Διπλή εικόνα από τον Τσιβαρά Αποκορώνου
Η ανακοίνωση του Μιχάλη Ανδριανάκη που παρουσιάστηκε στο Ρέθυμνο στο συνέδριο για το Αρχαιολογικό έργο στην Κρήτη.
Η διπλή, πιθανώς τριπλή αρχικά, εικόνα με παράσταση της Παναγίας Οδηγήτριας και της Αγίας Αικατερίνης, βρέθηκε πριν από μερικά χρόνια σε δεύτερη χρήση στην ποδιά του τέμπλου του νεότερου ναού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στον Τσιβαρά Αποκορώνου, σε μικρή απόσταση από το Castel Apicorno. Για την προσαρμογή της στο τέμπλο είχε κοπεί στα δύο και η κατάσταση διατήρησής της δεν ήταν πολύ καλή. Από τις εργασίες συντήρησης σταεργαστήρια της 13ης/28ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων (σήμερα Εφορεία Αρχαιοτήτων Χανίων), προέκυψαν ορισμένα ενδιαφέροντα ορατά και μη στοιχεία, τα οποία οδηγούν σε συγκρίσεις με έργα γνωστών ζωγράφων από το δεύτερο μισό του 16ου αιώνα. Η χρονολόγηση επιβεβαιώθηκε και από εργαστηριακές έρευνες του Εθνικού Κέντρου Έρευνας Φυσικών Επιστημών «Δημόκριτος», σε συνδυασμό με ανάλυση των χρωστικών ουσιών. Η Παναγία εικονίζεται στο γνωστό εικονογραφικό τύπο της Οδηγήτριας, ο οποίος είναι ιδιαίτερα διαδεδομένος και στην Κρήτη μέχρι και τον 18ο αιώνα. Η Αγία Αικατερίνη αριστερά της, σε στάση τριών τετάρτων, στρέφεται προς την Παναγία. Με το δεξί χέρι κρατεί κλαδί φοίνικα και με το αριστερό ακουμπά με μια πολύ χαρακτηριστική κίνηση στον σπασμένο τροχό του μαρτυρίου. Η μορφή της Παναγίας έχει τα τυπικά χαρακτηριστικά του εικονογραφικού τύπου, ενώ ο μικρός Χριστός διακρίνεται για τον έντονα ζωγραφικό τρόπο απόδοσης του προσώπου και των ενδυμάτων, όπου είναι εμφανείς δυτικές επιδράσεις στην πτυχολογία, τις οποίες έχει ενσωματώσει στην τέχνη του ο ζωγράφος. Στη ντυμένη ως βυζαντινή αρχόντισσα αγία Αικατερίνη, κυριαρχούν δυτικές επιδράσεις στην απόδοση του προσώπου. Ο ανώνυμος ζωγράφος σχεδιάζει χωρίς χαράξεις, με τολμηρές, ελεύθερες, πλατιές πινελιές τις τρεις μορφές και τροποποιεί το σχέδιό του σε κάποια σημεία.
Διαχειρίζεται με άνεση τα χρώματα όπου κυριαρχούν το βυσσινί, το ρόδινο, το πορτοκαλί, το σκούρο πράσινο και το λευκό του μολύβδου, ενώ εντοπίζεται και η χρήση κονιορτοποιημένου γυαλιού. Η πτυχολογία αποδίδεται ζωγραφικά, με σταδιακό άνοιγμα των χρωμάτων και ελεύθερες πλατιές πινελιές. Εικονογραφικές και τεχνοτροπικές συγκρίσεις, απομακρύνουν την εικόνα του Τσιβαρά από τα έργα γνωστών ζωγράφων της εποχής. Το γεγονός ότι η εικόνα δεν διασώζει την υπογραφή του ζωγράφου, προκαλεί ένα σοβαρό προβληματισμό όσον αφορά στην απόδοσή της. Το γεγονός όμως ότι πολλά από τα τεχνικά και τεχνοτροπικά δεδομένα συναντώνται τόσο σε πρώιμα, όσο και σε μεταγενέστερα έργα του μεγάλου ζωγράφου Δομήνικου Θεοτοκόπουλου, ορισμένα από τα οποία μάλιστα διακρίνονται για τη μοναδικότητά τους, καθιστά αρκετά πιθανή την απόδοση της εικόνας του Τσιβαρά στον ίδιο. Θα μπορούσε να θεωρηθεί ως το πρωϊμότερο γνωστό έργο του πριν από την αναχώρησή του από την Κρήτη, ενώ θέτει και γενικότερα ερωτήματα όσον αφορά στην τεχνική του. Με την πρώτη αυτή παρουσίαση από την ομάδα εργασίας, θέτουμε τους προβληματισμούς αυτούς στη διάθεση της επιστημονικής κοινότητας.
