ΤΑ ΓΥΑΛΙΝΑ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ ΣΤΗ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΚΡΗΤΗ

Της αρχαιολόγου κ. Βέρα Κλώντζα -Γιάκλοβα.

Το γυαλί στην Κρήτη
Το γυαλί στην Κρήτη είναι πολύ ξεχωριστή πηγή. Η παράδοση της παραγωγής του είναι μεν μακρά (από τη μινωική περίοδο), αλλά σχεδόν καθόλου χαρτογραφημένη. Από τα αρχαιολογικά συμφραζόμενα φαίνεται πως πρόκειται για υλικό αρκετά πολύτιμο και το βρίσκουμε βασικά σε αριστοκρατικό ή εκκλησιαστικό περιβάλλον. Μέχρι σήμερα δεν ασχολήθηκε κανείς συστηματικά με το γυαλί της Κρήτης. Εγώ πήρα την απόφαση να ασχοληθώ, μετά από το δεύτερο χρόνο της ανασκαφής στον Πρινιάτικο Πύργο Καλού Χωριού, όπου μέχρι σήμερα έχουμε περίπου 400 ευρήματα γυαλιού, βασικά από τη βυζαντινή περίοδο, αλλά και από την ελληνιστική, ρωμαϊκή περίοδο, την βενετσιάνικη και ύστερες περιόδους. Η συλλογή μας είναι ήδη από τις πλουσιότερες στην Ελλάδα.

Η Περίοδος της Ενετοκρατίας
Η ιστορική αυτή περίοδος της Κρήτης διαρκούσε πάνω από τέσσερις αιώνες. Θα περιμέναμε περισσότερες πληροφορίες - ιστορικές, αρχαιολογικές, εικονογραφικές- για το γυαλί. Όμως αρχαιολογικά ευρήματα υπάρχουν ελάχιστα. Αφού δεν έχουμε αρκετές αρχαιολογικές πηγές, ας δούμε, τι λένε οι γραπτές πηγές:
Στη Δημοκρατία της Βενετίας στο πρώτο μισό του 14ου αιώνα λόγω οικονομικής κρίσης πολλοί υαλοποιοί αναγκαστήκανε να φύγουν από την Βενετία και κάποιοι από αυτούς ήρθαν και στην Κρήτη, στο Ηράκλειο. Τα καταγραμμένα αυτά στοιχεία μας πληροφορούν έμμεσα πως στην Κρήτη υπήρχε παραγωγή γυαλιού.

Το γυαλί στις τοιχογραφίες της Παναγίας Κεράς στην Κριτσά
Σημαντικά είναι τα γυάλινα σκεύη που απεικονίζονται στις τοιχογραφίες της Παναγίας Κεράς της Κριτσάς.

Επισκεφτήκαμε την εκκλησία το καλοκαίρι το 2007 για αυτοψία και βρήκαμε αρκετές τοιχογραφίες με απεικονισμένα γυάλινα αγγεία. Όλα τα γυάλινα σκεύη είναι ζωγραφισμένα εντελώς ρεαλιστικά, τα γνωρίζουμε από αρχαιολογικά συμφραζόμενα, αλλά δυστυχώς, αν εξαιρέσουμε τα απλά κύπελλα και απλά μπουκάλια, δεν φαίνεται να είναι από την Κρήτη. Τα κύπελλα με την επικολλημένη διακόσμηση ήταν πολύ δημοφιλή ποτήρια στη βόρεια Ιταλία και στην ευρύτερη κεντρική και δυτική Ευρώπη. Ο ζωγράφος ο οποίος τα σχεδίασε στην Κερά πρέπει να γνώριζε καλά τα σκεύη. Μέχρι και το χαρακτηριστικό πρασινωπό χρώμα είχε προσέξει και το είχε πετύχει.

Το γυαλί στον Βενετο-τουρκικό πόλεμο

Το γυαλί είχε χρησιμοποιηθεί σαν στρατιωτικό υλικό στη μάχη του Χάνδακα το 1669 και πρόκειται για παγκόσμια αποκλειστικότητα. Πρόκειται για γυάλινα βόλια για κανόνια! Λόγω της πολιορκίας και έπειτα της έλλειψης προμηθειών, φτιαχνόταν βόλια από φυσητό γυαλί. Οι σφαίρες αυτές ήταν γεμάτες με μπαρούτι. Έχουν βρεθεί ολόκληρες ή θρύψαλα από σκασμένες. Προφανώς αυτές οι γυάλινες σφαίρες δεν μπορούσαν να ανατρέψουν την αναλογία δυνάμεων ανάμεσα στον οθωμανικό στόλο και την άμυνα των Ενετών στο οχυρωμένο  Ηράκλειο. Αλλά πάλι, αυτές οι προσπάθειες να αντισταθούν οι Βενετσιάνοι στους Οθωμανούς μας δείχνουν πως στο Χάνδακα έπρεπε να υπάρχει οργανωμένη υαλοποιία. Κάποιοι έπρεπε να έχουν τη δυνατότητα να επεξεργάζονται σχετικά μεγάλες ποσότητες γυαλώματος, να συλλέγουν προφανώς ανακυκλώσιμο υλικό, να έχουν καλές τεχνογνωσίες…»

Ιστορική και Λαογραφική Εταιρία Νομού Λασιθίου