ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1866 ΣΤΗ ΚΙΣΑΜΟ

Οι συγκλονιστικές μνήμες από την ηρωική αιματηρή θυσία στη Μονή Αρκαδίου την 8η Νοεμβρίου 1866 επαναφέρουν καί τις μνήμες καί γιά τή συμμετοχή τής Κισάμου, αλλά και όλης τής περιοχής Χανιών, περιοχή πού πρωταγωνίστησε κατά τόν τριετή (1866 -1868) αυτό υπέρτατο κρητικό αγώνα για τήν Ελευθερία καί τή τελική Ενωση τής Κρήτης μέ την Ελλάδα..
Μέ τήν ευκαιρία τής ιστορικής αυτής επετείου θεωρούμε επίκαιρη καί χρήσιμη τήν παράθεση ορισμένων γραπτών καί εικονογραφικών μαρτυριών τής εποχής, τόσο γιά τή σχετική υπενθύμιση ορισμένων επαναστατικών γεγονότων στή περιοχή μας, όσο καί για τήν απότιση φόρου τιμής καί ευγνωμοσύνης προς τούς πρωταγωνιστές καί ηρωικώς πεσόντες κατά τήν Επανάσταση τού 1866
Α) ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΑ ΠΡΟΣΩΠΙΚΑ ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ ΤΟΥ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗΣ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗΣ ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΗ ΠΑΡΘΕΝΙΟΥ ΠΕΡΙΔΗ,
ΑΔΕΛΦΟΥ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΜΟΝΗΣ ΓΩΝΙΑΣ, ΑΠΟ ΡΟΓΔΙΑ ΚΙΣΑΜΟΥ.
Ο αρχιμανδρίτης Παρθένιος Περίδης από τή Ρογδιά τών Εννιά Χωριών, φλογερός πατριώτης, αφιέρωσε τη ζωή του στους αγώνες για την ελευθερία τής Κρήτης. Είχε εκλεγεί ομόφωνα Πρόεδρος τής Επαναστατικής Συνελεύσεως μέ τούς πληρεξουσίους των Επαρχιών, μεταξύ τών οποίων καί ο άλλος επίσης αδελφός τής Ιεράς Μονής Γωνιάς, Παρθένιος Κελαιδής, πληρεξούσιος Σφακίων (μοχλός επίσης τής Επανάστασης όπως τον χαρακτηρίζει ο Περίδης στα απομνημονεύματά του) Ο Παρθένιος Περίδης, υπήρξε η ψυχή καί ο κατευθυντήριος νους καθ' όλη τη διάρκεια τού σκληρού τριετούς Αγώνα 1866-1868. Δεν αναπαύτηκε ούτε στιγμή,
περιπλανώμενος συνεχώς μαζί με το Προεδρείο τής Εθνικής Συνελεύσεως και την Προσωρινή Κυβέρνηση, από χωριό σέ χωριό, από κορυφή σέ κορυφή καί από κρησφύγετο σέ κρησφύγετο, κατευθύνοντας, την Επανάσταση τόσο κατά τίς νικητήριες όσο καί κατά τίς στιγμές συντριβής και αδυναμίας. Υστερα από μιά εικοσαετία από την Επανάσταση, ο Παρθένιος Περίδης με επιμέλεια και πρόλογο του δικηγόρου Ιωάννου Λιονή από τα Παπαδιανά Εννιά Χωριών, έγραψε όσα απομνημονεύματα πρόλαβε πριν από το θάνατό του για να μη καλύψη ο πέπλος της λήθης τόσον σπουδαία συμβεβηκότα τής ενδόξου εκείνης Επαναστάσεως.* όπως γράφει στην εισαγωγή του.. (ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ ΠΑΡΘΕΝΙΟΥ ΠΕΡΙΔΟΥ. *Η ΚΡΗΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1866. ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ . ΕΚ ΤΟΥ ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟΥ ΠΑΡΑΣΚΕΥΑ ΛΕΩΝΗ Οδός Λέκκα- Στοά Σιμοπούλου. 1900)
Σημειώνεται καί υπενθυμίζεται ότι ολοκληρωμένη βιογραφία τού Παρθενίου Περίδη έγραψε ο αείμνηστος λόγιος γυμνασιάρχης-συγγραφέας, από Ρογδιά καταγόμενος επίσης, Λυκούργος Βιδαλάκης, πατέρας τής αλησμόνητης μας Ειρήνης Βιδαλάκη- Κοντοπυράκη, συζύγου τού πρόωρα επίσης εκλιπόντος επιστήθιου παιδιόθεν αγαπητού μας καθηγητή Πανεπιστημίου Μανώλη Κοντοπυράκη. (Λυκούργου Βιδαλάκη Γυμνασιάρχου. ‘ΠΑΡΘΕΝΙΟΣ ΠΕΡΙΔΗΣ Ο ΚΡΗΣ* ΑΘΗΝΑΙ 1970)
Παρακάτω παραθέτουμε, ένα σχετικό απόσπασμα από τα Απομνημονεύματα τού Παρθενίου Περίδη πού αναφέρεται στη μάχη και σφοδρές εχθροπραξίες μεταξύ Κισαμιτών και Σελινιωτών Τούρκων και Χριστιανών Επαναστατών στο Φουρνάδο κάτω Μεσογείων, το Νοέμβριο 1866 καθώς και στην άφιξη τού αξιωματικού τού Ελληνικού Στρατού Χρήστου Βυζαντίου με πυροβόλα και εθελοντές, ο οποίος θα προχωρούσε εκείνες τίς μέρες στην ατυχή πολιορκία τού φρουρίου Καστελλίου. .
Β) ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΛΕΩΝΙΔΑ ΚΑΛΛΙΒΡΕΤΑΚΗ* Η ΖΩΗ ΚΑΙ Ο
ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΓΟΥΣΤΑΥΟΥ ΦΛΟΥΡΑΝΣ*
Στό βιβλίο αυτό τού ερευνητή στό Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών καί μόνιμου συνεργάτη βιβλιοκριτικού ιστορικών έργων, τής εφημερίδας ΤΑ ΝΕΑ,, Λεωνίδα Καλλιβρετάκη,
περιγράφεται η ζωή και η δράση τού Γάλλου μαχόμενου δημοσιογράφου, περιπλανώμενου ρομαντικού επαναστάτη, φιλέλληνα εθελοντή στην Κρητική Επανάσταση τού 1866 και πρωταγωνιστή αλλά και θύματος, αφού έπεσε στα τριάντα τρία του χρόνια, κατά τίς συγκρούσεις μετά τον σχηματισμό τής Κομμούνας των Παρισίων το 1871.
Ο Φλουράνς είχε προστρέξει στη Κρήτη ως εθελοντής, είχε συμμετάσχει καί στη πολιορκία τού Καστελλίου, αρθρογραφούσε θερμά υπέρ τού Κρητικού αγώνα, σέ στενή συστράτευση μέ τόν μεγάλο επίσης κήρυκα των δικαίων τού κρητικού λαού, Βίκτωρα Ουγκώ. Βοηθούσε δέ καί τούς Κρητικούς Επαναστάτες στή σύνταξη των διαμαρτυριών και εκκλήσεων τους προς τούς μεγάλους τής Ευρώπης και των Ηνωμένων Πολιτειών.
Παρακάτω παραθέτουμε σχετικό απόσπασμα από το βιβλίο τού Λεωνίδα Καλλιβρετάκη τόσο για τή συμμετοχή Φλουράνς στην πολιορκία Καστελλίου, όσο κυρίως γιά τήν περιγραφή τού τύπου, της φυσιογνωμίας, τού παραστήματος καί των αρετών τού κρητικού μαχητή, όπως με λεπτομέρεια, παρατηρητικότητα και έκδηλο θαυμασμό παρουσιάζεται από τή γλαφυρή γραφίδα τού Φλουράνς.

Σημειώνεται ότι ο διακεκριμένος συγγραφέας Λεωνίδας Καλλιβρετάκης στην αρχή αφιερώνει το βιβλίο του στην πόλη των παιδικών του χρόνων, τα Χανιά. (Λεωνίδα Καλλιβρετάκη.*Η ΖΩΗ ΚΑΙ Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΓΟΥΣΤΑΥΟΥ ΦΛΟΥΡΑΝΣ. Έκδοση ΜΟΡΦΩΤΙΚΟΥ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΗΣ Αθήνα 1998)

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ  ΑΠΟ ΤΑ  ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ ΤΟΥ ΠΑΡΘΕΝΙΟΥ ΠΕΡΙΔΟΥ

Σελ 122-126 (Κρατάμε την γραφή του)

 Ο Μουσταφά Πασάς μετά τήν καταστροφήν του Άρκαδίου δέν έβράδυνε νά κατέλθει είς τήν πόλιν τής Ρεθύμνης, φέρων μαζί του γυναίκας τινας καί παιδία, τά όποια είχον διασωθή έκ τής καταστροφής. Όταν είσήλθεν είς την πόλιν, ήκουσε τούς θρήνους καί τάς έναντίον του κατακραυγάς τών οθωμανικών οικογενειών και έμεινε περιορισμένος έν τω διοικητηρίο έπί δυο ή τρεις ήμέρας μέχρις παρέλθωσιν αί πρώται εντυπώσεις των εντοπίων όθωμανων.

 Ήλπιζε καί την φοράν ταύτην οτι περί έπαναστάσεως πλέον δέν ήδύνατο νά γίνει λόγος, αλλά καί πάλιν αί έλπίδες του διεψεύθησαν, διότι ή έντασις αυτής είχε φθάσει πλέον εις τη κατακόρυφον έν τας δυτικας έπαρχίας Κισσάμου, Σέλινου καί Κυδωνιάς.

   Οι Τούρκοι του Καστελλίου του Κισσάμου ειχον αποστείλει τάς οίκογενείας των έν Χανία καί έμενον ουτοι έλεύθεροι διά πάσαν περίστασιν. Είς το φρούριον Καστελλίου είχον έλθει καί Σεληνιώται τουρκοί νά ενισχύσωσι τούτους διά νά άπωθήσωσι τούς πολιορκητάς καί έξέλθωσι προς τα χωρία προς λεηλασίαν διότι καί οί Κισσαμίται τούρκοι, τετρακόσιοι τον άριθμον, είχον μεταβή μετά του στρατου είς Κάνδανον όταν τούς εκει Οθωμανούς τούς ωδήγησαν είς Χανία. Ώστε έπρεπε νά έξοφληθή ή προς αυτούς όφειλή αύτη των τούρκων Σελινιωτών. Όλαι όμως αί απόπειραι των διά νά έξέλθωσιν έματαιούντο διότι είς Κίσσαμον είχον κατέλθει και πολλοί Σελινιώται, άπηλλαγμένοι ούτοι πάσης ένασχολήσεως έν τή έπαρχία των, άφ’ ότου είχον αναχωρήσει οί τούρκοι τής Κανδάνου, και έδωκαν μεγάλην ένίσχυσιν είς τούς Κισσαμίτας. Τον Νοέμβριον του 1866 σπουδαιότατη μάχη έλαβεν χώραν είς τον Φουρνάδο των Μεσογείων οι τουρκοι προ πολλού οντες πολιορκημένοι έντός του φρουρίου του Καστελλίου καί ήναγκασμένοι καθ’ έκαστην νά συναπτώσιν αψιμαχίας μέ τούς πολιοοκούντας αυτούς χριστιανούς διά νά επεκτείνωσι τήν ζώνην των, ύφίσταντο μεγάλας άπωλείας και διέτρεχον σοβαρόν κίνδυνον από ένδεχομένην έφοδον τών Κισσαμιτών κατά του φρουρίου. Δι' ο’ καί έστειλαν άπεσταλμενους είς Χανία καί έζήτησαν ένίσχυσιν στρατιωτικήν, διότι ώς έλεγον διέτρεχον σοβαρόν κίνδυνον. Εκ Χανιών απεστάλη αρκετή στρατιωτική δυναμις την όποιαν ακολούθησαν και πολλοί έντόπιοι τουρκοι Σελινιώται, θέλοντες νά έκδικηθώσι τούς Κισσαμίτας, διότι κατά το διάστημα τής πολιορκίας έν Κανδάνω, ουτοι ενίσχυσαν τούς περί τον Κριάρην καί τούς ειχον προξενήσει τόσην καταστροφήν. Τότε οί Σελινιώται τούρκοι ηλθον εις Καστελιον καί είδον τις θέσιν των Οθωμανών καί τον τρόμον ύπο του οποίου κατείχοντο έλεγον πρός αυτούς σκωπτικώς, «Ίντα δα ντε·ντίμ έβάλανέ σας οί Ρωμιοί καί κατουρείται στα τσικάλια σας; ταϋτέρου θά δείτε ιντα θά τούς κάμωμε μεις» 

