Γράφει ο Μανώλης Κουφάκης*
Η μεγάλη επιγραφή του Διογένη Οινοανδέα
δηλωτικό του τίτλου της στήλης είναι ότι δεν είναι στις προθέσεις της να απαντήσει στα μεγάλα θέματα της ζωής και της καθημερινότητας του αναγνώστη. Όχι. Έρχεται όμως «όλως επικουρικώς» να του δώσει μια πληροφορία, μια γνώμη, μια άποψη, που ίσως δεν θα ήταν άσχημο να τη γνωρίζει. Ξεκινώντας λοιπόν την πορεία της η στήλη και επειδή βρέθηκε ονομαστικά να… συγγενεύει με έναν μεγάλο της Αρχαιότητας, τον μεγάλο φιλόσοφο Επίκουρο (341 – 270 π.Χ.), θα του αφιερώσει κάποια από τα πρώτα της θέματα.
Ο Επίκουρος υπήρξε ο πολυγραφότερος φιλόσοφος της εποχής του. Είχε συγγράψει έργα τα οποία αναπτύσσονταν σε 300 τόμους (κυλίνδρους), δυστυχώς όμως χάθηκαν.
Οι γνώση της επικούρειας φιλοσοφίας που διαθέτουμε σήμερα προέρχεται κυρίως από έργα μαθητών του. Μια από τις πηγές γνώσης είναι η μεγάλη επιγραφή του επικούρειου Διογένη Οινοανδέα, για την οποία θα πούμε περισσότερα σήμερα.
Το ενδιαφέρον για τη μεγάλη επιγραφή οφείλεται στη θαυμάσια όσο και περίεργη ιδέα που είχε αυτός ο άνθρωπος, στον πλούτο των πληροφοριών που μας δίνει για τη φιλοσοφία του Επίκουρου και ακόμα στο ότι η επεξεργασία του ευρήματος και η άντληση γνώσης συνεχίζεται και στις μέρες μας, ίσως και για πολύ ακόμα.
Η αρχαία ελληνική πόλη Οινόανδα ....
.....ήταν χτισμένη στην ενδοχώρα της Ιωνίας, απέναντι από τη Ρόδο. Τα Οινόανδα ήταν χτισμένα αμφιθεατρικά σε υψόμετρο 1.400 – 1.532 μέτρων, με θέα το οροπέδιο της περιοχής. Κατά τους βυζαντινούς χρόνους, περί το τέλος του 9ου αιώνα μ.Χ., άγνωστο για ποιο ακριβώς λόγο, ερημώθηκαν και με το πέρασμα των αιώνων κατέπεσαν σε ερείπια, τα οποία όμως, καθώς ήταν χτισμένα στην κορυφή, δεν θάφτηκαν κάτω από το χώμα.
Τα ερείπια της πόλης ανακαλύφθηκαν για πρώτη φορά μόλις το 1841 από Άγγλους περιηγητές που τριγυρνούσαν στην περιοχή και μάζευαν αρχαιότητες. Οι περιηγητές τότε διαπίστωσαν ότι όπως κάθε ελληνική πόλη έτσι και τα Οινόανδα διέθεταν ένα ωραίο θέατρο, τεράστιο υδραγωγείο, τείχη, αγορά, λουτρά, μεγάλα κτήρια και πλήθος αγαλμάτων. Δεν ανακάλυψαν όμως το μνημείο που κάνει πραγματικά τα Οινόανδα μοναδικά: ένα υπερφυσικών διαστάσεων βιβλίο στη μέση της αγοράς· ένα βιβλίο ανοιχτό για τον καθένα που θα είχε τη διάθεση να το διαβάσει! Η ανακάλυψή του έγινε στα 1884 από δύο Γάλλους αρχαιολόγους τους Maurice Holleaux και Pierre Paris. Στην πραγματικότητα οι δύο αρχαιολόγοι ανακάλυψαν ανάμεσα στα ερείπια πέντε πέτρες με χαραγμένα επάνω τους αποσπάσματα μιας επιγραφής που προπαγάνδιζε θέσεις του Επίκουρου. Το 1885 βρέθηκαν άλλα 22 κομμάτια και το 1889 ακόμα 38. Η ανακάλυψη ξεσήκωσε μεγάλο ενθουσιασμό στους κύκλους των ακαδημαϊκών· όμως η αποκατάσταση του κειμένου παρέμενε ατελής. Το τεράστιο αυτό έργο της αποκατάστασης των κειμένων ανέλαβαν και έφεραν σε πέρας οι Αυστριακοί επιγραφολόγοι Heberdey και Kalinka, άριστοι γνώστες της αρχαίας ελληνικής, οι οποίοι πήγαν στα Οινόανδα το 1895. Κατά το διάστημα 1969 έως το 1997 ο Martin Ferguson Smith προέβη σε ανακαλύψεις νέων λίθων και συμπλήρωσε την επιγραφή στη μορφή που έχει σήμερα. Αυτές οι προσπάθειες είχαν ως αποτέλεσμα, μεγάλο μέρος του έργου αυτού να δημοσιευθεί και μάλιστα και στη σύγχρονη γλώσσα μας, ώστε να γνωρίσουμε κι εμείς, τις επικούρειες σκέψεις.
