Δεν έχουν γραφτεί τόσα πολλά άρθρα και βιβλία για την ελπίδα, όσα για τον φόβο! Κι όμως. Ο φόβος και η ελπίδα πάνε μαζί. Μέσα από τους πολλούς ορισμούς που έχουν δοθεί για τον άνθρωπο, θα μπορούσαμε, για την περίσταση, να χρησιμοποιήσουμε τούτον εδώ: «έμφοβο ον που δεν κουράζεται να ελπίζει».
Ο φόβος είναι έμφυτος και καταδυναστεύει όλα τα ζωντανά πλάσματα. Όμως δεν υπάρχει άλλο ζώο που να φοβάται σε τέτοιο βαθμό και για τόσα πράγματα όσο ο άνθρωπος. Άσχετα από ηλικία, μόρφωση, επάγγελμα, οικονομικά μέσα κλπ. – ο άνθρωπος φοβάται. Μάλιστα συμβαίνει, το φαινομενικά περίεργο, ο έξυπνος άνθρωπος, ο προβλεπτικός, ο μορφωμένος, να είναι περισσότερο εκτεθειμένος στο φόβο από τον επιπόλαιο, τον απερίσκεπτο και τον αμαθή. Στον Σωκράτη αποδίδεται από τον Πλάτωνα η διδασκαλία ότι ανδρείος είναι εκείνος που γνωρίζει τα «δεινά», όχι εκείνος που πέφτει πάνω τους σαν αλόγιστο θηρίο. Και συνεχίζει: Το να φοβάται κάποιος και να επιλέξει να μην τον κερδίσει ο φόβος, αλλά να ενεργήσει παρά τον φόβο του· αυτό είναι που τον κάνει ανδρείο. Αντίθετα από τον ανδρείο, ο δειλός γίνεται έρμαιο του φόβου του. Δεν μπορεί να τον δαμάσει, πανικοβάλλεται εύκολα και χάνεται ακόμα κι εκεί όπου θα μπορούσε να σωθεί.
Η παθολογία του φόβου μας παρουσιάζει πλήθος περιπτώσεων «ανώμαλου φόβου». Από τις ανώδυνες φοβίες μέχρι το άγχος. Παίρνω ένα απόσπασμα από ένα σχετικό κείμενο του Ε. Παπανούτσου, για να περιγράψω τη βασανιστική αυτή αγωνία:
«Μερικοί ψυχίατροι την ονομάζουν “φόβο του φόβου”. Ο αγχώδης άνθρωπος φοβάται το φόβο και επειδή τον φοβάται, γίνεται δέσμιός του έως το σημείο να φοβάται πλέον όχι για άλλο λόγο, αλλά για να φοβάται… Πρόκειται για μια αποκόλληση της ψυχικής διάθεσης από κάθε φυσικό ή λογικό της αίτιο, που έχει ως συνέπεια όχι μόνο μια παράδοξη ανεξαρτοποίησή της αλλά και ένα νοσηρό (καρκινοειδή, θα έλεγε κανείς) πολλαπλασιασμό της». Το ίδιο είχε πει και ο Μένανδρος (342-291 π.Χ.) με τη ρήση του:
«Βίος βίου δεόμενος ουκ έστιν βίος». Ή στα νέα ελληνικά: «Η ζωή που φοβάται τη ζωή δεν είναι ζωή».
Όταν ο άνθρωπος βρέθηκε εκστατικός μέσα στο αινιγματικό και γεμάτο μυστήρια σύμπαν, και ιδίως όταν συνειδητοποίησε ότι ο θάνατος παραμονεύει σε κάθε του βήμα, συγκλονίστηκε από ένα φόβο υπαρξιακού χαρακτήρα, από ένα μείγμα φόβου και σεβασμού, από αυτό που ονομάζουμε: δέος. Τότε έπεσε και προσκύνησε. Primus in orbe deos fecit timor έγραψε τον 1ο αιώνα π.Χ. ο Λατίνος ποιητής Λουκρήτιος Κάρος·που πάει να πει στα ελληνικά: «Τους θεούς πρώτος δημιούργησε ο φόβος». Οι περισσότερες θρησκείες κοντά στο φόβο έβαλαν την ελπίδα, την πίστη για «σωτηρία».
Ο Απόστολος Παύλος λέει γι’ αυτό: «Έστι δε πίστις ελπιζομένων υπόστασις, πραγμάτων έλεγχος ου βλεπομένων».
Η ψυχική ζωή μας είναι ρυθμισμένη προς την αθανασία! Αν δεν βλέπαμε άλλους να πεθαίνουν, δεν θα σκεφτόμασταν πως θα σταματήσει κάποια στιγμή αυτό που μέσα μας νοιώθουμε σαν ύπαρξη. Ο άνθρωπος, διδάσκει ο φιλόσοφος Επίκουρος (341 π.Χ. - 270 π.Χ.), γεννιέται ελεύθερος από μεταφυσικά δεσμά. Την ευτυχία, τη μακαριότητα, την έχει μέσα του, φτάνει να παραμερίσει όσα τον ενοχλούν και του κάνουν δύσκολη τη ζωή. Το συνεχώς ζητούμενο στη ζωή είναι η γαλήνη της ψυχής, αυτό οδηγεί στην ευδαιμονία του ανθρώπου. Το μεγαλύτερο εμπόδιο σε αυτό είναι ο φόβος, μαζί με την άμετρη επιθυμία. Αυτά δηλαδή που προκαλούν την επιδημική ασθένεια που ονομάζουμε ανθρώπινο άγχος.
Ο υπ’ αριθμόν ένα και μεγαλύτερος φόβος είναι ο φόβος του θανάτου. Ο Επίκουρος διδάσκει ότι ο θάνατος δεν έχει καμιά σχέση με τον άνθρωπο, «ο θάνατος ουδέν προς ημάς», λέει. Αυτό το τεκμηριώνει λέγοντας ότι κάθε καλό και κάθε κακό βρίσκεται στην αίσθησή μας, όμως θάνατος σημαίνει στέρηση της αίσθησης. Έτσι λοιπόν, ο θάνατος, που οι άνθρωποι θεωρούν το χειρότερο απ’ όλα τα κακά, είναι ανύπαρκτος όταν υπάρχουμε εμείς, κι όταν έρχεται αυτός είμαστε ανύπαρκτοι εμείς. Είναι ανόητο λοιπόν ο άνθρωπος να φοβάται το θάνατο και να υποφέρει σε όλη του τη ζωή με την προσδοκία του θανάτου.
Ο Επίκουρος έδωσε τη «συνταγή» για το πώς μπορεί να απαλλαγεί ο άνθρωπος από την ασθένεια του άγχους και να είναι ευτυχισμένος. Είναι η περίφημη «τετραφάρμακος». Τέσσερεις βασικές αλήθειες του επικουρισμού, τις οποίες ο φιλόσοφος ανέλυσε και τεκμηρίωσε.
• ΑΦΟΒΟΝ Ο ΘΕΟΣ
• ΑΝΥΠΟΠΤΟΝ Ο ΘΑΝΑΤΟΣ
• ΚΑΙ Τ’ ΑΓΑΘΟΝ ΜΕΝ ΕΥΚΤΗΤΟΝ
• ΤΟ ΔΕ ΔΕΙΝΟΝ ΕΥΕΚΚΑΡΤΕΡΗΤΟΝ
Που σημαίνουν στα νέα Ελληνικά:
• Δεν μας απειλεί καμιά θεϊκή δύναμη,
• Δεν μας στεναχωρεί ο θάνατος,
• Εύκολα αποκτιέται ό,τι πραγματικά χρειαζόμαστε,
• Ό,τι μας κάνει να υποφέρουμε, εύκολα μπορούμε να το υπομείνουμε.
τ. Δ/ντής ΔΕΔΔΗΕ Α.Ε.
