ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΡΗΤΗΣ

Κρήτη 1897-1898. Από την επανάσταση στο κράτος.

Στις 9 Δεκεμβρίου 1898 ο Πρίγκηπας Γεώργιος της Ελλάδος, Ύπατος Αρμοστής των Μεγάλων Δυνάμεων στην Κρήτη ανελάμβανε τη Διοίκηση του νησιού. Ένα νέο αυτόνομο κράτος υπό την επικυριαρχία της Υψηλής Πύλης είχε δημιουργηθεί. Και σε πολύ σύντομο χρόνο απέκτησε θεσμούς, κυβέρνηση και Βουλή, νομοθεσία, διοίκηση και δικαιοσύνη, χωροφυλακή και πολιτοφυλακή. Οργανώθηκαν με τάξη και ευνομία η συμβίωση χριστιανών και μουσουλμάνων, η κοινωνική και οικονομική ζωή των Κρητών.
Σ' αυτές τις συνθήκες ωρίμασε το Κρητικό Ζήτημα, για να καταλήξει, μ' όλους τους ενδιάμεσους σταθμούς, (Θέρισο, Κίνημα 1908, Κίνημα 1911, Βαλκανικοί Πόλεμοι) στην πολυπόθητη πολιτική λύση, στην Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα, την 1η Δεκεμβρίου 1913. Ο Δεκέμβριος του 1898 όμως ήταν η Πρώτη Λευτεριά, η συγκρότηση του Κράτους στο οποίο αποκρυσταλλώθηκε η μακρυά σειρά των κρητικών επαναστάσεων.
Η Επανάσταση του 1897, συνέχεια της προηγούμενης Μεταπολιτευτικής Επανάσταση του 1895, τερματίστηκε ύστερα από την απόφαση της Συνέλευσης των Κρητών για την αποδοχή της Αυτονομίας της Κρήτης, στο Μελιδόνι, στις 16 Οκτωβρίου 1897. Η μετάβαση όμως από την Επανάσταση του 1897, στην Κρητική Πολιτεία του 1898, διέγραψε τη δική της πορεία σ' ένα χρονικό πλαίσιο δεκατεσσάρων περίπου μηνών, με σημαντικές φάσεις και προβλήματα.
Από την ύψωση της σημαίας της Αυτονομίας στο Αρκάδι στις 19 Οκτωβρίου 1897, η ανώτατη αρχή, η Γενική Συνέλευση των Κρητών με το Προεδρείο της, που εδρεύει στις Πλακούρες Ακρωτηρίου, έχει την προσωρινή διοίκηση της υπαίθρου, πέραν των στρατιωτικών ζωνών των πόλεων, που τελούν υπό διεθνή κατοχή των Δυνάμεων. Η Συνέλευση συνήλθε τον Ιανουάριο και τον Ιούλιο του 1898, οπότε και δημιουργείται αντί της Συνέλευσης εξαμελής Εκτελεστική Επιτροπή, με βάση τον Κανονισμό Προσωρινού Πολιτεύματος του Αυγούστου 1898 και με έδρα τη Χαλέπα. Αλλά μετά τις σφαγές του Ηρακλείου το Εκτελεστικό παραιτείται στις 27 Αυγούστου και η αρμοδιότητα του Διεθνούς Στρατοδικείου των Χανίων επεκτείνεται σ' όλη την Κρήτη. Ο τουρκικός στρατός εγκαταλείπει την Κρήτη σταδιακά μέχρι τις 4 Νοεμβρίου, οπότε πλέον οι Ναυάρχοι των Δυνάμεων ασκούν μόνοι τους τη Διοίκηση της νήσου μέχρι την άφιξη του Υπάτου Αρμοστή.
Η μεταβατική αυτή περίοδος της Κρητικής Ιστορίας χαρακτηρίζεται από μεγάλη αβεβαιότητα για την έκβαση του κρητικού ζητήματος. Η δυσπιστία ανάμεσα στις πολιτικές μερίδες των αυτονομιστών και των ενωτικών (Κούνδουρος - Βενιζέλος, ενισχύεται από την ενεργή ανάμειξη των Ναυάρχων και των προξένων. Υπάρχει ρευστότητα ως προς τη διακυβέρνηση της Κρήτης, όπου συνυπάρχουν τα υπολείμματα της τουρκικής εξουσίας, το επαναστατικό δίκαιο, η νομιμοποιημένη εξουσία της Γενικής Συνέλευσης και της Εκτελεστικής Επιτροπής, και η Διεθνής Κατοχή των Μεγάλων Δυνάμεων.
Εμφανίζονται σοβαρότατα προβλήματα δημόσιας τάξης και έξαρσης της εγκληματικότητας, καθώς και τεράστια προβλήματα κοινωνικά και οικονομικά, με την καταστροφή και ερήμωση της υπαίθρου, τη συγκέντρωση των Τούρκων στις πόλεις και τη μαζική προσφυγοποίηση των κατοίκων. Τα ζητήματα αυτά αντιμετωπίζονται από την κρητική ηγεσία, που στερείται μέσων, με αγωνιώδεις προσπάθειες. Επιζητείται η εμπέδωση της τάξης με σύσταση Διοικητικών Επαρχιακών Επιτροπών και με καθορισμό στοιχειωδών κανόνων απονομής δικαιοσύνης, και η εξεύρεση πόρων με είσπραξη τελωνειακών τελών και προκαταβολών από δάνειο των Δυνάμεων. Ωστόσο η προσωρινότητα κυριαρχεί και το εθνικό ζήτημα σκιάζει όλα τ' άλλα θέματα.
Η μετάβαση από την Επανάσταση στο Κράτος έχει όλες τις οδύνες μιας γέννησης. Ο κρητικός λαός και οι ηγέτες του στις συμπληγάδες του Ανατολικού Ζητήματος κατευθύνονται στην τελευταία φάση του Κρητικού Ζητήματος.
ΣΤΡΑΤΗΣ ΠΑΠΑΜΑΝΟΥΣΑΚΗΣ