ΑΓΓΕΛΟΣ ΑΚΟΤΑΝΤΟΣ

Ο Ασπασμός των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου,
 εικόνα με την οποία o ζωγράφος Αγγελος
 Ακοτάντος ενδεχομένως τάσσεται υπέρ της
Ενωσης της Ανατολικής με τη Δυτική Εκκλησία

Στις 26 Απριλίου του 1436 ο Κρητικός ζωγράφος Άγγελος Ακοτάντος ετοιμάζεται να ταξιδέψει στην Κωνσταντινούπολη και με την αφορμή αυτή συντάσσει, ιδιοχείρως, τη διαθήκη του. Το κείμενο της διαθήκης ξεκινά ως εξής: «Δια την παράβασιν του προπάτορος Αδάμ πάντες παρεδώθημεν τω θανάτω και τη φθορά και ουδείς εστιν των ανθρώπων ος ζήσεται και ουχ όψεται θάνατον. Δια τούτο καγω΄Άγγελος Κοτάντος ο ζωγράφος, ως άνθρωπος θνητός και υπόχρεως των θανάτω και μέλλω αποπλεύσαι εν Κωνσταντινουπόλει, διατάτομαι και την εμήν διαθήκην ποιώ εις τα εμά πράγματα και ούτως λέγω». Από το κείμενο της διαθήκης πληροφορούμαστε ότι:
1. Ο Άγγελος Ακοτάντος ζει στο Χάνδακα της Κρήτης, όπου και ασκεί τη ζωγραφική τέχνη.
2. Έχει δυο αδελφούς, τον Ιωάννη, επίσης ζωγράφο και τον Θεόδωρο, σχολάρχη και μιαν αδελφή, τη Μπάρμπινα.
3. Είναι παντρεμένος με την Ελένη Μαρμαρά και την εποχή που συντάσσει τη διαθήκη, η γυναίκα του περιμένει το πρώτο τους παιδί.
4. Διαθέτει σημαντική κινητή και ακίνητη περιουσία και με τη διαθήκη ρυθμίζει τα κληρονομικά του ζητήματα μέχρι και την τελευταία λεπτομέρεια.
5. Διαθέτει προσωπική βιβλιοθήκη με σημαντικό αριθμό βιβλίων.
6. Τα σύνεργα της δουλειάς του και τα σχέδια ζωγραφικής κληροδοτεί στο παιδί που θα γεννηθεί, αν είναι αγόρι και θέλει να μάθει τη ζωγραφική τέχνη, διαφορετικά τα αφήνει στον αδελφό του Ιωάννη.
7. Εκτελεστές της διαθήκης ορίζει τον Μανουήλ Μαρμαρά χρυσοχόο και κουμπάρο του, τη γυναίκα του Ελένη και τον ανιψιό του Μιχελή Πρίγκιπα.

Η διαθήκη εύγλωττα αφήνει να διαφανεί η κοινωνική θέση του ζωγράφου: ένας ευκατάστατος αστός που ζει και εργάζεται στην πόλη του βενετοκρατούμενου Χάνδακα. Η περίπτωση του ζωγράφου Αγγέλου μάς επιτρέπει να σκιαγραφήσουμε το πορτραίτο του καλλιτέχνη στην Ύστερη βυζαντινή κοινωνία και να διαπιστώσουμε την αλλαγή στη θέση του ζωγράφου, μέσα από την οποία προετοιμάζεται ο Αναγεννησιακός καλλιτέχνης-δημιουργός.
Η περίοδος της καλλιτεχνικής δράσης του ζωγράφου Αγγέλου Ακοτάντου τοποθετείται ανάμεσα στο 1425 και το 1450, το έτος που πεθαίνει. Οι εικόνες του χαρακτηρίζονται από υψηλή καλλιτεχνική ποιότητα, στην οποία συνυπάρχουν οι αναζητήσεις της ζωγραφικής της Κωνσταντινούπολης με την εκλεκτική υιοθέτηση στοιχείων της βενετσιάνικης ζωγραφικής. Με τις εικόνες του ο Άγγελος φαίνεται να συμμετέχει αλλά και να σχολιάζει σημαντικά θεολογικά ζητήματα του καιρού του, πράγμα που φανερώνει το εύρος των προβληματισμών και της κατάρτισής του. Καθιερώνει εικονογραφικά τη λατρεία «νέων» αγίων, όπως ο άγιος Φανούριος, «προπαγανδίζει» υπέρ της Ένωσης της Ανατολικής με τη Δυτική Εκκλησία με τις εικόνες του Ασπασμού των αποστόλων Πέτρου και Παύλου, επεξεργάζεται θέματα με λεπτές θεολογικές αποχρώσεις, όπως ο Χριστός η Άμπελος, στις οποίες ενδεχομένως να εμπεριέχεται και κάποια φιλενωτική διάθεση.

Ο ζωγράφος Άγγελος υπήρξε ο πιο σπουδαίος ζωγράφος μιας ιδιαίτερα ενδιαφέρουσας εποχής. Είναι η εποχή που το κέντρο της καλλιτεχνικής παραγωγής μετατοπίζεται, λόγω των δυσχερών ιστορικών συγκυριών, από την πρωτεύουσα του Βυζαντινού κράτους, την Κωνσταντινούπολη, στην πρωτεύουσα της βενετοκρατούμενης Κρήτης, τον Χάνδακα (σημερινό Ηράκλειο). Οι πηγές παραδίδουν τα ονόματα ενός μεγάλου αριθμού Κωνσταντινουπολιτών ζωγράφων, οι οποίοι μεταφέρουν στο Χάνδακα την έδρα της καλλιτεχνικής τους δραστηριότητας.
Δεν είναι υπερβολή να πούμε πως ο ζωγράφος Άγγελος ήταν ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος του 15ου αιώνα.