Πράγματι την πρωίαν τής έπομένης τις άφηξεώς του ο τούρκικος στρατός μετά τών Σελινιωτών καί Κισσαμιτών τούρκων έξήλθον του φρουρίου και είσήλθον νύκτωρ είς τά Μεσόγεια. Απώθησαν τάς μικράς προφυλακάς καί είσήλθον εις πτ χωρίον Φουρνάδον, του οποίου αρχισαν να καίωσι τάς οικίας. Οι χριστιανοί τών Μεσογείων έντρομοι άρπαζον τάς οίκογενίας των καί τάς μετεφερον είς τά ύψηλότερα χωρία. Έφθασεν έγκαίρως η είδησις είς τά επάνω

Μεσόγεια (Πόρο Μεσόγεια) και όσοι εύρίσκοντο έκεί έσπευσαν μέ τον Σκαλίδην διά νά εμποδίσουν τούς τούρκους να καταστρέψουν καί άλλα χωρία του δήμου τούτου. Κατέφθασαν επίσης καί αρκετοί έκ του χωρίου Λουσακιές, άκούσαντες την μάχην ως καί ό Γεώργιος Δασκαλάκης καί ανερχομένων ηδη τών χριστιανών είς τετρακοσίους, έλαβεν η άμυνα τών χριστιανών μεγαλυτέραν δύναμιν. Η ορμή όμως μεθ’ ης επετίθοντο οί τούρκοι ητο τοιούτη, ώστε άπο στιγμή είς στιγμήν επέκειτο η υποχώρησίς τών ημετέρων, σημαιοφόρος τών εντοπίων Οθωμανών ητο ό υιός του αρχηγού αύτών Μεχμέτ αγάς Φούσκη, Χαληλ ονόματι, καί όλονέν έβαινε πρός τά έμπρος. Η μάχη όμως είχε γίνει γνωστή και είς τούς εν Παλαιόκαστρον στρατοπεδευμένους Εννεαχωριανούς ύπό τόν οπλαρχηγόν Γεώργιον Μπαουλήν και σπευσαντες ουτοι έφθασαν εις την ακμήν της μάχης καί κατωρθώθη τότε νά άποκρουσθώσιν οί τούρκοι με σημαντικάς απώλειας.

 Εκ τών χριστιανών έφονεύθησαν μεταξύ τών άλλων ό Κουφάκης.ό Σαμψάκης έκ του χωρίου Αερινου τών Εννέαχωρίων, επληγώθηκαν δέ ό Γ. Δασκαλάκης ό Αντώνιος Κουντούρης και άλλοι τινές. Μετά την άπόκρουσιν τών οθωμανών οι χριστιανοί επέστρεψαν είς τα Άνω Μεσόγεια. Έν Καστελλίω τότε οι έντόπιοι τής έπαρχίας τούρκοι ηρώτων τούς Σελινιώτας πώς τους εφάνηκαν οι μπάλες τών Κισσαμιτών, ό Μεχμέτ Φούσκης είπε "Μά τά τέσσερα κιτάπια και ακόμα δεν έφαγα ζεστότερες μπάλες" τοτ’ αύτό είπε και ο Σελήμ αγάς Φούσκης.

 Ο χειμών είχεν έπέλθει πλέον βαρύς, ύπερμεσούντος ήδη του Νοεμβρίου· είχεν συμβή καί η καταστροφή του Άρκαδίου και ώς έκ τούτου είχε παρτηρηθή καποια νέκρωσις τής έταναστάσεως είς τά τμήματα της Ρεθύμνης καί Ηρακλείου. Διά τουτο καί οί πρωτεύοντες αρχηγοί τών τμημάτων τούτων Κόρακας, Ρωμανός, Τσουδερός, Κορωναίος και λοιποί ήλθον είς Κυδωνιάν, ένθα είχε την έδραν της η έπιτροπή μετά του Ζυμβρακάκη, Χατζή Μιχάλη, Α.Μάντακα καί Κριάρη καί έν συνεδριάσει λαβούση χώραν είς το χωρίον Μεσκλά τής αυτής επαρχίας άπεφάσισαν την έξακολούθησιν της επαναστάσεως- συνέταξαν δέ καί πρωτόκολλον το όποιον υπέγραψαν έκτος τών μελών τής επιτροπής και πάντες οί παρατυχόντες έκει Αρχηγοί καί οπλαρχηγοί. Μετά την έγγραφον ταυτην πράξιν άνήλθον είς το άνωθεν τών Μεσκλών χωρίον Ζούρβαν καί έστρατοπέδευσαν έκει, διότι τά Μεσκλά είχον πυρποληθή ύπο του Μουσταφκ Πασά.

  Ένω παρέμενον έν τω χωρίω τούτο ήλθον απεσταλμένος έκ της επαρχίας Σέλινου και έφερε τήν είδησιν, ότι ό Βυζάντιος απεβιβάσθη εκει έλθών έξ Ελλάδος δι’ άτμοπλοίου, έφερε δέ

μαζί του όπλα, πολεμοφόδια καί τροφάς ώς καί πυροβόλα (τα όποία όμως ατυχώς έμειναν άχρηστα, ώς και τά του Ζυμβρακάκη. Η επιτροπή συνεννοηθείσα μετά τών άλλων οπλαρχηγών, έγραψεν εις τον Ζυμβρακάκην νά επισπεύση την έλευσίν του εις Ζουρβαν μετά των πολεμοφοδίων τά όποια έφερε μαζύ του, απέστειλε δέ καί τον Κριάρην εις Σέλινον, ίνα στρατολογήσει όσον το δυνατόν περισσοτέρους συνεπαρχιώτας του διά να μεταβώσιν ακολούθως είς Άποκόρωνα νά έπιτεθώσι κατά του αυτόθι μένοντος τουρκικού στρατού ύπο τον Μεχμέτ Πασά.

Ο Βυζάντιος όμως είχε παραπεισθή ύπο τών Κισσαμιτών και Σελινιωτών νά κτυπηση με τά πυροβόλα του το Καστέλλιον· τούτο έπβάλλετο και ώς πράγματι ήτο και άληθές το φρουριον τούτο ητο μία πληγή διά την έπαρχίαν τής Κισσάμου, διότι έξ αύτού καθ’έκάστην οί Τούρκοι εξηρχοντο καί προέβαινον εις επιθέσεις κατά τών πέριξ χωρίων. Ό Βυζάντιος έγραψε εις

την επιτροπήν ότι θά μεταβή είς Καστέλλιον καί μετά την άλωσιν του φρουρίου τούτου θά σπεύσει παρ' αύτή.

  Ο Ζυμβραζάκης, όστις είχε λάβη πείραν τών ίδικών του πυροβόλων, είπεν είς την έπιτροπήν ότι μέ τοιαύτα πυροβόλα είναι αδύνατον νά κυριευθή το φρούριον έκείνο καί έγραψαν έκ δευτέρου είς τον Βυζάντιον νά παραιτηθεί τής αδυνάτου ταύτης επιχειρησεως, δυστυχώς όμως δεν ύπηκουσε.

Τό βάπτισμα του πυρός

Από τό Πελεκάνο Σελίνου στο Παλαιόκαστρο Κισάμου

Μόλις αποβιβάστηκαν στήν Κρήτη, οι έθελοντές του Βυζάντιου κατευθύνθηκαν στό χωριό Πελεκάνο Σελίνου μέ τά τρόφιμα, τα πολεμοφόδια καί τό πυροβολικό τους. Παρά τις οδηγίες που είχε λάβει στήν Αθήνα καί στη Σύρο, σύμφωνα μέ τις όποιες όφειλε νά μεταβεί αμέσως στό στρατόπεδο τού Κορωναίου, ο Βυζάντιος παρέμεινε δέκα περίπου ημέρες στό Σέλινο, αγνοώντας τις αλλεπάλληλες εκκλήσεις του Ζυμβρακάκη καί τού Κορωναίου νά ενωθεί μαζί τους, ώστε νά επιτεθούν όλοι μαζί στόν Μεχμέτ πασά. Αντίθετα, προτίμησε νά διατηρήσει τήν αύτονομία των κινήσεών του καί αποφάσισε νά έπιτεΟεϊ στό φρούριο τού Καστελλιού Κισάμου, πού είχε περικυκλωθεί ήδη άπό τούς Κισαμιώτες καί Σελινιώτες πολεμιστές. Η Γενική Συνέλευση, μαθαίνοντας τήν απόφασή του, τού ζήτησε νά εγκαταλείψει αύτή τήν επιχείρηση, όπως φαίνεται άπό τήν άκόλουθη επιστολή:.

«Επειδή ή Γεν. Συνέλευσης καί ο αρχηγός τού τμήματος τούτου εθεώρει τάς δύο επαρχίας Κισσάμου καί Σελίνου ώς τό καταφύγιον τής τελευταίας επιχειρήσεώς των καί διά σπουδαίους λόγους δέν έθεώρει άναγκαίαν ήδη τήν ένέργειαν τού ήμετέρου σχεδίου ώς καταστρεπτικού ούτως είπειν τής Νήσου, διά τούτο προλαμβάνει νά διαμαρτυρηθή έγκαίρως καθ’ ούτινος άνήκει διά τάς θλιβερός συνεπείας αϊτινες θά προέλθωσιν έκ τής κατά τού Καστελλίου Κισσάμου προσβολής, ώς πρός τήν ένδεχομένην καταστροφήν της Γεν. ’Επαναστάσεως καί ώς προς τούς άνδρας οίτινες έπί ματαίω θέλουσιν άπολεσθή»

Ο παλαίμαχος τού τακτικού σώματος δεν ήταν όμως διατεθειμένος νά έγκαταλείψει τό σχέδιό του καί προσπάθησε νά δικαιολογήσει τή διαγωγή του: «Δέν δύναμαι ν’ αφήσω τήν έπιχείρησιν ταύτην διότι τό Σώμα μου έξετέθη καί εις εναντίαν Διαταγήν μου ίσως παρακούσει. Οι έν Καστελλίω, Επιτροπή καί Καπετανέοι, όλοι μου έγραψαν καί μέ παρεκάλουν νά βαδίσω όσον τάχιον πρός τά έκεί καί συγχρόνως μου έπεμψαν ζώα διά τήν μεταφοράν τού υλικού μου».

