Η ΔΙΑΨΕΥΣΗ ΤΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ

 Καιρός να χτυπηθεί το πελατειακό κράτος που εκτρέφει η αποκέντρωση

Γράφει ο Νίκος Χριστοδουλάκης

Τις προηγούμενες δεκαετίες η έννοια της αποκέντρωσης είχε αποκτήσει μυθικές διαστάσεις στην Ελλάδα, καθώς πολλοί είχαν πιστέψει ότι η γεωγραφική απομάκρυνση από το λεγόμενο συγκεντρωτικό κράτος των Αθηνών προσέδιδε αυτομάτως στην τοπική εξουσία διαφάνεια, δημοκρατικότητα και αποτελεσματικότητα, και μάλιστα όλα αυτά «δίπλα στον πολίτη». Η πιο καταστροφική επιλογή ήταν να διατίθενται σταθερά μερίδια των κρατικών εσόδων στους δήμους και τις νομαρχίες χωρίς να συμμετέχουν στη συλλογή τους και ταυτόχρονα να τους παρέχεται ελευθερία για το πώς τα διαθέτουν χωρίς αναλυτικό κεντρικό οικονομικό έλεγχο. Οι κατά καιρούς απόπειρες να θεσπιστούν περιορισμοί και διπλογραφικά συστήματα προϋπολογισμών κατακεραυνώθηκαν μήπως έτσι θιγεί το νεοπαγές και ενθουσιώδες αυτοδιοικητικό φρόνημα.

Η κοινή γνώμη άναυδη παρακολουθεί σήμερα πόσο ασύστολα εκμεταλλεύθηκαν αυτές τις δυνατότητες αρκετοί τοπικοί άρχοντες επινοώντας στρατιές «τυφλών» για να τους δίνουν επιδόματα, πληθώρα μέσων επικοινωνίας για να προβάλλονται οι ίδιοι, δήθεν αναπτυξιακές επιχειρήσεις για να πληρώνουν τα στελέχη τους και - αναπόφευκτα - τεράστια ελλείμματα για να επιβαρύνουν τους άλλους. Σε άλλες περιπτώσεις, η Αυτοδιοίκηση για να στεριώσει την απήχησή της σε τοπικές μάζες διόρισε ακόμη και πάμπλουτους ποδοσφαιριστές ως δήθεν κηπουρούς, στερώντας έτσι τις διαθέσιμες θέσεις εργασίας από πραγματικούς ανέργους και τους δημότες από τις πραγματικές υπηρεσίες που θα έπρεπε να έχουν. Αναμφίβολα υπήρξαν και πολλές έντιμες εξαιρέσεις που αντιστάθηκαν στη .............. σαγήνη της διασπάθισης, δεν στάθηκαν όμως αρκετές για να κυριαρχήσουν οι δικές τους πρακτικές. Για παράδειγμα, εκτός από την τιμητική εξαίρεση Καμίνη, οι δημοτικές αρχές μέχρι τώρα δεν τόλμησαν να απολύσουν τις πελατειακές αργομισθίες, αν όχι για ηθικούς λόγους, τουλάχιστον για να εξοικονομήσουν μερικά κονδύλια μέσα στην κρίση.

Ενα άλλο χαρακτηριστικό της ελληνικής Αυτοδιοίκησης είναι ότι μεγάλο μέρος των αξιωματούχων που εκλέγονται σε δήμους και περιφέρειες είναι ήδη στελέχη της κεντρικής δημόσιας διοίκησης και των ΔΕΚΟ, από εκπαιδευτικοί και εφοριακοί έως νοσοκομειακοί και κρατικοί συνδικαλιστές και μάλιστα στην ίδια ακριβώς περιφέρεια. Μια τέτοια σύνθεση όχι μόνο δεν έχει συντελέσει στην απαλλαγή του πολίτη από το συγκεντρωτικό κράτος, αλλά συχνά έχει ενισχύσει τις πελατειακές πτυχές και τις αδιαφανείς μεσολαβήσεις από αυτούς που ήδη ήξεραν πώς δουλεύει το «σύστημα».

Για να αντιμετωπιστούν τα φαινόμενα της πελατειακής και σπάταλης διαχείρισης δεν χρειάζονται άλλα ευχολόγια για το «βάθεμα της Αυτοδιοίκησης», αλλά τρία απλά πράγματα: θέσπιση τακτικών κεντρικών ελέγχων, συγκεντρωτικές διασταυρώσεις και άμεση υπαγωγή όλων ανεξαιρέτως των δημοτικών δαπανών στην Ενιαία Αρχή Πληρωμής του υπουργείου Οικονομικών. Τεχνικά και τα τρία είναι πολύ εύκολα και δεν αλλοιώνουν καμία ουσιαστική τοπική αρμοδιότητα. Εάν για παράδειγμα γίνονταν εθνικές διασταυρώσεις των τοπικών επιτροπών αναπηρίας, οι «τυφλοί» της Ζακύνθου θα βρίσκονταν αναλογικά πιο πολλοί από την καταστροφή στο Μποπάλ της Ινδίας και θα αφύπνιζαν τους εθελοτυφλούντες. Εάν οι αμοιβές στις στελεχάρες των δημοτικών επιχειρήσεων καταβάλλονταν κεντρικά, θα έβγαζε μάτι η σκανδαλώδης υπεροχή τους ακόμη και σε σύγκριση με τις πιο προνομιούχες ΔΕΚΟ. Ολες οι δημοτικές επιχειρήσεις θα μπορούσαν να ενοποιηθούν σε εθνική κλίμακα για να έχουν καλύτερη τεχνογνωσία και λιγότερο προσωπικό, και έτσι τα έργα που κάνουν θα έμπαιναν όλα μαζί σε έναν εθνικό πίνακα επενδύσεων για να φανεί αμέσως το υπέρογκο κόστος των περισσότερων και η διαβολεμένη σύμπτωση ανάθεσης στους ίδιους και τους ίδιους εργολάβους.

Παράλληλα χρειάζονται κανόνες που δεν επιτρέπουν τη διεκδίκηση αξιωμάτων στην ίδια περιοχή όπου ασκούν κρατικές αρμοδιότητες οι υποψήφιοι, γιατί θα μπουν στον πειρασμό να τις αξιοποιήσουν για τη στενότερη εξυπηρέτηση των ψηφοφόρων τους. Ο «Καλλικράτης» θα μπορούσε να είναι μια αφορμή για τη γενικότερη αναδιάρθρωση της Αυτοδιοίκησης, μέχρι τώρα όμως ελάχιστα βήματα έχουν γίνει. Οι πελατειακές πρακτικές δεν έχουν εκλείψει προκαλώντας διαρκώς νέες δαπάνες, τις οποίες θα κληθεί φυσικά να καλύψει το κεντρικό κράτος. Δηλαδή οι πραγματικά φορολογούμενοι, τους οποίους ως γνωστόν όλοι αγαπούν και θαυμάζουν, αρκεί να μη διαμαρτύρονται.

Ο Νίκος Χριστοδουλάκης είναι καθηγητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο και πρώην υπουργός. Πρόσφατα εκδόθηκε από τις Εκδ. Πόλις το βιβλίο του «Σώζεται ο Τιτανικός; Από το Μνημόνιο, ξανά στην Ανάπτυξη».