ΕΝΑ ΚΡΗΤΙΚΟ ΧΩΡΙΟ ΣΤΗΝ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ

Παλιό ψαροχώρι, εκτείνεται κατά μήκος μιας όμορφης αμμουδιάς και κατοικείται από ιδιαίτερα φιλόξενους κατοίκους. Αυτό γράφει η ταμπέλα στην είσοδο της πόλης του Τολού!! Το Τολό πρωτοκατοικήθηκε πριν 177 χρόνια από διασκορπισμένους Κρητικούς της Πελοποννήσου, αλλά και πρόσφυγες που προσπαθούσαν να σωθούν από την επιχείρηση εκκαθάρισης του Τούρκου κατακτητή κατά την Επανάσταση του 1831. Μετά την απελευθέρωση της Κρήτης, οι πρόσφυγες που παρέμειναν στην περιοχή, δημιούργησαν ένα μικρό γραφικό ψαροχώρι στο ίδιο σημείο.Έτσι το 1834, με Βασιλικό Διάταγμα μια πόλη ιδρύεται στο λιμάνι του Τολού που ονομάζεται Μίνωα από τον Βασιλιά Όθωνα, ο οποίος είχε τότε την έδρα του στην πρωτεύουσα του νεοσύστατου Ελληνικού κράτους στο Ναύπλιο, με ψήφισμα της 13ης (25) Μαρτίου 1831 στο οποίο ανέφερε: “Το έθνος χρεωστεί να προμηθεύσει στους Έλληνες όσοι, πολεμούντες υπέρ των δικαίων του, έχασαν τας εστίας των, τα δυνατά μέσα δια να ημπορέσουν να αποκατασταθούν εις το νέον Κράτος”.
Επίσης με τον αριθμ. 16951 Β.Δ. της 13ης (25) Οκτωβρίου 1834  παραχωρούσε ένα μικρό σπίτι στο Τολό αξίας όχι περισσότερο από 300 δρχ., γεωργικό κλήρο 30-50 στρεμμάτων γης, ανάλογα με τα μέλη της οικογένειάς τους, ένα βόδι και τ’ απαραίτητα γεωργικά εργαλεία για να την καλλιεργούν.
Η γη όμως που τους παραχωρήθηκε ήταν άγονη και για να ζήσουν στράφηκαν προς την αλιεία. Έτσι δημιουργήθηκε το πασίγνωστο ψαροχώρι. Η θάλασσα του Αργολικού κόλπου, λόγω της διαμόρφωσής της είχε άφθονα ψάρια.
Η Μινώα αποτέλεσε αργότερα δήμο, στον οποίο προσαρτήθηκαν και άλλοι οικισμοί της περιοχής όπως τα Ίρια, το Αυγό, το Σουληνάρι, ένα τμήμα του οικισμού της Ασίνης κ.α. Ο Δήμος Μινώας πήρε τ’ όνομά του από το βασιλιά της Κνωσού της Κρήτης Μίνωα. Κατατάχθηκε στην Γ’ Κατηγορία και είχε έδρα του το Τολό. Αριθμούσε τότε 1053 κατοίκους και ο κάθε δημότης του ονομαζόταν Μινώος. Είχε σφραγίδα που έφερε κυκλοτερώς τις λέξεις “ΒΑΣΙΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ” και εντός του κύκλου τις λέξεις “ΔΗΜΟΣ ΜΙΝΩΑΣ”. Η σφραγίδα είχε καθιερωθεί με Β.Δ. της 13ης (25) Οκτωβρίου 1834. Ο δήμος λειτούργησε αρκετά χρόνια κι ύστερα καταργήθηκε με την αλλαγή της νέας διοικητικής οργάνωσης του Κράτους. Το 1998 με τη δημιουργία των Καποδιστριακών Δήμων το Τολό εντάχθηκε στο δήμο Ασίνης, προς τιμή της γνωστής από τον Όμηρο αρχαίας πόλης Ασίνης, που βρίσκεται δίπλα στο Τολό
Οι κάτοικοι του ΤΟΛΟ είναι σχεδόν όλοι Κρητικοί, απόγονοι Κρητών μισθοφόρων του Μοροζίνη, κρητών προσφύγων και απόγονοι Κρητών καπεταναίων.
Ανάμεσα στους Κρητικούς υπάρχουν και Κισσαμίτες. Συναντάς μάλιστα στον κεντρικό δρόμο το όνομα Σκαλίδης που είναι εγγονός του Γενικού Αρχηγού Κισάμου, αείμνηστου Αναγνώστη Σκαλίδη.

Μάλιστα στην κεντρική πλατεία του χωριού που λέγεται πλατεία Μποτζάκη προς τιμή της δασκάλας Αγνής Μποτζάκη, το 1997 στήθηκε μνημείο για τους Κρήτες αποίκους!!!
Στην επιγραφή χαράκτηκαν:
Τιμής ένεκεν στον Κρητικό αγωνιστή
Οι Απόγονοι Κρητών αποίκων Τολού Οκτώμβρης 1997
Και μια μαντινάδα..

Θε μου και νάταν μπορετό

να γιάερνα στην Κρήτη

να έβλεπα να θώρουνε

το πατρικό μου σπίτι!!!