Η σχετικά πρόσφατη (31-10-2024) επίσκεψη του Γερμανού προέδρου στη μαρτυρική Κάνδανο, ανέσυρε πάλι από την ιστορική μας μνήμη τα αδιανόητα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας που διαπράχθηκαν κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο·και μοιραία ξαναθέτει το ερώτημα: πώς έφτασαν οι άνθρωποι σε αυτή την αποκτήνωση;
Μέσα από το βιβλίο «Οι ρίζες της Ναζιστικής βίας», του καθηγητή Enzo Traverso, προσπάθησα να παρακολουθήσω το φαινόμενο της ανελέητης βίας, την κορύφωση του οποίου ο Ευρωπαϊκός κόσμος έζησε «μέσα στο σπίτι του» κατά τη διάρκεια του πολέμου αυτού.
Δεν είναι φυσικά στις προθέσεις μου να ελαφρύνω το άγος που βαρύνει τη Γερμανία για το αιματοκύλισμα του κόσμου, όμως πιστεύω ότι για να καταλάβουμε πώς ο άνθρωπος έφθασε σε αυτό το έσχατο σκαλί, θα πρέπει να εξετάσουμε το φαινόμενο της βίας από πολύ πιο παλιά, όπου και όπως αυτό εκδηλώθηκε.
Οι Ευρωπαίοι είχαν ξεκινήσει τους αποικισμούς των άλλων ηπείρων από πολύ παλιά και τους κορύφωσαν με τους ιμπεριαλιστικούς πολέμους του 19ου αιώνα. Απ’ αυτούς τους επεκτατικούς πολέμους μόνο η Πρωσία (Γερμανία) είχε μείνει εκτός. Η Πορτογαλία, η Ισπανία, η Μεγάλη Βρετανία, η Γαλλία, η Ιταλία, η Ολλανδία, το Βέλγιο, είχαν οικοδομήσει τις υπερπόντιες αυτοκρατορίες τους πάνω στη λογική ότι: «Ο μη ευρωπαϊκός χώρος ήταν χωρίς κυρίους, απολίτιστος ή ημιπολιτισμένος, έδαφος προς αποικισμό, αντικείμενο κατάκτησης για τις ευρωπαϊκές δυνάμεις. Οι αυτόχθονες κατοικούσαν αλλά δεν κατείχαν τη γη. Είχαν την προσωρινή επικαρπία και βρίσκονταν εκεί, απλώς περιμένοντας να αντικατασταθούν από τους Ευρωπαίους, τους νόμιμους ιδιοκτήτες». Τα γραπτά των θεωρητικών των ιμπεριαλιστικών αποικισμών του 19ου αιώνα, διαπνέονταν από τον κοινωνικό δαρβινισμό (την άποψη δηλαδή ότι η φυσική επιλογή ισχύει και στις ανθρώπινες κοινωνίες και ότι η καταλληλότερη επιβιώνει τελικά), αλλά και από τον ευγονισμό, την ιατρική ανθρωπολογία και τη φυλετική βιολογία. Και όλα αυτά, οι Ευρωπαίοι αποικιοκράτες τα εφάρμοσαν στις αποικίες. Στη δυτική κουλτούρα του 19ου αιώνα, αποικιοκρατία, εκπολιτιστική αποστολή, δικαίωμα κατάκτησης και πρακτικές εξόντωσης ήταν συχνά συνώνυμα. Οι υπερπόντιες αποικίες λειτούργησαν ως ο «ζωτικός χώρος» των ευρωπαϊκών ιμπεριαλιστικών χωρών. Η ιδέα λοιπόν του «ζωτικού χώρου» (Lebensraum) που αποτέλεσε κεντρικό σημείο της πολιτικής του Χίτλερ, δεν ήταν καινούρια. Μόνο που τώρα, με τον όψιμο ιμπεριαλιστικό του πόλεμο, στρέφονταν κατά ευρωπαϊκών χωρών. Θέλησε να δημιουργήσει «ζωτικό χώρο» για τη Γερμανία σε βάρος των Σλάβων, τους οποίους θεωρούσε κατώτερους, «υπανθρώπους» και «φυλετικά ανεπιθύμητους».