Όμως περί τίνος ακριβώς πρόκειται;
Γύρω στα 100 μ.Χ. ζούσε στα Οινόανδα ένας γεροφιλόσοφος ονόματι Διογένης. Ο Διογένης, έχοντας ζήσει μιαν ευτυχισμένη ζωή, στα τελευταία του σκέφτηκε, όπως ο ίδιος γράφει, να αφήσει ένα ωραίο δώρο στους συμπολίτες του και στις μέλλουσες γενιές· κι έκανε κάτι ανεπανάληπτο στα παγκόσμια χρονικά: σε δημόσιο χώρο και πάνω σε επιφάνεια τοίχου ύψους 3,25 μέτρων και μήκους 65 μέτρων, χάραξε την πιο μεγάλη επιγραφή του κόσμου! Ένθερμος οπαδός της επικούρειας φιλοσοφίας, θέλησε οι σκέψεις κι οι συμβουλές του για την απελευθέρωση των ανθρώπων από τους μεταφυσικούς φόβους κι από την κενοδοξία και η προπαγάνδα υπέρ της επικούρειας «Τέχνης του Ζην», να βρίσκονται στη διάθεση του καθενός, για αιώνες μετά τον θάνατό του. Η επιγραφή κάλυπτε έναν τοίχο σε στοά που είχε τοποθετηθεί στο πιο κεντρικό σημείο της πόλης, στην αγορά, ώστε να είναι προσιτή σε όλους τους κατοίκους και επισκέπτες. Η επιγραφή ήταν επιμερισμένη σε ενότητες που πραγματεύονται θέματα της επικούρειας φιλοσοφίας. Στο άνω τμήμα της εμπεριέχει την ενότητα με μια πραγματεία για τα γηρατειά. Αμέσως μετά υπάρχει ενότητα με επιστολές και αξιώματα. Ακολουθεί η ενότητα με τη Φυσική διατριβή, η ενότητα με την Ηθική διατριβή και η ενότητα με τις Κύριες Δόξες. Το κατώτερο τμήμα έως το έδαφος είναι κενό γιατί θα ήταν δύσκολη η ανάγνωσή του. Στην επιγραφή έχουν χρησιμοποιηθεί γραμματοσειρές διαφόρων μεγεθών. Με μεγαλύτερα γράμματα έχουν χαραχθεί οι γραμμές που βρίσκονται στα ανώτερα σημεία, ώστε να είναι ευανάγνωστα.
Πού να φανταστεί όμως ο υπέροχος αυτός Έλληνας ότι θα ήταν δυνατόν να βρεθούν άνθρωποι που θα γκρέμιζαν το έργο του τριακόσια χρόνια μετά τον θάνατό του και θα μετέτρεπαν τα κομμάτια του τοίχου σε οικοδομικά υλικά; Οι ογκόλιθοι του γκρεμισμένου τοίχου που έφερε την επιγραφή του Διογένη μεταφέρθηκαν σε διάφορα σημεία της πόλης και χτίστηκαν μ’ αυτές σπίτια, έγιναν λιθοστρώσεις, τοιχοποιίες κ.λπ. Το ευχάριστο είναι ότι είναι βέβαιο ότι κανένα κομμάτι της επιγραφής δεν έχει μεταφερθεί εκτός Οινοάνδων. Έτσι, λοιπόν, μια ευρείας κλίμακας συστηματική ανασκαφή θα μπορούσε να φέρει στο φως το μεγαλύτερο μέρος της επιγραφής, αν όχι και όλο. Οι προσπάθειες των αρχαιολόγων συνεχίζονται προς αυτή την κατεύθυνση· να πεισθεί το τουρκικό κράτος, να βρεθεί επαρκής χρηματοδότηση, να βρεθεί και να αναστηλωθεί το σύνολο της μεγάλης επιγραφής του Διογένη Οινοανδέα, που αποτελεί θησαυρό της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς.
