ΘΡΥΛΟΙ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ

Kύκλο με μαυρομάνικο μαχαίρι θα χαράξω
κι ένα σταυρό καταμεσίς χάμαι στη γης θα γράψω.
Nα κάτσω απάνω στο σταυρό να μη ξαναταράξω
και ξαργουτού τη λύρα μου ανάποδα να πιάσω.
... Nα ’ρθουν οι ζερζεβούληδες, χίλιοι καλικατζάροι,
κι ο κάθα εις να πολεμά τη λύρα να μου πάρει.
Nα με ρωτού, να μη μιλώ μηδ’ άχνα να μη βγάνω,
να λένε, να μου τάσσουνε, το γ-κουζουλό να κάνω.
... Στην υστεργιά ένας κουτσός, γέρου διαόλου κάρτσα,
θα μπαϊλτίσει να γροικά τση λύρας μου τα φάλτσα
κι ωσά ντόν όφι θα χυθεί τη λύρα να μ’ αρπάξει,
σ’ ένα χαράκι θ’ ανεβεί αντίκρυτα να κάτσει.
N’ αρχίξει ο γέρο δαίμονας απόσιγα να παίζει,
να βγάνει η λύρα κοντυλιές ωσά ντο πετιμέζι.
Nα ξεσταθού ντ’ αερικά και το διαολομάνι,
να στέσου μέγα πατιρντί και γλέντι μάνι - μάνι.
... Kι εγώ θα κάθομ’ άπραγος μα και τρουλαφχιασμένος
να ιδώ και ν’ αφρουκάζομαι πως παίζει ο ξορκισμένος.
Nα κλέφτω τα τσακίσματα, τη γλύκα του σκοπού ντου,
του δοξαριού το γύρισμα, το σείσμα του χεριού ντου.
Nα μάθω χίλια μυστικά ώστε να ξημερώσει,
να φύγου ντα δαιμονικά κι ο τόπος να μερώσει..

Σύμφωνα λοιπόν με τον θρύλο αυτό, όποιος θέλει να μάθει να παίζει καλά τη λύρα πηγαίνει κατά τα μεσάνυχτα σ’ ένα έρημο σταυροδρόμι και εκεί χαράζει κάτω στη γη, μ’ ένα μαυρομάνικο μαχαίρι, ένα γύρο (=κύκλο). Μέσα εκεί κάθεται και παίζει.
Σε λίγο έρχονται από παντού νεράιδες και τον περιτριγυρίζουν. Ο σκοπός τους δεν είναι καλός, γιατί θέλουν να τον πατάξουν. Μα αφού δεν μπορούν να μπουν στο γύρο, προσπαθούν με κάθε τρόπο να τον ξεπλανέψουν και να τον τραβήξουν έξω. Και του λένε γλυκά λόγια και όμορφα τραγούδια και του κάνουν χίλια δυο τσακίσματα. Μα εκείνος, αν είναι φρόνιμος, κάνει πέτρα την καρδιά και εξακολουθεί να παίζει ατάραχος τη λύρα....
Φώτο Ανυφαντάκης
Στοιχεία απο το βιβλίο Β. Χαρωνίτη, «Η Κρήτη των θρύλων»  

ΓΙΑΤΙ ΟΙ ΕΝΝΙΑΧΩΡΙΑΝΟΙ ΛΕΝΕ .....

....Ζερής έγινες μωρέ;
Ομάδα Γραμπουσιανων πέρασαν μια νύκτα από το σπίτι του περβολιανου Χαμπουδογιώργη. Αυτός είχε τέσσερις θυγατέρες της παντρειάς. Μια λοιπον από αυτες την Ελένη χήρα του την έκλεψαν οι Γραμπουσιανοι. Ο γέρο Χαμπουδογιωργης συμβουλεύτηκε -λένε- τον συγγενή του και πρόκριτο του χωριού Αναγνώστη Παπαγιαννακη και αποφάσισαν να πάει ο ίδιος ο πατέρας της να αναφέρει στον Αγά το συμβάν ότι δηλαδή του έκλεψαν την κόρη οι Γραμπουσιανοι. Πήγε λοιπόν ο δύστυχος πατέρας το ανέφερε άλλα ο σκληρός Ζερ Αγάς που είχε τότε την έδρα του στο μισοκτησμενο ενετικό πύργο στο Κεφάλι διέταξε τον ραβδούχο του να τον δείρει μέχρι θανάτου. Ακόμα και σήμερα στους άγριους ανθρώπους λένε την ρήση "Ζερής έγινες μωρέ;"

Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΧΡΥΣΟΜΑΛΛΟΥΣΑΣ ΚΑΙ Η ΘΡΥΛΙΚΗ ΧΩΡΑ ΤΗΣ ΣΑΜΑΡΙΑΣ

Ο θρύλος της Χρυσομαλλούσας έχει τη βάση του σε ιστορικά γεγονότα που διαδραματίστηκαν στα Σφακιά επί Ενετοκρατίας, το έτος 1319. Πρωταγωνιστές, ο οίκος των Σκορδιληδων, που σύμφωνα με το θρύλο ήταν μια από τις δώδεκα Βυζαντινές αρχοντικές οικογένειες που εποίκισαν την Κρήτη μετά τον διωγμό των Αράβων και η Ενετική φρουρά του κάστρου των Σφακιών. Η μοναδική κόρη της οικογένειας του Σκορδυλη, ονομαζόταν Χρυσή και ήταν γνωστή σε όλη την περιοχή για την ομορφιά της. Ακόμα και τα μέλη της φρουράς του Ενετικού κάστρου δεν έκρυβαν το θαυμασμό τους για την όμορφη Ξανθιά κοπελιά. Κάποια μέρα, η δεκαεξάχρονη τότε Χρυσή, αποφάσισε να πάει στη βρύση του χωριού συνοδευόμενη από τις υπηρέτριες του σπιτιού της. Συναντήθηκε όμως με τον αρχηγό της φρουράς του Ενετικού κάστρου και το κακό δεν άργησε να συμβεί. Ο Καπουλέτος του κάστρου με μια απότομη κίνηση την αγκάλιασε και τη φίλησε. Η Χρυσή, με περίσσια τόλμη σήκωσε το χέρι της και τον χαστούκισε. Τότε ο Καπουλέτος έσυρε το μαχαίρι του και έκοψε τα μακριά μαλλιά της και τα πήρε για λάφυρο. Όταν ο πατέρας της μικρής έμαθε τα νέα πηρέ μετρικούς δικούς του και ανέβηκε προς το κάστρο. Κατάσφαξε τον υπαίτιο και το μεγαλύτερο μέρος της φρουράς. Γνωρίζοντας τι επρόκειτο να συμβεί, η οικογένεια των Σκορδιληδων έφυγε προς τη Σαμάρια. Την ακολούθησαν και κάποια πρωτοπαλίκαρα από τις οικογένειες των Ψαρομίληγγων και των Πατέρων. Ισχυρό σώμα Ενετών έφτασε στην περιοχή και απέκλεισε τις εξόδους του Φαραγγιού προσπαθώντας να εξοντώσει τους εξεγερθέντες. Όμως οι Σφακιανοι έβρισκαν πάντα τρόπο να εφοδιάζουν με τα απαραίτητα τους Σκορδιληδες, χρησιμοποιώντας τα αμέτρητα δασωμένα και ανήλιαγα μονοπάτια του Φαραγγιού, που μοναχά αυτοί γνώριζαν. Οι κυνηγημένοι, κατέφευγαν στις απόκρημνες πλαγιές του Φαραγγιού και είναι πολύ πιθανόν να είχαν σαν βάση τους τη θρυλική χώρα της Σαμαριάς που ακόμα σήμερα δεν έχει ανακαλυφθεί. Την περίγραψε με λεπτομέρειες ο Pashley το 1834. Τις πληροφορίες τις απέσπασε στο Σέλινο, μια περιοχή δυτικά της Αγίας Ρουμελης. Μάλιστα οι πληροφορίες του μιλούσαν και για κρυμμένο θησαυρό. Την τοποθετεί βορειοδυτικά της Αγίας Ρούμελης με πορεία περίπου τριών ωρών. Απογοητεύτηκε όταν έφτασε στο σημείο συνοδευόμενος από Σαμαριωτη και είδε κάποια ερείπια, αλλά νεότερα των Ελληνιστικών χρόνων. Πάντως το σημείο που υποδεικνύει ο Pashley δεν έχει ακόμη εντοπιστεί. Περίπου ένα χρόνο διήρκεσε η άκαρπη πολιορκία των Ενετών που τελικά λύθηκε με την παρέμβαση και της ισχυρής οικογένειας των Καλλέργηδων, υπέρ των Σκορδιληδων. Πίσω στη Χρυσομαλλούσα όμως, που είχε υποστεί μεγάλο σοκ από το χαλασμό που άθελα της είχε προκαλέσει. Δεν ήθελε να γυρίσει πίσω στον τόπο που ατιμάστηκε και αποφάσισε να μείνει στο Φαράγγι για το υπόλοιπο της ζωής της. Η οικογένεια της δεν μπόρεσε να την πείσει να γυρίσει. Έμεινε εκεί την υπόλοιπη ζωή της και μόνασε κάτω από το πάντα άγρυπνο βλέμμα της οικογένειας της. Λίγο πιο πάνω από το παλιό και εγκαταλελειμμένο σήμερα χωριό της Σαμαριάς που βρίσκεται μέσα στην κοίτη του Φαραγγιού, υπάρχει το εκκλησάκι της Όσιας Μαρίας. Εικάζεται ότι το Φαράγγι πήρε το όνομα του από την παραφθορά της λέξης Όσια Μαρία - Σα Μαρία - Σαμάρια. Ο θρύλος λέει ότι η εκκλησία ήταν ένα τάμα λυτρωμού της Χρυσομαλλούσας από τα αδέρφια της. Επίσης λίγο πιο πάνω από το εκκλησάκι της Όσιας Μαρίας υπάρχει ένα μικρό σπήλαιο που οι ντόπιοι το ξέρουν ως "τση καλογρές ο σπήλιος" ενώ πιο δίπλα υπάρχει η τοποθεσία "τση καλογρές τ’αρμι".

