Η ΡΕΤΟΝΤΑ

Η Ρετόντα της Κρήτης, ένα γιαπί τεσσάρων αιώνων 
Του Βασίλη Ν. Κνιθάκη

Το έτος 1900 η Κρήτη είναι αυτόνομη. Η κρητική επανάσταση είναι σε εξέλιξη και η Κρήτη μοιάζει με ηφαίστειο. Οι μεγάλες δυνάμεις της εποχής - Αγγλία, Ιταλία, Γαλλία, Ρωσία, και λιγότερο η Αυστρία και η Γερμανία, έχουν μοιραστεί το νησί και προσπαθούν να σβήσουν τη φωτιά που αυτοί άναψαν μεταξύ των μουσουλμάνων και των χριστιανών κατοίκων του νησιού. Με αυτόν τον τρόπο κάνουν απαραίτητη τη στρατιωτική παρουσία τους στην περιοχή λόγω της διώρυγας του Σουέζ.
Αυτήν την εποχή φτάνει στο νησί ένας μεγάλος αρχαιολόγος και αρχιτέκτονας, ο Ιταλός Giuseppe Gerola. Εν μέσω πολλών κινδύνων και περιπετειών, διασχίζει το νησί από άκρη σε άκρη και καταγράφει, φωτογραφίζει και μελετά ό,τι βενετσιάνικο έχει αφήσει όρθιο ο χρόνος και οι Τούρκοι.

Στην αξιοθαύμαστη κληρονομιά του βιβλίου του βρίσκονται τρία κτίρια ιδιαίτερου ενδιαφέροντος, ένα στο χωριό Δραπανιάς, το άλλο στο χωριό Ροδωπού και το τρίτο και αξιολογότερο στο χωριό Καλάθενες του νομού Χανίων. Το τελευταίο μνημείο είναι γνωστό ως βίλα Ρετόντα. Όπως διαπίστωσε ο Giuseppe Gerola και οι μετέπειτα ερευνητές, οι ιδιοκτήτες του δεν πρόλαβαν να το ολοκληρώσουν λόγω της τουρκικής εισβολής που έγινε στις 15 Ιουνίου του 1645 στο Κολυμπάρι Χανίων. Τη βίλα στο χωριό Δραπανιάς την ονόμασε βίλα Τρεβιζάν, από το όνομα της οικογένειας στην οποία ανήκε. Όσο για τη βίλα στο χωριό Ροδωπού, δεν κατέγραψε τους πιθανούς ιδιοκτήτες της εξαιτίας της καταστροφής του θυρεού.
Εβδομήντα χρόνια αργότερα η κυρία Φατούρου- Ησυχάκη ....

..συνεχίζει την έρευνα για τη βίλα Ρετόντα. Διαπιστώνει και εκείνη ότι το κτίριο είναι ημιτελές και ότι ο άνω όροφος που είχε προβλεφθεί δεν κατασκευάστηκε. 

 Το αρχιτεκτονικό σχέδιο είναι πανομοιότυπο με σχέδιο του αρχιτέκτονα Palladio για τη βίλα Ροτόντα στην Vicenza της Ιταλίας. Ανακαλύπτει ακόμη ότι τα σχέδια τα έφερε στα Χανιά ο Onorio Belli, οικογενειακός φίλος του Palladio, ο οποίος ήταν γιατρός, βοτανολόγος, αρχιτέκτονας και αρχαιολόγος, και εργάστηκε στο Ηράκλειο και στα Χανιά σαν γιατρός. Αναφέρει επίσης ότι από τα ίδια σχέδια του Palladio είχε εμπνευστεί κι ο αρχιτέκτονας και πρόεδρος των ΗΠΑ Τζέφερσον για το σχέδιο του Λευκού Οίκου.
Διασταυρώνοντας ιστορικές πηγές και μετέπειτα εργασίες προκύπτουν υπόνοιες ότι το κτίριο που βρίσκεται στο Δραπανιά και είναι γνωστό ως βίλα Τρεβιζάν δεν ανήκε στην οικογένεια των Τρεβιζάν. Καταγραφές της εποχής αποκαλύπτουν ότι η οικογένεια αυτή δεν είχε ούτε κρητικό αλλά ούτε βενετσιάνικο τίτλο ευγενείας. Το κτίριο αυτό πιθανόν ανήκε στην οικογένεια Polani ή ίσως στην οικογένεια των Γαβαλάδων. Η βίλα στο χωριό Ροδωπού ανήκε στην οικογένεια των Polani, εκείνη στο χωριό Καλάθενες πιθανόν στην οικογένεια των Τζαγκαρόλων αντί για την οικογένεια των Καλλέργηδων.
Και τα τρία αυτά σπίτια είναι σήμερα σε άθλια κατάσταση. Με εξαίρεση το κτίσμα του Ροδωπού στο οποίο έγινε μια υποτυπώδης συντήρηση για να μην καταρρεύσει, η βίλα στο χωριό Δραπανιάς υπέστη σοβαρές ζημιές με τον σεισμό των Αντικυθήρων. Και η βίλα στο χωριό Καλάθενες είναι σήμερα στάβλος και τρώγλη. Είναι κατάντια του πολιτισμού μας ένα σπίτι κτισμένο με σχέδιο του Palladio να βρίσκεται σε αυτή την τραγική κατάσταση. Είναι καιρός να δοθούν μερικά ευρωπαϊκά κονδύλια για την αναστήλωση τέτοιων μνημείων ώστε να μαθαίνουν οι νέοι μας την ιστορία τους αλλά και για να βοηθηθούν οικονομικά οι κάτοικοι ορεινών και απρόσιτων περιοχών.
περιοδικό αρχαιολογία