ΤΟ ΚΟΙΝΟ ΤΩΝ ΚΡΗΤΑΙΕΩΝ

Ελληνιστική περίοδος (330-69 π.Χ.)
Την περίοδο αυτή συνεχίστηκαν οι εμφύλιοι πόλεμοι με συνεχή ανάμιξη τρίτων στα εσωτερικά του νησιού. Κατά τον Πολύβιο, η Κνωσός και η Γόρτυς υπέταξαν την κεντρική Κρήτη, εκτός από τη Λύκτο, την οποία κατέλαβαν τελικά το 220 π.Χ. με την βοήθεια 1.000 Αιτωλών μαχητών. Η πόλη όμως ανοικοδομήθηκε με τη βοήθεια των Σπαρτιατών. Την ίδια εποχή οι Πολυρρήνιοι, οι Λαππαίοι και οι σύμμαχοί τους ζήτησαν τη βοήθεια του Φίλιππου Ε΄ και των Αχαιών και με την επικουρία τους απέκλεισαν τις συμμαχικές πόλεις της Κνωσού. Έτσι οι Κρήτες πολεμούσαν μεταξύ τους μέσα και έξω από το νησί τους. Το 201 π.Χ. ξέσπασε νέος εμφύλιος πόλεμος μεταξύ των κρητικών πόλεων και επικράτησε αναρχία με αποτέλεσμα οι Κίλικες πειρατές χρησιμοποιώντας τα λιμάνια που τους πρόσφεραν οι απόβλητοι των πολιτειών, να ενοχλούν την Ρώμη στη Σύγκλητο της οποίας έδωσαν την ευκαιρία να επέμβει στα εσωτερικά του νησιού. Το 172 π.Χ στη σύγκρουση Γόρτυνας- Κυδωνίας, η δεύτερη ζήτησε τη βοήθεια του Ευμένη Β΄ της Περγάμου. Κατά τους ελληνιστικούς χρόνους, παρατηρείται σταδιακή πρόοδος των δημοκρατικών θεσμών σε όλες τις πόλεις. Η δύναμη των κόσμων μειώθηκε, ενώ η ισχύς της εκκλησίας του δήμου και της βουλής ενδυναμώθηκε. Παράλληλα, εμφανίστηκαν τάσεις για συγκρότηση ευρύτερων ενώσεων γειτονικών πόλεων. Οι πιο χαρακτηριστικές είναι η ένωση των Ορέων στη νοτιοδυτική Κρήτη (τέλη 4ου π.Χ. αιώνα) και το κοινό των Κρηταιέων, που ιδρύθηκε στα μέσα του 3ου π.Χ. με πρωτοβουλία της Γόρτυνας. Στο κοινό αυτό μετείχαν, όπως μας πληροφορεί επιγραφή που διασώζει το κείμενο της συνθήκης, οι πόλεις Γόρτυς, Κνωσός, Φαιστός, Λύττος, Ραύκος, Ιεράπυτνα, Ελεύθερνα, Άπτερα, Πολυρρηνία, Σύβριτα, Λάππα, Αξός, Πριανσός, Αλλαρία, Αρκάδες, Κεραία, Πραισός, Λατώ, Βιάννος, Μάλλα, Ερώνος, Χερσόνησος, Απολλωνία, Έλυρος, Υρτακίνα, Ελτυνία, Ανώπολις, Αραδήν, Ιστρών και Τάρρα, ενώ δεν συμμετείχαν οι Φαλάσαρνα, Ολούς και Ίτανος και η Κυδωνία. Το κοινό των Κρηταιέων εξέδιδε απλώς τιμητικά ψηφίσματα, παραχωρούσε τίτλους ασυλίας και προξενίας και διατύπωνε ευχές. Τα πιο σημαντικά δείγματα των χρόνων αυτών είναι τα άφθονα νομίσματα που εξακολούθησαν να κόβουν οι πόλεις και οι επιγραφές των συνθηκών- συμμαχιών μεταξύ των διαφόρων συνασπισμών. Μάλιστα αυτά αποτελούν πολύ συχνά, τα μόνα στοιχεία που μαρτυρούν την ύπαρξη πόλεων που δεν αναφέρουν άλλες πηγές.