Γράφει ο Μιχάλης Αναστασάκης στην Ιστορία του για την κατάληψη της Γραμβούσας, σχετικά με τις ενέργειες που έγιναν τότε και ως και σήμερα κάθε μεριά των επαναστατών (Σφακιανοί-Σελινιώτες και Κισαμίτες) αμφισβητεί την μια την άλλη.
....... Η νήσος καταληφθεισα υπό των Τούρκων, οχυρώθη καλλίτερον, ετοποθέτησαν τηλεβόλα, έκτισαν αρκετά φυλάκια επί του φρουρίου και τοποθέτησαν αρκούσαν φρουράν.
Οι Κρήτες γνωρίζοντας την αξίαν του οχυρωτάτου αυτού φρουρίου κειμένου επί της κορυφής δυσβάτου, βραχώδους υψηλού λόφου, εσκέφθησαν τη παρακινήσει και των εκ Μεσογείων οπλαρχηγών Μαυράκη καί Δεικτάκη -και του ναυτικού Μαυρομούρη καλώς ειδότων τα της
φρουρήσεως και τοποθεσιών του οχυρού, τη συγκαταθέσει και του Τομπάζη απεπειράθησαν όπως καταλάβωσι τούτην κατά την 11 προς την 12 Δεκεμβρίου 1823. Ομάς γενναίων και ριψοκίνδυνων Κισσαμιτών και άλλων κρατούντες κλίμακας, ανήλθον επί του φρουρίου εν ώρα νυκτός βροχερής, εφόνευσαν τους σκοπούς αλλά μία οθωμανή παρακαμωμένη σπεύσασα ειδοποίησεν την εντός των φυλακών φρουράν, ήτις δια πυροβολισμών και των μαχαιρών εφόνευσαν τους ανελθόντας και τούς ανερχομένους πόντος τουφεκίζοντες και κατακρημνίζοντες τούτους εκ του ύψους. Ματαίως ο παρευρισκόμενος κάτω εις την παραλίαν Τομπάζης, παρεκίνει καί εξώρκιζε ν’ ανέρχονται και άλλοι. Η επιχείρησις απέτυχε και τα θύματα ανήλθον εις πλέον των 80 ως μου διηγήθη ο γέρων οπλαρχηγός Νικ. Φανδρίδης, λαβών μέρος μετ’ άλλων αποθανών εις Χανιά το 1890 εις ηλικίαν 90 ετών τραυματίας της επαναστάσεως 1821—1830 Κρήτης.
Καίτοι απέτυχον κατά το 1823 να καταλαβωσι τήν Γραμβουσαν οι επαναστάται, πάντοτε είχον υπόψιν των τήν άλωσιν αυτής διά πάσης θυσίας.
Οι Κισσαμίται οπλαρχηγοί Εμμ. Δεικτάκης, Μιχ. Μαυράκης καί Μιχ. Αρετάς εκ Μεσογείων, ως προανέφερον, επισκεπτόμενοι συχνά την Γραμβουσαν και συναλασσόμενοι μετά των ανδρών και ιδία ’Αξιωματικών Τούρκων τής φρουράς, είχον αποκτήσει οικειότητα, εγνώριζον δ’ ως εκ τούτου τον αριθμόν ακριβώς της φρουράς της, καθώς και τας ημέρας τής αντικαταστάσεως των. Τη επιμονή τούτων και προπάντων του δεδοκιμασμένου πολεμιστού Μαυράκη, του επισκεπτομένου συχνότερον την νησίδα, ως μετερχομένους και τους μεταπράτας μεταξύ Αντικυθήρων Μεσογείων και προσεγγίζοντας ενίοτε και εις Γραμβούσαν, εγίνετο σοβαρά σκέψις περί απόπειρας δευτέρας προς άλωσιν του φρουρίου της Γραμβούσης. Ομοίως και ο Αρετάς, έχων πλοιάριον είχε σχετισθεί μετά του φρουράρχου. Ο Μαυράκης καί Αρετάς πληροφήσανες τους Γ. Δρακονιανόν, Παναγιωτάκην, I. Κουμήν και Χάλην αρχηγούς, και παρακινήσαντες τούτους αφού τους ανέπτυξαν τα τής αισιοδοξίας και μεγάλας επιτυχίας, τούς έπεισαν και υπέβαλαν υπόμνημα εις τον Κυβερνήτην Δημ. Κωλέτην, και σχέδιον καταλήψεως τής Γραμβούσης. Ο Κωλέτης συνεννοηθείς και τούς Έμμ. Άντωνιάδην καί Οικονόμου επεδοκίμασε πλήρως το σχέδιον, διατάξας άμέσως όπως προετοιμασθώσι πλοία τ'
άναγκαιούντα τρόφιμα και απαιτούμενα χρήματα. Άναχωρήσαντες μετά 17 πλοίων εκ Μονεμβασίας, οι ανωτέρω και οι έξης Τομπάζης, Οικονόμου, Κουμής καί Χρυσαφόπουλος, την 22 Ιουλίου μετά διακοσίων ανδρών και άλλων επικουρικών πεντακοσίων. Μετ’ αυτών ηνώθησαν και τινες Σφακιανοί και ό Παναγιωτάκης με τον Βρατσολήν με το πλοιάριον του. Κατερχόμενοι καί πλέοντες παρά το Ποντικονήσι εν συνοδεία συνήντησαν εκεί τρικυμίαν ήτις και διεσκόρπισε τα πλοιάρια, προς τα παράλια Κισσάμου.
Ενταύθα ισχυρίζονται πάντες ότι ο Βρατσόλης με τους Σφακιανούς του πλοιαρίου του ευνοηθέντες υπό του καιρού έφθασαν πρώτοι εις τα Μεσογειανά παράλια, βοηθούμενοι δε υπό ειδημόνων Μεσογειανών καί του Αρχοντάκη καί κωπηλατούντες, εξηπάτησαν τους Τούρκους δι’ απαγγελίας τουρκικού τροπαρίου Σαλαβάντι.
Οι Κισσαμίται όμως μετά Σεληνιωτών ισχυρίζονται ότι συγχρόνως έφθασαν και αυτοί και δι’ απάτης κατόπιν συνεννοήσεως εγένοντο κύριοι της Γραμβούσης την 1ην Αυγούστου 1825.
Πάντως τα σχέδια του Μαυράκη, Αρέτα, Δεικτάκη και καπετάν Χαραλαμπή όλων Μεσογειανών και η από πολλού προσπάθεια και επιμονή των περί τού δυνατού της αλώσεως του φρουρίου, συνετέλεσαν πρωτίστως εις την κατάληψιν τής Γραμβούσης.
Δεν αναφέρει η ιστορία ποιος λόχος ή τάγμα κατέλαβε την Θεσσαλονίκην κατά την 26 Οκτωβρίου 1912 αλλ’ ότι ο’Αρχιστράτηγος Κωνσταντίνος με τον Ελληνικόν στρατόν και τα πολεμικά σχέδια του Ελληνικού Επιτελείου την εκυρίευσαν.
Το αυτό ημπορούμε να είπωμεν και δια την κατάληψιν της Γραμβούσης. Ποιοι εμελέτησαν, ποιοι εσχεδίασαν, και ποιοι απέστειλαν τα πλοιάρια και τας στρατιωτικάς δυνάμεις μετά των οπλαρχηγών; Η έρις και διαμφισβητίσεις δια λόγους φιλοδοξίας, θεωρώ λογικόν οτι πρέπει να τερματιστούν εδώ.
*Με όσα διηγιέται στην Ιστορία του ο Μιχάλη Αναστασάκης φαίνεται καθαρά οτι ακόμα και το μακρινό 1890 υπήρχε η ίδια έριδα που συχνά υπάρχει και σήμερα για το ποιος κατάλαβε την νησίδα της Γραμβούσας πρώτος... όχι οτι παίζει μεγάλη σημασία αυτό σήμερα. Πάντως είναι χρήσιμες οι πληροφορίες του γιατρού μιας και όλες είναι απο πρώτο χέρι γραμμένες.
