Γράφει ο Μανώλης Κουφάκης*
Οι δύο όψεις της Ελληνικής Αρχαιότητας
Συμβαίνει συχνά πολλοί, αν όχι οι περισσότεροι, από αυτούς που προσεγγίζουν και γοητεύονται από την ομορφιά του λόγου και τη λεπτότητα του στοχασμού των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων, να μην υποψιάζονται πως αυτό που αγάπησαν είναι μια όψη αυτού που λέμε Ελληνική Αρχαιότητα.
Πέραν από το τεράστιο κομμάτι της αρχαίας κληρονομιάς που χάθηκε, αυτή που έφθασε σ’ εμάς, μας παραδόθηκε ακρωτηριασμένη, παρεξηγημένη και παραμορφωμένη από τις γενεές που μεσολάβησαν. Αυτό πρέπει να αποδοθεί στο κλίμα που διαμόρφωσαν οι επίγονοι του Μεγάλου Αλεξάνδρου, στο μυστικό θεοκρατικό πνεύμα που κυριάρχησε και στην επικράτηση εν τέλει της ιδεαλιστικής φιλοσοφίας, πράγματα που καθόρισαν τη μονόπλευρη επιλογή και αξιολόγηση του θησαυρού των Αρχαίων.
Ο Πλάτων και ο Επίκουρος είναι δύο πόλοι της συναισθηματικής και διανοητικής ζωής του ανθρώπου. Είναι και οι δύο γνήσιοι Αθηναίοι κορυφαίοι φιλόσοφοι. Στο πρόσωπό τους πήραν την ολοκληρωμένη διαμόρφωσή τους οι δύο αντίθετες τάσεις της φιλοσοφίας, η ιδεαλιστική και η υλιστική.
Ανάμεσα στην Αρχαιότητα και τις μέρες μας μεσολάβησαν οι Ελληνιστικοί χρόνοι, οι χρόνοι της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, ο Μεσαίωνας, η Αναγέννηση, για να φθάσουμε στην αστική δημοκρατία και ...
...τη βιομηχανική επανάσταση. Σε όλη αυτή τη μακρόχρονη διαδρομή οι άνθρωποι είδαν και αγάπησαν τη θρησκευτική και μυθική πλευρά της Αρχαιότητας. Ηταν επόμενο, λοιπόν, να βρεθούν κοντά στον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη, αφού ακριβώς τη θρησκεία και τον μύθο αξιοποίησε συνθετικά και με ευφυΐα ο Πλάτωνας για να αναπτύξει την ιδεαλιστική του φιλοσοφία, ο δε Αριστοτέλης της έδωσε τη διδακτική μορφή. Αυτό διευκολύνθηκε ακόμα περισσότερο από την αποδοχή που έτυχε ο Πλάτωνας από τον Χριστιανισμό προκειμένου αυτός να γίνει ελκυστικότερος, αφού έτσι συνδυάζεται η χριστιανική ηθική με την ελληνική φιλοκαλία.
Ο Επίκουρος στάθηκε απέναντι σε όλα αυτά. Στάθηκε αντίθετος στις αντιλήψεις που ερχόταν από τη μυθοπλασία παλαιότερων καιρών, από τον Πυθαγόρα και τους Ελεάτες, αλλά και από το αρρωστημένο κλίμα της εποχής του (4ος αιώνας π.Χ.), που είχε διαμορφωθεί μετά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο, τη Μακεδονική κυριαρχία και αυτά που ακολούθησαν τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Από τη θέση που πήρε ο Επίκουρος διακήρυξε την αγάπη για τη ζωή και τα γήινα αγαθά, την εμπιστοσύνη στο λογικό, την πίστη πως ο άνθρωπος μπορεί να εξηγήσει όσα γίνονται γύρω του γιατί συμβαίνουν από φυσικά αίτια, την πεποίθηση ότι ο άνθρωπος μπορεί να εξυψώσει την υλική του ζωή και να εξασφαλίσει την ευτυχία του.
Με τέτοιες θέσεις, η φιλοσοφία του Επίκουρου συνάντησε σφοδρή αντίδραση στα Ελληνιστικά χρόνια και αργότερα. Παρ’ όλα αυτά όμως, οι σχολές και οι κοινότητες της Επικούρειας φιλοσοφίας προσέλκυσαν εκατοντάδες χιλιάδες οπαδούς και άντεξαν πάνω από 600 χρόνια.
Δεν είναι στις προθέσεις της στήλης, με τα σχετικά θέματα που θα καταπιαστεί, να εξυμνήσει τον Επίκουρο και τη φιλοσοφία του. Αντίθετα, παραθέτει απόψεις σοβαρών μελετητών του και θέλει απλά να επισημάνει ότι υπάρχει και αυτή η οπτική γωνία για να δούμε τα πράγματα και τη ζωή. Ενας άλλος τρόπος σκέψης, μια άλλη φιλοσοφία που αξίζει να γνωρίσει κανείς, ιδιαίτερα σκεπτόμενος ότι, αν αυτή είχε επικρατήσει στη Δύση, η ζωή μας θα ήταν εντελώς διαφορετική από αυτήν που γνωρίζουμε και ζούμε σήμερα.
(*)Δρ μηχανικός
Σημ.: Πηγή της στήλης σήμερα ήταν το βιβλίο του καθηγητή Χ. Θεοδωρίδη, ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ – Η αληθινή όψη του Αρχαίου Κόσμου, εκδόσεις ΕΣΤΙΑ, Αθήνα, 1999.