*Δρ. Μηχανικός
δηλωτικό του τίτλου της στήλης είναι ότι δεν είναι στις προθέσεις της να απαντήσει στα μεγάλα θέματα της ζωής και της καθημερινότητας του αναγνώστη. Όχι. Έρχεται όμως «όλως επικουρικώς» να του δώσει μια πληροφορία, μια γνώμη, μια άποψη, που ίσως δεν θα ήταν άσχημο να τη γνωρίζει. Ξεκινώντας λοιπόν την πορεία της η στήλη και επειδή βρέθηκε ονομαστικά να… συγγενεύει με έναν μεγάλο της Αρχαιότητας, τον μεγάλο φιλόσοφο Επίκουρο (341 – 270 π.Χ.), θα του αφιερώσει κάποια από τα πρώτα της θέματα.
Ο Επίκουρος υπήρξε ο πολυγραφότερος φιλόσοφος της εποχής του. Είχε συγγράψει έργα τα οποία αναπτύσσονταν σε 300 τόμους (κυλίνδρους), δυστυχώς όμως χάθηκαν.
Οι γνώση της επικούρειας φιλοσοφίας που διαθέτουμε σήμερα προέρχεται κυρίως από έργα μαθητών του. Μια από τις πηγές γνώσης είναι η μεγάλη επιγραφή του επικούρειου Διογένη Οινοανδέα, για την οποία θα πούμε περισσότερα σήμερα.
Το ενδιαφέρον για τη μεγάλη επιγραφή οφείλεται στη θαυμάσια όσο και περίεργη ιδέα που είχε αυτός ο άνθρωπος, στον πλούτο των πληροφοριών που μας δίνει για τη φιλοσοφία του Επίκουρου και ακόμα στο ότι η επεξεργασία του ευρήματος και η άντληση γνώσης συνεχίζεται και στις μέρες μας, ίσως και για πολύ ακόμα.
Η αρχαία ελληνική πόλη Οινόανδα ....
.....ήταν χτισμένη στην ενδοχώρα της Ιωνίας, απέναντι από τη Ρόδο. Τα Οινόανδα ήταν χτισμένα αμφιθεατρικά σε υψόμετρο 1.400 – 1.532 μέτρων, με θέα το οροπέδιο της περιοχής. Κατά τους βυζαντινούς χρόνους, περί το τέλος του 9ου αιώνα μ.Χ., άγνωστο για ποιο ακριβώς λόγο, ερημώθηκαν και με το πέρασμα των αιώνων κατέπεσαν σε ερείπια, τα οποία όμως, καθώς ήταν χτισμένα στην κορυφή, δεν θάφτηκαν κάτω από το χώμα.
Τα ερείπια της πόλης ανακαλύφθηκαν για πρώτη φορά μόλις το 1841 από Άγγλους περιηγητές που τριγυρνούσαν στην περιοχή και μάζευαν αρχαιότητες. Οι περιηγητές τότε διαπίστωσαν ότι όπως κάθε ελληνική πόλη έτσι και τα Οινόανδα διέθεταν ένα ωραίο θέατρο, τεράστιο υδραγωγείο, τείχη, αγορά, λουτρά, μεγάλα κτήρια και πλήθος αγαλμάτων. Δεν ανακάλυψαν όμως το μνημείο που κάνει πραγματικά τα Οινόανδα μοναδικά: ένα υπερφυσικών διαστάσεων βιβλίο στη μέση της αγοράς· ένα βιβλίο ανοιχτό για τον καθένα που θα είχε τη διάθεση να το διαβάσει! Η ανακάλυψή του έγινε στα 1884 από δύο Γάλλους αρχαιολόγους τους Maurice Holleaux και Pierre Paris. Στην πραγματικότητα οι δύο αρχαιολόγοι ανακάλυψαν ανάμεσα στα ερείπια πέντε πέτρες με χαραγμένα επάνω τους αποσπάσματα μιας επιγραφής που προπαγάνδιζε θέσεις του Επίκουρου. Το 1885 βρέθηκαν άλλα 22 κομμάτια και το 1889 ακόμα 38. Η ανακάλυψη ξεσήκωσε μεγάλο ενθουσιασμό στους κύκλους των ακαδημαϊκών· όμως η αποκατάσταση του κειμένου παρέμενε ατελής. Το τεράστιο αυτό έργο της αποκατάστασης των κειμένων ανέλαβαν και έφεραν σε πέρας οι Αυστριακοί επιγραφολόγοι Heberdey και Kalinka, άριστοι γνώστες της αρχαίας ελληνικής, οι οποίοι πήγαν στα Οινόανδα το 1895. Κατά το διάστημα 1969 έως το 1997 ο Martin Ferguson Smith προέβη σε ανακαλύψεις νέων λίθων και συμπλήρωσε την επιγραφή στη μορφή που έχει σήμερα. Αυτές οι προσπάθειες είχαν ως αποτέλεσμα, μεγάλο μέρος του έργου αυτού να δημοσιευθεί και μάλιστα και στη σύγχρονη γλώσσα μας, ώστε να γνωρίσουμε κι εμείς, τις επικούρειες σκέψεις.
