Γράφει η Ευτυχία Δεσποτάκη
Σήμερα είναι το Σάββατο το αφιερωμένο στις ψυχές, το Σάββατο της Πεντηκοστής ή αλλιώς το Ψυχοσάββατο
Υλική η μια όψη της ανθρώπινης υπόστασης, το χωματένιο σώμα.
Καθηλωμένος στη γη ο άνθρωπος τη δύναμη του απ΄αυτή την αντλεί, όπως συμβόλισε ο μυθικός Ανταίος. Κανείς δε νίκησε ποτέ τον γίγαντα εφόσον πατούσε στη γη. Όταν τον σήκωσαν μετέωρο νικήθηκε.
Η άλλη όψη είναι η άυλη, είναι η ψυχή.
Όλη η ανθρωποκεντρική φιλοσοφία και η Ψυχολογία στις αρχές του περασμένου αιώνα σκοπό έχουν να ερμηνεύσουν την έννοια ψυχή.
Η λέξη παράγεται από το ρήμα ψύχω της αρχαίας ελληνικής, που σημαίνει φυσώ, πνέω.
Κατά τον Αριστοτέλη η ψυχή είναι πνοή, πνεύμα, με τα οποία διανοούμαστε και αισθανόμαστε τον υπάρχοντα κόσμο. Είναι η συνείδηση. Τέτοια πνοή έχουν και τα ζώα, όχι όμως πνεύμα και συνείδηση. Αυτή η πνοή εξέρχεται από το σώμα με το θάνατο.
Διαχρονικά όμως ο άνθρωπος θέλει την ψυχή..
.... να μη καταστρέφεται, αλλά να εξακολουθεί να υπάρχει και να φτερουγίζει ψηλά, ελεύθερη και γαλήνια. Παγίδα της ψυχής χαρακτηρίζει η Βίβλος το σώμα. Κάποτε η παγίδα σπάζει και η ψυχή απελευθερώνεται.
Νοσταλγός και οραματιστής μιας ανοίκειας πτήσης ο άνθρωπος πέρα από τους φυσικούς νόμους, με τη φαντασία του έβαλε φτερά σε λογής –λογής όντα και τα ξαμόλησε σε σφαίρες υπερβατικές. Πτερόεντες θεοί και δαίμονες φτεροκοπούν τόσο στην αρχαία ελληνική, όσο και στη χριστιανική φαντασία. Φτερωτός ο Ερμής, ο Έρως, ο Πόθος. Φτερωτοί οι άνεμοι, φτερωτοί οι Άγγελοι και οι Αρχάγγελοι. Υπάρξεις καλόγνωμες ή καταστροφικές για τον άνθρωπο κατακλύζουν τη φαντασία του.
Μα του ανθρώπινου κορμιού το πέταγμα δεν ήταν μπορετό. Κάθε φορά που συνθλίβεται στην καθημερινότητα ο άνθρωπος ζηλεύει το φτερωτό πουλί και πονεμένα εκφράζεται γι΄αυτό πρώτα μέσα από τον τραγικό Σοφοκλή: Γενοίμην αετός υψιπέτας=να γινόμουν αετός να πέταγα ψηλά) κι ύστερα μέσα από το λαϊκό τραγούδι: «Νάμουν πουλί να πέταγα να πήγαινα τ΄αψήλου»
Έτσι στη σκέψη των ζωντανών ανθρώπων ειδωλολατρών και χριστιανών η ψυχή σαρκώνεται και μορφοποιείται άλλοτε σαν πουλί, άλλοτε σαν πεταλούδα, ή κάποτε σαν ανθρωπάκι φτερωτό.
Ξεκινώντας από τις φιλολογικές μας ρίζες, από τη θεολογία του Ομήρου βλέπομε την αντίληψη για το πέταγμα της ψυχής.
Ο θάνατος τόσο του Πατρόκλου όσο και του Έκτορα εκφράζεται με τους στίχους: «Ψυχή δε εκ ρεθέων πταμένη, Αιδόσδε βεβήκει=η ψυχή αφού πέταξε από το σώμα προς τον Άδη είχε πάει».
Το πέταγμα της ψυχής το βρίσκομε σε πλείστα αρχαιοελληνικά και λατινικά κείμενα με κορυφαία τα κείμενα του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη.
