ΑΡΧΑΙΟΣ ΠΟΛΕΜΙΚΟΣ ΛΙΜΕΝΑΣ ΦΑΛΑΣΑΡΝΑΣ / ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ

1.Εικονική αναπαράσταση του Ναού της Θεάς Δήμητρας του 5ου αι.π.Χ.

Ξεκινούν και φέτος οι συνεχιζόμενες ανασκαφικές έρευνες στο ναό της θεάς Δήμητρας στην αρχαία Φαλάσαρνα, οι οποίες θα πραγματοποιηθούν κατά την διάρκεια του Αυγούστου 2025.
Κύριος στόχος των ανασκαφών είναι η διάσωση των αναθηματικών ευρημάτων, η μελέτη και αναστήλωση των αρχιτεκτονικών καταλοίπων του Ναού της Δήμητρας στην ακρόπολη της Φαλάσαρνας με τους απόκρημνους λοφίσκους της και το ιστορικό παρελθόν  των 5.500 χιλιάδων χρόνων. 
Ο ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΑΣ(Εικ. 1, 1α)

                     1α. Ο Ναός της Δήμητρας στη σημερινή του κατάσταση

Το τέμενος του ναού αποκαλύφτηκε το 2022  χτισμένο στο διάσελο του ιερού βράχου της ακρόπολης της αρχαίας πόλης- κράτους. Η πρώτη αυτή ανασκαφή έφερε στο φως το στοιχείο ότι η θεά λατρευόταν ήδη από τον πρώιμο7ο αι. π.Χ. αρχικά σε φυσικό σπήλαιο, όπου έρρεε άφθονο νερό από το παρακείμενο βουνό. Κάποτε το σπήλαιο κατέρρευσε και στα ερείπιά του θεμελιώθηκε το ιερό της Δήμητρας τον 5ο αι. π.Χ. Οι συλλέκτες νερού στέρεψαν και χρησιμοποιήθηκαν ως τελετουργικοί αποθέτες. Ανασύρθηκαν διάφορα αναθήματα που χρονολογούνται στην αρχαϊκή και κλασσική περίοδο. Ανήκαν κυρίως σε πήλινες κεφαλές της Δήμητρας Α με πόλο, ειδώλια πεπλοφόρων, μικρογραφικές υδρίσκες με διακόσμηση, αργυρά και χάλκινα κοσμήματα (Εικ. 2, 3 ). 

                   2. Αρχαϊκή κεφαλή με πόλο. 
                   3. Μικρογραφικές υδρίσκες.

Το όνομα της πανάρχαιας θεάς  Δήμητρας βρέθηκε χαραγμένο στη Δωρική διάλεκτο σε δεκάδες τελετουργικά αναθήματα.
Ενδιαφέρον προξενεί ο αριθμός ειδωλίων ανατολίζουσας τεχνοτροπίας με την μορφή γυναικών με υψηλό πόλο, διάδημα και δαιδαλική κόμμωση που χρονολογούνται στον πρώιμο 7ο αι. π. Χ. (Εικ.4) 

               4. Κεφαλή με διάδημα και τμήμα σώματος πρώιμων δαιδαλικών ειδωλίων.

Εκτιμούμε ότι προέρχονται από τα αρχαιότερα δαιδαλικά ειδώλια στην Κρήτη, ενώ εξετάζεται η πιθανότητα συσχετισμού τους με την μητέρα-θεά των Φοινίκων Αστάρτη, όπως εξάλλου μαρτυρείται και από άλλες ενδείξεις μνημείων και κινητών ευρημάτων Φοινικικής προέλευσης στον χώρο της Φαλάσαρνας.
Τα έτη 2023 και 2024 διερευνήθηκαν οι κατασκευές γύρω από το τέμενος του ιερού βράχου  αποκαλύπτοντας φυσικά ορύγματα που  χρησιμοποιήθηκαν ως χώροι προσφορών. Εκτός από τα δαιδαλικά ειδώλια, βρέθηκαν ακέραια ειδώλια πτηνών, χελωνών και χοίρων, λυχνάρια  και άλλα  αντικείμενα που οδηγούν στο συμπέρασμα ότι εδώ ετελούντο εορτές των Θεσμοφορίων προς τιμήν της Δήμητρας και Περσεφόνης (Εικ. 5, 6 ).

                      5. Πήλινο ειδώλιο χοίρου.
                      6. Πήλινο ειδώλιο χελώνας.

Τον Αύγουστο του 2024  διερευνήθηκαν 10 τομές διαστάσεων 5 Χ 5 μ. μέχρι το φυσικό πέτρωμα, αποκαλύπτοντας για πρώτη φορά και νεολιθικό στρώμα.
Συνολικά το 2024 ανασκάφτηκαν άνω των 500 τελετουργικών αντικειμένων και 200 δομικών λίθων, στοιχεία τα οποία συνθέτουν την σημαντικότητα του χώρου και το βαθύ ιστορικό του παρελθόν. Το νέο στοιχείο που προέκυψε είναι ότι  κατώτερα στρώματα των τομών αποκάλυψαν επάνω στο φυσικό  βράχο χειροποίητη κεραμική, λίθινα τριβεία, σύνθετα εργαλεία πυριτόλιθου, οψιανού και χαλαζία, πέλεκες λειασμένου λίθου και οστέινα αντικείμενα που χρονολογούνται στην Ύστερη Νεολιθική περίοδο ( 3500 π. Χ.) (Εικ.7) καθώς και λίγα κεραμικά Μινωικών χρόνων. 

