Ενεργειακής Εταιρίας  έχουν γράψει και μιλήσει επανειλημμένα για τα τεράστια κοιτάσματα πού μένουν ανεξερεύνητα τόσο στα ΝΔ τής Κρήτης όσο και στο Ελληνολιβυκό θαλάσσιο σύνορο. Οι διαπρεπείς προαναφερόμενοι επιστήμονες στηρίζονται στα αποτελέσματα των σεισμικών ερευνών που διενεργήθηκαν το 2016 από τίς Αμερικανικές Εταιρίες SPECTRUM και ΙΟΝ τού Χιούστον, με εντολή τής Λιβυκής Κυβέρνησης.
 Οι εξελίξεις πάντως και η αδυσώπητη ενεργειακή συγκυρία θα υποχρεώσουν τίς δύο χώρες Ελλάδα και Λιβύη να συζητήσουν και πάλι για τίς θαλάσσιες ζώνες τους, οπότε το θέμα τής Γαύδου θα έλθει ξανά  αναπόφευκτα στο τραπέζι των συζητήσεων.
 ΣΧΟΛΙΚΟ ΘΕΜΑ ΓΑΥΔΟΥ ΕΝΤΑΣΣΕΤΑΙ ΣΕ ΕΥΡΥΤΕΡΟ ΕΘΝΙΚΟ ΣΚΟΠΟ
Ύστερα από όλη τη αναδρομή και ανασκόπηση που προηγήθηκε, αυτονόητο φαίνεται ότι το σχολικό θέμα της Γαύδου και κατ' επέκταση η συγκράτηση, αν όχι αύξηση τού τοπικού πληθυσμού του ακριτικού αυτού ελληνικού προπύργιου, εντάσσεται σέ ευρύτερες εθνικές και γεωπολιτικές σκοπιμότητες. Ασφαλώς δεν είναι απαραίτητο ούτε αναμενόμενο να γνωρίζουν ή να υποψιάζονται οι παράγοντες των διάφορων Υπουργείων το μέγεθος της εθνικής σημασίας τής όποιας τυπικής, κανονικής ή έκτακτης διοικητικής τους ενέργειας. Για τον λόγο αυτό είναι αναγκαίο όπως τόσο η Γαύδος, όσο και άλλα νησιά σε καίρια γεωγραφική θέση, να παρακολουθούνται στενότερα από το Υπουργείο Εξωτερικών και το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας, όπως συμβαίνει με τη Θράκη. Τα δύο αυτά Υπουργεία θα ευαισθητοποιούν στη συνέχεια τα υπόλοιπα διοικητικά Υπουργεία για την εθνική ή γεωπολιτική σημασία κάποιας κανονικής ή κατ' ανάγκη έκτακτης διοικητικής τους πράξης ή και για την ανάγκη ακόμα και παράληψης μιας διοικητικής ενέργειας τής αρμοδιότητάς τους.
Ο ισχυρότατος κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο Γάλλος Πρωθυπουργός Τζώρτζ Κλεμανσώ, ο επιλεγόμενος *Τίγρης*, συνήθιζε να λέγει ακόμη και κατά το αποκορύφωμα της αιματηρής εκείνης σύγκρουσης: *Είναι πολύ μεγάλη Υπόθεση ο Πόλεμος, για να τον αφήσουμε στα χέρια των Στρατηγών.* Παραφράζοντας τον Κλεμανσώ θα μπορούσαμε αντίστοιχα να πούμε:* Συνιστά μεγάλη εθνική Υπόθεση το εκπαιδευτικό θέμα της Γαύδου, για να το αφήσουμε στα χέρια των Εκπαιδευτικών.*
Είναι προφανές ότι τό εκπαιδευτικό θέμα τής Γαύδου είναι ώρα νά περιέλθει στά χέρια  υπεύθυνων πολιτικών.
Κυριάκος Ροδουσάκης.

Τρίτη 5 Ιουλίου 2022

ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΤΩΝΗ ΣΧΕΤΑΚΗ ΤΟΝ ΞΑΔΕΡΦΟ ΑΝΤΩΝΗ

Αγαπημένε μας από τα παιδικά χρόνια Αντώνη,
  Τώρα πού φεύγεις για το τελευταίο σου ταξίδι, αναπόφευκτα, μια γενιά ομηλίκων σου Καστελλιανών, πού συμβάδισαν μαζί σου στον ίδιο χώρο και σέ ίδιους χρόνους κατακλύζεται από κοινά νεανικά βιώματα και αναμνήσεις. Από τα μαθητικά και τα φοιτητικά χρόνια είχε φανεί πώς η μητέρα Φύση και ο Θεός σε είχαν προικίσει με την σφραγίδα τής δωρεάς. Από τα θρανία μέχρι τίς νεανικές παρέες, τις φοιτητικές εξορμήσεις και εκδηλώσεις γιορτινών Χριστουγεννιάτικων και Πασχαλινών ημερών στο Καστέλλι, η ενέργεια και ο δυναμισμός τής προσωπικότητάς σου κυριαρχούσαν και πρωταγωνιστούσαν ανάμεσα, στην νεανική ομήγυρη.. Από τότε φαινόταν δε πώς τον, πειθαρχημένο κρυστάλλινο μαθηματικό σου στοχασμό, θέρμαινε και μια παράλληλη καλλιτεχνική και φιλολογική φλόγα, όπως έδειχναν τόσο τα πρώιμα, όσο και τα κατοπινά  γραφτά σου, θεατρικά και λογοτεχνικά. Το ίδιο έδειχνε και η ενασχόλησή σου και η προσφορά σου ως ιδρυτικό μέλος και ως Πρόεδρος στο ΔΗΠΕΘΕΚ ,ή ακόμα  η στενή φιλική διασύνδεσή σου με τον μεγάλο συμπατριώτη μας καλλιτέχνη Μάνο Κατράκη, που κάλεσες και υποδέχτηκες επανειλημμένα στο Καστέλλι ως Δήμαρχος.
Όταν εξάλλου αποφασίζεις να διακονήσεις την εκπαίδευση-, δημόσια και ιδιωτική-, αφοσιώνεσαι απόλυτα στο ρόλο του δασκάλου, με μια και μόνο έγνοια: Να παραδόσεις άρτια εφοδιασμένους μαθητές στην μαθηματική επιστήμη, γεγονός που σου αναγνωρίζουν οι ίδιοι οι μαθητές σου και οι συνάδελφοί σου εκπαιδευτικοί.
  Όταν το 1975 εκλέγεσαι Δήμαρχος, αποφασισμένος, με όλη τη νεανική σου ορμή, να δόσεις σάρκα και οστά στο όραμά σου για το μέλλον του αγαπημένου σου Καστελλιού, ένας πρωτόγνωρος αναγεννητικός άνεμος δημιουργίας πνέει στον Δήμο. Καθιερώνεις μια μαχητική και διεκδικητική Δημαρχία, με πρόταση, συγκεκριμένη άποψη, επεξεργασμένο σχέδιο και πολύ πάθος. Όλα συνδυασμένα, μαζί με τα αυτοπρόσωπα ακούραστα διαβήματά σου στα Υπουργεία και στις Υπηρεσίες, φέρνουν τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα και μάλιστα σε εποχές δύσκολες με ελάχιστες δημοτικές υποδομές και υπηρεσίες. Έτσι, διαδοχικά παίρνουν σχήμα και μορφή το πολυσυζητημένο Νέο Σχέδιο Πόλεως, η ανάπλαση του παραλιακού μετώπου στο Τελωνείο, η διαμόρφωση της πλατείας Ελευθερίου Βενιζέλου, η αντικατάσταση του υδρευτικού δικτύου, οι ανακαινισμένοι δρόμοι και τόσα άλλα. Χρόνιες καθυστερήσεις και ελλείψεις του τόπου καλύπτονται σε μεγάλο βαθμό, η εικόνα αλλάζει και ο Δήμος Κισάμου ακούγεται μέσω τού αεικίνητου Δημάρχου του. Οι συνδημότες σου σε επανεκλέγουν άλλες τρείς φορές και οι αυτοδιοικητικοί της Κρήτης, αναγνωρίζοντας την ευρύτερη προσφορά σου και γνώση σου, σε εκλέγουν σε σημαντικά περιφερειακά όργανα όπως στην Προεδρία τού ΔΗΠΕΘΕΚ, του Κέντρου Παιδικής Μέριμνας και ΠΙΚΠΑ στην Αντιπροεδρία του ΤΕΔΚ, στη Διοικούσα Επιτροπή του Πολυτεχνείου Κρήτης και σε άλλα.  Αξέχαστη είναι και η συνεισφορά σου ως Δημάρχου και στον γενικότερο αγώνα για την επιστροφή τού άλλου Μεγάλου Κοινωνικού Αναμορφωτή, του μακαριστού Γέροντα Μητροπολίτη Ειρηναίου, το φωτεινό παράδειγμα του Οποίου ασφαλώς εμπνέει και το δικό σου έργο όπως και τόσων άλλων.
 Οι παλαιότεροι Καστελλιανοί τέλος, δεν θα μπορούσαμε παρά να εκφράσουμε την συγκίνησή μας και για την λογοτεχνική βιογραφία του αγαπημένου σου παππού Αντώνιου Σχετάκη, μιας εξαίρετης μορφής, αγαπητού δε και σεβαστού παράγοντα του παλιού Καστελλιού, με τις νεανικές περιπέτειές του και την αποδημία του στην ακμάζουσα Ρωσική τότε Οδησσό του τέλους του προπερασμένου αιώνα, που επιχείρησες στο τελευταίο σου αριστοτεχνικό πράγματι πεζογράφημα *Στους δρόμους τού Αυγερινού.* Στο βιβλίο σου αυτό, έδωσες έξοχα, εκτός από τη βιογραφική πλευρά του παππού σου και μια πιστή αναπαράσταση εποχής του τουρκοκρατούμενου ακόμη Καστελλιού, την ατμόσφαιρα επίσης μιας ακμάζουσας εμπορικά Οδησσού, καθώς και των τότε αντίξοων συνθηκών πού οδηγούσαν πολλούς νέους του τόπου, στην ξενιτειά, προς την κατεύθυνση είτε της Αμερικής, είτε τής Ρωσίας ή της Αιγύπτου. Είναι και το πνευματικό σου αυτό δημιούργημα, άλλο ένα τεκμήριο της χαρισματικής, δημιουργικής και ακαταπόνητης προσωπικότητάς σου, η οποία αφήνει βαθειά χαραγμένη την σφραγίδα της στα χρονικά του τόπου και του Δήμου Κισάμου, που τόσα οφείλει στη προσφορά σου. 
Στον αγώνα σου αυτόν και στην πολυκύμαντη πορεία σου αυτή, στενή και ακριβή συμπαραστάτης στάθηκε η αγαπημένη σύντροφος της ζωής σου Κατερίνα και τα αγαπημένα σου παιδιά Γιούλη και Λευτέρης, των οποίων το πένθος και την θλίψη για την αδόκητη απώλειά σου συμμετέχουμε οικογενειακά ολόθερμα.
Καλό σου ταξίδι αιώνιε και αθεράπευτε Καστελλιανέ, αγαπημένε από τα παιδικά χρόνια εξάδελφε Αντώνη.
Κυριάκος Ροδουσάκης