Σε πρωτοχριστιανικό κείμενο αναφέρεται ότι η ψυχή έχει εικόνα και μορφή ομοιάζουσα «τω αγγέλω». Στο κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο «οι άνθρωποι εν γαρ τη αναστάσει ως άγγελοι Θεού εισί»
.Η δοξασία για το πέταγμα της ψυχής περνά στα χριστιανικά κείμενα του Δ΄αιώνα. Ο Γρηγόριος ο Θεολόγος σε επίγραμμα του για τη μητέρα του Νόννα γράφει: «Ψυχήν πτερόεσσα προς ουρανόν ήλυθε Νόννας (= έφυγε προς τον ουρανό η φτερωτή ψυχή της Νόννας».
Η σύγχρονη λογοτεχνία ελληνική και ξένη στηρίζεται σε χριστιανικές και ελληνικές παραδόσεις και παρουσιάζει κι αυτή την ψυχή φτερωτή και ανάλαφρη. Γράφει ο Δ. Σολωμός «ἁλαφρανέβασμα η ψυχή, βαρύ κατέβα η σάρκα» και ο Παλαμάς στο Δωδεκάλογο του Γύφτου:
«Ω ψυχή παραδαρμένη από το κρίμα
μη έχοντας πιο κάτω άλλο σκαλί
να κατρακυλήσεις στου κακού τη σκάλα
θα αισθανθείς να σου φυτρώνουν ω χαρά
τα φτερά τα πρωτινά σου τα μεγάλα»
Ο Δάντης στη Θεία Κωμωδία γράφει: Καταλαβαίνετε πως είμαστε σκουλήκια κάμπιες προορισμένοι να σχηματίσομε πεταλούδα αγγελική»
Και ο Γκαίτε στο Φάουστ:
«Αυτή η ψυχούλα ,η ψυχή με τα φτερά
τη μαδώ και γίνεται σκουλήκι»
Τόσο κατά τον Πλάτωνα όσο και κατά το Χριστιανισμό ο άνθρωπος από το γήινο κόσμο μεταβαίνει στων κόσμο των ιδεών, τον κόσμο της τελειότητας τον ταυτισμένο με το θείο, στον κόσμο των ψυχών. Γι΄αυτό στη χριστιανική σκέψη δεν υπάρχει η έννοια θάνατος ,αλλά η έννοια μετάστασις και στο λεξιλόγιο του χριστιανού η λέξη νεκροταφείο αντικαθίσταται από τη λέξη κοιμητήριο.
Όλα τα παραπάνω μαζί με το «προσδοκώ ανάσταση νεκρών» ίσως απαλύνουν κάπως την παγερή αίσθηση του θανάτου, οσάκις αυτός αγγίζει τον άνθρωπο.
Με το πέταγμα της ψυχής η ζωή γίνεται αιώνια και στην αιωνιότητα σταγόνες είμαστε κι εμείς, αλλά όχι μόνο εμείς.
Με την έννοια αυτή ο άνθρωπος δεν παραλείπει ποτέ να θυμάται τους κεκοιμημένους. Σπονδές, αναθήματα, σήματα, επιτύμβια, επιγραφές, προσφορές, λουλούδια, άσβηστο καντηλάκι, θυμίαμα, κερί, ανακουφίζουν τον πόνο των ζωντανών για τις ψυχές που έφυγαν και πέταξαν στον ουρανό.
Οι ψυχές των αγαπημένων προσώπων μας φτερουγίζουν γύρω μας, μας συντροφεύουν στην καθημερινότητα σαν ανάμνηση, μας ορμηνεύουν ,μας παραπονούνται, μας επιτάσσουν. Έτσι αφού είναι πάντα στη σκέψη μας δεν πεθαίνουν ποτέ, είναι αιωνία η μνήμη.
Η εκκλησία μας δεν παραλείπει σε καμιά ακολουθία να μνημονεύσει υπέρ των ψυχών των κεκοιμημένων.
Επίσημα έχει αφιερώσει στις ψυχές το Σάββατο της Πεντηκοστής.
Το Σάββατο των ψυχών: προπατόρων πάππων προπάππων, γονέων, αδελφών, διδασκάλων και αναδόχων. Το Ψυχοσάββατο.
Σήμερα είναι το Σάββατο το αφιερωμένο στις ψυχές, το Σάββατο της Πεντηκοστής ή αλλιώς το Ψυχοσάββατο
Υλική η μια όψη της ανθρώπινης υπόστασης, το χωματένιο σώμα.
Καθηλωμένος στη γη ο άνθρωπος τη δύναμη του απ΄αυτή την αντλεί, όπως συμβόλισε ο μυθικός Ανταίος. Κανείς δε νίκησε ποτέ τον γίγαντα εφόσον πατούσε στη γη. Όταν τον σήκωσαν μετέωρο νικήθηκε.
Η άλλη όψη είναι η άυλη, είναι η ψυχή.
Όλη η ανθρωποκεντρική φιλοσοφία και η Ψυχολογία στις αρχές του περασμένου αιώνα σκοπό έχουν να ερμηνεύσουν την έννοια ψυχή.
Η λέξη παράγεται από το ρήμα ψύχω της αρχαίας ελληνικής, που σημαίνει φυσώ, πνέω.
Κατά τον Αριστοτέλη η ψυχή είναι πνοή, πνεύμα, με τα οποία διανοούμαστε και αισθανόμαστε τον υπάρχοντα κόσμο. Είναι η συνείδηση. Τέτοια πνοή έχουν και τα ζώα, όχι όμως πνεύμα και συνείδηση. Αυτή η πνοή εξέρχεται από το σώμα με το θάνατο.
Διαχρονικά όμως ο άνθρωπος θέλει την ψυχή..
.... να μη καταστρέφεται, αλλά να εξακολουθεί να υπάρχει και να φτερουγίζει ψηλά, ελεύθερη και γαλήνια. Παγίδα της ψυχής χαρακτηρίζει η Βίβλος το σώμα. Κάποτε η παγίδα σπάζει και η ψυχή απελευθερώνεται.
Νοσταλγός και οραματιστής μιας ανοίκειας πτήσης ο άνθρωπος πέρα από τους φυσικούς νόμους, με τη φαντασία του έβαλε φτερά σε λογής –λογής όντα και τα ξαμόλησε σε σφαίρες υπερβατικές. Πτερόεντες θεοί και δαίμονες φτεροκοπούν τόσο στην αρχαία ελληνική, όσο και στη χριστιανική φαντασία. Φτερωτός ο Ερμής, ο Έρως, ο Πόθος. Φτερωτοί οι άνεμοι, φτερωτοί οι Άγγελοι και οι Αρχάγγελοι. Υπάρξεις καλόγνωμες ή καταστροφικές για τον άνθρωπο κατακλύζουν τη φαντασία του.
Μα του ανθρώπινου κορμιού το πέταγμα δεν ήταν μπορετό. Κάθε φορά που συνθλίβεται στην καθημερινότητα ο άνθρωπος ζηλεύει το φτερωτό πουλί και πονεμένα εκφράζεται γι΄αυτό πρώτα μέσα από τον τραγικό Σοφοκλή: Γενοίμην αετός υψιπέτας=να γινόμουν αετός να πέταγα ψηλά) κι ύστερα μέσα από το λαϊκό τραγούδι: «Νάμουν πουλί να πέταγα να πήγαινα τ΄αψήλου»
Έτσι στη σκέψη των ζωντανών ανθρώπων ειδωλολατρών και χριστιανών η ψυχή σαρκώνεται και μορφοποιείται άλλοτε σαν πουλί, άλλοτε σαν πεταλούδα, ή κάποτε σαν ανθρωπάκι φτερωτό.
Ξεκινώντας από τις φιλολογικές μας ρίζες, από τη θεολογία του Ομήρου βλέπομε την αντίληψη για το πέταγμα της ψυχής.
Ο θάνατος τόσο του Πατρόκλου όσο και του Έκτορα εκφράζεται με τους στίχους: «Ψυχή δε εκ ρεθέων πταμένη, Αιδόσδε βεβήκει=η ψυχή αφού πέταξε από το σώμα προς τον Άδη είχε πάει».
Το πέταγμα της ψυχής το βρίσκομε σε πλείστα αρχαιοελληνικά και λατινικά κείμενα με κορυφαία τα κείμενα του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη.
