Η ΠΕΜΠΤΙΟΥΣΑ ΤΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ ΤΗΣ ΚΙΣΑΜΟΥ

Ο Κισαμίτης βάδισε αγέρωχος το δρόμο της παράδοσης, χρόνια τώρα και με εφόδια τις εμπειρίες και τα μαρτύρια του εδημιούργησε πράματα θαυμαστά. Πρωτόγονος και ευγενικός, ποτέ δεν θαύμασε ούτε επηρεάστηκε από ξενόφερτα πράγματα. Τα έργα του έχουν πάθος και ομορφιά.

Την άνοιξη του 1930 ο Ισπανός ποιητής Federico Garcia Lorca έδωσε μια διάλεξη στην Κούβα για το Duende.
Κατά τον ποιητή Duende είναι στη ζωή και στις πράξεις μας η μυστηριακή εκείνη δύναμη που μας δεσπόζει και μας εμπνέει με πάθος και δημιουργία και που εκφράζεται με χίλιες μορφές και προτάσεις και που είναι πάλη και όχι αφηρημένη έννοια, είναι στιγμή δημιουργίας, δεν βρίσκεται στο λαρύγγι, αλλά ανεβαίνει από τις γυμνές πατούσες των ποδιών μας, δεν είναι ικανότητα, αλλά αληθινή ζωντανή μορφή, αίμα, αρχαία κουλτούρα, είναι το άγιο πνεύμα του λαού, καίει τις φλέβες σαν κοπανιστό γυαλί, εξαντλεί, μεγαλουργεί.
Την είδα αυτήν την δύναμη από μικρός στην Κίσαμο, υπάρχει στη μουσική της παράδοσης, είναι διαρκώς παρούσα στη ζωή του Κισαμίτη, μυστηριακή, δαιμόνια, δημιουργική όπως πάντα.
Θα την συναντήσουμε:
α: Στο μεγαλόπρεπο και επιβλητικό ριζίτικο τραγούδι
β: Στη μελωδία των Κισαμίτικων συρτών και στο πάθος που αυτή αναδίδει.
γ: Στην ασκητική, αλήτικη μορφή του Νικολή του Τζέγκα και τα τραγούδια που του' λεγαν οι νεράιδες της Γραμβούσας
δ: Στο παίξιμο του βιολιού και του λαούτου
ε: Στην αποθέωση του χορού. Ο Κισαμίτικος συρτός είναι ιερή ώρα, είναι ώρα χρέους
στ: Στο φιλότιμο του Κισαμίτη να τρέχει πάντα κοντά σε λύπες και χαρές. Αλλά και τους παλαιούς πρωτομάστορες, όπως τους ονόμασαν, μορφές γλυκές και άγιες, λεβέντες, κραταιά δοξάρια βιολιστών που ήχησαν στην Κίσαμο, από τον Κιόρο ως τον Κουνέλη, απο τον μαύρο ως τον Ναύτη και γλυκύτατα λαγούτα από τους Κουτσουρέληδες ως τον Μανόλη τον Καρτσώνη.
Το Κισαμίτικο Duende ανεβαίνει ψηλά. Γίνεται άνεμος δυνατός και σαρώνει την ακινησία, οδηγεί σε μια επίμονη αναζήτηση καινούργιων και ανυποψίαστων τόνων. Ένας άνεμος που μυρίζει φρεσκοκομμένο χόρτο και αναγγέλλει το αιώνιο βάπτισμα νιογέννητων πραγμάτων.

Μόνο εκείνος π΄αγαπά    
μπορεί να το πιστέψει
πως της αγάπης ο καημός
τη σταματά τη σκέψη


Σαν το μαγκανοπήγαδο
τούτος ο κόσμος μοιάζει
που όντε γεμίσει ο γεις κουβάς
ο παραπάνω αδειάζει

Ο τόπος λιάζει όντε γελάς
κι όντε δακρύζεις βρέχει
κι όντε ξανοίγεις χαμηλά
η μέρα φως δεν έχει.

Από το βιβλίο του Στέλιου Γιακουμάκη
Η ΜΟΥΣΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΗΣ ΚΙΣΑΜΟΥ