Δέν αποκλείεται, πράγματι, οι νεαροί - Ελληνες καί οι Γαριβαλδινοί, ανυπόμονοι για δράση, νά παραπονέθηκαν γιά τήν άπραξία τους. Όπως κι άν έχει τό πράγμα, ο συνταγματάρχης έδωσε τή διαταγή τής αναχώρησης καί οι εθελοντές κατευθύνθηκαν μέ τά φορτωμένα μουλάρια τους νοτιοδυτικά. Ετσι άρχιζε ή πρώτη μεγάλη πορεία τού Γουσταύου Φλουράνς πάνω στους βράχους τού νησιού όπου ήλθε νά πολεμήσει γιά τήν έλευθερία.

   Ό δρόμος πού ακολούθησαν είναι, όπως όλοι οί δρόμοι τής Κρήτης, ένα στενό μονοπάτι πάνω στά βουνά πού φιδοσέρνεται στις πλαγιές ανάμεσα στους ασπάλαθους. Οι έθελοντές σκαρφάλωσαν βράχια, διέσχισαν αμπέλια, κατέβηκαν μέσα σέ βαθιές ρεματιές όπου κυλούσαν μέ πάταγο ορμητικοί χείμαρροι. Αφού διέσχισαν άρκετά χωριά, βγήκαν άπό τήν άλλη μεριά τού βουνού και τέλος βρέθηκαν μπροστά στό έπιβλητικό θέαμα τής θάλασσας καί τού μεγάλου κόλπου τής Κισάμου.

   Μπροστά τους απλώνονταν μερικοί λόφοι, έπειτα καταπράσινες κοιλάδες καί, τέλος, ή θάλασσα μέ τόν απέραντο ορίζοντά της. Στά δεξιά τους εκτεινόταν τό ακρωτήρι Σπάθα, στά αριστερά τους, πέρα μακριά, τό ακρωτήρι Γραμπούσα. Ό κόλπος στρογγύλευε μπροστά στά μάτια τους, σχηματίζοντας Εναν απέραντο ασημένιο κύκλο πάνω στήν ψιλή άμμο τής παραλίας. Στό κέντρο αυτής τής είκόνας, τό Καστέλλι Κισάμου. Ενα βενετσιάνικο Ερείπιο πού είχαν Επισκευάσει οι Τούρκοι στά 1658. Στά νότια τού κάστρου, πάνω σέ ένα ψηλό βουνό, διακρίνονταν τά σπίτια τού χωριού Παλαιόκαστρο, πρός το όποιο κατευθύνθηκαν οι Εθελοντές. Ήταν η 19η Νοεμβρίου 1866.

Η μάχη του Καστελλιού

Στό Παλαιόκαστρο, ο Βυζάντιος συναντήθηκε μέ τούς Κρήτες οπλαρχηγούς Κωνσταντίνο Κριάρη, Σκαλίδη, Γεώργιο Καμπουράκη, Νικόλαο Μαρκαντώνη καί Κουνδουράκη, Επικεφαλής πολλών Εκατοντάδων πολεμιστών άπό τό Σέλινο καί τήν Κίσαμο, καθώς καί μέ τόν ανθυπολοχαγό Δεονταρίδη, ό όποιος διοικούσε ένα απόσπασμα εκατόν τριάντα Εθελοντών πού είχαν φτάσει στήν Κρήτη στίς άρχές Νοεμβρίου.

  Οι Επαναστάτες κατείχαν τά χωριά Φουρνάδο, Παλαιόκαστρο, Γληγοργιανά, Καλλεργιανά καί Δραπανιά, γύρω άπό τό Καστέλλι. Ο Βυζάντιος, αποφασισμένος νά χτυπήσει τό φρούριο μέ τά κανόνια του, διαμόρφωσε μέ τούς άλλους αρχηγούς ένα σχέδιο δράσης καί έξέδωσε στή συνέχεια γραπτές οδηγίες γιά τή μάχη. Τό έγγραφο αυτό, μέ ημερομηνία 19 Νοεμβρίου/ 1η Δεκεμβρίου 1866, πολύ λεπτομερές καί γραμμένο σέ άψογη στρατιωτική γλώσσα (δέν παραλείπει νά όρίσει άκόμα καί τή θέση τών μουσικών), είναι άπόλυτα χαρακτηριστικό τού πνεύματος τού συνταγματάρχη Βυζάντιου, εντελώς άντίθετου μέ τήν τακτική τού ανταρτοπολέμου τών Κρητικών. 

Σύμφωνα μέ τό Εγγραφο αύτό:

«Ό λόχος τών άκροβολιστών καί ό των Φιλελλήνων θέλουν συνοδεύσει τόν α' ουλαμόν τού Πυροβολικού καί θέλουν τοποθετηθή είς τήν θέσιν Πύργον έντός τού όχυρώματος». Αρχισε έτσι, στις 20 Νοεμβρίου τού 1866, ή μάχη τού Καστελλιοΰ Κισάμου. Τό σχέδιο πού μέ τόση επιμέλεια είχε καταρτιστεί δέν έφαρμόστηκε, ένώ τά βλήματα τών όρεινών πυροβόλων τού Βυζάντιου Αποδείχθηκαν ολωσδιόλου ανίσχυρα απέναντι στα ισχυρά τείχη τού Καστελλιού. Τό φρούριο, καθώς καί δύο τούρκικες φρεγάτες πού βρίσκονταν στον κόλπο, άνοιξαν πύρ ενάντια στους Γαριβαλδινούς καί τούς άλλους επαναστάτες, καί η μάχη συνεχίστηκε όλη τήν ημέρα χωρίς κανένα αποτέλεσμα. Ο Βυζάντιος, διαπιστώνοντας την αναποτελεσματικότητα τών κανονιών του, απέσυρε τό πυροβολικό στα μετόπισθεν και οί επαναστάτες ξανάρχισαν τή μάχη τήν επομένη, πάντα χωρίς αποτέλεσμα.

Πρό τής γενικής αποθάρρυνσης ο Βυζάντιος, χάνοντας κάθε ελπίδα νά κάνει τό όνομά του ξακουστό μπροστά στό Καστέλλι, αποφασίζει επιτέλους νά εγκαταλείψει τό σχέδιό του καί νά ενωθεί μέ τά σώματα τού Κορωναίου καί τού Ζυμβρακάκη.

   Τό τόλμημα τού Βυζάντιου στοίχισε τή ζωή δέκα χριστιανών πολεμιστών, ένώ ταυτόχρονα ενίσχυσε τό ηθικό τού έχθρού. Σέ μιά επιστολή μέ ημερομηνία 5 Δεκεμβρίου 1866, ή Γενική Συνέλευση άσκησε σκληρή κριτική στόν συνταγματάρχη:

«Ή άκαιρος καί άσκεπτος προσβολή τού Καστελλίου Κισσάμου καιρίως έβλαψε τήν έπανάστασιν καί ήνάγκασε τόν Μουσταφάν νά έπιστρέψη ενταύθα καί συσσωματώσας όλας αύτού τάς δυνάμεις νά έξέλθη είς Άλικιανοβατόλακα όπως έπιτεθή καθ’ημών

εις Ζούρβαν Αφού πρώτον κατελάμβανε τούς Λάκκους».

Η μάχη τού Καστελλιού Κισάμου αποτέλεσε τό βάπτισμα τού πυρός γιά τόν Γουσταύο Φλουράνς. 

Ιδού πώς περιγράφει ό ίδιος ένα μήνα αργότερα τήν εμπειρία του:

-«Πήρα, στις 2 Δεκεμβρίου (v.η.) στό Καστέλλι Κισάμου, τά πρώτα μου πολεμικά μαθήματα, μέσα σέ βροχή άπό οβίδες καί βόμβες πού μάς έριχνε μιά τούρκικη φρεγάδα. Δίπλα μου, ένας άνθρωπος σκοτώθηκε, ένας άλλος τραυματίστηκε θανάσιμα. Εφερα πίσω μαζί μου άπό τή μάχη τά τέσσερα μέλη μου καί τό μυαλό μου, σώα καί αβλαβή».

Στήν πραγματικότητα ό Φλουράνς έδειξε στή μάχη αύτή μεγάλη παλικαριά καί διορίστηκε άπό τόν Βυζάντιο αξιωματικός του επιτελείου του. Άπό τήν άλλη μεριά, πρόκειται γιά τήν πρώτη πραγματική έπαφή του μέ τούς Κρήτες πολεμιστές. Ενδείκνυται, λοιπόν, νά δώσουμε μιά είκόνα τών πολεμιστών αυτών, όπως τή σκιαγράφησε ένας μάρτυρας τής έποχής εκείνης:

«Ή ένδυμασία τους, πού τήν έβλεπα γιά πρώτη φορά, μού έκανε έντύπωση γιά τήν άνεση καί τήν κομψή της άπλότητα. Ένα φαρδύ κόκκινο φέσι ριγμένο πρός τά πίσω μέ μιά μεγάλη φούντα πού έπεφτε στούς ώμους, ένα σακάκι άπό σκούρα μπλέ τσόχα, χωρίς γιακά, πού άφηνε τό λαιμό έλεύθερο καί ξέσκεπο, ένα γιλέκο άπό τσόχα ίδιου χρώματος, σταυρωτό στό στήθος καί στολισμένο μέ δύο σειρές άπό μικρά κουμπιά· μαύρα σειρήτια κοσμούσαν μέ πολύ πρωτότυπο τρόπο τό μπροστινό μέρος τού γιλέκου, καθώς καί τήν πλάτη καί τά μανίκια τού σακακιού· τό πανταλόνι, άπό χοντρό, γαλάζιο βαμβακερό ύφασμα, πολύ φουσκωτό, έφτανε μέχρι πάνω άπό τό γόνατο καί ήταν σφιγμένο στή μέση μέ μιά μακριά καί φαρδιά ζώνη άπό κόκκινο μαλλί, πού τυλιγόταν έπτά ή όκτώ φορές γύρω άπό τό σώμα· τις γιορτινές ήμέρες, τό πανταλόνι είναι άπό τό ίδιο ύφασμα μέ τό σακάκι. Μπότες μαλακές άπό ακατέργαστο δέρμα, σφιγμένες στό γόνατο μέ ένα λουρί, πουκάμισο χωρίς γιακά, μέ φαρδιά μανίκια δίχως μανικέτια, νά ποιό είναι τό σύνολο τής ενδυμασίας τους. (...]

   Ένας Κρητικός δέν ξεκινάει ποτέ άπό τό σπίτι του χωρίς νά περάσει στή ζώνη του ένα φοβερό μαχαίρι μέ λεπίδα τριάντα ή σαράντα έκατοστών ξεχωρίζει ή χοντρή λαβή του άπό ελεφαντόδοντο ή κόκαλο δίπλα σέ δύο πιστόλια μέ τσακμακόπετρα, που έχουν μήκος σαράντα μέχρι πενήντα έκατοστά- ή λαβή τους είναι περισσότερο ή λιγότερο δουλεμένη, ανάλογα μέ τά οικονομικά μέσα, είναι όμως πάντα στολισμένη ολόκληρη μέ ασήμι γιά τούς καπετάνιους τών χωριών, πού διακρίνονται έτσι, μέ τό στολίδι αύτό, άπό τούς άνδρες πού έχουν υπό τΙς διαταγές τους. Τά κρητικά τουφέκια άξίζουν Ιδιαίτερη μνεία: είναι τουφέκια μέ μακριές κάννες (τό μήκος τους φτάνει τά πέντε ή έξι πόδια) καί δουλεύουν μέ τσακμακόπετρα· έχουν κομψό κοντάκι, μέ πλούσια, πολλές φορές, ενθετική διακόσμηση καί σκαλίσματα. (...]

