ΟΙ ΝΩΤΑΔΩΡΟΙ ΤΟΥ ΛΑΣΙΘΙΟΥ

Στη λαϊκή γλώσσα ο όρος “νιταδώρος” σημαίνει ξυλογλύπτης τέμπλων, που έμεινε και ως επίθετο που συναντάται μέχρι σήμερα (Νιταδώρος-Νιταδωράκης). Οι νιταδώροι του μικρού χωριού Μέσα Λασίθι, που γειτνιάζει με την Ιερά Μονή Κρουσταλλένιας, της οποίας η ίδρυση τοποθετείται στη Β’ Βυζαντινή Περίοδο, δημιούργησαν μια άτυπη όσο και αξιόλογη σχολή ξυλογλυπτών.
Μια γενιά συγγενείς νιταδώροι οργάνωσαν εργαστήρια και δημιούργησαν ξεχωριστά ή σε συντεχνίες πάνω από 200 περίτεχνα τέμπλα, τα οποία κοσμούν μέχρι σήμερα ναούς και μοναστήρια στο Οροπέδιο Λασιθίου, τις επαρχίες Ιεράπετρας, Μιραμπέλου, Πεδιάδας και Βιάννου, αλλά και σε πολλά χωριά του Ρεθύμνου. Η τεχνική τους ήταν παρόμοια με αυτή του Αγίου Όρους και της Πάτμου, με κύριο χαρακτηριστικό το βαθύ σκάλισμα και τις εξαίσιες παραστάσεις από την πλούσια ορθόδοξη παράδοση.
Ο ιδρυτής και πρωτομάστορας της μεσαλασηθιώτικης σχολής των νιταδώρων θεωρείται ο Ιωάννης Εμμ. Χαλάτσης ή Χαλατσογιάννης (1820-1912), και ακολούθησαν οι Εμμανουήλ Γεωργ. Μακράκης (1835-1906), Παναγιώτης Γεωργ. Μακράκης (1840-1915), Ιωάννης Γεωργ. Μαυράκης (1842-1932), Ζαχαρίας Κων. Φαρσάρης ή Χαλατσοζαχάρης (1865-1946), αλλά και πολλοί άλλοι.