ΕΝΑ ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ

Ζοζέφ Πιτόν ντε Τουρνεφόρ 1656- 1708

Ο Γάλλος γιατρός- βοτανολόγος έρχεται στην Κρήτη και τα νησιά του Αρχιπελάγους (Αιγαίο-Δωδεκάνησα) το 1700-1702, με απώτερο σκοπό «την έρευνα της φυσικής ιστορίας, την σύγκριση αρχαίας και σύγχρονης γεωγραφίας, την αναγνώριση σπάνιων φυτών, την παρατήρηση των ηθών και εθίμων, της θρησκείας και των εμπορικών συναλλαγών των λαών της περιοχής». Χρηματοδότης του ο βασιλιάς της Γαλλίας Λουδοβίκος ο ΙΔ΄. Έτσι στις 23 Απριλίου του 1700 ξεκινά από την Μασσαλία με πρώτο τόπο άφιξης την Κρήτη. Στα Χανιά φτάνει στις 9 Μαΐου 1700.
Ξεκινά με μια πολύ λεπτομερή περιγραφή του νησιού….αλλά δυστυχώς κάνει πολλά λάθη όταν έρχεται στην Κίσαμο, εντούτοις οι 10 επιστολές του προς τον βασιλιά της Γαλλίας για τα σπάνια φυτά που συνάντησε στην Κρήτη, θα τον καταξιώσουν και το 1703 θα εκδώσει το βιβλίο «Επιστέγασμα των θεσμών της βοτανικής», συνολικά ανακάλυψε 1356 νέα είδη φυτών στην Κρήτη και στα νησιά του Αιγαίου. Ανάμεσα στα σπάνια φυτά είναι, το στάχυ το Κρητικό πλατύφυλλο, η ορχιδέα επισκοπικού ιματίου, κίστος ο λαβδανοφόρος κρητικός, η σάλβια η κρητική μηλοφόρος (φασκομηλιά).
Γράφει λοιπόν σε μια επιστολή του.
Εξοχότατε 
…..Τι να πει κανείς για ένα τόπο κατοικημένο από Τούρκους,….Ολόκληρη σχεδόν η ζωή τους κυλάει μέσα στη ραστώνη: τρώνε ρύζι, πίνουν νερό, καπνίζουν , και παίρνουν τον καφέ τους. Ιδού η ζωή των Μουσουλμάνων….Μόνο η έρευνα των αρχαιοτήτων, η μελέτη της φυσικής ιστορίας, και το εμπόριο είναι δυνατόν να προσελκύσουν την προσοχή των ξένων………Τα περίχωρα είναι γεμάτα από δάση με ελαιόδενδρα, που διακόπτονται από αγρούς, αμπέλια, κήπους και ρυάκια, κατά μήκος των οποίων φύονται μυρτιές και πικροδάφνες.
….το έτος 1699 μας διαβεβαίωσαν ότι η σοδειά λαδιού είχε ανέλθει σε 300.000 μεζούρες, μια μεζούρα αντιστοιχεί με 9-10 οκάδες.
Στην συνέχεια ξεκινάει το ταξίδι του προς ανατολάς, και αφού περιδιάβηκε ολόκληρη την Κρήτη ξαναγυρίζει στα Χανιά στις 14 Ιουλίου με σκοπό να επισκεφτεί το κάστρο της Γραμβούσας.

…Στις 22 φύγαμε για να επισκεφθούμε το ακρωτήριο Γραμβούσα….διασχίσαμε όλη την παραλία με θέα το νησί Santa Odero (Θεοδωρού), γνωστό άλλοτε με το όνομα Λεύκη. Την ημέρα εκείνη διανυκτερεύσαμε στα Πλακάτονα (Πλακάλωνα) . Στις 24 Ιουλίου περάσαμε από τον Κίσαμο, μια κωμόπολη δίπλα στην θάλασσα που απέχει 30 μίλια από τα Χανιά, και σταματήσαμε σε ένα άσχημο χωριό Νέο Χωριό-Μεσόγεια……. Ο Κίσαμος είναι η αρχαία πόλη που αναφέρει ο Στράβων, ο Πλίνιος, και ο Πτολεμαίος. Εκεί ιδρύθηκε αργότερα η δωδέκατη επισκοπή του νησιού.
ΓΡΑΜΒΟΥΣΑ
Στις 25 Ιουλίου διασχίσαμε τα βουνά της Γραμβούσας και κατεβήκαμε από ένα τρομερό μέρος (Μάλλον από τα βουνά της Χεσμένης) στο άκρο του ακρωτηρίου, με θέα το ομώνυμο κάστρο, που είναι κτισμένο σε έναν άγριο βράχο. Δεν θα μπορούσε ποτέ να κυριευθεί αυτό το φρούριο παρά μόνο δια της πείνας…..
…Οι Τούρκοι απέκτησαν αυτό το μέρος κατά πολύ συμφέροντα τρόπον. Ο Βενετός διοικητής τους το πούλησε, πριν από λίγα χρόνια (1692) για ένα βαρέλι τσεκίνια. (Τσεκίνι= Τούρκικο χρυσό νόμισμα, απομίμηση του Βενετσιάνικου 1 τσεκίνι=110 παράδες, άλλα νομίσματα της εποχής ήταν το ασημένιο γρόσι=40 παράδες, όπου 1 παράς=3 άσπρα, όπου άσπρο ήταν η λογιστική μονάδα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας). Στην Κωνσταντινούπολη είναι γνωστός (ο Βενετός διοικητής) μόνο με το όνομα Καπετάν-Γραμβούσας…… Φαίνεται ότι τα νησιά Γραμβούσες είναι η Κωρύκη και η Μύλη (εδώ κάνει λάθος γιατί Μύλη ονομαζόταν το Ποντικονήσι). Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το ακρωτήριο Γραμβούσας είναι το ακρ. Κίμαρος του Στράβωνα.

