(Ο κατεστημένος άνθρωπος και η καθεστηκυία τάξη)
Μπορεί ο Θεόφραστος, ο Ζαν ντε Λα Μπρυγιέρ ή ο Λασκαράτος να μην περιέλαβαν στους «Χαρακτήρες» τους τον «κατεστημένο άνθρωπο», τον περιέγραψε όμως ο εξαίρετος Μάριος Πλωρίτης σε ένα άρθρο του στην εφημερίδα «Το Βήμα», το 1966.
Γράφει λοιπόν ο Πλωρίτης: «Ο “κατεστημένος” είναι ζώον, τύποις μεν κοινωνικόν, ουσία δε αντικοινωνικόν. Είναι ο άνθρωπος που κατέχει μια θέση στην κοινωνία, στην πολιτεία κλπ., και που όλες του οι ανθρώπινες ιδιότητες – σκέψεις, αισθήματα, πράξεις – δεν υπάρχουν και δεν λειτουργούν παρά για τη διατήρηση αυτής της θέσης. Ακόμα περισσότερο: η πολιτεία και η κοινωνία, οι ιδέες και οι θεσμοί, τα έμψυχα και τα άψυχα, τα λογικά και τα άλογα, πρέπει να υποτάζωνται σ’ συτόν το υψηλό σκοπό, κι αυτόν να υπηρετούν. Δεν έχει σημασία αν η θέση αυτή είναι δημόσια ή ιδιωτική, οικονομική ή πολιτική, διοικητική ή πνευματική. Δεν έχει σημασία αν βρίσκεται στην κορυφή ή στην βάση της όποιας “ιεραρχίας”. Δεν έχει σημασία αν ο “κατεστημένος” την απόκτησε από κληρονομιά, “μέσον”, μόχθο ή και αξία (το σπανιότερο). Σημασία έχει πως την απόκτησε. Σημασία, προπάντων, έχει να την κρατήσει. Και, ξέροντας πως τη δύναμη τη δίνει η ένωση, συνασπίζεται με τους άλλους “κατεστημένους” και σχηματίζουν, όλοι μαζί, το κραταιό και αδιαπέραστο τείχος της “καθεστηκυίας τάξεως”.
Το Τείχος ένα σκοπό έχει: να κατοχυρώσει όσα κατέχει – εξουσίες, προνόμια, δύναμη, κύρος, μέσα (οικονομικά και άλλα), όλα όσα έχει εξασφαλίσει ύστερ’ από χρόνων και χρόνων συστηματικό και αδιάκοπο κορφολόγημα των πάντων».
Σε κάθε εποχή υπάρχει η καθεστηκυία, η άρχουσα, όπως λέμε, τάξη, που σκοπό της έχει να αυγατίζει τα πλούτη, τη δύναμη και την εξουσία της, να συντηρεί και να ορθώνει απαραβίαστο το Τείχος και να αφήνει ευχή και κατάρα στους κληρονόμους της να κάνουν τα ίδια και περισσότερα. Γι’ αυτό και η νοοτροπία και οι πρακτικές κληροδοτούνται και μπορούμε να τις ανιχνεύσουμε γενιές και γενιές μετά.
Για το αφιέρωμά μας έχει ίσως ενδιαφέρον να δούμε πώς ήταν οι σχέσεις της ελληνικής άρχουσας τάξης με τον ξένο παράγοντα, από τις παραμονές της επανάστασης του 1821 μέχρι σήμερα.
Η άρχουσα τάξη πριν την Επανάσταση περιλάμβανε τον ανώτερο κλήρο, τους κοτζαμπάσηδες και τους καραβοκυραίους. Η Φιλική Εταιρεία, όπως είναι γνωστό, ιδρύθηκε το 1814 στην Οδησσό από τους Ξάνθο, Σκουφά, Τσακάλωφ και Αναγνωστόπουλο. Όταν κατά τα έτη 1818 και 1819 θέλησαν να επεκτείνουν τη δράση της Φιλικής Εταιρείας και στον ελλαδικό χώρο (κυρίως στην Πελοπόννησο), βρήκαν σημαντική ανταπόκριση στην άρχουσα τάξη. Πολύ γρήγορα όμως η δράση της Φιλικής Εταιρείας στην Πελοπόννησο αυτονομήθηκε από την μητρική Εταιρεία και ήδη στα πρώτα χρόνια της Επανάστασης έπαψε να παίζει κάποιο ρόλο στον Αγώνα, αφού αυτός είχε περάσει στα χέρια της άρχουσας τάξης.
