Της Ευτυχίας Δεσποτάκη
Σήμερα ο λόγος για τον Φιλολογικό Σύλλογο της Κισάμου. Έχει και αυτός τη δική του ιστορία,όπως ο Σύλλογο Γυναικών, στον οποίο είχαμε αναφερθεί τις προάλλες και το προζύμι του έχει πλαστεί πάρα πολύ παλιά. Αυτός είναι δημιούργημα πνευματικών και πολιτιστικών αναζητήσεων των ανθρώπων μιας εποχής στο παλιό Καστέλι της Κισάμου.Και επειδή, «ούκ επ΄άρτω μόνο ζήσεται άνθρωπος» σε όλες τις εποχές και μέσα σε όλες τις κοινωνίες υπάρχουν και οι άνθρωποι εκείνοι που πέρα από τη βιοτική μέριμνα αναζητούν και την πνευματική τροφή, μέσα από τα γράμματα, το διάβασμα, την ιστορία, την ποίηση, τη μουσική, το ωραίο άκουσμα, το ωραίο θέαμα και άλλες πολιτιστικές προσεγγίσεις.
Η σημερινή εποχή έχει αναρίθμητες πηγές πολιτισμού και πολύ εύκολη την πρόσβαση σε αυτές , με πιο προσιτή την τηλεόραση, που τα φέρει όλα μέσα στο σπίτι μας: θέαμα λόγο, μουσική κ.α.
Πριν από ενενήντα χρόνια, όμως, η πηγή για τον πολιτισμό σε μια επαρχιακή πόλη ήταν μόνο το σχολείο, οι δάσκαλοι,και οι άλλοι λιγοστοί επιστήμονες, που ασκούσαν διάφορα επαγγέλματα και λειτουργήματα στον τόπο. Γιατροί, νομικοί, δικηγόροι και συμβολαιογράφοι, ιερωμένοι, άλλοι υπάλληλοι, οι οποίοι να σημειώσομε διέμεναν στην πόλη και ήταν μέλη της κοινωνίας, πράγμα σπάνιο σήμερα, που οι πάντες είναι μεταφερόμενοι…
Έτσι, λοιπόν, γύρω στο 1923 με πρωτοβουλία του Γιάννη Ανουσάκη πρωτοψάλτη του Αγίου Σπυρίδωνος και διακεκριμένου ζωγράφου και αγιογράφου, γνωστός από τον πίνακα «Η μάχης της Κρήτης», ιδρύεται ο φιλολογικός Σύλλογος Κισαμικός. Την πρωτογενή ομάδα απαρτίζουν ο αρχιμανδρίτης Θεοδ.Λουκογιαννάκης, ο γιατρός Αναγνωστάκης, ο δάσκαλος Αντωνομανωλάκης, ο δάσκαλος Ξαγοράρης, ο δικηγόρος Λιονάκης και ο συμβολαιογράφος Μουζουράκης. Στο διοικητικό συμβούλιο συμμετείχε ο εκάστοτε γυμνασιάρχης και η συνεργασία με τον εκάστοτε επίσκοπο ήταν βασική
Σκοπός του συλλόγου ήταν κυρίως η προσέγγιση και ανάλυση διαφόρων θεμάτων από το κατάλληλο ομιλητή και η συζήτηση επ΄αυτού. Τα θέματα, φιλολογικά, ιστορικά, αρχαιολογικά αναπτυσσόταν υπό μορφή διαλέξεων.
Από τις πρώτες δραστηριότητες του συλόγου ήταν η συλλογή βιβλίων και η οργάνωση βιβλιοθήκης. Η σημαντικότερη όμως πρωτοβουλία του συλλόγου ήταν η επιδίωξη να στεγαστεί μια πρώτη αρχαιολογική συλλογή, πράγμα που επέτυχαν με Β.Δ. του 1936 και η οποία απετέλεσε και τον πυρήνα του μετέπειτα και σημερινού αρχαιολογικού μας μουσείου. Ας σημειωθεί δε, ότι και χρηματικά ο σύλλογος, ύστερα από εράνους και χοροεσπερίδα που πραγματοποίησε συνεισέφερε σε ανασκαφή που πραγματοποίησε ο αρχαιολόγος Θεοφανίδης στη θέση Σελί, νοτιοδυτικά του λιμανιού. Η συλλογή αυτή περιλάμβανε γλυπτά, πήλινα, χάλκινα αντικείμενα, επιγραφές, νομίσματα, και μία γυναικεία ρωμαική κεφαλή. Από από αυτά τα ευρήματα κάποια κατά τη Γερμανική κατοχή αρπάγησαν.
Ο χώρος και η βιβλοθήκη του παλιού φιλολογικού ήταν στο ισόγειο του σημερινού μουσείου που μέχρι και τη δεκαετία του 60 στέγαζε τις δημόσιες υπηρεσίες της Κισάμου, Ταχυδρομείο, εφορία, ειρηνοδικείο. Τέλος της δεκαετίας του 50....