Σε πρωτοχριστιανικό κείμενο αναφέρεται ότι η ψυχή έχει εικόνα και μορφή ομοιάζουσα «τω αγγέλω». Στο κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο «οι άνθρωποι εν γαρ τη αναστάσει ως άγγελοι Θεού εισί»
.Η δοξασία για το πέταγμα της ψυχής περνά στα χριστιανικά κείμενα του Δ΄αιώνα. Ο Γρηγόριος ο Θεολόγος σε επίγραμμα του για τη μητέρα του Νόννα γράφει: «Ψυχήν πτερόεσσα προς ουρανόν ήλυθε Νόννας (= έφυγε προς τον ουρανό η φτερωτή ψυχή της Νόννας».
Η σύγχρονη λογοτεχνία ελληνική και ξένη στηρίζεται σε χριστιανικές και ελληνικές παραδόσεις και παρουσιάζει κι αυτή την ψυχή φτερωτή και ανάλαφρη. Γράφει ο Δ. Σολωμός «ἁλαφρανέβασμα η ψυχή, βαρύ κατέβα η σάρκα» και ο Παλαμάς στο Δωδεκάλογο του Γύφτου:
«Ω ψυχή παραδαρμένη από το κρίμα
μη έχοντας πιο κάτω άλλο σκαλί
να κατρακυλήσεις στου κακού τη σκάλα
θα αισθανθείς να σου φυτρώνουν ω χαρά
τα φτερά τα πρωτινά σου τα μεγάλα»
Ο Δάντης στη Θεία Κωμωδία γράφει: Καταλαβαίνετε πως είμαστε σκουλήκια κάμπιες προορισμένοι να σχηματίσομε πεταλούδα αγγελική»
Και ο Γκαίτε στο Φάουστ:
«Αυτή η ψυχούλα ,η ψυχή με τα φτερά
τη μαδώ και γίνεται σκουλήκι»
Τόσο κατά τον Πλάτωνα όσο και κατά το Χριστιανισμό ο άνθρωπος από το γήινο κόσμο μεταβαίνει στων κόσμο των ιδεών, τον κόσμο της τελειότητας τον ταυτισμένο με το θείο, στον κόσμο των ψυχών. Γι΄αυτό στη χριστιανική σκέψη δεν υπάρχει η έννοια θάνατος ,αλλά η έννοια μετάστασις και στο λεξιλόγιο του χριστιανού η λέξη νεκροταφείο αντικαθίσταται από τη λέξη κοιμητήριο.
Όλα τα παραπάνω μαζί με το «προσδοκώ ανάσταση νεκρών» ίσως απαλύνουν κάπως την παγερή αίσθηση του θανάτου, οσάκις αυτός αγγίζει τον άνθρωπο.
Με το πέταγμα της ψυχής η ζωή γίνεται αιώνια και στην αιωνιότητα σταγόνες είμαστε κι εμείς, αλλά όχι μόνο εμείς.
Με την έννοια αυτή ο άνθρωπος δεν παραλείπει ποτέ να θυμάται τους κεκοιμημένους. Σπονδές, αναθήματα, σήματα, επιτύμβια, επιγραφές, προσφορές, λουλούδια, άσβηστο καντηλάκι, θυμίαμα, κερί, ανακουφίζουν τον πόνο των ζωντανών για τις ψυχές που έφυγαν και πέταξαν στον ουρανό.
Οι ψυχές των αγαπημένων προσώπων μας φτερουγίζουν γύρω μας, μας συντροφεύουν στην καθημερινότητα σαν ανάμνηση, μας ορμηνεύουν ,μας παραπονούνται, μας επιτάσσουν. Έτσι αφού είναι πάντα στη σκέψη μας δεν πεθαίνουν ποτέ, είναι αιωνία η μνήμη.
Η εκκλησία μας δεν παραλείπει σε καμιά ακολουθία να μνημονεύσει υπέρ των ψυχών των κεκοιμημένων.
Επίσημα έχει αφιερώσει στις ψυχές το Σάββατο της Πεντηκοστής.
Το Σάββατο των ψυχών: προπατόρων πάππων προπάππων, γονέων, αδελφών, διδασκάλων και αναδόχων. Το Ψυχοσάββατο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου