ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΤΙΚΗ

Δάσκαλοι ες αεί διδάσκοντες……
Γράφει η Ευτυχία Δεσποτάκη.  

Μουσική παράδοση της  Κισάμου 
Του Στέλιου Γιακουμάκη

Σαν να πίνεις ένα ποτήρι δροσερό νερό, αντίδωρο στη δίψα σου νιώθεις όταν διαβάσεις την πραγματεία  « Η Μουσική παράδοση της Κισάμου» του εξαίρετου Φιλολόγου Στέλιου Γιακουμάκη.
Σε ένα μικρό εγχειρίδιο πενήντα σελίδων παρουσιάζει, κατά τον πλέον επιστημονικό τρόπο (στηριζόμενος σε ελληνική και ξένη βιβλιογραφία), αλλά συνάμα και γλαφυρό κατ΄άρχήν την Κρητική  μουσική παράδοση γενικά, στη συνέχεια τα μουσικά όργανα της Κρητικής Μουσικής, την Μουσική παράδοση της Κισάμου και τέλος το Ήθος της Μουσικής παράδοσης στην Κίσαμο. Το τελευταίο κεφάλαιο που αποτελεί και τον επίλογο περιέχει κατά τον συγγραφέα την πεμπτουσία της Κισαμίτικης  μουσικής. Τέλος παρατίθεται στο τέλος πίνακας συνθετών Κρητικών σκοπών καταγομένων από τις επαρχίες Κισάμου Σελίνου και Κυδωνίας Ν. Χανίων
Φιλόλογος κλασσικός ο Σ.Γ. προτάσσει στο  μικρό βιβλίο τη γνώμη του Πλάτωνος για τη μουσική. »Η μουσική είναι νόμος ηθικός. Δίνει ψυχή στο σύμπαν, φτερά στο νου, ανέβασμα της φαντασίας, διέξοδο στην ακεφιά, φαιδρότητα στο κάθε τι της ζωής. Είναι η ουσία της τάξεως και είναι αόρατη αλλά εκθαμβωτική, πυρπολική, αιώνια μορφή»
Μουσική χορός και τραγούδι γενεσιουργό αίτιο έχουν το συναίσθημα, κατά τον συγγραφέα κάθε ένα από τα παραπάνω είναι μια όμορφη τρέλα που ξεχειλίζει, γιατί δε βρίσκει απλοχωριά  στα στενά όρια της ανθρώπινης ιδιοσυγκρασίας:

Ο αναστεναγμός πονεί, γιατί καημούς σηκώνει
δεν τον αντέχει το κορμί και τον ελευθερώνει

Ξεκινώντας από μουσικούς της Κρήτης κατά την αρχαιότητα (ο Νυμφαίος  από Κυδωνία,ο Πτολεμαίος από  Πολυρρήνεια, ο Θαλήτας από τη Γόρτυνα ο οποίος  επιβάλλει τους κρητικούς ρυθμούς και διδάσκει τον πολεμικό χορό πυρρίχιο), αναγνωρίζει στα κρητικά τραγούδια και στη δομή τους αρχαία γνωρίσματα.  Ιδιότυπη η Κρητική μουσική  βασίζεται στη ρυθμική και μελωδική διαφοροποίηση, λόγω του πολυποίκιλου της σύνθεσης   των πληθυσμών.
Αυστηρά επιβλητικά τα ριζίτικα της Δυτικής Κρήτης, ηδυπαθή τα τραγούδια της μέσης και της Ανατολικής. Σε Βυζαντινό ήχο αρκετά της τάβλας, από τον πυρρίιχιο ο μαλεβιζιώτης ο πηδηχτός και η ρουμαθιανή σούστα καθώς και το πεντοζάλι του Κισαμίτη Τριανταφυλλάκη (Κιόρου.)
Το βιολί, λύρα και το λαγούτο είναι τα κατ εξοχήν όργανα της Κρήτης. Το βιολί ήταν ο πρωταγωνιστής στη δημιουργία τόσων σκοπών από δεξιοτέχνες βιολάτορες της Κισάμου που σε ώρες συναισθηματικής έξαρσης δημιούργησαν, παρά την απαίτηση σπουδαίων μουσικών παραγόντων της παλαιότερης κρατικής ραδιοφωνίας: η κρητική μουσική να αποδίδεται μόνο με λύρα.
Με ιδιαίτερη περηφάνια και όχι σωβινισμό, δεξιοτέχνης και ο ίδιος χορευτής του συρτού, αναφέρεται  στη δημιουργία του κισαμίτικου συρτού στα Πατεριανά, αναγόμενος μέχρι τους Κρήτες, υπερασπιστές της Πόλης κατά την πολιορκία της, που έφθασαν στην Γραμπούσα Κίσαμο ύστερα από κακουχίες και τελικά παρέμειναν κάτοικοι σε αυτή. Αυτοί έφεραν σκοπούς που τους έφτιαξαν στην πόλη και συχνά στα γλέντια τραγουδούσαν με αυτούς. Σε δυο τέτοιες μελωδίες στηρίχτηκαν οι καλεσμένοι σε Λουσακιανό γάμο Γρανπουσιανο καπετάνιοι και μαζί με τον Κιόρο  έβγαλαν νέο πολεμικό χορό που παρέμεινε σαν Κισαμίτικος συρτός και που στον τότε χρόνο ενθουσίασε τους πάντες και χορεύτηκε κατά διονυσιακό τρόπο.
Ιδιαίτερα τρυφερή η αναφορά του στην μαντινάδα και η  μία πιθανή ετυμολογία που μας δίνει από τα ιταλικό matinata που σημαίνει πρωινό γιατί η μαντινάδα όντως έχει τη δροσιά του πρωινού
Κατά τον γράφοντα η μουσική παράδοση της Κρήτης έχει ένα ιδιαίτερο ήθος που΄προσδιορίζεται από  τον τρόπο που γίνεται ένα γλέντι, π.χ πως καλούνται οι παρέες από τα όργανα να χορέψουν,η σειρά  που χορεύουν τη νύφη συγγενείς, κουμπάροι και καλεσμένοι στο γάμο, η συμμετοχή και η σειρά στο τραγούδι, η σεμνότης και η σοβαρότητα στο χορό. Διατυπώνει την επιφύλαξη ότι όλα αυτά εκλείπουν λόγω της εμπορευματοποίησης και της επιθετικής εισόδου της μουσικής η οποία εξοβέλισε το τραγούδι, αλλά και των επιδεικτικών κινήσεων και τσαλιμιών στους χορούς και στο παίξιμο των οργάνων
Τέλος για να μας δώσει συνοπτικά την πεμπτουσία της μουσικής παράδοσης της  Κισάμου  δανείζεται τον όρο duende  από τον Ισπανό ποιητή  Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα.(ας σημειωθεί ότι ο Σ. ο Γιακουμάκης είναι εραστής της Ισπανικής μουσικής και λογοτεχνίας, έμαθε μεγάλος σε ηλικία Ισπανικά για να εμβαθύνει στην ποίηση και μουσική του μαρτυρικού αυτού λαού)
Ντουέντε λοιπόν κατά το Λόρκα είναι η μυστηριακή εκείνη δύναμη που μας διαποτίζει και μας εμπνέει με πάθος για δημιουργία και που εκφράζεται με χίλιες μορφές και είναι πάλη, δε βρίσκεται στο λαρύγγι αλλά ανεβαίνει από τις γυμνές πατούσες, δεν είναι ικανότητα, αλλά ζωντανή μορφή αίμα, κουλτούρα, καίει τις φλέβες σαν κοπανιστό γυαλί, εξαντλεί μεγαλουργεί». και συνεχίζει ο συγγραφέας: Την είδα από μικρός αυτή τη δύναμη στην Κίσαμο και την συναντούμε στο μεγαλόπρεπο επιβλητικό ριζίτικο τραγούδι, στις δροσερές μαντινάδες, στο παίξιμο του βιολιού και του λαγούτου την  ώρα που ο οργανοπαίχτης έχει φέρει τα πράγματα στο ντελίριο, στην αποθέωση του χορού, στο φιλότιμο του Κισαμίτη και στα βιολιά που και σήμερα κελαηδούν στα άξια χέρια νεαρών παιδιών της επαρχίας μας. 
Το ντουέντε του Στέλιο Γιακουμάκη, δίδαξε για άλλη μια φορά μέσα από αυτή την πραγματεία του γιατί ο αγαπητός δάσκαλος και συνάδελφος και οικογενειακός φίλος πάντα δίδασκε μέσα και έξω από την τάξη και διδάσκει. Θυμάμαι τις παραδόσεις του σαν μαθήτρια του στο Λύκειο, τις συμβουλές του σαν νεοδιορισμένη καθηγήτρια, τις δοκιμαστικές διδασκαλίες του προς νεώτερους εκπαιδευτικούς, τον τρόπο διοίκησης του σχολείου σαν Γυμνασιάρχη. Την μύηση και ενημέρωση στη μουσική γενικά, γιατί να σημειωθεί ότι ο Σ .Γ έχει μια από τις πλουσιότερες δισκοθήκες στο νομό μας. Ασυμβίβαστος, αυστηρός όταν έπρεπε, ιδεολόγος, στόχο είχε πάντα το δια της παιδείας καλό των παιδιών. Με πηγαίο και διδακτικό χιούμορ, πλουτίζει, προβληματίζει, ευχαριστεί τον συνομιλητή του όσο χρόνο βρεθεί μαζί του.
Νά' σαι καλά Στέλιο