ΗΤΑΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ;

Το πουλί είχε τη δική του ιστορία

"Πουλί ήταν... πάει, πέταξε"
                («ΧΑΝΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ», 22/3/2001) 
Η επιβίωση των μνημείων εκείνων που συνδέθηκαν με «σκοτεινές» -ή έστω άσχημες- σελίδες του εθνικού παρελθόντος υπήρξε πάντοτε μια δύσκολη υπόθεση στον ελλαδικό χώρο. Γνωστή είναι λ.χ. η τύχη που το ελληνικό κράτος κι οι πολίτες του επιφύλαξαν κατά καιρούς στα κάθε λογής κατάλοιπα αλλοεθνών ή αλλόθρησκων πολιτισμών -είτε επρόκειτο για τα οθωμανικά τζαμιά και μαυσωλεία, είτε για σλαβικές εκκλησίες και βουλγαρικά σχολεία, είτε τέλος για τα εναπομείναντα κοιμητήρια της μεσαιωνικής αίρεσης των Βογομίλων. Παρά τις οφθαλμοφανείς διαφορές, στην ίδια κατηγορία μπορεί να εντάξει κανείς και τα νεότερα εκείνα μνημεία που υψώθηκαν από ξένα κατοχικά στρατεύματα (και τους εγχώριους συνεργάτες τους) προς τιμήν της σύντομης παρουσίας τους στη χώρα μας. Η τύχη αυτών των τελευταίων, ωστόσο, υπήρξε συνήθως πολύ ηπιότερη απ' ό,τι θα φανταζόταν κανείς -και όχι μόνο σ' εκείνες τις περιπτώσεις, όπως είναι τα ηρώα των γαλλικών στρατευμάτων του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, που η επίσημη ελληνική ......
..........ιστοριογραφία προσέφερε εκ των υστέρων στην ξένη κατοχή τις αμφίβολες δάφνες μιας κάποιας «εθνικής» δικαίωσης. Ισως το γεγονός ότι η παρουσία τους δεν συνδέεται με κανενός είδους νομιμοποιητικές τελετουργίες, που να προσβάλλουν τη συλλογική μνήμη του γηγενούς πληθυσμού, να καθιστά αυτού του είδους τα μνημεία λίγο-πολύ «ανώδυνα» κατάλοιπα του ιστορικού παρελθόντος. Τουλάχιστον μέχρι να βρεθούν περισσότερο πρακτικοί λόγοι που να επιβάλουν, επιστρατεύοντας ενδεχομένως και κάποια υπνώττοντα «πατριωτικά» ανακλαστικά, την εξάλειψη του «συμβόλου της ντροπής» από προσώπου γης.
Αφορμή για τις παραπάνω σκέψεις αποτέλεσε η πρόσφατη καταστροφή ενός τέτοιου μνημείου με το οποίο μας συνδέουν παιδικές αναμνήσεις: του τσιμεντένιου αετού, γνωστότερου στους ντόπιους ως «Γερμανικό Πουλί», που έστησαν το 1941 οι κατοχικές αρχές στην τοποθεσία Παρηγοριά, λίγο έξω από τα Χανιά, για να τιμήσουν τη νικηφόρα γι' αυτούς Μάχη της Κρήτης. Την τύχη του πληροφορηθήκαμε από τον Χανιώτη φιλόλογο και λογοτέχνη Γιώργη Μανουσάκη, σχετική έκκληση του οποίου για σωτηρία και αναστήλωση του μνημείου δημοσιεύουμε σε διπλανή στήλη. Σύμφωνα με δημοσιεύματα του τοπικού Τύπου, η αρχική καταστροφή του «γερμανικού