ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, ΠΟΛΙΤΙΚΑ

Τα είδη των πολιτευμάτων- Τα ορθά πολιτεύματα και οι παρεκκλίσεις από αυτά
     Ο Αριστοτέλης όρισε και διερεύνησε τις έννοιες πολίτης και πολιτεία. Σύμφωνα με τον φιλόσοφο, όσα πολιτεύματα αποσκοπούν στο κοινό συμφέρον είναι ορθά, ενώ όσα εξυπηρετούν αποκλειστικά το συμφέρον των αρχόντων ανήκουν στις παρεκκλίσεις των ορθών πολιτευμάτων. Στη συνέχεια αρχίζει να εξετάζει τα είδη των πολιτευμάτων. 
Μτφρ. Π. Λεκατσάς. [1939] χ.χ. Αριστοτέλης. Πολιτικά. Εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια. Ι–ΙΙ. Αθήνα: Ζαχαρόπουλος.
Επακριβώς δε καθορισθέντων τούτων, συνακολουθεί το προς έρευναν περί τας πολιτείας ζήτημα, πόσαι τον αριθμόν και .......
..... ποίαι την φύσιν είναι, και κατά πρώτον αι ορθαί εκ τούτων· διότι αι παρεκβάσεις θα καταδειχθούν ακριβώς εξ αυτού του καθορισμού των ορθών πολιτειών.
Αφού λοιπόν «πολιτεία» και «πολίτευμα» είναι ταυτόσημα, το πολίτευμα δε είναι η κυρίαρχος των πόλεων εξουσία, κατ' ανάγκην δε η κυρίαρχος αύτη εξουσία εκπροσωπείται ή υπό του ενός ή υπό των ολίγων ή υπό των πολλών, όταν μεν ο είς ή οι ολίγοι ή οι πολλοί προς το κοινόν συμφέρον άρχουν, κατ' ανάγκην αι πολιτείαι αύται είναι ορθαί, αι δε πολιτείαι, καθ' ας η αρχή ασκείται προς το ίδιον συμφέρον ή του ενός ή των ολίγων ή των πολλών, παρεκβάσεις. Διότι το ζήτημα τίθεται ούτως: ή δεν είναι πολίται οι μετέχοντες της πολιτικής κοινωνίας, ή είναι, οπότε πρέπει να κοινωνούν του συμφέροντος. Ονομάζομεν δε συνήθως την μεν μοναρχίαν την αποβλέπουσαν εις το κοινόν συμφέρον β α σ ι λ ε ί α ν, την αρχήν αφ' ετέρου των ολίγων μεν,  πλειόνων δε του ενός, α ρ ι σ τ ο κ ρ α τ ί α ν (ή διά το ότι άρχουν οι άριστοι ή διά το ότι προς το άριστον της πόλεως άρχουν), όταν δε υπό των πολλών ασκήται η εξουσία και προς το κοινόν συμφέρον, ονομάζομεν το πολίτευμα διά του κοινού πασών των πολιτειών ονόματος, π ο λ ι τ ε ί α. (Και η απορία αύτη είναι εύλογος· διότι είς μεν ή ολίγοι ενδεχόμενον είναι να υπερβαίνουν τους άλλους κατ' αρετήν, δύσκολον όμως οι πολλοί να μετέχουν εν ίσω βαθμώ πάσης της αρετής, πλην της πολεμικής, διότι αύτη κατ' εξοχήν εις το πλήθος προσιδιάζει. Διά τον λόγον δ' ακριβώς τούτον την κατ' εξοχήν κυρίαρχον εν τω πολιτεύματι τούτω θέσιν έχει η τάξις των πολεμιστών· διό και των αξιωμάτων μετέχουν ενταύθα μόνον οι δικαιούμενοι να φέρουν τα όπλα). Παρεκβάσεις δε των ειρημένων πολιτειών είναι, της βασιλείας μεν η τυραννίς, της αριστοκρατίας δε η ολιγαρχία, της δε πολιτείας η δημοκρατία· διότι η μεν τυραννίς είναι μοναρχία προς το συμφέρον του μοναρχούντος, η ολιγαρχία προς το συμφέρον των ευπόρων, η δε δημοκρατία προς το συμφέρον των απόρων,  ουδεμία δε τούτων προς το κοινόν συμφέρον.

Μτφρ. Β. Μοσκόβης. 1989. Αριστοτέλους Πολιτικά. Ι–ΙΙ. Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη.
Ο καθορισμός των παραπάνω μας οδηγεί να εξετάσουμε τώρα πόσα είναι τα πολιτεύματα και ποια τα γνωρίσματά τους. Θα εξετάσουμε πρώτα τα ορθά, γιατί αν τα προσδιορίσουμε, οι παρεκκλίσεις απ' αυτά θα γίνουν φανερές.
 Αφού πολιτεία και πολίτευμα σημαίνουν το ίδιο πράγμα, κι η διακυβέρνηση, η υπέρτατη εξουσία των πόλεων, αναγκαστικά ασκείται ή από ένα άτομο ή από λίγους ή από πολλούς. Όταν το ένα αυτό άτομο ή οι λίγοι ή οι πολλοί κυβερνούν σύμφωνα με το κοινό συμφέρον, αναγκαστικά τα πολιτεύματα αυτά είναι ορθά. Όταν όμως έχουν σκοπό να εξυπηρετήσουν το προσωπικό συμφέρον του ενός ή των λίγων ή του πλήθους είναι παραβιάσεις. Γιατί ή πρέπει να αρνηθούμε τον τίτλο του πολίτη σ' αυτούς, που μετέχουν στη διακυβέρνηση ή πρέπει να μετέχουν σ' αυτήν αφού είναι πολίτες. Συνηθίζουμε από τα μοναρχικά πολιτεύματα να ονομάζουμε «βασιλεία» εκείνο που αποβλέπει στο κοινό συμφέρον, και αριστοκρατία, τη διακυβέρνηση από λίγους κι όχι από ένα μονάχα πρόσωπο, είτε επειδή κυβερνούν οι άριστοι, είτε επειδή η εξουσία τους έχει σκοπό να κάμει άριστη την πόλη και τους πολίτες. Όταν κυβερνά την πόλη ο λαός για το κοινό καλό, σ' αυτό το πολίτευμα δίνουμε το όνομα «πολιτεία» που είναι κοινό για όλα τα πολιτεύματα. Και πολύ σωστά. Γιατί αν είναι δυνατό να εξακριβώσουμε την αρετή ενός ανθρώπου ή μιας μικρής ομάδας ανθρώπων, είναι πολύ δύσκολο να διακρίνουμε κάθε είδος αρετής μέσα στο πλήθος, και μάλιστα την πολεμική, επειδή αυτή υπάρχει μέσα στη μάζα. Γι' αυτό το λόγο σ' αυτή την πολιτεία η υπέρτατη εξουσία ανήκει στην τάξη των πολεμιστών και μετέχουν στην κυβέρνηση αυτοί που κατέχουν όπλα.
 Παρεκτροπές των πολιτευμάτων που αναφέραμε είναι η τυραννία της βασιλείας, η ολιγαρχία της αριστοκρατίας, και της «πολιτείας» η δημοκρατία. Η τυραννία είναι μια μοναρχία που εξυπηρετεί το συμφέρον μονάχα του μονάρχη. Η ολιγαρχία ωφελεί μονάχα τους πλούσιους. Η δημοκρατία μονάχα τους φτωχούς. Όμως κανένα από τα πολιτεύματα αυτά δεν εξυπηρετεί το συμφέρον του συνόλου των πολιτών.
Μουντάκης Νίκος