Ανδριανάκης Μιχάλης
Η διπλή, πιθανώς τριπλή αρχικά, εικόνα με παράσταση της Παναγίας Οδηγήτριας και της Αγίας Αικατερίνης, βρέθηκε πριν από μερικά χρόνια σε δεύτερη χρήση στην ποδιά του τέμπλου του νεότερου ναού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στον Τσιβαρά Αποκορώνου, σε μικρή απόσταση από το Castel Apicorno. Για την προσαρμογή της στο τέμπλο είχε κοπεί στα δύο και η κατάσταση διατήρησής της δεν ήταν πολύ καλή. Από τις εργασίες συντήρησης σταεργαστήρια της 13ης/28ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων (σήμερα Εφορεία Αρχαιοτήτων Χανίων), προέκυψαν ορισμένα ενδιαφέροντα ορατά και μη στοιχεία, τα οποία οδηγούν σε συγκρίσεις με έργα γνωστών ζωγράφων από το δεύτερο μισό του 16ου αιώνα. Η χρονολόγηση επιβεβαιώθηκε και από εργαστηριακές έρευνες του Εθνικού Κέντρου Έρευνας Φυσικών Επιστημών «Δημόκριτος», σε συνδυασμό με ανάλυση των χρωστικών ουσιών. Η Παναγία εικονίζεται στο γνωστό εικονογραφικό τύπο της Οδηγήτριας, ο οποίος είναι ιδιαίτερα διαδεδομένος και στην Κρήτη μέχρι και τον 18ο αιώνα. Η Αγία Αικατερίνη αριστερά της, σε στάση τριών τετάρτων, στρέφεται προς την Παναγία. Με το δεξί χέρι κρατεί κλαδί φοίνικα και με το αριστερό ακουμπά με μια πολύ χαρακτηριστική κίνηση στον σπασμένο τροχό του μαρτυρίου. Η μορφή της Παναγίας έχει τα τυπικά χαρακτηριστικά του εικονογραφικού τύπου, ενώ ο μικρός Χριστός διακρίνεται για τον έντονα ζωγραφικό τρόπο απόδοσης του προσώπου και των ενδυμάτων, όπου είναι εμφανείς δυτικές επιδράσεις στην πτυχολογία, τις οποίες έχει ενσωματώσει στην τέχνη του ο ζωγράφος. Στη ντυμένη ως βυζαντινή αρχόντισσα αγία Αικατερίνη, κυριαρχούν δυτικές επιδράσεις στην απόδοση του προσώπου. Ο ανώνυμος ζωγράφος σχεδιάζει χωρίς χαράξεις, με τολμηρές, ελεύθερες, πλατιές πινελιές τις τρεις μορφές και τροποποιεί το σχέδιό του σε κάποια σημεία.
Διαχειρίζεται με άνεση τα χρώματα όπου κυριαρχούν το βυσσινί, το ρόδινο, το πορτοκαλί, το σκούρο πράσινο και το λευκό του μολύβδου, ενώ εντοπίζεται και η χρήση κονιορτοποιημένου γυαλιού. Η πτυχολογία αποδίδεται ζωγραφικά, με σταδιακό άνοιγμα των χρωμάτων και ελεύθερες πλατιές πινελιές. Εικονογραφικές και τεχνοτροπικές συγκρίσεις, απομακρύνουν την εικόνα του Τσιβαρά από τα έργα γνωστών ζωγράφων της εποχής. Το γεγονός ότι η εικόνα δεν διασώζει την υπογραφή του ζωγράφου, προκαλεί ένα σοβαρό προβληματισμό όσον αφορά στην απόδοσή της. Το γεγονός όμως ότι πολλά από τα τεχνικά και τεχνοτροπικά δεδομένα συναντώνται τόσο σε πρώιμα, όσο και σε μεταγενέστερα έργα του μεγάλου ζωγράφου Δομήνικου Θεοτοκόπουλου, ορισμένα από τα οποία μάλιστα διακρίνονται για τη μοναδικότητά τους, καθιστά αρκετά πιθανή την απόδοση της εικόνας του Τσιβαρά στον ίδιο. Θα μπορούσε να θεωρηθεί ως το πρωϊμότερο γνωστό έργο του πριν από την αναχώρησή του από την Κρήτη, ενώ θέτει και γενικότερα ερωτήματα όσον αφορά στην τεχνική του. Με την πρώτη αυτή παρουσίαση από την ομάδα εργασίας, θέτουμε τους προβληματισμούς αυτούς στη διάθεση της επιστημονικής κοινότητας.
Ανδριανάκης Μιχάλης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου