ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΟΙ ΣΕ ΔΡΑΣΗ

Το μυθικό λιμάνι της Κνωσού, που κεντρίζει την παγκόσμια φαντασία μέσα από την πλούσια μυθολογία αλλά και την ιστορική και στρατηγική του βαρύτητα στο χώρο της Μεσογείου, βρέθηκε από τον αρχαιολόγο Αντώνη Βασιλάκη στη θέση Κατσαμπάς του Ηρακλείου. Το μείζον αυτό ανασκαφικό γεγονός με διαστάσεις παγκόσμιας σημασίας πραγματοποιήθηκε ακριβώς στην περιοχή την οποία ο διορατικός Άρθουρ Έβανς είχε προσδιορίσει ως «τη λιμενική πόλη της Κνωσού», χωρίς ο ίδιος να πραγματοποιήσει ανασκαφές, όπως τονίζει ο κ. Βασιλάκης.
Συγκεκριμένα, η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στην επιφάνεια νεώρια τεραστίων διαστάσεων για την εποχή εκείνη, που ασφαλώς ήταν η βασικότερη υποδομή για την κατασκευή και συντήρηση των πλοίων της μινωικής θαλάσσιας και αργότερα της μυκηναϊκής αυτοκρατορίας, που είχε κυριαρχήσει επί αιώνες στο χώρο της Μεσογείου.

Ειδικότερα, σε οικόπεδο που περικλείεται από τους δρόμους Δημοκρίτου, Οδυσσέως, Βέντρις και μια πολυκατοικία, από τη δυτική του πλευρά και σε τοποθεσία που βρίσκεται δυτικά της κοιλάδας του ιστορικού ποταμού Καίρατου, ο οποίος διέρχεται σχεδόν δίπλα από το ανάκτορο της Κνωσού και εκβάλλει στο λιμάνι του Ηρακλείου και σε απόσταση 100 μέτρων από την κοίτη του ποταμού, όπως αναφέρει ο κ. Βασιλάκης, «βρέθηκαν τα νεώρια μετά την αφαίρεση των επιφανειακών επιχώσεων που ήταν σχεδόν καθαρή άμμος θάλασσας πάχους περίπου 1,5 μέτρου», με αποτέλεσμα την αποκάλυψη της κάτοψης κτιρίου μνημειακών διαστάσεων.

Αποκαλύφθηκαν έξι παράλληλοι τοίχοι πάχους ενός μέτρου ο καθένας, ισχυρότατης κατασκευής, με άξονα από Βορρά, που βρίσκεται η θάλασσα, προς Νότο, οι οποίοι δημιουργούν έξι παράλληλους ορθογώνιους χώρους σε δύο πτέρυγες. Από τον έκτο χώρο στην ανατολική πλευρά του κτιρίου έχει αποκαλυφθεί μόνο ένα τμήμα του δυτικού τοίχου.

Οι πέντε χώροι έχουν πλάτος έξι μέτρα ο καθένας, μήκος από 21 έως 23 μέτρα μόνο το ορατό μέρος και είναι διαρρυθμισμένοι σε δύο πτέρυγες ή συγκροτήματα, δυτικά και ανατολικά από τον έκτο χώρο, που έχει πλάτος 1,5 μέτρο και πιθανότατα ήταν διάδρομος με κατωφερή κλίση προς Βορρά, ενώ στο νότιο τμήμα του αποτελείται από κλιμακωτά επίπεδα.

Ο εσωτερικός χώρος του κάθε μινωικού νεωρίου υπολογίζεται σε 150 τ.μ. περίπου, ενώ παραμένει άγνωστο προς το παρόν το συνολικό μήκος των μακρών τοίχων, οι οποίοι συνεχίζονται κάτω από τους δρόμους που περικλείεται το οικόπεδο. Σύμφωνα με τον ίδιο αρχαιολόγο όμως ο προσανατολισμός των τοίχων και των άλλων χώρων που βρέθηκαν είναι προς τη θάλασσα και σε απόσταση 150 μέτρων.

Ευρήματα
Ως προς τον πλούτο των ευρημάτων.....

..., στο δυτικό νεώριο και ειδικότερα στον ανατολικό του τοίχο εντοπίστηκε ορθογώνια χτιστή εστία ανέπαφη, στο εσωτερικό της οποίας βρέθηκαν αρκετά μαγειρικά και άλλα χρηστικά αγγεία. Η ανασκαφή στο περιορισμένο τμήμα τού ενός εκ των νεωρίων απέδωσε πλήθος θραυσμάτων, απλά αγγεία διαφόρων μεγεθών και τύπων όπως κύπελλα, πρόχους, αμφορείς, κυρίως ψευδόστομους, τριποδικές μαγειρικές χύτρες, πίθους και άλλα.

Υπήρχαν παράλληλα πήλινα βαρίδια που μάλλον τα χρησιμοποιούσαν στο ψάρεμα, οστέινες και χάλκινες περόνες, καθώς και αξιόλογες ποσότητες πρώτων υλών, όπως πυρήνες οψιανού, στεατίτη και χρωστικές ύλες.

Αυτό που θεωρεί ο κ. Βασιλάκης εξαιρετικά σημαντικό εύρημα είναι η μεγάλη ποσότητα μολύβδινων αντικειμένων που συλλέχθηκαν από το στρώμα καταστροφής, είναι παραμορφωμένα από τη φωτιά και εικάζεται πως σχετίζονται με τον εργαλειακό εξοπλισμό των εγκαταστάσεων ή με κάποια εργαστηριακή διαδικασία σχετική με τη ναυπήγηση ή την επισκευή των πλοίων. Χρονολογικά ο κ. Βασιλάκης τοποθετεί τα νεώρια στην τρίτη ή τελική ανακτορική περίοδο, δηλαδή γύρω στα 1300 π.Χ., που είναι η μυκηναϊκή επικυριαρχία στην Κνωσό.

Ταυτόχρονα όμως, κάτω από το στρώμα καταστροφής στο δάπεδο του δεύτερου νεωρίου στη δυτική του πλευρά εντοπίστηκε η ύπαρξη και παλαιότερης χρήσης του χώρου, αφού βρέθηκαν δύο κάθετοι μεταξύ τους τοίχοι, παρόμοιας μνημειώδους και μεγαλιθικής κατασκευής, που δεν αποκλείεται να αποτελούν τμήμα ενός παλαιότερου νεωρίου που προϋπήρχε στην ίδια θέση και ήταν παρόμοιο με το μεταγενέστερο, αλλά με κάπως διαφορετικό τρόπο και με κάπως διαφορετικό προσανατολισμό.
Το ερευνητικό αυτό σκέλος περιορίστηκε από τον ανασκαφέα, διότι σε πολύ μικρό βάθος εμφανίστηκε νερό. Βρέθηκε όμως μεγάλη συγκέντρωση οστών και κεράτων βοοειδών και αιγοειδών, τα οποία είχαν με φροντίδα εναποτεθεί από τους χρήστες τους μαζί με πολλά κωνικά κύπελλα, ακέραια, άωτα, άλλα αγγεία και ένα λογχοειδές χάλκινο εργαλείο.

Ο κ. Βασιλάκης θεωρεί ότι πρόκειται για κάποια τελετουργική πράξη που πραγματοποιήθηκε μετά την εγκατάλειψη του κατώτερου οικοδομήματος, μεταξύ του 1490 και 1450 π.Χ. Τα εξαιρετικά και πολυσήμαντα αυτά ευρήματα δεν είναι κεραυνός εν αιθρία, διότι εκτός από τις διαπιστώσεις του Εβανς, ήδη από τη δεκαετία του '60, με πρώτο τον Στυλιανό Αλεξίου, Ελληνες αρχαιολόγοι έχουν βρει σημαντικό υλικό και ιδιαιτέρως ασύλητους τάφους μεγάλης αξίας, αλλά τώρα για πρώτη φορά βρίσκονται οι λιμενικές εγκαταστάσεις της Κνωσού και δίνεται η δυνατότητα, πιστεύει ο κ. Βασιλάκης, να πραγματοποιηθούν συγκρίσεις με τα μινωικά νεώρια που είχαν βρεθεί στον Κομμό, νότια του νομού Ηρακλείου, κοντά σχετικά στη Φαιστό.

«Τα νεώρια στον Κατσαμπά όμως είναι μεγαλύτερα σε διαστάσεις και μνημειωδέστερα, επιμελέστερα κατασκευασμένα -ακόμη και τεκτονικά σημεία υπάρχουν σε πελεκητές πέτρες- και διατηρήθηκαν σε αρκετά καλή κατάσταση, σε βαθμό μάλιστα που αποκαθίσταται σχεδόν πλήρης η κάτοψή τους και για τον πρόσθετο λόγο ότι μετά την τελική καταστροφή η θέση τους εγκαταλείφθηκε και δεν ακολούθησε μεταγενέστερη χρήση του χώρου που θα αλλοίωνε και θα κατέστρεφε την αρχική μορφή του. Ιδιαίτερη σημασία όμως έχει και η ενδεχόμενη ταύτιση του υποκείμενου μνημειώδους οικοδομήματος με νεοανακτορικό μινωικό νεώριο, που είναι το πρώτο του είδους και της εποχής του που ανακαλύπτεται σε όλη την Κρήτη και το Αιγαίο», καταλήγει ο κ. Βασιλάκης