Οι Εβραίοι ενσάρκωναν από αιώνες την εικόνα της ετερότητας μέσα στο δυτικό κόσμο.
Για τους ναζιστές ήταν ο «άλλος» του δυτικού κόσμου. Το ανάλογο, κατά τους ιμπεριαλιστικούς πολέμους του 19ου αιώνα και παλαιότερα, ήταν ο ιθαγενής, ο «άλλος» του αποικισμένου κόσμου. Δοκίμασε και αυτός ανάλογη μοίρα. Βέβαια, όπως είναι γνωστό, η δυσανεξία των ναζί στην ετερότητα επεκτάθηκε και σε άλλες ομάδες του πληθυσμού, όπως οι Τσιγγάνοι, οι Σλάβοι, οι έγχρωμοι, οι ψυχικά ασθενείς, οι ανάπηροι, οι ομοφυλόφιλοι, οι αντιφασίστες κ.ά. Έδιναν σ’ αυτούς τον χαρακτηρισμό του «υπανθρώπου», έννοια βασική της ναζιστικής ιδεολογίας και χαρακτήριζαν τις ζωές τους σαν «ζωές ανάξιες να βιωθούν». Ένας επί πλέον λόγος που οι Εβραίοι έγιναν στόχος του ναζιστικού πολέμου ήταν η ακλόνητη πίστη του Χίτλερ ότι οι Εβραίοι κατείχαν την εξουσία στη Σοβιετική Ένωση (σημαντικότατου τμήματος του επιδιωκόμενου ζωτικού χώρου), καθώς και ότι αποτελούσαν τον εγκέφαλο του διεθνούς κομουνιστικού κινήματος. Όλοι οι παραπάνω λοιπόν, έγιναν στόχος του ναζιστικού πολέμου. Ενός πολέμου που επεδίωκε συγχρόνως την κατάκτηση και την εξόντωση (πολιτική και φυλετική) με ακραία βία και ωμότητα. Μεθόδους δοκιμασμένες ήδη από τις προαναφερθείσες ιμπεριαλιστικές χώρες, στις άλλες ηπείρους.
Εξ άλλου, επειδή το ναζιστικό καθεστώς εξελίχθηκε σε μια βιομηχανία θανάτου, έχει ενδιαφέρον να δούμε πώς εξελίχθηκαν και οι πρακτικές του θανάτου. Ήδη από τη Γαλλική Επανάσταση, με την καθιέρωση της γκιλοτίνας ως τρόπου εκτέλεσης, αποστασιοποιήθηκε ο δήμιος από τον μελλοθάνατο. Τώρα πλέον, ο φόνος εκτελείτο από ένα άψυχο εργαλείο και ο δήμιος, από κοσμικός βραχίονας μιας ελέω Θεού εξουσίας, μετατρέπονταν σε τεχνικό ή σε εργάτη της συσκευής. Αναφέρω την περίπτωση της γκιλοτίνας επειδή μ’ αυτήν η βιομηχανική επανάσταση μπαίνει στο χώρο της θανατικής ποινής. Η μηχανοποιημένη και σειριοποιημένη εκτέλεση, παύει πλέον να είναι μια τελετουργία της ανθρώπινης οδύνης και γίνεται τεχνολογική μέθοδος θανάτωσης σε αλυσίδα, απρόσωπη, αποτελεσματική, σιωπηλή και γρήγορη.
Ενσωματώνοντας το ναζιστικό καθεστώς την εξέλιξη της τεχνολογίας, έφθασε να δημιουργήσει τα στρατόπεδα συγκέντρωσης ως «εργοστάσια θανάτου» με τους θαλάμους αερίων, τα κρεματόρια, την «εξολόθρευση μέσω της εργασίας» και άλλες «προηγμένες» τεχνικές μαζικής θανάτωσης. Αλλά και τις εξελίξεις της επιστήμης του management ενσωμάτωνε επίσης το καθεστώς σε αυτή τη μακάβρια διαδικασία.
Εφάρμοσε τον τεϊλορισμό, τον καταμερισμό δηλαδή των εργασιών με σκοπό την εξειδίκευση, την ταχύτερη παραγωγή (θανάτων), με όσο το δυνατόν μικρότερο κόστος και μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα. Σα να επρόκειτο, ας πούμε, για ένα εργοστάσιο αυτοκινήτων του Χένρυ Φόρντ!
Ανάλογη ήταν η ενσωμάτωση της τεχνολογίας και στο στρατό. Ήδη από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο η μυθική εικόνα του ήρωα στρατιώτη είχε υποχωρήσει μπροστά στη μαζικότητα του θανάτου που σκορπούσαν τα πολυβόλα, τα φλογοβόλα, τα χημικά όπλα και κάτω από τις ερπύστριες των τανκς και τις βόμβες των αεροπλάνων, που έκαναν την εμφάνισή τους τότε. Ένας βετεράνος του Μεγάλου Πολέμου δήλωνε: «Η μάχη εκ του συστάδην δεν υπάρχει πια. Ο αντίπαλος παραμένει αόρατος. Το τελικό αποτέλεσμα όμως είναι ένας απίστευτα φονικός πόλεμος που διεξάγεται με πλήρη απουσία μίσους».
Αν μετά τα παραπάνω, δούμε αναδρομικά την ιστορική γενεαλογία του ναζισμού, διαπιστώνουμε ότι η Γερμανία του μεσοπολέμου υπήρξε ένα εργαστήρι σύνθεσης στοιχείων όπως ο εθνικισμός, ο ρατσισμός, ο αντισημιτισμός, ο ιμπεριαλισμός, ο αντιμπολσεβικισμός, ο αντιουμανισμός και αντιδιαφωτισμός. Αυτή η μοναδική σύνθεση των στοιχείων της Αντεπανάστασης (της άρνησης δηλαδή των κηρυγμάτων του Διαφωτισμού και των επιτευγμάτων της Γαλλικής Επανάστασης), συνάντησε την τεχνολογική εξέλιξη του πολέμου και έδωσε ένα πλατύ σύνολο τρόπων κυριαρχίας και εξόντωσης, που είχαν ήδη δοκιμαστεί ξεχωριστά κατά τη νεότερη δυτική ιστορία.
Εδώ, κατά τη γνώμη μου, είναι η μεγάλη ευθύνη της Γερμανίας. Το ότι οι πιο πάνω αντεπαναστατικές ιδέες και η βία εμφανίστηκαν εδώ κι εκεί μέσα στην ευρωπαϊκή ιστορία, δεν σημαίνει ότι νομοτελειακά θα έπρεπε η Γερμανία να γίνει το χωνευτήρι όλων αυτών και τελικά να δώσει αυτή την έκρηξη μεγατόνων βίας. Μια έκρηξη που διέρρηξε τον ιστορικό ιστό, την αίσθηση, δηλαδή, πρωταρχικής αλληλεγγύης, που αποτελεί το υπόστρωμα των ανθρώπινων σχέσεων και επιτρέπει στους ανθρώπους να αναγνωρίζονται ως τέτοιοι.
Οι Γερμανοί, σαν λαός, δεν μπορούν να ισχυριστούν ότι παραπλανήθηκαν. Ο Χίτλερ, με το βιβλίο του «Ο Αγών μου», δημοσίευσε προκαταβολικά ένα πλήρες σχέδιο εκείνων που είχε σκοπό να πραγματοποιήσει. Το σχέδιο αυτό βρήκε γόνιμο έδαφος στη γερμανική σκέψη, η οποία φαίνεται να κυριαρχείται από το Λόγο (την εφαρμογή, δηλαδή, της λογικής για την αναζήτηση της αλήθειας). Ένα Λόγο, ωστόσο, τόσο άκαμπτο και δογματικό που καταλήγει να γίνεται καταστροφικός. Στο βιβλίο του Μάκη Ανδρονόπουλου «Το γερμανικό σύνδρομο», βρίσκουμε το εξής: «Οι Γερμανοί διακρίνονται από το έντονο πάθος, με το οποίο αφοσιώνονται σε διάφορες ιδέες, και προσπαθούν να τις μετατρέψουν σε πραγματικότητες. Τα μεγαλύτερα επιτεύγματά τους, οι πιο καταστροφικές αποτυχίες τους, η τραγική πολιτική τους ιστορία διαπνέονται εξ ολοκλήρου από αυτόν το επικίνδυνο ιδεαλισμό. Αν οι περισσότεροι από εμάς είμαστε θύματα των περιστάσεων, μπορεί κανείς να πει ότι ο γερμανικός λαός ως σύνολο είναι έρμαιο των ιδεών».
Ο γερμανικός ψυχισμός διακρίνεται διαχρονικά από μια ακόρεστη θέληση για αναγνώριση της δύναμης του Γερμανικού έθνους. Όσο αυτό δεν συμβαίνει, ο Γερμανικός λαός το βιώνει ως «εκκρεμότητα» που συχνά τον οδηγεί σε απώλεια του αυτοελέγχου, ακραία επιθετικότητα κατά πάντων και εν τέλει και κατά του ίδιου του τού εαυτού. Αναρωτιέται ο Ανδρονόπουλος για τα μνημεία του Ολοκαυτώματος στο Βερολίνο και αλλού στη Γερμανία, τι άραγε να συμβολίζουν; Την καταισχύνη και τη μεταμέλεια των Γερμανών ή μήπως πρόκειται για ένα ξόρκι, για να αποδιώχνουν τον ακραίο εαυτό τους, όποτε αυτός βγαίνει στην επιφάνεια; Μεγάλη και συλλογική η ευθύνη των Γερμανών.
Ο πρώην πρωθυπουργός της Βαυαρίας Φράντς Γιόζεφ Στράους, δήλωνε το 1975: «Έχουμε γίνει το οικονομικά ισχυρότερο κράτος της Κεντρικής Ευρώπης. Μπροστά στα ταμεία μας περιμένουν στην ουρά οι πρώην νικητές. Όλοι είναι χρεωμένοι σε μας».
Κατά την πρόσφατη οικονομική κρίση, οι Γερμανοί της Μέρκελ και του Σόϊμπλε, του πενθύμισαν πολύ έντονα σε όλους τους Ευρωπαίους και ιδιαίτερα σκληρά σ’ εμάς. Δεν είναι όμως μόνον αυτό. Στα χρόνια που μεσολάβησαν η Γερμανία εξοπλίστηκε και πρόσφατα -με αφορμή τον πόλεμο στην Ουκρανία- ο Γερμανός καγκελάριος Όλαφ Σολτς ανακοίνωσε εξοπλιστικό πρόγραμμα-μαμούθ 100 δισεκατομμυρίων ευρώ για τις γερμανικές ένοπλες δυνάμεις. Ίσως, καλό θα είναι οι Ευρωπαίοι να προσέχουν!
Πάντως δεν θα πρέπει να μας διαφεύγει ότι οι αποικιακοί πόλεμοι του 19ου αιώνα, και οι Παγκόσμιοι Πόλεμοι του 20ου , καθώς και οι περισσότεροι από τους πολέμους που ζούμε τώρα στον 21ο αιώνα , είναι πόλεμοι του δυτικού πολιτισμού μας. Φαίνεται ότι ο πολιτισμός μας έχει τεράστιο καταστροφικό δυναμικό, το οποίο ενίοτε οι ίδιες οι αντιφάσεις του το αποδεσμεύουν και εν τέλει το στρέφουν εναντίον του!
τ. Δ/ντής ΔΕΔΔΗΕ Α.Ε.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου