ΑΡΑΒΟΚΡΑΤΙΑ

Η κατάκτηση της Κρήτης από τους Άραβες υπήρξε ένα σημαντικό γεγονός, μνεία του οποίου βρίσκεται, με περισσότερες ή λιγότερες λεπτομέρειες, τόσο σε βυζαντινές όσο και σε αραβικές πηγές. Παραδόξως όμως, για ένα γεγονός τέτοιας σημασίας οι βυζαντινές και αραβικές πηγές δεν συμφωνούν μεταξύ τους σε αρκετά σημεία, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις οι αραβικές πηγές αποδεικνύονται καλύτερα πληροφορημένες από τις βυζαντινές .

Ο τόπος προέλευσης των κατακτητών και η χρονολογία της κατάκτησης είναι δύο απ’ τα βασικά σημεία της διαφωνίας. Οι Άραβες που κατέλαβαν την Κρήτη προέρχονταν από την Ισπανία, συγκεκριμένα την Ανδαλουσία. Στην Κόρδοβα είχε ξεσπάσει ανταρσία εναντίον του Εμίρη Hakam η οποία όμως καταπνίγηκε στο αίμα . Οι επαναστάτες αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους και να αναζητήσουν καταφύγιο σε άλλες μουσουλμανικές χώρες. Οι αριθμοί που παραδίδονται ανέρχονται περίπου σε 15000 ψυχές που έφτασαν στην Αλεξάνδρεια το 814-5. Εκεί εκμεταλλευόμενοι την εσωτερική αναταραχή στην Αίγυπτο, κατέλαβαν την πόλη γύρω στο 818 και αργότερα εξέλεξαν τον Abu Hafs Omar (Αποκαύχος) ως αρχηγό. Ο Χαλίφης al Mamun (813 – 833) δεν κατάφερε να αντιδράσει παρά μόνο το 825. Τότε βάδισε εναντίον της Αλεξάνδρειας, όπου αφού νίκησε τους Ανδαλουσιανούς, τους επέτρεψε να εγκαταλείψουν την πόλη με τον όρο να εγκατασταθούν σε μη μουσουλμανική χώρα. Έτσι οι Ανδαλουσιανοί Άραβες μπήκαν σε πλοία και κατευθύνθηκαν προς την Κρήτη, που τη γνώριζαν από προηγούμενες επιδρομές . Στις βυζαντινές πηγές τα γεγονότα παραδίδονται κάπως διαφορετικά. Δηλαδή δηλώνεται ότι οι Άραβες της Κρήτης προέρχονται κατευθείαν απ’ την Ισπανία και ότι εγκαταστάθηκαν στην Κρήτη, όπου «έρεε μέλι και γάλα» λόγω της φτώχειας της πατρίδας τους. Η διήγηση αυτή είναι φανταστική και περιέχει διάφορα μυθολογικά στοιχεία.

Οι βυζαντινές πηγές τοποθετούν την απόβαση των Αράβων στην Κρήτη, στη διάρκεια της βασιλείας του Μιχαήλ Β’ (820-29), ο οποίος, σύμφωνα πάντα μ’ αυτές έστειλε διαδοχικά τον στρατηγό Φωτεινό και λίγο αργότερα τον «κόμητα του βασιλικού Ιπποστασίου» Δαμιανό. Μετά την αποτυχία και των δύο, έστειλε τον Κρατερό, ο οποίος επίσης κατατροπώθηκε. Έπειτα οργάνωσε εκστρατεία με αρχηγό τον Ωορύφα, στρατιωτικό με μεγάλη πείρα, ο οποίος παρά το ότι απάλλαξε τα νησιά του Αιγαίου από τις Αραβικές επιδρομές, δεν πέτυχε κάτι ουσιαστικό εναντίον των Αράβων της Κρήτης . Τα γεγονότα αυτά, ακόμα και αν έγιναν όπως περιγράφονται στις βυζαντινές πηγές είναι αδύνατον να έγιναν στα πλαίσια της βασιλείας του Μιχαήλ Β’ μιας και τότε ένα μεγάλο τμήμα της αμυντικής δύναμης του κράτους είχε καταστραφεί εξαιτίας της επανάστασης του Θωμά του Σλάβου (821-23). Έτσι σύμφωνα με τις χρονολογίες που παραδίδονται από τις αραβικές πηγές, η απόβαση των Αράβων στην Κρήτη δεν θα έγινε πριν την εκδίωξη των Ανδαλουσιανών από την Αλεξάνδρεια, δηλαδή το 826-28. Έτσι οι εκστρατείες των Φωτεινού – Δαμιανού, του Κρατερού και του Ωορύφα, δεν μπορεί να έλαβαν χώρα στο υπόλοιπο της βασιλείας του Μιχαήλ Β΄ (828-9) αλλά πρέπει να εκτείνονται χρονολογικά και στη βασιλεία του Θεόφιλου (829-42).

Η επιτυχημένη απόβαση των Αράβων πρέπει μάλλον να σχετίζεται με την διοικητική οργάνωση του νησιού, το οποίο λόγω του ότι δεν είχε ακόμα αναχθεί σε Θέμα , δεν διέθετε επαρκείς δυνάμεις πεζικού και ναυτικού προς απόκρουση των εισβολέων . Πάνω στο ζήτημα αυτό, όμως, έχουν διατυπωθεί και διαφορετικές απόψεις. Υποστηρίζεται δηλαδή ότι η Κρήτη είχε γίνει Θέμα ήδη απ’ την εποχή του Λέοντα Γ’ (717-41). Ο Γ. Σπυριδάκης, βασιζόμενος σε αγιολογικά κείμενα της περιόδου της εικονομαχίας και στο Τακτικόν Uspenskij, υποστηρίζει ότι η Κρήτη ήταν Θέμα την περίοδο εκείνη, διότι ο Λέων Γ’ μετά την απόκρουση των Αράβων και τη σωτηρία της Κωνσταντινούπολης, θα ανέδειξε και την Κρήτη σε Θέμα υπό στρατηγό για να μπορεί να υπερασπίζεται τον εαυτό της, λόγω της απομακρυσμένης θέσης της.

Το βέβαιο πάντως είναι ότι η κατάληψη της Κρήτης δεν θα έγινε αυτόματα και ταυτόχρονα. Θα πρέπει να ολοκληρώθηκε σε μακρύ χρονικό διάστημα, γεγονός που δεν αμφισβητείται. Η άποψη ότι οι Άραβες πρώτα εγκαταστάθηκαν και εξασφάλισαν ένα μέρος, και έπειτα, προοδευτικά κατέλαβαν, ή εξανάγκασαν και άλλες περιοχές να υποταχθούν, δείχνει να ευσταθεί από τα υπάρχοντα στοιχεία. Από τη μια, ακαθόριστες χρονολογίες κατάκτησης που δίνουν οι διάφοροι Άραβες ιστορικοί, που ποικίλουν από το 815 έως το 865 είναι πολύ εύλογο στοιχείο: αντικατοπτρίζει το γεγονός ότι για πολύ καιρό ήταν αδύνατο να καθοριστεί αν το νησί βρίσκονταν υπό βυζαντινό ή αραβικό έλεγχο. Επιπλέον, το γεγονός ότι στο βιβλίο με τον κατάλογο των βυζαντινών θεμάτων του Ιbn – Khordhodbeh, που παρουσιάζει την κατάσταση μεταξύ 838-848, η Κρήτη συγκαταλέγονταν στις βυζαντινές περιοχές. Επίσης η Κρήτη περιλαμβάνονταν και στο Τακτικόν Uspenskij, το οποίο χρονολογείται περίπου στο 845. Τούτο αποτελεί μια επιπλέον ένδειξη της αβεβαιότητας που επικρατούσε σχετικά με το καθεστώς του νησιού, διότι ούτε οι Άραβες έγιναν αμέσως κύριοι της Κρήτης, ούτε οι Βυζαντινοί παραιτήθηκαν απ’ τη διεκδικήσεις τους. Για την ακρίβεια οι Βυζαντινοί ποτέ δεν παραιτήθηκαν απ’ τη διεκδίκησή τους, πράγμα που φαίνεται απ’ τις συνεχείς απόπειρες ανάκτησης της περιοχής .

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