πουλιού» συνέβη κατά τη διάρκεια της καταιγίδας που έπληξε την πόλη στις 28 του περασμένου Νοεμβρίου. Για φθορά του από τον αέρα («είχαν διαβρωθεί τα σίδερα του σκελετού») έκανε λόγο, σε τηλεφωνική επικοινωνία μας μαζί του, και ο κατά τόπον αρμόδιος δήμαρχος Νέας Κυδωνίας, Νίκος Αποστολάκης. Οσο κι αν οι σχετικές φωτογραφίες μάς επιτρέπουν να διατηρήσουμε κάποιες αμφιβολίες σχετικά με το ενδεχόμενο κάποιας μικρής ανθρώπινης βοήθειας προς τα στοιχεία της φύσης, αδιαμφισβήτητο γεγονός είναι πως η χαριστική βολή στο μνημείο δόθηκε τις επόμενες μέρες από ανθρώπινα χέρια: δύο μόλις μέρες μετά την καταιγίδα, το Δημοτικό Συμβούλιο της Νέας Κυδωνίας αποφάσισε, με ψήφους 12-2 και ύστερα από σχετική εισήγηση του δημάρχου, να αξιοποιηθεί η «ευκαιρία της καταστροφής που υπέστη» για την απομάκρυνση του μνημείου απ' την περιοχή, «εφόσον αυτό αναστηλωθεί», και τη μεταφορά του «σε ανάλογο προς τούτο χώρο, όπως αυτός του Γερμανικού Νεκροταφείου» του Μάλεμε. 
Σκεπτικό της εισήγησης του κ. Αποστολάκη, που υιοθετήθηκε από την πλειοψηφία των συμβούλων, ήταν ότι το Γερμανικό Πουλί «προκαλεί το λαϊκό αίσθημα, αφού επαναφέρει άσχημες μνήμες στον Λαό της Κρήτης», ενώ διατυπώνεται και ο ισχυρισμός ότι «η απομάκρυνσή του είναι λαϊκό αίτημα πολλών χρόνων» (Δήμος Ν.Κυδωνίας, πρακτικό συνεδριάσεως Δ.Σ. 10/2000). Οι μειοψηφήσαντες σύμβουλοι Ν. Κυριακάκης και Δ. Καλαϊτζής, απ' την πλευρά τους, διαφώνησαν με την απομάκρυνση του μνημείου και πρότειναν «την αναστήλωση και διατήρησή του στον ίδιο χώρο που βρίσκεται σήμερα». 
Γεμάτοι απορίες για την περίεργη αυτή διάγνωση του «λαϊκού αιτήματος», απευθυνθήκαμε στον αρμόδιο δήμαρχο για περισσότερες πληροφορίες. Πώς είναι λ.χ. δυνατό να θεωρείται, εν έτει 2001, ότι το μνημείο «προκαλεί το λαϊκό αίσθημα», όταν επιβίωσε χωρίς ιδιαίτερες τριβές σε καιρούς που οι μαζικές σφαγές αμάχων από τα ναζιστικά στρατεύματα ήταν ακόμη ζωντανές στη συλλογική μνήμη του τοπικού πληθυσμού; «Υπήρχαν διαφορετικές απόψεις, και δημόσια συζήτηση επ' αυτού στις εφημερίδες», μας διαβεβαίωσε ο κ. Αποστολάκης. Αναζητήσαμε τα σχετικά δημοσιεύματα στον τοπικό Τύπο, με την πολύτιμη βοήθεια του συναδέλφου και ανταποκριτή της "Ε" στα Χανιά, Γιάννη Λυβιάκη: οτιδήποτε εντοπίσαμε στα «Χανιώτικα Νέα» και τον «Κήρυκα» των τελευταίων μηνών τασσόταν σαφώς υπέρ της διατήρησης του «πουλιού» στη θέση του - αν μη τι άλλο, για να θυμίζει στις επερχόμενες γενιές το ηρωικό και δύσκολο παρελθόν του σημερινού «τουριστικού παραδείσου». 
Σε εκτενή ιστορική αναδρομή στον «Κήρυκα» (10/12/2000), μάλιστα, ο Νίκος Αγγελής θυμίζει στους αναγνώστες του πως η καθοριστική συζήτηση για την τύχη του μνημείου, την επαύριο κιόλας της Κατοχής, είχε λήξει με απόφαση για διατήρησή του, και πως καθοριστική επ' αυτού υπήρξε η γνώμη των τοπικών καπεταναίων της Αντίστασης. Περισσότερο επικίνδυνη για τον τσιμεντένιο αετό φαίνεται πως υπήρξε, τα στερημένα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, η φήμη που ήθελε κάποιους Γερμανούς να έχουν κρύψει στο κεφάλι του χρυσές λίρες -με αποτέλεσμα, σύμφωνα με τις αφηγήσεις των παιδικών μας χρόνων, μία τουλάχιστον απόπειρα αποκεφαλισμού του για ανεύρεση του πολυπόθητου θησαυρού. Εξίσου ανακριβής ήταν, τέλος, ένας άλλος ευρύτατα διαδεδομένος μύθος των πρώτων μεταπολεμικών δεκαετιών, σύμφωνα με τον οποίο η γερμανόγλωσση επιγραφή του μνημείου διακήρυττε, ούτε λίγο ούτε πολύ, ότι οι αλεξιπτωτιστές του Τρίτου Ράιχ είχαν πέσει στο νησί «για να εκπολιτίσουν τους αγρίους». Κάτι τέτοιο δεν υπάρχει ούτε στην τωρινή εκδοχή του μνημείου αλλά ούτε και στην κατοχική -όπως διαπιστώνουμε από τις φωτογραφίες της εποχής (1942), στις οποίες ο «πρωθυπουργός» Τσολάκογλου καταθέτει στεφάνι προς τιμήν των πεσόντων της Βέρμαχτ (Βάσου Μαθιόπουλου «Εικόνες Κατοχής», Αθήνα 1990, σ. 69-70). 
Για να επανέλθουμε στα καθ' ημάς: μισόν αιώνα μετά τις ταραγμένες μέρες που το γέννησαν, η μοίρα του «Γερμανικού Πουλιού» φαίνεται πως καθορίστηκε περισσότερο από την τουριστική «αξιοποίηση» της περιοχής παρά από τα όποια εθνικά ανακλαστικά των δημοτικών αρχόντων ή των περιοίκων. «Ο χώρος στον οποίο έχει στηθεί το μνημείο είναι ιδιωτικός και ο ιδιοκτήτης έχει εκφράσει τη θέληση να πάψει η μίσθωσή του», μας εξήγησε ο δήμαρχος. Αλλωστε, τόσο ο ίδιος όσο και η πλειοψηφία του δημοτικού συμβουλίου έκριναν ότι θα ήταν καλύτερα να μεταφερθεί το μνημείο στο γερμανικό νεκροταφείο: «Εκεί, όσοι το επισκέπτονται θα μπορούν να το τιμούν, κατά βούληση. Εκεί που ήταν μέχρι τώρα, ποιος το πρόσεχε;». 
Τουλάχιστον όχι οι ίδιες οι δημοτικές αρχές, που μόλις στις 21 Μαρτίου πληροφορήθηκαν -από τις τοπικές εφημερίδες- ότι και τα τελευταία υπολείμματα του "πουλιού" είχαν "κάνει φτερά" από το βάθρο του μνημείου! Και με επίσημες δηλώσεις τους, χωρίς να έχει τεθεί τέτοιο ζήτημα, αποποιούνται κάθε ευθύνη για τη "μυστηριώδη" εξαφάνιση...
Στο κάτω κάτω της γραφής, ποιος ο λόγος να υπενθυμίζεται στους περαστικούς Γερμανούς τουρίστες, τους ίδιους που κατακλύζουν τις γειτονικές παραλίες τροφοδοτώντας την οικονομία της περιοχής, αυτή η ενοχλητική «λεπτομέρεια» του παρελθόντος; Ιδίως τώρα πια, που όλοι είμαστε συμπατριώτες Ευρωπαίοι..