                  7. Νεολιθικοί πέλεκες λειασμένου λίθου.
Τα ευρήματα αυτά πιστοποιούν την παρουσία του Προϊστορικού πολιτισμού της Νεολιθικής και Μινωικής εποχής όπως εξάλλου δεικνύει και το προελληνικό όνομα της Φαλάσαρνας. Θεωρούμε ότι η πρωιμότερη αυτή φάση συνδέεται με την χρήση του χώρου όταν ακόμα ήταν διάσπαρτος με σπήλαια στα ερείπια των οποίων  οχυρώθηκε αργότερα η πόλη με τους μνημειώδεις ναούς, υποδηλώνοντας την στρατηγική σημασία των χιλιάδων χρόνων ολόκληρης της χερσονήσου Καστρί (Κούτρι).
ΟΧΥΡΩΜΑΤΙΚΗ ΠΥΛΗ  (Εικ.8)

                     8. Οχυρωματική Πύλη του λιμένακαι λίθινος αγωγός.

Εκ παραλλήλου έγιναν εργασίες στην μεγαλειώδη οχυρωματική Πύλη του λιμένα με τους ογκώδεις τετράπλευρους δόμους και την κομψή διακόσμηση περιταινία. Η πύλη χρονολογείται στην παρούσα φάση της στον 2ο αι. π.Χ, αλλά εδραιώθηκε πάνω στα ερείπια προγενέστερης κατασκευής του 5ου αι. π. Χ. ή και αρχαιότερης. 
Η αφθονία κεραμίδων στέγης που ανασκάφτηκαν συναινούν ότι το μνημείο ήταν στεγασμένο με κορινθιακούς κεράμους. 
ΠΥΡΓΟΣ 2  (Εικ. 9)

                      9. Η λιθοσειρά της ανωδομής του Πύργου 2 σε συστοιχία όπως κατέπεσε στον σεισμό του 365 μ. Χ.

Ο πύργος 2, ένας εκ των πέντε αμυντικών πύργων του λιμένα, είχε ανασκαφτεί κατά τα τρία τέταρτα στις δεκαετίες του 1990-2000 προς αναμονή κατάλληλης χρηματοδότησης, δεδομένου ότι η πληθώρα των γκρεμισμένων αρχιτεκτονικών δόμων του μνημείου απαιτούσαν την χρήση ανυψωτικού μηχανήματος. Η ευκαιρία μας δόθηκε το 2023 με την ευγενική χορηγία του ιδρύματος ΑΙΓΕΑΣ του Θ. και Μ. Μαρτίνου.  

                        10. Σύμπλεγμα Πύργου 2 και οχυρωματικής Πύλης.

Αποκαλύφθηκαν σειρές λίθων πεσμένες σε συστοιχίες (Εικ. 10) που ανήκαν στην ανωδομή του Πύργου 2. Δεδομένου ότι η θεμελίωση και των πέντε πύργων του λιμένα βρίσκονται στο ίδιο ύψος, επιβεβαιώνεται το γεγονός ότι η παρούσα φάση των λιμενικών εγκαταστάσεων κατασκευάστηκε στην ίδια χρονική περίοδο στον 4ο αι. π.Χ. με όμοιες αρχιτεκτονικές προδιαγραφές όπως αναφέρει και ο Σκύλακας, αρχαίος γεωγράφος σύγχρονος της εποχής (Σκύλαξ 47).
Οι εργασίες διεξήχθησαν με φορέα την ΕΦΑ Χανίων δια του εκπροσώπου της και συμμετέχοντα στην ανασκαφή Δρ. Μ. Μιλιδάκη και του αρχιτεχνίτη Κ. Μουντάκη υπό την διεύθυνση της υπογράφουσας Ελπίδας Χατζηδάκη. Έλαβαν μέρος οι αρχαιολόγοι Dr. M. Bendon, Π. Ζερβουδάκης, Γ. Κομνηνού, Ν. Μαραγκουδάκης, Ν. Μπιχάκη, Κ. Μπορμπουδάκη, Γ. Μωραιτάκη, Μ. Τσουρουνάκη, Ν. Φιωτάκης και ο φοιτητής αρχαιολογίας Ο. Αμαραντίδης. Αρχιτεχνίτες ήταν οι Ι. Κουνελάκης, Γ. Κουνελάκης, Η. Κουνελάκης, Ι. Χαραλαμπάκης και Δ. Χισάνι. Στη συντήρηση εργάσθηκαν οι Α. Ανδρέου,  Ε. Κατσουλάκη, Α. Κριτσωτάκη, Κ. Νικολακάκη, Κ. Τερεζάκη, και οι εθελόντριες L. Kurashvily, S. Rajh και Ε. Χισάνι. Τα αρχιτεκτονικά σχέδια έγιναν από τους Α. και Α. Νακάση και η φωτογράφηση από τον Ι. Γλαμπεδάκη. Η εικονική αναπαράσταση του ναού πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία με τον Νορβηγό καθηγητή GunnarLiestol, συνεπίκουρο και μέλος του Συλλόγου Φίλων Αρχαίας Φαλάσαρνας (Εικ. 1). Εκ παράλληλου δόθηκε διάλεξη στο 25ο Ετήσιο Συνέδριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Αρχαιολόγων στη Ρώμη τον Αύγουστο 2024 από τον αρχαιολόγο Π. Ζερβουδάκη και συγγράφηκε άρθρο με τίτλο Kourotrophicdeities in Archaic Crete: schwarzfigurige Darstellung der Geburt der Artemis, gefunden im Tempel der Demeter, Phalasarna.