Με το ξέσπασμα της Επανάστασης, μέσα από τον ξεσηκωμό των σκλαβωμένων, αναδείχθηκαν σε διάφορα μέρη λαϊκοί ηγέτες που, εκτός από το διώξιμο του κατακτητή, είχαν στο μυαλό τους και την κοινωνική διάσταση της Επανάστασης. Να
ελευθερωθούν δηλαδή καθολικά, όχι να παραμείνουν ραγιάδες τώρα πια κάτω από χριστιανό δυνάστη. Τέτοιοι ηγέτες ήταν π.χ. ήταν στην Ύδρα ο Οικονόμου, στην Πάτρα ο Παναγιώτης Καρατζάς, στην Αττική ο Μελέτης Βασιλείου, στην Άνδρο ο Μπαλής και άλλοι που, αργά ή γρήγορα, οι προύχοντες τους έβγαλαν από τη μέση.
Η Ελληνική άρχουσα τάξη διαμορφώθηκε μέσα στο Οθωμανικό καθεστώς ή μάλλον από το Οθωμανικό καθεστώς και ως εκ τούτου έφερε όλα τα χαρακτηριστικά της δομής, της λειτουργίας και της διαφθοράς του. Πέραν τούτων, η πολύχρονη απόλαυση δοτής από τους Οθωμανούς ισχύος και πλούτου έθετε ένα ερωτηματικό για την ακεραιότητα της εθνικής συνείδησης των αρχόντων και των ιεραρχών.
Η άρχουσα τάξη της εποχής της Επανάστασης βρήκε τον καλύτερο εκφραστή της στο πρόσωπο του φαναριώτη Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου. Ο Μαυροκορδάτος εμφανίστηκε αυτόκλητος στο στρατόπεδο του Δημητρίου Υψηλάντη στην Πελοπόννησο, τον οποίο παρακάλεσε να τον δεχτεί. Χωρίς να έχει προσφέρει ούτε αίμα ούτε χρήμα στον αγώνα κατάφερε πολύ γρήγορα να υποσκελίσει τον Υψηλάντη και να γίνει Πρόεδρος του Εκτελεστικού, κάτι δηλαδή σαν πρωθυπουργός της Επανάστασης. Γράφει η Αθηνά Κακούρη: «Ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος ανήκε στο είδος εκείνο των ανθρώπων που δεν θυσιάζουν τον εαυτό τους για να υπηρετήσουν ένα έργο, αλλά θυσιάζουν ανενδοίαστα το έργο όταν η επιτυχία του δεν αφήνει πρωταγωνιστικό ρόλο στον εαυτό τους».
Μαθημένη η άρχουσα τάξη να ζει και να «μεγαλουργεί» κάτω από ένα προστάτη, τον αναζήτησε πάλι από τα πρώτα χρόνια της ανεξαρτησίας με τους πολιτικούς εκπροσώπους της με τη μορφή και την ονομασία των κομμάτων που δημιούργησε: Αγγλικό, Γαλλικό και Ρωσικό. Η νοοτροπία και ανάγκη αυτή της άρχουσας τάξης φαίνεται να είναι διαχρονική και να διατρέχει τη νεότερη ιστορία μας. Ο βρετανός ιστορικός Χιού Σέτον-Γουώτσον, πολύ γνωστός τη δεκαετία του 1950, έγραφε: «Ένα άλλο κακό χαρακτηριστικό του ελληνικού κατεστημένου είναι η ηττοπάθεια. Επειδή συνειδητοποιούν πως η Ελλάδα μπορεί να σωθεί μόνο με εξωτερική βοήθεια, πολλοί Έλληνες σηκώνουν τους ώμους και αποποιούνται τις ευθύνες τους… “Αφήστε τους Αμερικανούς να μας κυβερνήσουν, αν πάει τίποτα στραβά το λάθος είναι δικό τους”, λένε. Αυτοί οι άνθρωποι υπάρχουν και συνήθως συνδυάζουν την ηττοπάθεια με τον ξέφρενο εθνικισμό». Αν το φέρουμε στις μέρες μας, βλέπουμε την έκπληξη της
άρχουσας τάξης και της πολιτικής της εκπροσώπησης, τώρα που ο προστάτης Αμερική δείχνει αναπάντεχα ένα άλλο πρόσωπο.
Ο Καποδίστριας με την ίδρυση, πολύ πριν την Επανάσταση, της Εταιρείας των Φίλων των Μουσών, αλλά και αργότερα σαν Κυβερνήτης, μεριμνούσε για τη δημιουργία νέων κυρίαρχων στρωμάτων, μορφωμένων και πρόθυμων να ακολουθήσουν τον βηματισμό των Ευρωπαίων. Δυστυχώς όμως δεν μπόρεσε. Η ίδια η άρχουσα τάξη της εποχής του φρόντισε να μην προλάβει. Τον δολοφόνησε. Είναι η τάξη που, από της δημιουργίας του, εναγκαλίστηκε το νεόκοπο κράτος τόσο σφιχτά ώστε να μπορεί εύκολα να απομυζά κάθε ικμάδα του. Αυτή διαχειρίστηκε τα δάνεια της Ανεξαρτησίας και τα κατασπατάλησε σε εμφυλίους πολέμους (δάνεια που αποτέλεσαν την πρώτη πράξη της νέας δουλείας), αυτή «απόλαυσε» τα χρήματα του Σχεδίου Μάρσαλ χωρίς να τα διαθέσει σε παραγωγικές και αναπτυξιακές επενδύσεις, όπως ήταν ο προορισμός τους, η ίδια σήμερα καρπούται τα ΕΣΠΑ, υψώνοντας Τείχος αδιαπέραστο σε κάθε άλλο ενδιαφερόμενο. Για να αναφέρω ενδεικτικά τρία μόνο παραδείγματα.
Ένα ακόμα χαρακτηριστικό της ελληνικής άρχουσας τάξης είναι η αντίληψή της ότι «η χώρα είναι κτήμα μας και με όσο λιγότερους τη μοιραζόμαστε, τόσο το καλύτερο»! Πώς αλλιώς να εξηγήσει κανείς τις κατά καιρούς μαζικές «εκδιώξεις» πληθυσμού – πάντοτε του νεότερου και δυναμικότερου – που οργανώνει και προωθεί υπό διάφορες ονομασίες, αιτίες και προσχήματα. Αναφέρομαι στη μαζική μετανάστευση προς Αμερική στα τέλη του 19ου και αρχές 20ου αιώνα, στις «εκκαθαρίσεις» του εμφυλίου και τον συνακόλουθο αναγκαστικό εκπατρισμό της πιο ζωντανής νεολαίας μας, στη μαζική μετανάστευση προς Γερμανία, Αμερική, Αυστραλία, της δεκαετίας του ΄60 (ο τότε αντιπρόεδρος της κυβέρνησης της ΕΡΕ Παναγιώτης Κανελλόπουλος είχε πει: «Η μετανάστευση είναι ευλογία θεού διά τον τόπο»), και βέβαια αναφέρομαι στο
πρόσφατο brain drain. Εκατοντάδες χιλιάδες ευφυέστατοι και καλοσπουδαγμένοι με ελληνικό κόστος νέοι μας έφυγαν για να δουλέψουν και να διαπρέψουν εις την Εσπερία και αλλού. Αλλά ακόμα χειρότερα και τούτο: Ακούμε και διαβάζουμε όλοι μας, και το έχουμε αντιληφθεί πια, ότι το πιο απειλητικό πρόβλημα για το έθνος μας, που έρχεται να προστεθεί σ’ αυτό της μετανάστευσης, είναι το δημογραφικό. Γερνάμε και πεθαίνουμε αλλά δεν γεννάμε. Δεν αυξάνεται ο πληθυσμός· ούτε καν ανανεώνεται. Οι ειδικοί μάς προειδοποιούν ότι προοπτικά βαίνουμε προς εξαφάνιση. Είδατε τους αρμόδιους, δηλαδή την πολιτική εκπροσώπηση της άρχουσας τάξης - που φυσικώ(;) τω λόγω κυβερνά - να κάνουν κάτι;
Να θυμηθούμε πάλι τον Καποδίστρια, που αντιλαμβανόταν ότι η άρχουσα τάξη της εποχής του, στενόμυαλη και εθελόδουλη όπως διαμορφώθηκε μέσα στη σκλαβιά, δεν θα ήταν ικανή να πάει την υπόθεση μακριά, να φθάσει και να συμβαδίσει με τις αντίστοιχες άρχουσες τάξεις της Δύσης. Κι ακόμα χειρότερα, υπήρχε ο κίνδυνος να κληροδοτήσει αυτά τα χαρακτηριστικά και στις επόμενες γενιές αρχόντων. Όπως και έγινε. Χρειαζόταν άλλο πνεύμα, άλλη νοοτροπία. Δεν πρόλαβε όμως, δεν του το επέτρεψε ακριβώς αυτή η νοοτροπία των αρχόντων. Τον σκότωσαν. Και δεν του το συγχώρησαν μέχρι τα σήμερα. Είδατε αγάλματά του και δρόμους κεντρικούς και μεγάλους να έχουν το όνομα του; Αντίθετα, στους βασιλείς και τις βασίλισσες, συνηθέστατα ολετήρες της Ελλάδας, στήσαμε ανδριάντες και ονοματίσαμε πληθωρικά τους κεντρικότερους δρόμους της πρωτεύουσας και των μεγάλων πόλεων. Δεν είναι τυχαίο αυτό. Ήδη στα τρία προηγούμενα άρθρα μας δείξαμε πώς η άρχουσα τάξη που ξεπέρασε χέρι-χέρι με τους ξένους προστάτες εύκολα το Σύνταγμα της Επιδαύρου (που όριζε εκλογή Κυβερνήτη και όχι βασιλιά) και έβγαλε από τη μέση τον Καποδίστρια, έφερε και ξανάφερε βασιλιά επιλογής των ξένων και βάδισαν έκτοτε όλοι μαζί προς τη δόξα των δικών τους συμφερόντων, εργαλειοποιώντας μονότονα και συνεχώς την πατρίδα και τον πατριωτισμό. Και ο απλός λαός, ο «αφελής», ο μόνος που μπορεί να νοιώσει αληθινά αυτές τις έννοιες, βλέπει όλα αυτά τα χρόνια να του κουνούν το δάκτυλο και να τον εγκαλούν, στην καλύτερη περίπτωση, επειδή τάχα «όλοι μαζί τα φάγαμε».
Σε μια τέτοια λοιπόν διαχρονική νοοτροπία και πρακτική εθελοδουλίας της άρχουσας τάξης, αποποίησης ευθυνών και εκχώρησης εξουσίας, μοιάζουν σαν φυσικά, περιστατικά όπως τα παρακάτω:
Το καλοκαίρι του 1825 η Επανάσταση βρισκόταν στο χείλος της αβύσσου εξουθενωμένη από τους εμφύλιους πολέμους και τις στρατιές του Κιουταχή. Τότε ο πρωθυπουργός της Μ. Βρετανίας θεώρησε ότι ήταν η κατάλληλη στιγμή να μετατρέψει την Ελλάδα σε προτεκτοράτο. Μυστικό συνεργάτη είχε τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο. Αυτός κατάφερε να αποσπάσει τις υπογραφές του υπουργικού Συμβουλίου, των βουλευτών, των ιεραρχών και οπλαρχηγών σε κείμενο-αίτημα προς την Μ. Βρετανία, στο οποίο μεταξύ άλλων έγραφε: «Το ελληνικόν έθνος δυνάμει της παρούσης πράξεως θέτει εκουσίως την ιεράν παρακαταθήκην της αυτού ελευθερίας, εθνικής ανεξαρτησίας και της πολιτικής αυτού υπάρξεως, υπό την μοναδικήν υπεράσπισιν της Μ. Βρετανίας».
Στα 1945 ο Π. Κανελλόπουλος, σαν υπουργός Άμυνας, υποδεχόμενος τονΑμερικανό στρατηγό Τζέιμς Βαν Φλιτ, του είπε παρουσιάζοντας το ελληνικό στρατιωτικό άγημα: «Στρατηγέ, ιδού ο στρατός σας».
Αλλά και πρόσφατα, τον Αύγουστο του 2021, ανώτατος πολιτειακός παράγοντας, απευθυνόμενος σε Αμερικανό γερουσιαστή, ακούστηκε να λέει: «Από την Κέρκυρα μέχρι το Καστελόριζο και από την Κρήτη μέχρι την Θράκη, σας παραδίδουμε την Ελλάδα σήμερα στα χέρια σας. Και είμαι σίγουρος πως είναι σε καλά χέρια».
Και αυτά μόνον ενδεικτικά, για το πώς η κρατούσα τάξη στην Ελλάδα βλέπει τον «ξένο παράγοντα». Θα πρέπει όμως να έχουμε υπόψη μας, όπως έχουμε ξαναπεί, ότι η εθελοδουλία του ασθενέστερου συνεπάγεται την υπεροψία και περιφρόνηση του ισχυρότερου, κάτι, που όχι σπάνια πια, αντιμετωπίζουμε στις διεθνείς σχέσεις μας.
π. Δ/ντής ΔΕΔΔΗΕ Α.Ε.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου