ΑΧΡΗΣΤΟ ΚΑΙ ΚΑΤΕΣΤΡΑΜΜΕΝΟ

 Cl. Savary 1750-1845

Το 1779 ήρθε στην Κρήτη ο Γάλλος  φιλέλληνας Σαβαρή, ο οποίος αφού περιηγήθηκε στο νησί  έγραψε σε στυλ επιστολών προς μια Γαλλίδα κυρία, τις εμπειρίες του και αυτά που είδε στο νησί. Στα ελληνικά μεταφράστηκε από τον Ν. Ζυγομάλα στα 1845 με τίτλο ΚΡΗΤΙΚΑΙ  ΕΠΙΣΤΟΛΑΙ και στην ΙΘ΄ επιστολή αναφέρει σε άπταιστη αρχαΐζουσα:

Κατέναντι, Κυρία του των Χανίων εξερχομένου κείνται τα πάλαι μεν Λευκά, νυν δε των Σφακίων Όρη….. Εκ του υψηλού τούτου κέντρου αποχωρίζονται δυο κλάδοι, οίτινες προς δεξιά παρατεινόμενοι, προς Πελοπόννησον νεύουσι, και εις άκραν τελευτώντες, σχηματίζουσι το ακρωτήριον του Σπάθα, και το των Σουσών,* άτινα  εισί απότομοι, πολλάκις δε κρημνωδέστατοι, και ολίγον εύφοροι, επί των οποίων διατρέφονται ποίμνια και σποράδην υπάρχουσι κυπάρισσοι, πεύκα, και διάφορα άλλα δένδρα. Ο δε περιοδεύων δεν απαντά ουδεμίαν αξιόλογον πόλιν, εξαιρουμένων τινών ολιγανθρώπων χωριών. Εις το βάθος του κόλπου τούτου, όστις περιλαμβάνεται υπό των Λευκών ορέων, κείται η Κίσαμος, έχουσα αρχείον φρούριον, οσημέραι καταπίπτον.

H περιήγηση του ξεκινά από τα Χανιά, και αφού κατονομάζει τα ακρωτήρια Σπάθα και Σούσα της Γραμβούσης και εξηγεί το άγονο του εδάφους σε αυτά κάνει μια αναφορά για την Κίσαμο με το φρούριο άχρηστο και κατεστραμμένο.
Όλο το βιβλίο του μεταφρασμένο μπορείτε να το διαβάσετε ΕΔΩ