Βιβλιογραφία

Περιοδικό Κρητικό Πανόραμα τευχ. 15

Robert Pashley, Travels in Crete

Θεοχαρη Δετοράκη, Ιστορία της Κρήτης

ΦΡΑΓΚΟΚΑΣΤΕΛΟ ΚΑΙ ΔΡΟΣΟΥΛΗΤΕΣ

Το Φραγκοκάστελο!

Πάνω από 600 χρόνια σε τούτη την απόμερη γωνιά της Κρητικής γης υψώνεται το ρημαγμένο σήμερα κάστρο.που το 'χτισαν οι Βενετσιάνοι για να κρατούν σε υποταγή τους απροσκύνητους Σφακιανούς.Οι εκατοντάδες Έλληνες επισκέπτες που έρχονται για να χαρούν τη θάλασσα, το παρατηρούν με μια αδιαφορία που φτάνει συχνά στα όρια της αποστροφής, λες κι ασυναίσθητα συνεχίζουν την περιφρόνηση και την εχθρότητα που έδειξαν οι ντόπιοι στο φανέρωμα του.Ας ξαναθυμηθούμε την ιστορία του; Στα 1340 οι φεουδάρχες των Χανιών ζήτησαν από τη Βενετία να χτιστεί ένα φρούριο κοντά στην εκκλησιά του Αγίου Νικήτα, στα Σφακιά, για ν' ασφαλίσουν, απ' τις κουρσάρικες επιδρομές, τον ορμίσκο που βρίσκεται εκεί κοντά, μα προπαντός για να 'χουν ένα στήριγμα στην «καταστολή των εξεγέρσεων» των κατοίκων της περιοχής. Η Γαληνότατη Δημοκρατία του Αγίου Μάρκου δεν είχε αντίρρηση στο χτίσιμο, μα δεν έδιδε τ' απαραίτητα χρήματα. Μπροστά όμως στην επιμονή των φεουδαρχών υποχώρησε και στα 1371 αποφασίστηκε η ανέγερση του φρουρίου. Έτσι, ξαφνικά, η άλλοτε ερημική περιοχή γίνηκε σωστό μελισσολόι. Οι Βενετσιάνοι έφεραν εργάτες και μαστόρους, πετροκόπους και κουβαλητάδες, κόσμο και κόσμο και τους έριξαν στη δουλειά. Άλλοι άνοιγαν θεμέλια; άλλοι κουβαλούσαν υλικά, άλλοι έκοβαν ξύλα. άλλοι έφτιαχναν ασβεστοκάμινα. Βιάζονταν να τελειώσω μιαν ώρα γρηγορότερα, γιατί φοβούνταν να μένουν σ' αυτό τον επικίνδυνο τόπο. Κι είχαν δίκιο να φοβούνται. Οι Σφακιανοί που ποτέ δεν κάθονταν με σταυρωμένα χέρια, κινήθηκαν και τώρα. Μόλις συνειδητοποίησαν τις προθέσεις των καταχτητών έκαμαν επιδρομή κι έσφαξαν αρκετούς. Οι απώλειες συμπληρώθηκαν και ταυτόχρονα πάρθηκαν ισχυρά μέτρα ασφαλείας: Στρατός φύλαγε όλη μέρα τους εργαζόμενους και το βράδυ όλοι έμπαιναν σε βάρκες, πήγαιναν στα καράβια που ήσαν στ' ανοιχτά αγκυροβολημένα και αυτά περνούσαν τη νύχτα. Μα οι Σφακιανοί με αρχηγούς τα έξι ηρωικά αδέρφια, τους Πατσούς, γκρέμιζαν τη νύχτα ό,τι οι Βενετσιάνοι έχτιζαν την ημέρα και συγχρόνως χαλούσαν τ' ασβεστοκάμινα. Πώς να χτιστεί έτσι το κάστρο που «ολημερίς το χτίζανε, το βράδυ γκρεμιζόταν;».
Οι καταχτητές τότε φέρανε πολύ στρατό, ζώσανε τον τόπο γύρω, μέρα νύχτα, και το κάστρο χτίστηκε. Σ' αυτό το διάστημα κατάφεραν κι έπιασαν τα έξι αδέρφια, τους Πατσούς, και τους κρέμασαν στους πύργους και στην είσοδο του φρουρίου.........Μα η ιστορία του κάστρου δεν τελειώνει εδώ: Στα χρόνια της τουρκοκρατίας πέρασε, όπως ήταν φυσικό, στα χέρια των καινούριων καταχτητών κι εδώ ήρθε ο πρωτομάρτυρας της Λευτεριάς, ο Δασκαλογιάννης με τις 70 κεφαλές του σηκωμού και παραδόθηκε στους Τούρκους.Με δραματική λιτότητα το ιστορεί ο ριμαδόρος: «...Φτάνουν στο Φραγκοκάστελο και στον πασά ποσώνου, κι εκείνος δούδει τ' όρντινο κι ευτύς τσοι ξαρματώνου. Ούλους τσοι ξαμαρτώσασι και τσοι μπισταγκωνίζου και τότες δα το νιώσασι πως δεν ξαναγυρίζου...».Μα η μέρα που στάθηκε σφαδιακή για το κάστρο ήταν η 18 του Μάη του 1828. Εκείνη την ημέρα γίνηκε ολοκαύτωμα ο Χατζή Μιχάλης Νταλιάνης, ο Ηπειρώτης αγωνιστής, που συνεπαρμένος από τους αγώνες και τις θυσίες των προγόνων μας, ήρθε στο αιματόβρεχτο νησί μας με 100 καβαλάρηδες και 600 πεζούς, να βοηθήσει την επανάσταση που τρεμόσβηνε. Και στάθηκε μπροστά σ’ αυτό το κάστρο, αποφασισμένος να σταματήσει το Μουσταφά πασά Κι έδωσε τη ζωή του για τη λευτεριά της Κρήτης, μαζί με 385 παλικάρια του.............Μπροστά στο Φραγκοκάστελο γίνηκε άγριο μακελειό. Κι οι πολεμίστρες του κάστρου είδαν ηρωισμούς που γλώσσα δεν μπορεί να περιγράψει. Από το χαροπάλεμα αναταράχτηκε ο τόπος κι έτρεξε ποταμός το αίμα και βάφτηκε η γης...Ύστερα, όπως γίνεται πάντα, όλα ησύχασαν. Και τα σημάδια το μακελειού κάθε μέρα λιγοστεύουν. Κι ίσως να 'σβηναν κάποτε, αν έλειπαν οι Δροσουλίτες που διατηρούνε ζωντανή στη μνήμη, τη θυσία των γενναίων. Το μήνα Μάη, 17-18 με το παλιό ημερολόγιο, την ώρα π' αρχίζει να αχνοφέγγει τότε που παιχνιδίζουν οι σκιές των θάμνων, καθώς ετοιμάζονται να δεχτούν τον ήλιο που θα φανεί, κείνη την ώρα που η δροσούλα σκεπάζει τα κλαδιά που μένουν ακίνητα μέσα στην ηρεμία του πρωινού, παρουσιάζεται ένας αυλός στρατός, μια συνοδεία από ίσκιους, μια σειρά από φιγούρες που δεν ξεχωρίζουν καλά καλά αν είναι ανθρώπινες ή όχι και προχωρούν, σαν σε παρέλαση, από το μοναστήρι του Άι-Χαραλάμπη στο Φραγκοκάστελο. Είναι ντυμένοι με μαύρα, άλλοι πεζοί και άλλοι καβαλάρηδες, φορούν περικεφαλαίες, κρατούν όπλα και ξίφη που αστράφτουν. Είναι οι Δροσουλίτες.Όταν τους πλησιάσει κανείς, φεύγουν και χάνονται προς τη θάλασσα...Εκείνοι που τους βλέπουν - γιατί δεν τους βλέπουν όλοι - πιστεύουν ότι είναι οι ψυχές των σκοτωμένων που ξαναγυρίζουν στο Φραγκοκάστελο κάθε επέτειο της σφαγής:«Μ' ακόμα και το σήμερα στση 17 τον Μάη,ούλο τ' ασκέρι φαίνεται με το Χατζημιχάλη. Και πολεμούν στα σύννεφα κι ακούγονται οι μπορμπάδες,φωναίς κι αλογοπεταλιαίς στον καστελλιού τση μπάνταις.Ούλοι οι γι' αλαφρόστρατοι θωρούν τση και τρομάζουν,μα κείνοι ο θεός σχωρέσει των κανένα δεν πειράζουν...».

Οι επιστήμονες δε συμφωνούν μ' αυτή την εξήγηση, αλλά μήπως όλα μπορεί να τα εξηγήσει η επιστήμη; Υπάρχουν τόσα και τόσα μυστήρια γύρω μας...Ένα τέτοιο μυστήριο είναι ασφαλώς κι οι Δροσουλίτες. Κι άμα βρεθείς εκεί που φανερώνονται, δεν μπορείς παρά θα συμφωνήσεις με το Γιώργη Μανουσάκη, ότι «Οι Δροσουλίτες είν' οι νεκροί του Φραγκοκάστελου, καθώς τους βλέπουνε με την απλή την αδιάφθορη ματιά τους οι Σφακιανοί και καθώς τους εξηγούνε με τη μυθοπλαστική φαντασία τους. Ποιος βεβαιώνει πως δεν υπάρχει θύρα απ' όπου να επικοινωνεί το εδώ με το επέκεινα;Για όσους ζούνε στην πλατύστερνη αγκαλιά της φύσης συνταιριασμένοι με το ρωμαλέο ρυθμό της, οι δυο κόσμοι, τούτος των σωμάτων κι ο άλλος των ίσκιων βρίσκονται σ' αδιάκοπη επικοινωνία. Οι ψυχές των σκοτωμένων ανεβαίνουνε στο χώμα που ζήσανε και πεθάνανε, να ξαναδούνε τη θάλασσα και το φως, ν' ανασάνουνε την ευωδιά του θύμου και του φασκόμηλου που 'ρχονται από τη Μαδάρα, να νιώσουνε την αυγινή δροσιά και να θυμηθούνε τις ομορφιές της γης και την αιματερή θυσία τους. Κι οι ζωντανοί «θωρούσι και τρομάσου» με την παρουσία μέσα στο χώρο της καθημερινής ζωής τους τούτης της αυλής συνοδείας, που 'ρχεται από τον άγνωστο μεταθανάτιο κόσμο, σαν να επιβεβαιώνει την ύπαρξη του. Άνθρωποι και υπερφυσικοί ίσκοι βαδίζουνε πάνω στα ίδια χώματα απόλυτα φιλιωμένοι»…………………………

ΠΗΓΗ: Απο το βιβλίο "Η Κρήτη των Θρύλων" του συγγραφέα Χαρωνίτη Βασίλη