   Θαύμασα τό υψηλό παράστημα, τό φαρδύ στήθος, τις νευρώδεις κνήμες, τόν ευλύγιστο καί ρωμαλέο κορμό αύτών τών ριψοκίνδυνων ορεσίβιων· μού έκαναν έντύπωση ή δύναμη καί ή υγεία πού απέπνεαν, τό ειλικρινές καί ανοιχτόκαρδο βλέμμα τους καί η τραχύτητα τών τρόπων τους».

Επίλογος

Κυριάκος Ροδουσάκης

ΚΑΛΟ ΣΟΥ ΤΑΞΙΔΙ ΑΓΑΠΗΤΕ ΜΟΥ ΦΙΛΕ ΚΑΙ ΓΕΙΤΟΝΑ ΣΤΕΛΙΟ ΔΑΡΑΤΣΙΑΝΕ

Αγαπητέ μας Στέλιο,
Σε περιμέναμε και εφέτος στο Καστέλλι, αλλά για πρώτη φορά δεν φάνηκες στη καλοκαιρινή καστελλιανή μας σύναξη. Σε αναζητήσαμε και ανησυχήσαμε. Μια πληροφορία σχετική με πρόβλημα υγείας, μας φόβισε, οι φόβοι δυστυχώς επαληθεύτηκαν χθες πού μάθαμε για τη μοιραία  επιπλοκή και ότι έχασες τη μάχη στο νοσοκομείο. Η αγαπημένη σου Γιούλη πλάι σου στεκόταν στο πλευρό σου. Η απώλεια τής ευγενικής παρουσίας σου, είναι πλέον  αμετάκλητη. Η δε ανάμνηση της θερμής φιλικής, πάντα και πηγαίας γενναιοδωρίας σου προς όλους μας,  κατά τη διάρκεια μιας ολόκληρης ζωής θα μείνει βαθύτατη, παντοτινή και ανεξίτηλη. Ιδιαίτερα εμείς οι γείτονες από τα παιδικά, συνδεθήκαμε και μοιραστήκαμε μαζί σου πολλά Καστελλιανά, παλιά και καινούργια, στα αντικριστά σπίτια μας, στο δρόμο, στις παλιές νεανικές συντροφιές, αλλά και στις συναντήσεις μας στην Αθήνα και στο  Καστέλλι..
 Είχες μια κατά πάντα επιτυχημένη επαγγελματική  διαδρομή ύστερα από τίς σπουδές σου στην Ανωτάτη Εμπορική, ως εφοριακός υπάλληλος στη Λέσβο αρχικά για πολλά χρόνια και στην Αθήνα στη συνέχεια. Η θαυμάσια ωραία οικογένεια σου επίσης, με την αγαπημένη σου σύζυγο Γιούλη, πάντα φιλόξενη και αυθόρμητη προς όλους μας με μια εξαίρετη και εκείνη,  διαδρομή καθηγήτριας στη μέση παιδεία, καθώς και τα αντάξια παιδιά σου Ελίνα καί Χάρης με τίς οικογένειές τους και τα αγαπημένα σου εγγόνια, αποτελούσε πηγή χαράς και ευτυχίας για σένα.. 
Ήσουν χαμηλών τόνων, με μια βαθύτερη εσωτερική  ευαισθησία, όπως την αποτύπωσες μάλιστα στην εξαιρετικά καλαίσθητη ανακαίνιση τού παλαιού πατρογονικού σπιτιού σου, στην  είσοδο τής πόλης, ως εάν ήσουν πραγματικός εξειδικευμένος αρχιτέκτονας. Συμβούλευες και βοήθησες και άλλους φίλους σου, αποκαλύπτοντας τη καλλιτεχνική πλευρά τού εαυτού σου, να αποκαταστήσουν την αυθεντική παλιά μορφή τού σπιτιού τους. Αν επικρατούσε σέ όλους το δικό σου πάθος και το δικό σου αισθητήριο, ασφαλώς η εικόνα τής πόλης μας θα ήταν ωραιότερη και πιο καλαίσθητη.  
Είχες επίσης μια έντονη αίσθηση ιστορικότητας τού τόπου και της οικογένειάς σου, μιας από τίς παλαιότερες οικογένειες τού  Καστελλιού. Ένας προπάππος σου πού είχε το ίδιο όνομα, Στυλιανός Δαρατσιανός, αναφέρεται σέ όλα τα δρώμενα του Καστελλιού των αρχών και των μέσων του 19ου αιώνα. Όπως ο αγώνας του, μαζί με τους άλλους προύχοντες και τον ιερέα, για να λάβουν την άδεια από τον Πασά των Χανίων, που τους επέτρεψε τελικά την επαναφορά τού μικρού ναού του Αγίου Σπυρίδωνα στην ιδιοκτησία των Χριστιανών τού Καστελλιού. Και στη συνέχεια επιδόθηκαν στην οικοδόμηση τού μεγάλου νέου περικαλούς Μητροπολιτικού Ναού στην ίδια θέση. Όπως και ο παππούς σου Κυριάκος Δαρατσιανός ήταν στην Επιτροπή του Επισκόπου Άνθιμου Λελεδάκη τό 1915 για την επέκταση τού γυναικωνίτη,  του νάρθηκα, τού κωδωνοστασίου και της εσωτερικής διακόσμησης του Ναού. Και ο αείμνηστος πατέρας σου Χαράλαμπος, δραστήριο μέλος τού Εμπορικού Συλλόγου στον οποίο είχε παραχωρήσει και το γραφείο για τίς συνεδριάσεις του, όπως και εσύ με τα αγαπημένα σου αξέχαστα επίσης αδέρφια Κυριάκο και Ευγενία, ετιμήσατε αυτή τη παράδοση και ιστορία τής οικογένειάς σας. Ιστορία αφοσίωσης, διαρκούς δημιουργικής παρουσίας και προσφοράς προς τον τόπο, κατακτώντας τη καθολική εκτίμηση και την αναγνώριση όλων.
Καλό σου ταξίδι αξέχαστε Στέλιο με τα θερμά μας συλλυπητήρια προς την αγαπημένη σου οικογένεια. Η ανάμνηση τής ευγένειας, τής φιλίας σου και των αυθόρμητων ειλικρινών και ανεπιτήδευτων αισθημάτων σου θα μάς ακολουθεί για πάντα. 
Κυριάκος Ροδουσάκης    .   .

ΒΙΒΛΙΟ ΠΑΝΤΕΛΗ ΚΑΤΑΚΗ: *ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ ΕΙΡΗΝΑΙΟΣ ΓΑΛΑΝΑΚΗΣ. ΝΟΣΤΑΛΓΙΚΕΣ ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΠΟΥ ΕΖΗΣΑΝ ΚΟΝΤΑ ΤΟΥ*

 Γράφει ο Κυριάκος Ροδουσάκης

Μια συγκινητική και νοσταλγική αναδρομή στη πραγματικά κοσμογονική για τον τόπο  μας εποχή  τού μακαριστού Ιεράρχη  Ειρηναίου, αποτελεί το βιβλίο *MHTΡΟΠΟΛΙΤΗΣ ΕΙΡΗΝΑΙΟΣ ΓΑΛΑΝΑΚΗΣ. ΝΟΣΤΑΛΓΙΚΕΣ ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΠΟΥ  ΕΖΗΣΑΝ ΚΟΝΤΑ ΤΟΥ.* που επιμελήθηκε και συνέταξε με όλη τη εγνωσμένη του αγάπη και αφοσίωση ο κοινωνικός πρωταγωνιστής, εμπνευστής και πολλών άλλων φιλάνθρωπων και θεάρεστων πρωτοβουλιών, αγαπητός φίλος Παντελής Κατάκης. Το βιβλίο μας επιστρέφει και μας αναβαπτίζει στα νάματα και στο φως μιας εποχής και ενός τόπου ευεργετημένου από το αναγεννητικό έργο και το φωτεινό παράδειγμα τής εμβληματικής ηγετικής μορφής Ειρηναίου. Αλλά προσφέρει  ασφαλώς και πολύτιμη πληροφόρηση και προς τούς νεότερους, πού δεν είχαν την τύχη να ζήσουν το δημιουργικό πυρετό της περιόδου, τη θαυμαστή σταδιακή ψυχική ζύμωση, την  ώσμωση και την αμφίδρομη, αμοιβαία εσωτερική πνευματική μέθεξη μεταξύ  τού φωτισμένου, εμπνευσμένου και ρηξικέλευθου Ποιμενάρχου και του Ποιμνίου του. Η υποβλητική δύναμη του έργου και του λόγου του *ποιήσαντος και διδάξαντος* σεπτού Ιεράρχη Ειρηναίου διατρέχει  όλες τίς σελίδες του βιβλίου και όλες τίς διηγήσεις των ανθρώπων πού θυμούνται, νοσταλγούν και ευγνωμονούν. 

Πραγματικά, κάθε προσωπική αναπόληση, κάθε εξιστόρηση και ανάμνηση από τίς πολλές και από τόσους πολλούς, που κατέγραφε ο ακούραστος Παντελής για μια δεκαετία, είναι πλημμυρισμένη από το θαυμασμό, το σεβασμό, την ευχαριστία και ευγνωμοσύνη αλλά και από το φανερό ή και ανομολόγητο δέος, μπροστά στο εύρος και στην εμβέλεια, τής σκέψης και τού έργου Ειρηναίου. Αλλά και από δέος μπροστά στις αντοχές και τη δύναμη μιας ασκητικής  μορφής όπως εκείνης του σεβαστού Γέροντα, που είχε να διαχειριστεί ταυτόχρονα τόσα πολλά με τόσα λίγα μέσα. Από την έγνοια του π.χ. για τους αδύνατους και ευάλωτους τής Επισκοπής του, όπως οι μαθητές και μαθήτριες πού φιλοξένησε και προστάτεψε στα οικοτροφεία πού οικοδόμησε. Μέχρι τούς απόμαχους πού  φρόντισε στο Αννουσάκειο Ίδρυμα. Ή τους οραματισμούς του π.χ. για το διάλογο της Ορθοδοξίας και τού ελληνικού πνεύματος με άλλες ομολογίες και εθνότητες μέσα σε μια οικουμενική στέγη, όπως η Ορθόδοξη Ακαδημία Κρήτης, την οποία έπρεπε να οικοδομήσει επίσης. Ή τη πρωτοβουλία του για τη δημιουργία τής δικής μας ναυτιλιακής Εταιρίας για την ασφαλή θαλάσσια μετακίνησή μας. Αλλά και εκτός Κρήτης, είναι μεγάλο το κεφάλαιο με τις μνήμες από τη προσφορά του προς τον Ελληνισμό Γερμανίας.

 Και παράλληλα με τα μεγάλα και τα συλλογικά, σύμφωνα με τις εξομολογήσεις τού βιβλίου, ο φιλάνθρωπος δεσπότης συμμερίστηκε και στήριξε πατρικά και κάθε ατομική περίπτωση. Όπως εκείνη τού οικογενειάρχη σε απόγνωση και σέ απόλυτη οικονομική ανάγκη. Ή του φοιτητή με τις ανάγκες του κατά τη σπουδή του στη πρωτεύουσα ή και στο εξωτερικό. Ή της νεαρής έφηβης σε σύγχυση λόγω ηλικίας, που ζητούσε πυξίδα και κατεύθυνση για τη ζωή  της. Ή των γονέων πού έχασαν το παιδί τους σε ατύχημα και έβλεπαν ξαφνικά το μητροπολίτη τους να έρχεται αθόρυβα στο σπίτι τους στο χωριό, για να τους συμπαρασταθεί και να απαλύνει το πένθος τους. Ή και της δασκάλας που ζητούσε παρέμβαση για μια μετάθεση από το Υπουργείο.

Παρά τίς προτεραιότητες του πολύπλευρου έργου του, ο στοργικός Γέροντας, υιοθετούσε την ανάγκη του άλλου, ως δική του προσωπική ανάγκη και προσωπικό του πρόβλημα πού έπρεπε εξάπαντος να επιλύσει.
 Όπως έγραψε και στο μήνυμά του που περιλαμβάνεται στο βιβλίο και ο Μακαριότατος Αρχιεπίσκοπος Αθηνών κ.κ. Ιερώνυμος: *Ο μακαριστός Ειρηναίος, μπορούσε να είναι άνθρωπος προσφοράς, χωρίς να αποζητά την αναγνώριση. Έβλεπε στο πρόσωπο τού ελαχίστου αδελφού, τον ίδιο το Χριστό. Τον θυμάμαι πάντα με ευγνωμοσύνη για το ήθος πού μας δίδαξε.* 
Και ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης κ.κ. Αμφιλόχιος, που τιμά και διευρύνει με τη δική του  ποιμαντορία το έργο του αοίδιμου προκατόχου του, γράφοντας και τη προσωπική  αρχιερατική ιστορία της Σεβασμιότητάς του στις δέλτους της παλαίφατης Μητροπόλεως, που ίδρυσε ο Αρχιεπίσκοπος και Απόστολος Τίτος πριν από είκοσι  αιώνες, μαζί με τις άλλες 21 πρώτες Επισκοπές της Κρήτης, ύστερα από την αδελφική εντολή του Απόστολου Παύλου, (πρός Τίτον α,5) αναφέρεται στο πρόλογο στα βιώματα επίσης που αποτυπώνονται στο βιβλίο. Τα περιγράφει ως *βιώματα και εμπειρίες που ξεκλείδωσαν καρδιές, σημάδεψαν την ιστορία και τα πρόσωπα, αφύπνισαν συνειδήσεις, νίκησαν το χώρο και το χρόνο. Βιώματα και μαρτυρίες που φανερώνουν και αποκαλύπτουν το μεγαλείο της Αρχιερατικής καρδίας του πιστού και φρόνιμου οικονόμου του Ευαγγελίου τού Χριστού, του μακαριστού Μητροπολίτου Κισάμου και Σελίνου κυρού Ειρηναίου.*
Και από πλευράς μας δεν έχουμε παρά να ευχαριστήσουμε τον αγαπητό  συγγραφέα Παντελή Κατάκη γιατί με το βιβλίο του ανακάλεσε και τα δικά μας προσωπικά βιώματα, μνήμες και καταλυτικές εμπειρίες από την εποχή και το σεπτό Πρόσωπο τού μακαριστού Μητροπολίτη κυρού Ειρηναίου, που σημάδεψε συλλογικά και σφράγισε ατομικά, ψυχές, συνειδήσεις και χαρακτήρες όλων. Όπως ακριβώς σφράγισε και εκείνους που περιλαμβάνονται στο ανά χείρας βιβλίο-μαρτυρία μιας εποχής και βιβλίο- μαρτυρία ενός αδιάρρηκτου πάντα, αιώνιου ισχυρού ψυχικού και πνευματικού δεσμού μεταξύ Πνευματικού Οδηγού - Πατέρα Μητροπολίτη Ειρηναίου Γαλανάκη και των πνευματικών τέκνων των Επαρχιών του. 
 

ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΣ ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΣΤΟΝ ΑΓΑΠΗΜΕΝΟ ΜΑΣ ΗΛΙΑ ΚΑΠΗ

 Αγαπημένε μας Ηλία,
H ερημωμένη από καιρό Πάνω Αγορά του Καστελλιού, ερημώνεται όλο και περισσότερο και πάλι, αυτή την ώρα του τελευταίου δικού σου αποχαιρετισμού. Η γειτονιά μας κι οι καρδιές μας αδειάζουν και θλίβονται βαθιά, καθώς ένας- ένας, αγαπημένες μορφές και πρόσωπα, τελευταίοι φύλακες και κολώνες του δρόμου μας, φεύγουν και μας αφήνουν για πάντα. Και νέες ζωές δεν γεννιούνται πια στη μοναχική πλέον Πάνω Αγορά. Τώρα που φεύγεις κι εσύ αγαπημένε μας Ηλία, αλλά κι από τότε πού έκλεισες με τη σύνταξη το κατάστημά σου, η φτωχή αγορά μας, φτώχυνε πιο πολύ. Έχασε τη μεγάλη σου καρδιά, το αιώνιο χαμόγελό σου, το πάντα γελαστό σου πρόσωπο, τον έτοιμο πάντα καλό  σου λόγο, το ανθρώπινο σου βλέμμα μπροστά στη λύπη και τη χαρά των άλλων. Αποχωρίστηκε και από όλο το σπάνιο και μοναδικό χαρακτήρα σου, γεμάτο από καλoσύνη και αγάπη, πολύτιμη κληρονομιά από τους γενναιόδωρους γονείς σου, αείμνηστους Γιώργη και Θεανώ.
Πιο πολύ και πιο αβάσταχτα θα σού λείψουν και θα τους λείψεις τα αγαπημένα σου πρόσωπα. Η αχώριστη για μια ζωή σύντροφος σου Ανθούλα, η μοναχοκόρη σου Θεανώ που τους έδωσες τόση αγάπη κι εκείνες σου την ανταπόδωσαν με όλη τους τη ψυχή, όπως και τα αδέρφια σου Γιάννης και Χαρίλαος με τις οικογένειές τους. Και οι σύζυγοί τους Γεωργία και Γιώτα, νύφες που σου στάθηκαν με θαυμαστή αφοσίωση σαν πραγματικές αδελφές. Όλοι, σου συμπαραστάθηκαν στο προσκέφαλο είτε στο σπίτι στην αρχή, είτε στο Αννουσάκειο ίδρυμα απο πέρυσι, είτε στις τελευταίες δύσκολες εβδομάδες στο νοσοκομείο. Ιδιαίτερα την αγαπητή μας Γεωργία που στάθηκε άγρυπνη πλάι σου τίς κρίσιμες αυτές μέρες, ευχαριστούμε όλοι μας.

 Όλοι τους έδωσαν τα πάντα και έτρεξαν ένα μαραθώνιο για να σε στηρίξουν και να σέ ανακουφίσουν από την ασθένεια που σε βασάνισε και σε νίκησε. Μια δοκιμασία που αντιμετώπισες καρτερικά και αδιαμαρτύρητα, με αντοχή απίστευτη. Και όλοι οι συγγενείς, φίλοι και γείτονες, αυτή τη στιγμή θέλουμε να ευχαριστήσουμε θερμότατα τον Διευθυντή, και το ακούραστο προσωπικό του Αννουσάκειου Ιδρύματος, ιδιαίτερα το αυθόρμητο προσωπικό ενδιαφέρον τού πατέρα Αντώνιου, που σε φιλοξένησε, με όλη του τη φροντίδα το τελευταίο χρόνο, όπως και τη διεύθυνση τούς γιατρούς και το νοσηλευτικό προσωπικό του Νοσοκομείου Χανίων που νοσηλεύτηκες.
Τώρα σέ αποχαιρετούμε για το ταξίδι προς το Παράδεισο που σου αξίζει και σέ περιμένει. Γιατί σου πρέπει αιώνια ανάπαυση ύστερα από τόση σωματική και ψυχική κούραση. Και γιατί αν υπήρξε ένας λευκός, ένας καθαρός, ένας αδαμάντινος και ένας ακριμάτιστος, που πέρασε από αυτό το κόσμο, αυτός βεβαιότατα ήσουν εσύ.
Καλό σου ταξίδι ακριβέ και αγαπημένε μας  Ηλία  
Ο ξάδερφος και αδερφός.
Κυριάκος Ροδουσάκης 

MANOΣ ΚΑΤΡΑΚΗΣ (1909-1984) ΜΕΡΙΚΕΣ ΜΟΝΑΔΙΚΕΣ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΑΠΟ ΤΗ ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΗ ΤΕΧΝΗ ΤΟΥ

ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ

Στην αρχή ήταν *ΤΟ ΛΑΒΑΡΟ ΤΟΥ 21* βωβή ταινία τού Γ. Λελούδα τό 1927 και ο Μανόλης Κατράκης ερασιτέχνης. Ακολούθησε το 1932  *Ο ΑΓΑΠΗΤΙΚΟΣ ΤΗΣ ΒΟΣΚΟΠΟΥΛΑΣ*του  Δ. Τσακίρη, ομιλούσα ταινία και ο Κατράκης πρωταγωνιστής. Μετά ήρθαν δεκάδες ταινίες.

Ο Κατράκης δημιούργησε αξέχαστους πρώτους και δεύτερους ρόλους:

Μαρίνος Κοντάρας, Αντιγόνη, Συνοικία τ΄ όνειρο, Κόκκινα φανάρια, Ντελικανής, Το χώμα βάφτηκε κόκκινο, Κονσέρτο για πολυβόλα. Το κανόνι και τ αηδόνι. Λεωφόρος της Προδοσίας, Ορατότης μηδέν, Ώρες αγάπης, Ώρες πολέμου. Αυτοί πού μίλησαν με το θάνατο. Εσένα μόνο αγαπώ. Τελευταίο φιλί. Ζούγκλα των πόλεων. Κατηγορώ τους δυνατούς. Κατάχρηση εξουσίας. Με φόβο και πάθος. Αντάρτες των πόλεων. Χωρίς συνείδηση, Προστάτες, Δίκη των δικαστών. κ.ά.

Οι ταινίες στις οποίες έπαιξε δεν ήταν όπως έλεγε, αυτές πού ονειρευόταν, εκτός από τον *Μαρίνο Κοντάρα* καί την *Αντιγόνη*, αλλά έπρεπε έτσι να βελτιώνει τα προβληματικά οικονομικά τού Ελληνικού Λαικού Θεάτρου. Παρ όλα αυτά το παίξιμό του ήταν πάντα μαγευτικό.

Τελευταία πρωταγωνίστησε στον *Βενιζέλο* τού Π. Βούλγαρη και στα *Χρόνια της Θύελλας* τού  Ν. Τζίμα. Κύκνειο άσμα του, το *Ταξίδι στα Κύθηρα* του Θ. Αγγελόπουλου.

Η ΥΠΟΥΡΓΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΜΕΛΙΝΑ ΜΕΡΚΟΥΡΗ (1984) ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΩΛΕΙΑ ΤΟΥ ΜΑΝΟΥ ΚΑΤΡΑΚΗ

Η τότε Υπουργός Πολιτισμού Μελίνα Μερκούρη, εμβληματική μορφή  επίσης της Τέχνης και  τού Αγώνα κατά τής δικτατορίας,  είχε δηλώσει, ύστερα από την αγγελία θανάτου τού Μάνου Κατράκη.

*Η Ελλάδα ολόκληρη κλαίει το Μάνο Κατράκη. Ήταν μεγάλος καλλιτέχνης και πραγματικό παλληκάρι. Το πιο λεβέντικο παράστημα κι η πιο αγαπημένη φωνή. Μια φωνή που άρθρωσε ανεπανάληπτα το νεοελληνικό λόγο. Σ' όλη του τη ζωή έδωσε μάχες για το θέατρο, το πολιτισμό, τους λαϊκούς αγώνες. Ακόμη και λίγες ώρες πριν πεθάνει, σχεδίαζε την επιστροφή του στη σκηνή του Εθνικού Θεάτρου. Ο Μάνος Κατράκης πέθανε όρθιος, όπως πεθαίνουν τα δέντρα και οι γενναίοι. Και θα ζει πάντα, όπως ζούνε οι μύθοι.*

O OΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΝΟ ΚΑΤΡΑΚΗ

* Η ωχρή μορφή του Μάνου Κατράκη χαραγμένη με επιμονή και κόπο πάνω στο μέταλλο της Νεοελληνικής πραγματικότητας εξακολουθεί να αντιστέκεται στις αλλοιώσεις τού  χρόνου και να ακτινοβολεί όλο ήθος. Η καθαρότητα τού μετάλλου  του είναι η καθαρότητα τής φωνής του. Δεν έχω ακούσει ποτέ πιο ωραία ελληνικά. Οι λέξεις βγαίνουν από τα χείλη λαμπερές και στρογγυλές μ' ένα περίγραμμα φωτεινό όπως τα βότσαλα κάποιου παρθένου γιαλού. Σαν ποιητής θέλω για τη μεγάλη προσφορά πού έκανε ο έξοχος  αυτός καλλιτέχνης σ όλο το μάκρος τής ζωής του προς το ζωντανό νεοελληνικό λόγο, να τού πω ένα μεγάλο ευχαριστώ.

Οδυσσέας Ελύτης*

* * Φωτογραφίες, κείμενα από τά λευκώματα: Α *ΜΑΝΟΣ ΚΑΤΡΑΚΗΣ * Επιμέλεια Υλικού: Κ. Κουτσαυτίκης - Αγγ. Κώττη. Εκδόσεις Καστανιώτη.1984  Β *ΚΑΤΡΑΚΗΣ* Η ζωή τού μεγάλου καλλιτέχνη όπως την αφηγήθηκε στον Αλέξη Κομνηνό. Εκδόσεις Κάκτος.1984

 Ροδουσάκης Κυριάκος

40 ΧΡΟΝΙΑ ΖΩΝΤΑΝΗΣ ΜΝΗΜΗΣ ΜΑΝΟΥ ΚΑΤΡΑΚΗ

Συμπληρώνονται 40 χρόνια από τότε που έφυγε (2 -9-1984) ο μεγάλος εμβληματικός καλλιτέχνης, αταλάντευτος ιδεολόγος και αγωνιστής, απαράμιλλος Κρητικός και πιστός Καστελλιανός, Μάνος Κατράκης. Σε μόλις πρόσφατη   επιφυλλίδα-μνήμης στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ  (26 Αυγούστου 2024) ο βετεράνος θεατρικός κριτικός Κώστας Γεωργουσόπουλος και με τίτλο *Μάνος Κατράκης (1908-1984) ο σηματωρός τού ελληνικού θεάτρου. Σαράντα χρόνια από το θάνατο μιας από τις σημαντικότερες καλλιτεχνικές προσωπικότητες τού τόπου μας στον 20ό αιώνα και μίας από τις συγκλονιστικότερες φωνές τού ελληνικού θεάτρου* έδινε με λίγα λόγια, την ουσία και τον πυρήνα τής Φωνής και τής  Τέχνης τού Μάνου Κατράκη. * Το θαύμα τής φωνής του τόνισε την αίσθηση  τής συνέχειας τής γλώσσας πού μετέφερε... Έδωσε στη γλώσσα τη διάσταση της ψυχικής επικοινωνίας πού είχε πάντα στη συνείδηση τού λαού μας. Η φωνή του ..αποκατέστησε τη σχέση των ποιητών με τούς φυσικούς της αποδέκτες, τι  λαό. Το υποκριτικό φαινόμενο τού Μάνου  Κατράκη είναι προϊόν μιας πολύ ανθρώπινης ζωής, προϊόν μιας πλούσιας εμπειρίας. Οι αγώνες του, τα βάσανά του, οι έρωτές του, τα πάθη του, ο αξεδίψαστος βίος του ήταν η  μοναδική του προίκα. Μικρός ήθελε να γίνει ναυτικός. Η μάνα του  τον εμπόδισε. Κι όμως ταξίδεψε πολύ, με ούριο άνεμο μέσα στο καράβι της τέχνης και της ζωής, εκόμισε μέγα πλούτο και μας τον χάρισε αφειδώλευτα.*

             O ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΙΤΣΟΣ ΓΙΑ ΤΟ ΛΕΒΕΝΤΟΜΑΝΟ

Ki o μεγαλόπνοος, ομογάλακτος, υψιπετής Γιάννης Ρίτσος χαιρετά με όλο το ποιητικό του οίστρο, με στίχους θαυμαστικούς τον ακριβό αδελφό και σύντροφο Λεβεντο-Μάνο. *Σύντροφε Μάνο, εσένανε σου πρέπουνε αψηλόκορφοι ύμνοι, σαν τον πάπο σου τον Ψηλορείτη, λόγια τρανά για την αντρειά σου και τη τέχνη σου, καθώς αυτά στις ραψωδίες τού Ομήρου.... Όμως εγώ φτωχές ακούω τίς λέξεις μου κι έτσι μονάχα δέκα στίχους σου αφιέρωσα κι ένα μεγάλο Γειά σου ωρέ Λεβεντο-Μανο..

*Σύντροφε Μάνο, Ερωτόκριτέ μας κι άξιε γιέ τής Ρωμιοσύνης. Έρωτας είσαι κι ομορφιά και λεβεντιά κι αγάπη. Στο μπόι σου παίρνει μέτρα η  ανθρωπιά κι η τέχνη. Μες στη φωνή σου, ακέριος ο λαός βρίσκει τη πιο σωστή φωνή του. Μες στη φωνή σου πέντε αηδόνια, τρείς αητοί κι ένα λιοντάρι δένουνε τη φιλιά τού κόσμου.*

Από την παράσταση του στην Ευαγγελίστρια ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ ΚΟΛΟΜΒΟΣ του Νίκου Καζαντζάκη

       Η  ΓΕΝΙΚΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ -ΘΑΥΜΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΕΒΑΣΜΟΣ

Και ο μικρανηψιός του Μάνου Κατράκη, θεατρικός σκηνοθέτης Στάθης Λιβαθινός (εγγονός της αδελφής τού Μάνου, Αμαλίας, με την οποίαν είχαν έλθει (Μάνος και Αμαλία με τη μητέρα τους) μικρά παιδιά στην Αθήνα από το Καστέλλι το μακρινό 1917) στο αυτοβιογραφικό βιβλίο του πού μόλις κυκλοφόρησε (Στάθη Λιβαθινού *ΤΡΕΙΣ ΕΠΟΧΕΣ*. Εκδόσεις Πατάκη 2024) δίνει πολύτιμες μαρτυρίες για το μεγάλο πρότυπό του το θείο Μάνο, βγαλμένες από το οικογενειακό τους περιβάλλον. Ευκαιρία να θυμηθούμε ότι ο Στάθης Λιβαθινός μαζί με τον αγαπητό μας, άξιο και δημοφιλέστατο συνεχιστή της θεατρικής τέχνης τού Μάνου, Γιώργο Παρτσαλάκη, είχαν παρουσιάσει τη θεατρική και καλλιτεχνική διαδρομή και το συνολικό έργο τού Μάνου Κατράκη, στην αίθουσα τού Δημαρχείου Κισάμου στο Καστέλλι, πριν από μερικά χρόνια.

Στο βιβλίο του λοιπόν ο Λιβαθινός περιγράφει μέσα στα άλλα, την ατμόσφαιρα κατά τίς οικογενειακές συγκεντρώσεις με το Μάνο στα συγγενικά σπίτια όπως στις γιορτινές μέρες τής Πρωτοχρονιάς, *Μόνιμο θέμα στο ρεπερτόριο τής οικογένειας- το ξεκινάει συνήθως η γιαγιά μου η Αθηνά και σιγοντάρει η μητέρα μου-πώς μουλιάσανε τον Μανώλη στη μπανιέρα και τον ξεψειρίζανε με τίς ώρες όταν γύρισε από τη Μακρόνησο, αρχές δεκαετίας τού 50. Πολλά γέλια, λιγόλογα σχόλια και πικρό χιούμορ τού θείου. Ήταν ένας τρόπος όλοι να εκφράσουν την αγάπη και το θαυμασμό τους γι' αυτό το εμβληματικό πρόσωπο τής οικογένειας, τον θείο Μανώλη, τον Μάνο Κατράκη, τοτέμ, σύμβολο και δικαίωσή της. Η αδελφή του η Αθηνά, η γιαγιά μου, τον φιλάει, τον κανακεύει, όλοι τον κοιτάμε με δέος και λατρεία...* Σέ άλλο σημείο ο Λιβαθινός γράφει για την ήρεμη απλότητα πού χαρακτήριζε το Μάνο. *Εκείνο το καιρό (τέλη δεκαετίας εβδομήντα).οι αλλεπάλληλες επιτυχίες του (όπως *Η φθινοπωρινή Ιστορία* τού Αρμπούζωφ με την Έλλη Λαμπέτη ,*Οι τελευταίοι* του Γκόρκι, *Η συντροφιά με τον Μπρέχτ *ή το περίφημο *Ντά* του Λέοναρντ κ.ά.) αλλά και η αναγνώριση πού απολάμβανε είχαν σαν  αποτέλεσμα μια ευρύτερη  αποδοχή. Τον λάτρευαν πολιτικοί όλων των παρατάξεων, εφοπλιστές, άνθρωποι τής τέχνης και άνθρωποι απλοί πού τον σταματούσαν στο δρόμο για να τού μιλήσουν, να του σφίξουν το χέρι ή ακόμα και να του χαρίσουν ένα μικρό δώρο. Εκείνος απαντούσε με μια αφοπλιστική απλότητα κι ένα γνήσιο παιδιάστικο χαμόγελο , πού έμοιαζε καμμιά φορά σαν να ντρεπόταν που είναι ο Κατράκης..*

                     ΤΟ ΤΕΛΟΣ

 Όσο για το τέλος του στο νοσοκομείο στις 2 Σεπτεμβρίου 1984 ο Λιβαθινός γράφει: *Tέλη Αυγούστου πέφτει σέ κώμα. Πεθαίνει στις 2 Σεπτεμβρίου ο θάνατός του είναι πρώτη είδηση παντού. Από το παρεκκλήσι τής Μητρόπολης θα παρελάσει όλη η Αθήνα, και όχι μόνο. Θα τον αποχαιρετήσουν οικογένειες, μικρά παιδιά, φοιτητές, κάποιοι που ταξίδεψαν από μακριά, βρακοφόροι Κρητικοί, άνθρωποι των γραμμάτων, πολιτικοί όλων των κομμάτων, ηθοποιοί, σκηνοθέτες, απλοί πολίτες κάθε ηλικίας. Το κόμμα ζητάει από τη γυναίκα του Λίντα να τυλίξουν το φέρετρο με την κόκκινη σημαία, αλλά η Λίντα ευτυχώς αρνείται. Ο Κατράκης ανήκει σέ όλους. Πενήντα χιλιάδες άνθρωποι, γράφτηκε πώς ακολούθησαν τη νεκροφόρα ως το Πρώτο  Νεκροταφείο. Ο θείος μου ο Μανώλης θα ταφεί εκεί λίγα μέτρα πέρα από το τάφο τής Έλλης Λαμπέτη.*

Στο εστιατόριο Παπαδάκη 

                         ΠΙΣΤΟΣ ΣΤΗ ΚΡΗΤΗ ΚΑΙ ΤΟ ΚΑΣΤΕΛΛΙ

Ο καλλιτέχνης λοιπόν πού πάτησε τη κορυφή, που ευτύχησε και επέτυχε σέ όλα τα θεατρικά είδη, που άφησε το πλούσιο αποτύπωμά του και στον κινηματογράφο, με ρόλους όπως τού Κρέοντα στη βραβευμένη  ΑΝΤΙΓΟΝΗ τού  Γιώργου  Τζαβέλλα ή τού γέρου πρόσφυγα στη τελευταία του ταινία *ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΑ ΚΥΘΗΡΑ* του Θόδωρου Αγγελόπουλου. Ο ραψωδός που άφησε  απαθανατισμένη την υποβλητική φωνή του σέ κορυφαία ποιητικά έργα, όπως ο ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΣ του Κορνάρου στο μοναδικό βίντεο τού Γιώργου Σγουράκη, στο Καστέλλι με το Γιώργη Κουτσουρέλη κι ένα παθιασμένο Ερωτόκριτο τού Μάνου, ή επίσης ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟ στο δίσκο του Νίκου Μαμαγκάκη, ή στο ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ τού Ελύτη και μουσική Μίκη Θεοδωράκη, ή στο ΘΡΗΝΟ του Λόρκα για τον Ιγνάθιο Σάντσεθ Μεχίας με μουσική Σταύρου Ξαρχάκου. 

Αυτός ο κορυφαίος, όχι μόνο δεν ξέχασε τη Κρήτη αλλά ταυτίστηκε μαζί της και την ενσάρκωσε τόσο σε θεατρικές διασκευές, όπως τού ΠΑΤΟΥΧΑ του Κονδυλάκη, ή επιτυχίες όπως Ο ΧΡΙΣΤΟΣ ΞΑΝΑΣΤΑΥΡΩΝΕΤΑΙ και ο ΚΑΠΕΤΑΝ ΜΙΧΑΛΗΣ τού Καζαντζάκη, αλλά ενσάρκωνε την Κρήτη αυθεντικά και με το καθημερινό προσωπικό του ύφος και ήθος. Ο Μάνος ήταν δε πάντα περιζήτητος και πάντα αποδεχόταν τις προσκλήσεις για συμμετοχή του στις εκδηλώσεις των Κρητικών τής Αθήνας. Και ο Σύλλογος Κισαμιτών παρακολούθησε συλλογικά τη παράσταση *Ντά* στο θέατρο ΑΛΙΚΗ τό1979 και επέδωσε τιμητική πλάκα στο μεγάλο πρωταγωνιστή διά χειρός του τότε Γενικού Γραμματέα Νίκου Μαρκάκη.

Τον καλοσωρίζουν στο Καστέλι Ξηρουχακης Γιώργος και Δαρατσιανός Χαράλαμπος

Και το Καστέλλι, παρόλο που έφυγε μικρός δεν τι ξέχασε. Στις συνεντεύξεις του πάντα τό ανέφερε ως τόπο γέννησης καί παιδικών χρόνων.. Και πάντα θυμόταν Καστελλιανούς φίλους του όπως ο Γιώργης Κουτσουρέλης, ο Περικλής Μυλωνάκης, τον νονό του Χαράλαμπο Δαρατσιανό ή η Άρτεμις Ξαγοράρη ή και νεότερους όπως ο Βαγγέλης Ξηρουχάκης ή ο Δήμαρχος Αντώνης Σχετάκης. Υστερα από τη παράσταση τού ΠΑΤΟΥΧΑ  στον ΑΠΟΛΛΩΝΑ των Χανίων το 1961, ήρθε με όλο το θίασό του στο Καστέλλι, και με το μεγαλύτερο αδερφό του Γιάννη, πού είχε έρθει από την Αμερική, όπου ο Σύλλογος Κυριών και ο Φιλολογικός ΚΙΣΑΜΙΚΟΣ τους φιλοξένησαν στο εστιατόριο τού Γιάγκο Παπαδάκη. Από την επίσκεψη αυτή υπάρχουν φωτογραφίες του Γιώργη  Ανυφαντή τόσο από το εστιατόριο, όσο και από το μπαλκόνι του σπιτιού που γεννήθηκε ο Μάνος, όπου πήγε και το ξαναείδε με συγκίνηση (ανατολικά της Σκαλίδη, εκεί πού έμεναν τότε, οι αξέχαστοι Χρήστος και Μαίρη Σγουρομάλλη.) Με κάθε ευκαιρία ερχόταν στο Καστέλλι και μετά, ιδιαίτερα κατά τη περίοδο Δημαρχίας τού Αντώνη Σχετάκη με τον οποίον είχαν αναπτύξει θερμή φιλική σχέση. Τότε δε,(1975) παρουσίασε και στο Καστέλλι, στο χώρο τού οικοδομούμενου κατά την εποχή εκείνη, Μητροπολιτικού Ναού τής Ευαγγελίστριας, τον ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟ ΚΟΛΟΜΒΟ του Νίκου Καζαντζάκη, μεγάλη χειρονομία του μεγάλου καλλιτέχνη για το μικρό γενέθλιο τόπο του.. Και αργότερα (1982) ο Γιώργος Σγουράκης, ο οποίος μάς έχει αφήσει και ένα μοναδικό τηλεοπτικό  ΜΟΝΟΓΡΑΜΜΑ στην ΕΡΤ για τον Μάνο, οργάνωσε τη συνάντηση Κουτσουρέλη- Μάνου στο Καστέλλι για την εγγραφή του Ερωτόκριτου, σέ μια χρονική στιγμή πού ο Μάνος συμμετείχε σέ μια ταινία πού γυριζόταν τότε στο Μάλεμε. Μετά τον Ερωτόκριτο στου Κουτσουρέλη, ο Μάνος, μαζί  με το Γιώργο Σγουράκη, επισκέφτηκε τα πατρογονικά των Κατράκηδων στήν  Ποταμίδα.

Η προτομή του στην ομώνυμη πλατεία Μάνου Κατράκη στην πολη της Κισάμου

                ΠΡΟΤΟΜΗ ΤΙΜΗΣ ΚΑΙ ΑΓΑΠΗΣ

Στο χρόνο μετά το θάνατό του (Σεπτέμβρης 1985) ο Δήμος Κισάμου, με πρωτοβουλία του τότε Δημάρχου Γιάννη Κουφάκη ως ένδειξη τιμής και αναγνώρισης οργάνωσε διήμερες εκδηλώσεις κατά τις οποίες έστησε στη πλατεία Ελευθερίου Βενιζέλου τη προτομή τού Μάνου Κατράκη, φιλοτεχνημένη από το γλύπτη καθηγητή της Σχολής Καλών Τεχνών Θεόδωρο Παπαγιάννη, μαζί με δύο στήλες παράπλευρα με τούς στίχους τού Γιάννη Ρίτσου για το Μάνο. Συγκινητική υπήρξε η τελετή των αποκαλυπτηρίων τής προτομής του κορυφαίου τέκνου της πόλης, με τη παρουσία τής συζύγου του Μάνου, Λίντας Άλμα, του γλύπτη Θόδωρου Παπαγιάννη και του θεατρικού κριτικού Κώστα Γεωργουσόπουλου πού είχαν έλθει για το γεγονός από την Αθήνα..

Τον Νοέμβριο του 2018 έγινε από τον Δήμο, δημαρχίας Θοδωρή Σταθάκη, την Ι. Μητρόπολη και τούς πολιτιστικούς φορείς της πόλης, η ονοματοδοσία τής πλατείας Κατράκη στην  είσοδο  τής πόλης με την μεταφορά τής προτομής και με καλλιτεχνικό πρόγραμμα με Γρηγόρη Βαλτινό και Μιχάλη Αεράκη με συντονισμό της Νεκταρίας Λαινάκη.

                 ΧΩΡΟΣ ΜΝΗΜΗΣ

Κατά την παραμονή της στο Καστέλλι (1985) η σύζυγος του Μάνου Λίντα Άλμα, έλεγε ότι ετοιμαζόταν ένας χώρος πού θα αποτελούσε χώρο  έκθεσης των ενθυμημάτων Μάνου Κατράκη, κυρίως ενδυμασιών, στον Πειραιά. Σχέδιο πού δεν φαίνεται να έχει πραγματοποιηθεί. Μήπως τώρα με την ευκαιρία των σαράντα χρόνων από τον θάνατο του, θα μπορούσε να οργανωθεί στο Καστέλλι ένας χώρος μνήμης και έκθεσης τόσο μεγάλου και άφθονου ενδυματολογικού, κινηματογραφικού, έντυπου (προγράμματα, αφίσες, κριτικές, φωτογραφίες) και ηχητικού (ραδιοφωνικού, δισκογραφικού και βιντιακού) υλικού για το Μάνο  υλικό πού κοιμάται κάπου, για να αποτελέσει χώρο επίσκεψης, τιμής, αλλά και αναζήτησης ενθυμημάτων από τούς πολυάριθμους επισκέπτες τού τόπου μας και τούς φιλότεχνους και θεατρόφιλους όλης τής Ελλάδας? Είναι βέβαιο, πώς όταν αναληφθεί μια παρόμοια επίσημη και σοβαρή πρωτοβουλία από το γενέθλιο τόπο τού μεγάλου Καστελλιανού, θα συμφωνήσουν και τα μέλη τής οικογένειας, κληρονόμοι των ενθυμημάτων του Μάνου.

Με την ευκαιρία δε αυτή μήπως θα έπρεπε να σκεφτούμε επίσης ότι θα πρέπει να μετακινηθεί κάποτε η προτομή του Μάνου λίγο πιο πίσω,  από εκεί πού βρίσκεται σήμερα, και να αποσυρθεί απ΄ την άκρη τού δρόμου, όπου εμφανίζεται σήμερα, μέσα στα διερχόμενα, αυτοκίνητα  τής καλοκαιρινής ιδιαίτερα υπερκορεσμένης σέ οχήματα λεωφόρου?

Κυριάκος Ροδουσάκης

Η ΟΙΚΙΑ ΚΑΛΛΕΡΓΗ ΣΤΑ ΚΑΤΩ ΜΕΣΟΓΕΙΑ

 Με την ευκαιρία της προχθεσινής εκδήλωσης στο Ιστορικό Αρχείο Χανίων με θέμα *Καλλέργηδες και Ενετοκρατία* παρουσιάζουμε φωτογραφία της οικίας Καλλέργη στον Άγιο Γεώργιο τής παλαιάς Κοινότητας Γραμβούσας στα Κάτω Μεσόγεια που είχε δημοσιεύσει ο Ιταλός Μεσαιωνολόγος Γκιουζέπε Γκερόλα στό τόμο τής σειράς *ΕΝΕΤΙΚΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΝΗΣΟΥ ΚΡΗΤΗΣ* ( *ΜΟΝUΜΕΝΤΙ VENETI NELL  ISOLA  DI  CRETA Vol. III pag. 258 )   

Την οικία Καλλέργη με την υποσημείωση *S.GIORGIO CASA DEI CALERGI* στον Άγιο Γεώργιο είχε φωτογραφίσει ο Γκερόλα το 1900, στο πλαίσιο τής εκστρατείας για τη καταγραφή  των ενετικών μνημείων κατά μήκος της Μεγαλονήσου πού είχε αναλάβει ο Ιταλός φημισμένος  αυτός επιστήμονας κατά τα χρόνια 1900-1902 με εντολή τού Ινστιτούτου Επιστημών, Γραμμάτων και Τεχνών τής Βενετίας, και είχε συμπεριλάβει σέ 5 μεγάλους τόμους που εκδόθηκαν από το 1905 μέχρι το 1932 με τον προαναφερόμενο γενικό τίτλο.  
Όπως φαίνεται, εκτός από τον Αι Γιώργη στα Μεσόγεια, αλλά και από το χωριό Καλλεργιανά, πλησίον του Καστελλίου, η μεγάλη και πολυπλόκαμη αρχοντική οικογένεια των Καλλέργηδων κατά την Ενετική περίοδο διατηρούσε ισχυρά και διακεκριμένα μέλη της οικογένειας και στη  Κίσαμο. Στη παλιά σειρά ΒΙΠΕΡ (1971) εξάλλου, ο διακεκριμένος Χανιώτης συγγραφέας και δημοσιογράφος Νίκος Αγγελής, που είχε εκδώσει τη λογοτεχνική ιστορική μονογραφία  *ΑΛΕΞΙΟΣ ΚΑΛΛΕΡΓΗΣ Ο ΜΕΓΑΣ ΑΡΧΩΝ* αναφέρει και τις επισκέψεις του Μεγάλου Άρχοντα Αλέξιου Καλλέργη στους Καλλέργηδες της Κισάμου.
Σημειώνεται ότι στην απογραφή του Ενετού Προβλεπτή BASILICATA (1630) το χωριό Άγιος Γεώργιος αναφέρεται με το όνομα τής οικογένειας Καλλέργη: *San Zorzi dei Calergi.*
H δε παραπάνω βίλα Καλλέργη είναι του 16ου ή 17ου αιώνα, οικοδόμημα 15,5 μ. μήκος και 7 πλάτος, με 3 διαμερίσματα.
 Υπενθυμίζεται ότι με τις ενετικές επαύλεις τής Κισάμου έχει ασχοληθεί  σέ βάθος και εξαιρετική επιμέλεια, η εκλεκτή αρχιτέκτων Νεκταρία Λαινάκη, η οποία έχει παρουσιάσει τίς εργασίες της σέ διάφορα συνέδρια και περιοδικά.
Με την ευκαιρία αυτή, επανερχόμαστε και πάλι, στην ανάγκη μελέτης και αξιοποίησης των  χρησιμότατων, σωστικών και τεκμηριωμένων προτάσεων πού είχε διατυπώσει, ο μόλις  εκλιπών αρχαιολόγος Μιχάλης Ανδριανάκης, ο οποίος αφήνει μεγάλο κενό στα μεσαιωνικά θέματα του τόπου, προτάσεις πού είχε απευθύνει σέ Υπουργείο, Δήμο και ιδιοκτήτες, ύστερα από τις καταστροφές στη βίλα Τρεβιζάν στο Δραπανιά, αρχές 2020. Με τις προτάσεις του καλούσε σέ επιχείρηση διάσωσης τής πλούσιας ενετικής κληρονομίας της Κισάμου και για να μην εξαφανιστούν τα ιστορικά  ενετικά οικοδομήματα των αρχοντικών αυτών οικογενειών τής Κισάμου, από την εγκατάλειψη των ανθρώπων, καθώς και από τη φθορά τού χρόνου και των στοιχείων τής φύσης.
Κυριάκος Ροδουσάκης  

ΚΑΙ Ο ΤΟΠΟΣ ΜΑΣ ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΑ ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΜΙΧΑΛΗ ΑΝΔΡΙΑΝΑΚΗ

Μαζί με όλα τα Χανιά αποχαιρετούμε και στη Κίσαμο και το Σέλινο τον αγωνιστή επιστήμονα, ακαταπόνητο ερευνητή Μιχάλη Ανδριανάκη, αναστηλωτή και μέχρι τέλους, υπερασπιστή της μεγάλης (αλλά απειλούμενης από τη φθορά του χρόνου, των στοιχείων της φύσης και των ανθρώπων,) μεσαιωνικής, βυζαντινής και ενετικής κληρονομίας τού τόπου. Ο Μιχάλης Ανδριανάκης μελέτησε, συντήρησε και ανέδειξε με το ίδιο πάθος τόσο τα ταπεινά βυζαντινά εκκλησάκια, ξεχασμένα στις πλαγιές και στις κώχες τής κρητικής υπαίθρου, όσο και τίς μεγάλες βυζαντινές και ενετικές οχυρώσεις της πόλης των Χανίων. Το ίδιο έπραξε και με τη μελέτη του για τίς καταστροφές τής παλαιάς πόλης των Χανίων, ύστερα από τούς γερμανικούς βομβαρδισμούς, με στόχο, όπως έγραφε, η μελέτη αυτή να συμπεριληφθεί στο φάκελο τού αιτήματος για γερμανικές αποζημιώσεις.

Από πολύ νωρίς τράβηξε την ερευνητική ματιά τού Μιχάλη Ανδριανάκη ο εντυπωσιακός εκκλησιαστικός και μνημειακός βυζαντινός και ενετικός πλούτος των επαρχιών Κισάμου και Σελίνου. Ήδη από τις δεκαετίες 1970 και 1980 αρθρογραφούσε στην εφημερίδα τής αείμνηστης Φωτεινής Αννουσάκη *ΧΡΟΝΙΚΑ ΚΙΣΑΜΟΥ ΚΑΙ ΣΕΛΙΝΟΥ* για τίς βυζαντινές εκκλησίες των Επαρχιών και εκείνες τής Ενετικής περιόδου, όπως και για τα ενετικά μνημεία, φρούρια και ενετικές επαύλεις , καθώς και για την εγκαταβίωση, την τελευτή και τα κτίσματα του Αγίου Ιωάννη του Ξένου στη Κίσαμο.
 Οι μελέτες του, και τα επόμενα χρόνια εκτείνονται από την Σταυροπηγιακή μονή τής Γωνιάς, μέχρι τον Μιχαήλ Αρχάγγελο Ροτόντα στην Επισκοπή Κισάμου, την Αγία Βαρβάρα στα Λατζιανά, το Μιχαήλ Αρχάγγελο και Άγιο Γεώργιο στη Βάθη την Αγία Παρασκευή Κιτύρου Σελίνου, το Φρούριο Σελίνου, (Παλαιόχωρα) επανειλημμένα επίσης το φρούριο της Γραμβούσας και τα κτίσματά του κ.ά. Στις αναστηλώσεις πού πραγματοποίησε στη περιοχή υπήρξαν με την καθοδήγησή του αναστηλωτικές εργασίες στον Άγιο Ιωάννη στον Γκιώνα, στην Αγία Βαρβάρα στα Λατζιανά, αλλά ακόμη και στην ενετική Βρύση του Μαρή στο Καστέλλι επί δημαρχίας Αντώνη Σχετάκη. Αναστηλωτικές εργασίες είχε πραγματοποιήσει και στην ενετική έπαυλη Τρεβιζάν στο Δραπανιά, οι οποίες όμως δεν άντεξαν, με αποτέλεσμα την τελευταία κατάρρευση ύστερα από τη κακοκαιρία αρχές τού 2020..

Με αφορμή την καταστροφή αυτή, ο Μιχάλης Ανδριανάκης είχε υποβάλει ενδιαφέρουσες πρακτικές γενικότερες προτάσεις προς το Δήμο, το  Υπουργείο Πολιτισμού και πολυάριθμους ιδιώτες ιδιοκτήτες, για να μην εξαφανιστούν όπως έλεγε οι μεγάλες, περίτεχνες αυτές ενετικές επαύλεις τής Επαρχίας Κισάμου,  όπως και η Ρετόντα των Καλαθαινών. Το ίδιο εποικοδομητικές προτάσεις είχε υποβάλει σχετικά με την επιβαλλόμενη συνεργασία Δήμου και υπηρεσιών τού Υπουργείου Πολιτισμού, για τη φύλαξη και προστασία από τη φθορά και παρουσία μεγάλου αριθμού τουριστών στο  φρούριο  της Γραμβούσας. Είχε μάλιστα για ένα διάστημα εγκαταστήσει φυλάκιο με μόνιμο υπάλληλο.
Ο Μιχάλης Ανδριανάκης υπήρξε και επιμελής μελετητής των βυζαντινών εικόνων, μη παραλείποντας να περιγράψει παραστατικά και τίς *τιμωρίες* που περίμεναν ορισμένους *αμαρτωλούς όπως παρουσιάζεται στις εικόνες της  Αγίας Παρασκευής στο Σέλινο, όπως *της μη βυζαίνουσας το βρέφος*,* του πόρνου και της πόρνης* του κλέπτη *με τη γίδα στον ώμο*, του *κλέπτη ράπτη*, του *βαρυξαγιαστή μυλωνά* (του μυλωνά που χρέωνε παραπάνω) τού *παραυλακιστή * (αυτού πού οδηγούσε το αλέτρι του στο χωράφι του διπλανού) του *παραθεριστή* (αυτού πού θέριζε από τον διπλανό.) 
Ο Μιχάλης Ανδριανάκης, ευπροσήγορος, φιλικός και θερμός άνθρωπος του καιρού μας, αλλά υπάλληλος παλαιάς κοπής, αντλώντας από τη παράδοση των παλαιών πατριωτών αρχαιολόγων Στέφανου Ξανθουδίδη, και Ιωσήφ Χατζηδάκη, πού θεωρούσαν τη προστασία της ιερής αρχαιολογικής κληρονομιάς μας,. όχι ως απλό υπαλληλικό καθήκον, αλλά ως προσωπική αποστολή και ευλαβικό τάμα. 
Η απουσία τού Μιχάλη Ανδριανάκη φτωχαίνει τον τόπο, αλλά το αποτύπωμά του από τίς πολυάριθμες και ποικίλες παρεμβάσεις του στην κοινωνική επιστημονική και αγωνιστική ζωή των Χανίων και της Κρήτης, θα κρατεί τη μνήμη του ζωντανή όπως και των άλλων μεγάλων αγωνιστικών πνευμάτων τού τόπου.
Με τα θερμά μου συλλυπητήρια στην οικογένεια και στους δικούς του αξέχαστου Μιχάλη Ανδριανάκη, για την μεγάλη τους απώλεια πού είναι και δικιά μας.
Κυριάκος Ροδουσάκης.