Όμως περί τίνος ακριβώς πρόκειται;
Γύρω στα 100 μ.Χ. ζούσε στα Οινόανδα ένας γεροφιλόσοφος ονόματι Διογένης. Ο Διογένης, έχοντας ζήσει μιαν ευτυχισμένη ζωή, στα τελευταία του σκέφτηκε, όπως ο ίδιος γράφει, να αφήσει ένα ωραίο δώρο στους συμπολίτες του και στις μέλλουσες γενιές· κι έκανε κάτι ανεπανάληπτο στα παγκόσμια χρονικά: σε δημόσιο χώρο και πάνω σε επιφάνεια τοίχου ύψους 3,25 μέτρων και μήκους 65 μέτρων, χάραξε την πιο μεγάλη επιγραφή του κόσμου! Ένθερμος οπαδός της επικούρειας φιλοσοφίας, θέλησε οι σκέψεις κι οι συμβουλές του για την απελευθέρωση των ανθρώπων από τους μεταφυσικούς φόβους κι από την κενοδοξία και η προπαγάνδα υπέρ της επικούρειας «Τέχνης του Ζην», να βρίσκονται στη διάθεση του καθενός, για αιώνες μετά τον θάνατό του. Η επιγραφή κάλυπτε έναν τοίχο σε στοά που είχε τοποθετηθεί στο πιο κεντρικό σημείο της πόλης, στην αγορά, ώστε να είναι προσιτή σε όλους τους κατοίκους και επισκέπτες. Η επιγραφή ήταν επιμερισμένη σε ενότητες που πραγματεύονται θέματα της επικούρειας φιλοσοφίας. Στο άνω τμήμα της εμπεριέχει την ενότητα με μια πραγματεία για τα γηρατειά. Αμέσως μετά υπάρχει ενότητα με επιστολές και αξιώματα. Ακολουθεί η ενότητα με τη Φυσική διατριβή, η ενότητα με την Ηθική διατριβή και η ενότητα με τις Κύριες Δόξες. Το κατώτερο τμήμα έως το έδαφος είναι κενό γιατί θα ήταν δύσκολη η ανάγνωσή του. Στην επιγραφή έχουν χρησιμοποιηθεί γραμματοσειρές διαφόρων μεγεθών. Με μεγαλύτερα γράμματα έχουν χαραχθεί οι γραμμές που βρίσκονται στα ανώτερα σημεία, ώστε να είναι ευανάγνωστα.
Πού να φανταστεί όμως ο υπέροχος αυτός Έλληνας ότι θα ήταν δυνατόν να βρεθούν άνθρωποι που θα γκρέμιζαν το έργο του τριακόσια χρόνια μετά τον θάνατό του και θα μετέτρεπαν τα κομμάτια του τοίχου σε οικοδομικά υλικά; Οι ογκόλιθοι του γκρεμισμένου τοίχου που έφερε την επιγραφή του Διογένη μεταφέρθηκαν σε διάφορα σημεία της πόλης και χτίστηκαν μ’ αυτές σπίτια, έγιναν λιθοστρώσεις, τοιχοποιίες κ.λπ. Το ευχάριστο είναι ότι είναι βέβαιο ότι κανένα κομμάτι της επιγραφής δεν έχει μεταφερθεί εκτός Οινοάνδων. Έτσι, λοιπόν, μια ευρείας κλίμακας συστηματική ανασκαφή θα μπορούσε να φέρει στο φως το μεγαλύτερο μέρος της επιγραφής, αν όχι και όλο. Οι προσπάθειες των αρχαιολόγων συνεχίζονται προς αυτή την κατεύθυνση· να πεισθεί το τουρκικό κράτος, να βρεθεί επαρκής χρηματοδότηση, να βρεθεί και να αναστηλωθεί το σύνολο της μεγάλης επιγραφής του Διογένη Οινοανδέα, που αποτελεί θησαυρό της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς.
*Δρ. Μηχανικός
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου