Ο ΣΙΔΗΡΟΔΡΟΜΟΣ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ

Το 1908 ο Πεζανός παρουσιάζει την μελέτη του, η οποία ούτε λίγο ούτε πολύ προέβλεπε τα εξής:
1. Κατασκευή σιδηροδρομικού δικτύου πρώτης κατηγορίας (προτεραιότητας) ως εξής:
α. Καστέλλι Κισάμου-Χανιά χλμ 42
β. Χανιά-Ρέθυμνο χλμ 70
γ. Ρέθυμνο-Ηράκλειο χλμ 108 (μέσω Μυλοποτάμου και Αγ. Μύρωνα)
δ. Ηράκλειο-Καστέλλι Πεδιάδος χλμ 39 (μέσω Αρχανών)
ε. Καστέλλι Πεδιάδος-Αγιος Νικόλαος χλμ 57
στ. Καστέλλι Πεδ. - Ινι χλμ 14
ΣΥΝΟΛΟ ΣΙΔ/ΜΩΝ Α ΚΑΤΗΓΟΡΙΑΣ 330 χλμ
2. Κατασκευή σιδηροδρόμων δευτέρας κατηγορίας (προτεραιότητας) ως εξής:
α. Αγ. Νικόλαος-Ιεράπετρα - Σητεία
β. Ινι - Τυμπάκι - Αγ. Βασίλειος -Ρέθυμνο
γ. Διακλάδωση προς Βιάνο
δ. Καστέλλι Κισάμου-Κάνδανος
ΣΥΝΟΛΟ ΣΙΔ/ΜΩΝ ......
......Β ΚΑΤΗΓΟΡΙΑΣ 268 χλμ
ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΜΗΚΟΣ ΣΙΔΗΡΟΔΡΟΜΩΝ ΚΡΗΤΗΣ 598 χλμ
ΚΥΡΙΩΤΕΡΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ
Πλάτος γραμμής: 0,75 m.
Τύπος σιδηροδρόμου: Σιδηρόδρομος τοπικού ενδιαφέροντος με χάραξη εν μέρει τύπου "chemin de fer economique" (στο άκρον της δημόσιας οδού, όπως η γραμμή Πηλίου μεταξύ Βόλου-Ανω Λεχωνίων)
Ελάχιστη ακτίνα καμπυλότητας: 40 m.
Μέγιστη κλίση: 4 %
Σταθμοί Χανίων και Ηρακλείου:κατά κεφαλήν
Συνδέσεις με λιμάνια: Σούδας, Ρεθύμνου, (τότε μελλοντικό) Ηρακλείου, Σητείας
Σιδηροτροχιές: 18 κιλα ανά μέτρο, εννιάμετρες, με σιδερένιους στρωτήρες
Τηλεγραφικό δίκτυο: ναι
Τροχαίο υλικό: 14 ατμάμαξες compound, τύπου Mallet (αρθρωτές), τετραξονικές (σαν αυτές που έχει ο Ανδρέας στο αβατάρ και το σχέδιο που παραθέτει), 30 επιβατάμαξες και 40 φορτάμαξες (όλες με φορεία)
Τελικά η μελέτη αυτή δεν υλοποιήθηκε και προτιμήθηκε η κατασκευή οδικού δικτύου.
Την δεκαετία του '20, ο μηχανικός Σαββάκις πρότεινε ενόψει της από τότε προγραμματιζόμενης διαπλάτυνσης των Θεσσαλικών Σιδηροδρόμων, το υλικό του δικτύου που θα αποξηλωνόταν και καταργούνταν (επιδομή, τροχαίο υλικό, σήματα) να μεταφερθεί στην Κρήτη και να χρησιμοποιηθεί εκεί για κατασκευή σιδηροδρομικού δικτύου μετρικού εύρους, ως εξής:
Ηράκλειο-Αρχάνες-Καστέλλι Πεδ.-Τυμπάκι-ΑΓ. Βασίλειος- Ρούστικα (διακλάδωση προς Ρέθυμνο)-Χανιά-Καστέλλι Κισσάμου και Καστέλλι Πεδιάδος-Αγ. Νικόλαος. Ούτε αυτό υλοποιήθηκε.
Την δεκαετία του '90 εκτός από την πρόταση Ιαπώνων επενδυτών για συνδυασμενη δημιουργία τουριστικών επενδύσεων και σιδηροδρόμου υψηλης ταχύτητας, υπήρξε και πρόταση για δημιουργία σταθμού Διαλογής στο Ηράκλειο και σύνδεσή του μέσω σιδηροδρομικών πορθμείων με την Ιταλία, για προώθηση με βαγόνια ψυγεία (INTERFRIGO) των κρητικών προιόντων, ιδιαίτερα των πρώιμων.
Επίσης έχουν γίνει προτάσεις για τραμ στα Χανιά την εποχή του Ελ. Βενιζέλου και στο Ηράκλειο πρόσφατα, το 2000 (2 γραμμές: Παγκρήτιο Στάδιο-Αεροδρόμιο, Κέντρο-Κνωσσός).
Τελικά ο μόνος σιδηρόδρομος που κατασκευάστηκε και λειτούργησε στην Κρήτη, ήταν η γραμμή Λιμένα Ηρακλείου-Ξηροπόταμου (6 χλμ), δυτικά της πόλης προς την κατεύθυνση Γαζίου. Μάλιστα η γραμμή του, μετρικού πλάτους, σωζόταν έως το 2003 στην παραλία του Ηρακλείου, μπροστά από το παλιό ΞΕΝΙΑ. Ξεκίναγε από τον Κούλε (το ενετικο΄κάστρο) και χρησίμευε για την μεταφορά υλικών για την κατασκευή του τεχνητού λιμένα και του υπήνεμου μώλου Ηρακλείου. Λειτούργησε μεταξύ 1922-1937, με ατμήλατη έλξη και επίπεδες -ανοιχτές φορτάμαξες. Οι ατμάμαξες έφεραν τα ονόματα "Θησέας", "Αριάδνη" και "Μίνως", αγγλικής κατασκευής. Μία απ' αυτές ήταν η περιβόητη "Julia" που είχε λειτουργήσει νωρίτερα στον εμπορικό σιδηρόδρομο της εταιρίας μαρμάρων Διονύσου Αττικής Κηφισιά-Στροφύλι-Διόνυσος που στην ουσία ήταν επέκταση της γραμμής του "θηρίου της Κηφισιάς" (Αθήνα/Πλ. Λαυρίου-Αττική-Κηφισιά των Σιδηροδρόμων Αττικής).
Από τον σιδηρόδρομο του Ηρακλείου Κρήτης ειχαν απομείνει μία σιδερένια γέφυρα που έχει μετατραπεί σε οδική πάνω στον ποταμό Γιόφυρο στα Καμίνια (κοντά στο Παγκρήτιο Στάδιο).Στο λιμάνι του Ηρακλείου ειχε τοποθετηθεί σαν μνημείο μία ατμάμαξα Ζς των ΣΠΑΠ.
George Nathenas