Η χρηματοδότηση έγινε και πάλι με την ευγενική χορηγία της ΑΙΓΕΑΣ ΑΜΚΕ του ιδρύματος Θ. και Μ. Μαρτίνου, ενώ μερική υλικοτεχνική υποδομή συνεχίζει να παρέχεται από το 2013  από τον Όμιλο Α. Καράτζη. 
 
Ελπίδα Χατζηδάκη
Διευθύντρια Ανασκαφών Αρχαίας Φαλάσαρνας
Πρ. Διευθύντρια Εφορείας  Εναλίων Αρχαιοτήτων

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ
1. Εικονική αναπαράσταση του Ναού της Θεάς Δήμητρας του 5ου αι. π. Χ.
1α. Ο Ναός της Δήμητρας στη σημερινή του κατάσταση.
2. Αρχαϊκή κεφαλή με πόλο.
3. Μικρογραφικές υδρίσκες.
4. Κεφαλή με διάδημα και τμήμα σώματος πρώιμων δαιδαλικών ειδωλίων.
5. Πήλινο ειδώλιο χοίρου.
6. Πήλινο ειδώλιο χελώνας.
7. Νεολιθικοί πέλεκες λειασμένου λίθου.
8. Οχυρωματική Πύλη του λιμένα και λίθινος αγωγός.
9. Η λιθοσειρά της ανωδομής του Πύργου 2 σε συστοιχία όπως κατέπεσε στον σεισμό του 365 μ. Χ.
10. Σύμπλεγμα Πύργου 2 και οχυρωματικής Πύλης.

1986-2021 35 ΧΡΟΝΙΑ ΑΝΑΣΚΑΦΩΝ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΦΑΛΑΣΑΡΝΑ

Μια αναφορά απο τις πρώτες ανασκαφές στην Αρχαία Φαλάσαρνα της Ελπίδας Χατζηδάκη το 1986.

Οι συστηματικές ανασκαφές στο λιμάνι της κλασικής και ελληνιστικής πόλης της Φαλάσαρνας άρχισαν το 1986 με χρηματοδότηση της νομαρχίας Χανίων. Ήρθαν στο φως ασυνήθιστες οχυρωματικές εγκαταστάσεις του 4ου αι π. Χ σχεδόν όλες τεχνικές. Ένα τεχνικό λιμάνι συνδέει την θάλασσα με το λιμάνι, έτσι παρουσιάζει ομοιότητες με τον αρχαίο "κώθωνα" όνομα που δόθηκε στην αρχαιότητα στο διπλό λιμάνι της Καρχηδόνας. Το λιμάνι της Φαλάσαρνας περιβάλλεται απο τα τείχη της πόλης και ενώνεται με αυτά με θαλάσσιους τείχους και αποβάθρες, οι οποίες συνδέονται μεταξύ τους με 4 ή 5 οχυρωματικούς πύργους. Η ανασκαφική έρευνα αποκάλυψε τον ένα απο αυτούς ο οποίος βρίσκεται στην νοτιοανατολική πλευρά και προστάτευε την είσοδο του λιμανιού.

Δυο διασταυρωμένοι τοίχοι χωρίζουν το εσωτερικό του σε τεταρτημόρια. Είναι γεμισμένοι με λατύπη και χρησιμοποιήθηκαν για την στερέωση του πύργου. Εξωτερικά και χαμηλά φέρει ένα θαυμάσιο ανάγλυφο κυμάτιο. Ολόκληρο το οικοδόμημα ειναι κατασκευασμένο απο ψαμμίτη σε ισοδύναμο σύστημα.

Ελπίδα Χατζηδάκη 1987. 

ΑΡΧΑΙΑ ΦΑΛΑΣΑΡΝΑ

 Η μελέτη ιστορικών και επιγραφικών μαρτυριών σε συνδυασμό με τις συνεχιζόμενες ερευνητικές ανασκαφές στην περιοχή του αρχαίου λιμανιού της Φαλασάρνας, έχουν μέχρι σήμερα αποδώσει ικανά στοιχεία για την μερική αναπαράσταση της ιστορίας της ισχυρότερης, μετά την Κυδωνία, ναυτικής πόλης της δυτικής πλευράς του νησιού. Οι αρχαίοι γεωγράφοι την περιγράφουν ως μια πόλη με οχυρωμένο τεχνικό λιμένα και ναό αφιερωμένο στη Θεά Αρτέμιδα (Σκύλαξ περίπλους 47-Διον. Καλλιφώντις 118), ενώ το όνομα της αναφέρεται σε όλες τις γεωγραφικές πραγματείες της αρχαιότητας (Στράβων 474- Πτολεμαίος ΙΙΙ 15,2 –Σταδιασμός 336). Στην Κρήτη μόνο δυο πόλεις διέθεταν δαπανηρές λιμενικές εγκαταστάσεις, η Κυδωνία και η Φαλάσαρνα . Το λιμάνι της Κυδωνίας έχει καταστραφεί.

Η προελληνική ονομασία τη θέσης, καθώς και τα διάσπαρτα προϊστορικά κατάλοιπα στη γύρω περιοχή, ενισχύουν την άποψη ότι κατοικήθηκε ήδη από την μινωική περίοδο. Η πόλη αισθάνθηκε την ανάγκη να ισχυροποιηθεί, κατασκευάζοντας περίτεχνα αρχιτεκτονικά έργα εντυπωσιακού μεγέθους, πιθανόν κατά το 335-325 π.Χ, όταν ο Μ. Αλέξανδρος εξαπλωνόταν στα εδάφη της Περσικής αυτοκρατορίας. Μνημειακές κατασκευές υψώθηκαν στην ακρόπολη της Φαλασάρνας πάνω στο φυσικά οχυρωμένο ακρωτήριο Κουτρί, όπως ο ναός της Αρτέμιδος- Δίκτυννας, δημόσια κτήρια, αμυντικά τείχη, πύργοι.   Η βάση του ακρωτηρίου ενισχύθηκε από μακρά οχυρωματικά τείχη μήκους 550 μέτρων κατά τόπους διπλά. Τα τείχη προεκτάθηκαν προς νότο περικλείοντας πιθανά μια προϋπάρχουσα λιμνοθάλασσα και δημιουργώντας ένα οχυρωμένο λιμάνι, που θεωρείτε αριστούργημα της αρχαίας ακτομηχανικής. Δυο υποθαλάσσια ρήγματα τα οποία συγκλίνουν μεταξύ τους, δημιούργησαν την είσοδο του λιμανιού. Το σημείο της συμβολής των ρηγμάτων αποκόπηκε και λαξεύτηκε σχηματίζοντας τεχνικό κανάλι, δια μέσου του οποίου εισχώρησε η θάλασσα. Το άλλο τμήμα του, που βρισκόταν σε υψηλότερο επίπεδο, χρησιμοποιήθηκε ως τεχνητή δίαυλος γα την ανανέωση των υδάτων της λιμενολεκάνης και ως προστατευτική τάφρος των μακρών τειχών της πόλης. Στα βόρεια του κυρίως λιμένα εντοπίστηκε δεύτερη τεχνική λεκάνη και θα πρέπει να σχετίζεται με τα ναυπηγεία της Φαλασάρνας, τα οποία όμως δεν έχουν ακόμα εντοπιστεί.

Η προκυμαία αποτελείτο από μεγάλους  παραλληλόγραμμους δόμους και ενδιάμεσους προβόλους, η απόληψη των οποίων κατέληγε σε κυκλικές δέστρες πλοίων. Κοντά στα λατομεία της ακτής υπάρχει λαξευμένη στο βράχο ιχθυοδεξαμενή διαστάσεων 5Χ5 μ ενώ στο εσωτερικό της οδηγούμαστε με λαξευτές σκάλες. Συμπερασματικά οι καλοδουλεμένες οχυρώσεις της Φαλασάρνας μετέτρεψαν την πόλη σε μια κυρίαρχη ναυτική δύναμη στο δυτικό Αιγαίο για 3 αιώνες και την κατέστησαν το μοναδικό ασφαλές λιμάνι προσέγγισης κατά μήκος θαλασσίου δρόμου 500 μιλίων μεταξύ Πελοποννήσου και βόρειας Αφρικής. Η μεγαλύτερη πηγή εφημερίας υπήρξε η ισχύς του στόλου της, η δεινή γνώση των ναυτικών θεμάτων και η δραστηριότητα των εμπόρων της, που συναλλάσσονταν με όλα τα βασίλεια του Ελληνιστικού κόσμου. Η επιδεξιότητα των ανδρών της κυρίως σε στρατιωτικά θέματα τους κάνει

να υπηρετούν σαν σύμβουλοι (μισθοφόροι) σε ανώτερα κλιμάκια των μεγάλων ελληνιστικών βασιλείων. Παράλληλα ασκούσαν και πειρατεία αλλά και δουλεμπόριο. Αρχαίοι συγγραφείς όπως ο Πολύβιος (4.8-6.46-8.21), ο Στράβων (10.4- 19.9- 9.10) εξιστορούν τις κρητικές πειρατικές επιδρομές οι οποίες ήταν πολύ αποδοτικές κατά την διάρκεια του 3ου και 2ου αιώνα π.Χ. Ενεπίγραφη στήλη με ανάγλυφη παράσταση πλώρης πολεμικού πλοίου, παρουσιάζει την νύμφη Φαλασάρνη να συνοδεύεται από πλοίο, σύμβολο ισχύος της Φαλασάρνας. Η πόλης και τι λιμάνι πρέπει να καταστράφηκαν από τους Ρωμαίους το 67 π.Χ κατά την διάρκεια της γνωστής εκστρατείας τους για την εκκαθάριση των πειρατών της μεσογείου. Η θέση εγκαταλείφτηκε και τα κτήρια κατέρρευσαν από τον καταστρεπτικό σεισμό που συνοδευόταν με τσουνάμι το 365 μ.Χ. Το λιμάνι σήμερα βρίσκεται 6,6 μέτρα πάνω από τη επιφάνεια της θάλασσας και το λιμάνι 100 μέτρα μέσα σε τόνους προσχώσεων που προκλήθηκαν από το τσουνάμι. 

Ελπίδα Χατζηδάκη

ΜΙΝΩΙΚΟΣ ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΣΤΟΝ ΓΑΛΑΤΑ-ΣΤΑΛΟ

Την έντονη ανησυχία της για την τύχη υποθαλάσσιων αρχαιοτήτων στη βόρεια ακτογραµµή των Χανίων λόγω εργασιών, εκφράζει η πρώην διευθύντρια Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων Ελπίδα Χατζηδάκη.
Συγκεκριµένα, πρόκειται για τµήµα καταποντισµένου οικισµού ΜέσοΜινωικών χρόνων κοντά στην πόλη των Χανίων στην περιοχή Σταλού -Γαλατά- Καλαµάκι, Κυδωνίας, κάτω από το λόφο Ψαθί, όπου τα ενάλια αρχαία κτήρια σώζονται σε ορισµένα σηµεία µέχρι ύψους 1 µέτρου. Οι αρχαιότητες αυτές εντοπίστηκαν και ερευνήθηκαν από την κα Χατζηδάκη στη διάρκεια της 30ετούς υπηρεσίας της ως αρχαιολόγου στο Υπουργείου Πολιτισµού αλλά και κατά τη θητεία της ως Έφορος Εναλίων Αρχαιοτήτων.
Η κα Χατζηδάκη, µε επιστολή της προς το Υπουργείο Πολιτισµού,εκφράζει την έντονη ανησυχία της µε αφορµή εκτεταµένα λιµενικά έργα που πραγµατοποιούνται στην περιοχή «στον ως άνω κηρυγµένο θαλάσσιο χώρο κάτω από το Ξενοδοχείο Πανόραµα, όπου στο παρελθόν είχε κατασκευαστεί
αυθαίρετος λιµενίσκος, µη δυνάµενος να νοµιµοποιηθεί εκ των υστέρων, όπως αποφάνθηκε η ολοµέλεια του Νοµικού Συµβουλίου του Κράτους», όπως αναφέρει χαρακτηριστικά.
Η π. Διευθύντρια της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων, υπενθυµίζει για τον συγκεκριµένο οικισµό πως «η σηµασία του ευρήµατος έγινε αµέσως αντιληπτή από το ΥΠΠΟ και ως εκ τούτου, η θαλάσσια περιοχή και οι παρακείµενοι όρµοι
κηρύχτηκαν ως αρχαιολογικός χώρος σε ακτίνα περίπου ενός χιλιοµέτρου (ΦΕΚ 90/31-1-2002)». Σηµειώνει δε στην επιστολή της ότι πρόκειται «για άκρως τουριστική περιοχή ιδιαιτέρου φυσικού κάλους µε πανέµορφες αµµουδιές τις οποίες απολαµβάνουν χιλιάδες ξένοι και Έλληνες επισκέπτες όλες τις εποχές του χρόνου».
Μετά από ενηµέρωση που είχε από περίοικους για τα έργα που βρίσκονται σε εξέλιξη, η κα. Χατζηδάκη επισκέφτηκε το απόγευµα της 26ης Νοεµβρίου το
συγκεκριµένο σηµείο και µεταφέρει την εµπειρία της: «διαπίστωσα την επιχωµάτωση τµήµατος του αιγιαλού, την παρουσία µεγάλων τσιµεντόλιθων και τριών σκαπτικών µηχανηµάτων καθώς και εργασίες µεταφοράς λίθων στον χώρο, ενώ µερικές δεκάδες µέτρα παρακάτω πρόσφατα κατεδαφίστηκαν
τουριστικοί παραθαλάσσιοι χώροι εστίασης!».
Επισηµαίνοντας τη σπουδαιότητα των ευρηµάτων και την ανάγκη «να αποτραπεί µία ανεπανόρθωτη βλάβη σε Μινωικό ενάλιο αρχαιολογικό
χώρο».
Πως θα μάθουμε την ιστορία αυτών των μνημείων που διατηρήθηκαν 4000 χρόνια, ποια ήταν η αρχαία πόλη και πως βρέθηκαν τα κτήρια να στέκονται ακόμα όρθια κάτω από την θάλασσα?
Ελπίδα Χατζηδάκη

ΑΡΧΑΙΑ ΦΑΛΑΣΑΡΝΑ ΑΝΑΣΚΑΦΕΣ 2017

Δελτίο Τύπου
Σας πληροφορούμε ότι οι πρόσφατες ανασκαφές στην αρχαία Φαλάσαρνα, αποκάλυψαν σημαντικότατα κτίρια μνημειακής αρχιτεκτονικής του 4ου αιώνα π.Χ, που δηλώνουν για μια ακόμη φορά το υψηλό επίπεδο του κλασσικού πολιτισμού των Φαλασαρνίων.
Τα οικοδομικά κατάλοιπα περιλαμβάνουν νεώριο πλοίου τεχνικά σκαμμένο σε μορφή κλίμακας, ο 5ος πύργος του πολεμικού λιμένα, ενώ βρίσκονται σε εξέλιξη ανασκαφές εργαστηρίου καθώς και δημόσιον οικοδόμημα σε δρόμο που οδηγεί στην ακρόπολη.
Μεταξύ των κινητών ευρημάτων περιλαμβάνονται 20 νομίσματα της Φαλάσαρνας, χάλκινα δαχτυλίδια, αιχμές δοράτων, βόλια από Ρωμαϊκή επιδρομή, μεγάλα λίθινα ιγδία, λαξευτή βάση πιεστηρίου, ενεπίγραφες επιτύμβιες στήλες, εμπορικοί αμφορείς και άλλα κεραμικά.

Εντυπωσιακό εύρημα αποτελεί τμήμα αετώματος με ανάγλυφη παράσταση στο εσωτερικό του από Τρίτωνα με δελφίνι. Το αέτωμα διατηρεί ανέπαφο το ιμάτιο και την ψαρίσια ουρά του Θεού της θάλασσας, ενώ διακρίνονται οι μύες του βραχίονα καθώς και το γένι του, όλα περίτεχνα λαξευμένα πιθανά από ντόπιο καλλιτέχνη που είχε μαθητεύσει στην Αθήνα. Προέρχονται πιθανά από το αέτωμα γειτονικού ιερού το οποίο ελπίζουμε να αποκαλυφθεί στις επόμενες ανασκαφές.
Ο Τρίτωνας σύμφωνα με την μυθολογία του Ησιόδου, Θεογονία 933, ήταν "φοβερός Θεός" της θάλασσας, μισός άνδρας και μισός ψάρι, γιος του Ποσειδώνα και της Αμφιτρίτης και θεωρείτο ταραχοποιός αναταράσσονταν την θάλασσες για να παρασύρει τα πλοία στον βυθό. Τα στοιχεία αυτά συνάδουν με τα εικονιστικά θέματα μιας ναυτικής πόλης, την οικονομικής της εξάρτηση απο αυτήν και την ανάγκη ναυτικής υπεροχής του στόλου της που όντως κυριάρχησε στα δυτικά παράλια της Κρήτης για 3 αιώνες.

Σήμερα πραγματοποιούνται γενικοί καθαρισμοί και αποψίλωση της πυκνής βλάστησης στον απαλλοτριωμένο χώρο της Φαλάσαρνας,ύστερα από συνεργασία και συντονισμένες προσπάθειες του περιφερειάρχη κ. Αρναουτάκη και του Αντιπεριφερειάρχη Χανίων κ. Βουλγαράκη.
Τους ευχαριστώ θερμά δεδομένου ότι είναι η πρώτη φορά ύστερα απο 20 χρόνια, που χορηγείται σεβαστό ποσόν δημοσίου χρήματος για την προστασία και ανάδειξη της Φαλάσαρνας.
Σημειώνουμε ότι έχει ήδη κατατεθεί μελέτη ανάδειξης του αρχαιολογικού χώρου στο Υπουργείο Πολιτισμού,και παράλληλα εξετάζεται η κατασκευή ασφαλούς δρόμου πρόσβασης προς τις αρχαιότητες από τον Δήμο Κισάμου.
Ελπίδα Χατζηδάκη
Διευθύντρια Ανασκαφών Φαλάσαρνας
Πρόεδρος του συλλόγου Φίλων Αρχαίας Φαλάσαρνας

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΜΙΛΙΑ ΣΤΗ ΦΑΛΑΣΑΡΝΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΞΕΝΑΓΗΣΗΣ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΩΝΗΜΕΡΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ 2012.

Η ιστορία της Φαλάσαρνας ξεκινά πριν 5.500 χρόνια δηλαδή στην ύστερη Νεολιθική και Πρωτο-Μινωϊκή ΙΙ Περίοδο (3.500-2.300 π.Χ.). Στην κορυφή της χερσονήσου Καστρί αλλά και σε διάφορα σημεία του κάμπου εντοπίστηκαν ίχνη κατοίκησης όπου οι τοίχοι διατηρούνται σε σημεία μέχρι και 17 μ. μήκος. Η παρουσία άφθονης κεραμικής και οψιανού δεν αφήνουν περιθώρια αμφισβήτησης ότι η Φαλάσαρνα συγκαταλέγεται μεταξύ των πόλεων, όπου γεννήθηκε ο Μινωικός πολιτισμός.
Ωστόσο, επειδή δεν έχουν πραγματοποιηθεί ανασκαφές στις περιοχές αυτές, τα λεπτομερή στοιχεία του πολιτισμού  και τα αίτια καταστροφής του αναμένουν τη σειρά τους να ερευνηθούν. Αυτό που συμπεραίνεται στην παρούσα φάση είναι ότι γύρω στο 2300 π.Χ., το Καστρί εγκαταλείπεται για 1500 χρόνια. Πιθανά  κάποια τεκτονική ρήξη  γκρέμισε τον οικισμό στη θάλασσα, ενώ οι εναπομείναντες κάτοικοι τρομοκρατημένοι στράφηκαν σε ασφαλέστερες τοποθεσίες προς την ενδοχώρα.

Το Καστρί φαίνεται να επανακατοικείται γύρω στον 8ο π.Χ. αι. Άπλετη κεραμική φαίνεται διάσπαρτη στις παρειές της χερσονήσου, ως ένδειξη ενός πολιτισμού με υψηλό πολιτιστικό επίπεδο και τεχνοτροπία επηρεασμένη από την πολιτιστική ανταλλαγή με τους Ασσύριους και τους Φοίνικες.
Η εγκατάσταση στη Φαλάσαρνα οργανώθηκε νωρίς με νομικό καθεστώς και πολιτικό σύστημα. Φαίνεται ότι οι νέοι κάτοικοι της περιοχής που τώρα ήταν οι Δωριείς αποτέλεσαν την αριστοκρατική τάξη και περιόρισαν τους ηττημένους αυτόχθονες Κρήτες σε μια δευτερεύουσα κοινωνική τάξη ελεύθερων πολιτών οι ονομαζόμενοι περίοικοι με δικαίωμα αγοράς και ιδιοκτησίας γης και συμμετοχής στα κοινά. Είναι η ίδια πολιτεία, η οποία με αυτή την υποδομή αναδείχτηκε γρήγορα σε ναυτική δύναμη και προσέφερε στην κοινωνία της νομική κάλυψη, οικονομική στήριξη, πολιτιστική ανάπτυξη και στρατιωτική προστασία.
Η γεωγραφική θέση της χερσονήσου Καστρί που βρίσκεται σε στρατηγικό σημείο, καθώς ελέγχει τις θαλάσσιους δρόμους των δυτικών παραλίων από την Πελοπόννησο προς Κρήτη και βόρεια Αφρική είναι το μυστικό της επιτυχίας της, ενώ το λιμάνι της ήταν δώρο της φύσης που οι κάτοικοι τελειοποίησαν μηχανολογικά και αρχιτεκτονικά καθιστώντας το λειτουργικό για 3 αιώνες.
Η άνθηση της Φαλάσαρνας  στον 4ο- 3ο - 2οπ.Χ. αιώνα.
Ο στόλος της ενισχυμένος με σύγχρονες  λιμενικές εγκαταστάσεις και οχυρωματικά έργα ξαπλώθηκε στο Δυτικό Κρητικό Πέλαγος οχυρώνοντας στρατηγικά σημεία με δίκτυο παρατηρητρίων και βάσεων κατά μήκος των παραλίων της κυριαρχίας τους, όπως τον λόφο Καστρί Λυγιά του Όρμου Σφηναρίου,  στην χερσόνησο της Γραμβούσας, στα Αντικύθηρα και πιθανά σε άλλες παράλιες θέσεις, που δεν έχουν ακόμα εντοπιστεί.

Γύρω στο 330 π.Χ. άρχισε  η κοπή των πρώτων ασημένιων στατήρων ως αυτόνομη πόλη-κράτος, απεικονίζοντας την Νύμφη Φαλασάρνη στολισμένη με σκουλαρίκια και στο οπισθότυπο την τρίαινα με τα αρχικά της πόλης Φ Α.
Στην κορυφή της βραχώδους χερσονήσου χτίστηκε η ακρόπολη με οχυρά, δημόσια κτήρια και σημαντικό ναό αφιερωμένο στη θεά Αρτέμιδα-Δίκτυννα.
Ως ναυτεμπορική πόλη διέρυνε τις διεθνείς σχέσεις της με τις  όλες τις παράλιες χώρες της Μεσογείου. Κατά τη διάρκεια του 3ου & 2ου αι. π.Χ. ανέπτυξε σχέσεις με τους Πτολεμαίους της Αιγύπτου, όπου οι άνδρες της υπηρετούσαν ως μισθοφόροι και υψηλοί στρατιωτικοί σύμβουλοι.
Τα μέχρι σήμερα ανασκαφικά δεδομένα συνθέτουν μια πολιτεία με υψηλό πολιτιστικό επίπεδο και διεθνείς σχέσεις.
                    Η Κρητική πειρατεία και η Φαλάσαρνα
Η πειρατεία και το δουλεμπόριο στην Ελληνιστική Κρήτη αποτελούσε ένα σύνηθες γεγονός υπό την προστασία και την άδεια της ελληνικής πολιτείας.
Οι μισθοφόροι ήταν πολίτες κάποιας οικονομικής επιφάνειας και κατείχαν τα δικά τους όπλα, εφόσον επρόκειτο για γιους αριστοκρατικών γαιοκτημόνων εκπαιδευμένων στα όπλα, αλλά χωρίς δικαίωμα στην πατρογονική γη. 
Το κείμενο της στήλης της Τυλίφου που αναφέρεται στη συμμαχία της Φαλάσαρνας με την Πολυρρήνεια αναφέρει μεταξύ άλλων ότι η Πολυρρήνεια ανέλαβε την αρχηγεία του στρατού και η Φαλάσαρνα την αρχηγία του στόλου, προκειμένου να εκστρατεύουν εντός του νησιού, αλλά και σε ξένες χώρες και θάλασσες εκτός Κρήτης.
Η συμφωνία διαπραγματεύεται την κατανομή των λαφύρων και των χρημάτων που θα αποκτήσουν από τους εχθρούς, ενώ κατοχυρώνεται νομικά παρουσία εκπροσώπων του βασιλιά της Σπάρτης και των αρχών εκάστης πόλης-κράτους.
Προς τα μέσα του 1ου π.Χ. αι. η πειρατεία είχε λάβει τέτοιες διαστάσεις που είχε σχεδόν παραλύσει το εμπόριο της Ρώμης. Καράβια της είχαν βυθιστεί, πολίτες της είχαν πωληθεί ως δούλοι, ανώτατοι στρατιωτικοί είχαν ηττηθεί σε ναυμαχίες με τους πειρατές,  ανάμεσά τους και ο πατέρας του γνωστού Μάρκου Αντώνιου.
Το 68 π.Χ. η Ρωμαϊκή Γερουσία απέστειλε τους στρατηγούς Πομπήιο και Μέτελλο προκειμένου να διευθετήσουν δια παντός το θέμα των πειρατών της ανατολικής Μεσογείου. Ο Πομπήιος είχε στη διάθεσή του 500 πλοία και 120.000 στρατό με 5000 έφιππους.  Ο Πλούταρχος αναφέρει ότι «... ο Μέτελλος...απεστάλει ως στρατηγός στην Κρήτη διότι ήταν πράγματι η δεύτερη πηγή πειρατικών ορμητηρίων μετά την Κιλικία. Και αφού συνέλαβε πολλούς τους αιχμαλώτισε και τους σκότωσε...»
Ο Μέτελλος πρέπει να αποβιβάστηκε κάπου στην Κίσαμο,  όπου ξεκίνησε την επίθεση πρώτα από την Φαλάσαρνα επικεντρώνοντας στην ολοκληρωτική καταστροφή του λιμανιού της. Τα ανασκαφικά δεδομένα δεικνύουν ότι χτύπησε με  καταπέλτες τους πύργους και τα τείχη της εισόδου του λιμανιού, καθιστώντας τον διάπλου του καναλιού αδύνατο. Κατόπιν, στράφηκε ανατολικά κατά της Κυδωνίας.
Έτσι καταστράφηκε η πόλη της  Φαλάσαρνας και το περίτεχνο λιμάνι της, το οποίο μέσα στα επόμενα 100 χρόνια επιχωματώθηκε εντελώς.
Τέλος, την 21η Ιουλίου του 365 μ.Χ. ένας τεκτονικός παροξυσμός υπολογιζόμενου μεγέθους 8, 9 Ρίχτερ προκάλεσε τις μεγαλύτερες  καταστροφές που έγιναν ποτέ στη Μεσόγειο. Σε ελάχιστα δευτερόλεπτα τα επιχωματωμένα κτίρια και το λιμάνι της Φαλάσαρνας αναδύθηκαν απότομα τοπικά κατά 6.6 μ και νότια κατά 9 μ. Ολόκληρο το νησί της Κρήτης πήρε πλάγια κλίση και η ανατολική Κρήτη βυθίστηκε κατά 2-4 μ. Το τσουνάμι υπολογιζόμενου ύψους 10 μ. εισήλθε με μανία και παρέσυρε ότι βρήκε μπροστά του. 
Με τον τρόπο αυτό ή φύση, η οποία είχε δώσει προνομιακή θέση στη Φαλάσαρνα, η ίδια την ξαναπήρε πίσω.

ΑΡΧΑΙΑ ΦΑΛΑΣΑΡΝΑ ΙΙ

Τι έχει γίνει ως και σήμερα στις ανασκαφές στα αρχαία Φαλάσαρνα!

Σύμφωνα με την κ. Χατζηδάκη, «η προκυμαία έχει ανασκαφεί περιοδικά από το 1993, αποκαλύπτοντας σειρά τετράπλευρων ογκολίθων από ψαμμίτη, δομημένων με το ακανόνιστο ισοδομικό σύστημα. Ξεχωρίζουν τρεις μακρόστενοι λίθοι (πρόβολοι) που φέρουν λαξευμένη κυκλική διαμπερή οπή στην κορυφή τους, ενώ στο εσωτερικό τους διακρίνεται το αποτύπωμα τριβής από την χρήση των σχοινιών των πλοίων. «Το 2008 οι ανασκαφικές τομές προεκτάθηκαν κατά 20 μέτρα, αποκαλύπτοντας την επίστρωση της προκυμαίας καθώς και τις όψεις τριών σειρών λίθων προς την πλευρά της λιμενολεκάνης. Ένας ακόμη πρόβολος με λαξευτή τετράγωνη οπή αποτελεί την τέταρτη δέστρα πλοίου. Η όλη αρχιτεκτονική κατασκευή παρουσιάζει, ωστόσο, έντονη διάβρωση, ενώ μεγάλο μέρος της ήταν καλυμμένο με θαλάσσιες αποθέσεις».
Η κ. Χατζηδάκη προσθέτει ότι η ανασκαφή .......