ΤΟ ΛΑΘΟΣ ΤΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΛΥΡΡΗΝΙΑ
….Στις 26 επισκεφθήκαμε τα ερείπια του Παλαιόκαστρου που σημαίνει παλαιό φρούριο στην καθομιλουμένη ελληνική γλώσσα. Οι κάτοικοι αγνοούν το αρχαίο όνομα. Πρέπει όμως να πιστέψει κανείς ότι ήταν η πόλη Άπτερα, διότι ο Στράβων υποστηρίζει πως η Κίσαμος ήταν ναύσταθμος και λιμάνι της.(Δυστυχώς έκανε ένα σοβαρό λάθος, μπέρδεψε το Παλαιόκαστρο Αποκορώνου- Άπτερα με το Παλαιόκαστρο Κισάμου-Πολυρρήνια , βέβαια δεν περίμενε να βρει 2 πόλεις σε απόσταση 45 μιλίων με το ίδιο όνομα, αλλά και με ίδιο όνομα τα λιμάνια των. Κίσαμος επίνειο της Πολυρρήνιας, Κίσαμος= Καλάμι= επίνειο Απτέρων Στράβων 10-479)

......Δεν σώζονται πολλά αρχαία μάρμαρα στα ερείπια, παρ’ όλο που τα τελευταία καταλαμβάνουν μεγάλη έκταση. Υπάρχει ένα ωραίο διάζωμα, το οποίο χρησιμοποιείται ως υπέρθυρο στην πύλη μιας εκκλησίας που είναι κτισμένη επάνω σε ένα βράχο (Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος) . Ο ταξιδιώτης μπορεί να προσέξει, περνώντας, ότι πρόκειται για μια περιοχή του νησιού που βρίσκονται τα περισσότερα σπήλαια. Φθάνοντας κανείς σε κάποια γωνιά μιας από τις αρχαίες πύλες της πόλης διαβάζει σε μια επιμήκη πέτρα IMR CAESAR, με πολύ ωραία γράμματα….Σε άλλο κομμάτι πέτρας που χρησιμεύει ως υπέρθυρο στην πόρτα ενός χαλάσματος μπορεί κάποιος να προσδιορίσει τους εξής χαρακτήρες IVII.COS.III . Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι η πόλη θα πρέπει να ήταν αρκετή μεγάλη στα χρόνια της ακμής της.Στις 154 σελίδες του πρώτου μέρους του βιβλίου του με τίτλο “Relation d’ un voyage du Levant”, που αναφέρετε στην Κρήτη αξίζει η περιγραφεί που κάνει για τους ντόπιους κατοίκους, για τις ενδυμασίες Ελλήνων Τούρκων, για την θρησκεία και τα μυστήρια, και ιδιαίτερα η περιγραφή του στο κεφάλαιο « κηδεία» που αφιερώνει 8-9 σελίδες, η όλη διαδικασία του φάνηκε αρκετή παράξενη .

…Οι Κρήτες είναι εξαιρετικοί στον χορό, στο κυνήγι, στους αγώνες δρόμου, αλλά και στην ιππασία…..Είναι τίμιοι, δεν βλέπεις αλήτες, λωποδύτες, δολοφόνους και ληστές. Οι περισσότεροι Τούρκοι του νησιού είναι Χριστιανοί αρνησίθρησκοι (μπουρμάδες) ή παιδιά αρνησίθρησκων.
…Δεν υπάρχουν στον κόσμο άνθρωποι πιο φιλικοί από τους Κρητικούς. Στις επόμενες 40 σελ. κάνει μια λεπτομερή αναφορά για την κατάσταση της Ελληνικής εκκλησίας, με καθόλου κολακευτικά σχόλια για τους Πατριάρχες, που τους θεωρεί υπεύθυνους για την παρακμή της Ορθοδοξίας. Άξιο λόγου είναι η γνώμη του για την τσικουδιά.…το ρακί είναι απαίσιο…..Θα ήταν καλύτερα να το πετάξουν, διότι δεν έχει καθόλου δύναμη και μυρίζει σαν καμένο, είναι υπόξανθο και χαλάει εύκολα.
Το βιβλίο του εκδόθηκε και μεταφράστηκε το 2003 από το Ίδρυμα Τεχνολογίας και έρευνας του Παν. Κρήτης.