Οι δύο όψεις της Ελληνικής Αρχαιότητας
Συμβαίνει συχνά πολλοί, αν όχι οι περισσότεροι, από αυτούς που προσεγγίζουν και γοητεύονται από την ομορφιά του λόγου και τη λεπτότητα του στοχασμού των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων, να μην υποψιάζονται πως αυτό που αγάπησαν είναι μια όψη αυτού που λέμε Ελληνική Αρχαιότητα.Πέραν από το τεράστιο κομμάτι της αρχαίας κληρονομιάς που χάθηκε, αυτή που έφθασε σ’ εμάς, μας παραδόθηκε ακρωτηριασμένη, παρεξηγημένη και παραμορφωμένη από τις γενεές που μεσολάβησαν. Αυτό πρέπει να αποδοθεί στο κλίμα που διαμόρφωσαν οι επίγονοι του Μεγάλου Αλεξάνδρου, στο μυστικό θεοκρατικό πνεύμα που κυριάρχησε και στην επικράτηση εν τέλει της ιδεαλιστικής φιλοσοφίας, πράγματα που καθόρισαν τη μονόπλευρη επιλογή και αξιολόγηση του θησαυρού των Αρχαίων.
Ο Πλάτων και ο Επίκουρος είναι δύο πόλοι της συναισθηματικής και διανοητικής ζωής του ανθρώπου. Είναι και οι δύο γνήσιοι Αθηναίοι κορυφαίοι φιλόσοφοι. Στο πρόσωπό τους πήραν την ολοκληρωμένη διαμόρφωσή τους οι δύο αντίθετες τάσεις της φιλοσοφίας, η ιδεαλιστική και η υλιστική.
Ανάμεσα στην Αρχαιότητα και τις μέρες μας μεσολάβησαν οι Ελληνιστικοί χρόνοι, οι χρόνοι της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, ο Μεσαίωνας, η Αναγέννηση, για να φθάσουμε στην αστική δημοκρατία και ...
...τη βιομηχανική επανάσταση. Σε όλη αυτή τη μακρόχρονη διαδρομή οι άνθρωποι είδαν και αγάπησαν τη θρησκευτική και μυθική πλευρά της Αρχαιότητας. Ηταν επόμενο, λοιπόν, να βρεθούν κοντά στον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη, αφού ακριβώς τη θρησκεία και τον μύθο αξιοποίησε συνθετικά και με ευφυΐα ο Πλάτωνας για να αναπτύξει την ιδεαλιστική του φιλοσοφία, ο δε Αριστοτέλης της έδωσε τη διδακτική μορφή. Αυτό διευκολύνθηκε ακόμα περισσότερο από την αποδοχή που έτυχε ο Πλάτωνας από τον Χριστιανισμό προκειμένου αυτός να γίνει ελκυστικότερος, αφού έτσι συνδυάζεται η χριστιανική ηθική με την ελληνική φιλοκαλία.
Ο Επίκουρος στάθηκε απέναντι σε όλα αυτά. Στάθηκε αντίθετος στις αντιλήψεις που ερχόταν από τη μυθοπλασία παλαιότερων καιρών, από τον Πυθαγόρα και τους Ελεάτες, αλλά και από το αρρωστημένο κλίμα της εποχής του (4ος αιώνας π.Χ.), που είχε διαμορφωθεί μετά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο, τη Μακεδονική κυριαρχία και αυτά που ακολούθησαν τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Από τη θέση που πήρε ο Επίκουρος διακήρυξε την αγάπη για τη ζωή και τα γήινα αγαθά, την εμπιστοσύνη στο λογικό, την πίστη πως ο άνθρωπος μπορεί να εξηγήσει όσα γίνονται γύρω του γιατί συμβαίνουν από φυσικά αίτια, την πεποίθηση ότι ο άνθρωπος μπορεί να εξυψώσει την υλική του ζωή και να εξασφαλίσει την ευτυχία του.
Με τέτοιες θέσεις, η φιλοσοφία του Επίκουρου συνάντησε σφοδρή αντίδραση στα Ελληνιστικά χρόνια και αργότερα. Παρ’ όλα αυτά όμως, οι σχολές και οι κοινότητες της Επικούρειας φιλοσοφίας προσέλκυσαν εκατοντάδες χιλιάδες οπαδούς και άντεξαν πάνω από 600 χρόνια.
Δεν είναι στις προθέσεις της στήλης, με τα σχετικά θέματα που θα καταπιαστεί, να εξυμνήσει τον Επίκουρο και τη φιλοσοφία του. Αντίθετα, παραθέτει απόψεις σοβαρών μελετητών του και θέλει απλά να επισημάνει ότι υπάρχει και αυτή η οπτική γωνία για να δούμε τα πράγματα και τη ζωή. Ενας άλλος τρόπος σκέψης, μια άλλη φιλοσοφία που αξίζει να γνωρίσει κανείς, ιδιαίτερα σκεπτόμενος ότι, αν αυτή είχε επικρατήσει στη Δύση, η ζωή μας θα ήταν εντελώς διαφορετική από αυτήν που γνωρίζουμε και ζούμε σήμερα.
(*)Δρ μηχανικός
Σημ.: Πηγή της στήλης σήμερα ήταν το βιβλίο του καθηγητή Χ. Θεοδωρίδη, ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ – Η αληθινή όψη του Αρχαίου Κόσμου, εκδόσεις ΕΣΤΙΑ, Αθήνα, 1999.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου