"ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΤΗΣ ΝΗΣΟΥ ΚΡΗΤΗΣ". ΜΙΑ ΑΝΕΚΔΟΤΗ ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ ΤΟΥ 1783-1784

 Η Γαλλία στέλνει τον Μπονεβάλ και τον Ντυμά, δυο κατασκόπους (απεσταλμένους τους λέει ) στην τότε τουρκοκρατούμενη Κρήτη και σκοπός τους ήταν η συγκέντρωση πληροφοριών για τα οχυρά και τις στρατιωτικές δυνάμεις του νησιού, τη διοίκηση, τον πληθυσμό, τη γεωργική παραγωγή και γενικότερα την οικονομία. Για δυο χρόνια την γυρίζουν απ' άκρη σ' άκρη υποβάλλοντας στο τέλος και μια έκθεση στον Λουδοβίκος ΙΣΤ'.

Από τις σελίδες μεταφέρω τα σπουδαιότερα....
Στις 7 Δεκεμβρίου ο Ντυμά πήγε στη Γραμβούσα, με σκοπό τη λεπτομερή περιγραφή του χώρου, αλλά οι δυσκολίες που αντιμετώπισε τον υποχρέωσαν να φύγει δύο ημέρες αργότερα, περιοριζόμενος σε καταγραφές γενικών πληροφοριών σχετικών μ’ αυτό το οχυρό. Η αναχώρηση, τέλος, της αποστολής έγινε από τη Σούδα, στις 17 Δεκεμβρίου, με κατεύθυνση το Ναύπλιο.
Οι οχυρώσεις της Γραμβούσας, των Χανίων, της Σούδας, των Σφακίων, του Αρμυρού, του Χάνδακα, της Ιεράπετρας και της Σπιναλόγκας, των βασικών δηλ. στρατηγικών θέσεων του νησιού, ήταν ο κύριος στόχος παρατήρησης και συγκέντρωσης πληροφοριών. Γι’ αυτό η κατάσταση των οχυρώσεων αυτών περιγράφεται διεξοδικά. Δίνονται πληροφορίες για το πυροβολικό των Χανίων (σσ. 133-137), τους προμαχώνες τις αποθήκες, και προτείνεται ενδεχόμενη απόβαση να πραγματοποιηθεί στην παραλία απέναντι από το νη­σί των Αγ. Θεοδώρων (σ. 140). Περιγράφεται το οχυρό της Σούδας με τα αδύνατα σημεία του (σ. 141). Αναζητείται τρόπος αποφυγής των κανονιών του, σε περίπτωση άφιξης γαλλικής ναυτικής δύναμης, και καταγράφεται η περιοχή των Καλυβών, όπου οι βράχοι επιτρέπουν την προσέγγιση αποβατικών (σ. 153), ως ιδανικός τόπος απόβασης στον κόλπο της Σούδας.

Στη Γραμβούσα βρίσκονταν 100 γενίτσαροι με τις οικογένειές τους. Θεωρούσαν αυτό τον τόπο δικό τους και έκαναν επιδρομές σε διάφορα παραλιακά μέρη (σ. 125). Αλλοι 700 γενίτσαροι ανήκαν στο οχυρό της Σούδας. Απ’ αυτούς μόνο 50 χρησιμοποιούνταν κανονικά στη φρουρά. Οι άλλοι διέμεναν στο εσωτερικό της Κρήτης.
Η αγροτική παραγωγή

Σύμφωνα με τις διαταγές που είχαν λάβει, οι συντάκτες της «αναγνώρι­σης» όφειλαν να καταγράψουν, επίσης, πληροφορίες για τις πλουτοπαραγωγικές πηγές και να ενημερώσουν τις γαλλικές αρχές για την αυτάρκεια της Κρήτης σε βασικά αγαθά. Οι πληροφορίες αυτές θα ήταν χρήσιμες σε περί­πτωση γαλλικής ή ρωσικής απόβασης στο νησί. Έτσι στην «αναγνώριση» καταχωρούνται ενδιαφέροντα στοιχεία για τις καλλιέργειες και το εμπόριο. Από τις τελευταίες σελίδες της (σσ. 235-246) μαθαίνουμε ότι η Κρήτη παρήγε σιτάρι, κριθάρι, λάδι, βρόμη, κρασί, μέλι, λινάρι, βαμβάκι και φρούτα κάθε είδους. Η Κίσαμος και το Σέλινο παρήγαν λίγο σιτάρι, κόκκινο κρασί καλής ποιότητας, που καταναλωνόταν στον τόπο παραγωγής, και πολύ λάδι. Στον Αποκόρωνα και στις εύφορες πεδιάδες νότια των Χανίων καλλιεργού­νταν ελιές. Τα Σφακιά ήταν γνωστά για το αρωματικό τους μέλι, αλλά κυ­ρίως για το τυρί τους, που πουλιόταν ακόμη και στην Αίγυπτο. Στο Ρέθυμνο παραγόταν καλό κρασί, λάδι και ξυλεία. Στο Μυλοπόταμο καλλιεργούνταν ελιές, σιτάρι, κριθάρι, λινάρι και βαμβάκι. Η πεδιάδα του Χάνδακα έδινε σιτάρι, κριθάρι και πολλή σταφίδα, κατάλληλη για εξαγωγή. Η ελαιοπαραγωγή εδώ ήταν περιορισμένη και αυτό για τον απλούστατο λόγο ότι τα ελαιόδεντρα του Χάνδακα είχαν καταστραφεί την ε­ποχή της πολιορκίας, χωρίς να αντικατασταθούν (σ. 201). Στην πεδιάδα της Μεσσαράς, την πιο εύφορη περιοχή του νησιού, καλλιεργούνταν σιτάρι ...

Ολόκληρο το βιβλίο που δεν κυκλοφορεί πλέον στο εμπόριο σαν εξαντλημένο μπορείτε να το βρείτε εδω στο τέλος υπάρχει και μια εικόνα του αγκυροβολίου της Γραμβούσας του 1784

Αξιοσημείωτο οι 100 οικογένειες γενίτσαρων που ζούσαν στην Γραμβούσα και αν πάτε στο google earth θα κατέβετε στο νησί θα δείτε όπως φαίνεται και στο σχέδιο που έκανα που ήταν τα σπίτια εκείνη την εποχή, εκτός κάστρου.

ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΝΗΣΟ ΓΡΑΜΒΟΥΣΑ ΚΑΙ ΤΟ ΦΡΟΥΡΙΟ ΤΗΣ

 Το κάστρο χτίστηκε πάνω σε απότομο ύψωμα της νησίδας Ήμερη Γραμβούσα, στην άκρη της ομώνυμης χερσονήσου, για να προστατέψει το μικρό φυσικό λιμάνι που υπάρχει στο χώρο, στα πλαίσια ενός ευρύτερου σχεδιασμού οχύρωσης της Κρήτης στα τέλη της Βενετοκρατίας.
Άρχισε να κτίζεται το 1584 πάνω σε σχέδια και υπό την επίβλεψη του Latino Orsini. Το σχήμα του φρουρίου είναι ακανόνιστο τρίπλευρο με τείχη και προμαχώνες από τις τρεις πλευρές, ενώ από τη βόρεια καλύπτεται από τα από το μα απροσπέλαστα βράχια.
Η προστατευόμενη πύλη είναι στην ανατολική πλευρά και οδηγεί μέσα από θολωτή στοά στο εσωτερικό του φρουρίου. Στον εκτεταμένο χώρο του βρίσκονται υπόγειες δεξαμενές που συγκέντρωναν τα νερά της βροχής, θεμέλια κτιρίων, ο ναός του Ευαγγελισμού και η πυριτιδαποθήκη, που μετατράπηκε στα χρόνια της Τουρκοκρατίας σε τζαμί.

Το φρούριο παραδόθηκε με προδοσία στους Τούρκους το 1692 και παρέμεινε στην κατοχή τους μέχρι τα χρόνια της επανάστασης του 1821, οπότε καταλήφθηκε από επαναστάτες και χρησιμοποιήθηκε ως ασφαλές κέντρο θαλάσσιων επιδρομών, αλλά και πειρατείας. Ανακαταλήφθηκε από τους Τούρκους και παρέμεινε σε πλήρη ερείμωση μέχρι τα τελευταία χρόνια, που άρχισαν εργασίες αξιοποίησής του από το Υπουργείο Πολιτισμού.
Το φρούριο είναι κτισμένο πάvω σε ένα απότομο, επίπεδο ύψωμα με μοναδική πρόσβαση από την ανατολική πλευρά, όπου διαμορφώνεται ένα ελικοειδές μονοπάτι. Το σχήμα του είναι ελλειψοειδές και προσαρμόζεται στη διαμόρφωση του εδάφους με εναλλαγή ευθύγραμμων τμημάτων τείχους και μικρών προμαχώνων, στους οποίους οδηγούν κεκλιμένα λιθόστρωτα. Λόγω της απότομης διαμόρφωσης, το τείχος διακόπτεται στη βορειοανατολική πλευρά. Η κύρια είσοδος προστατεύεται, μια θολωτή στοά γίνεται η είσοδος στο εσωτερικό του φρουρίου, όπου οδηγεί ένα κεκλιμένο επίπεδο. Στο χώρο του φρουρίου σώζονται δυο μεγάλες, θολοσκέπαστες δεξαμενές, που συγκεντρώνουν τα νερά της βροχής από τα λιθόστρωτα. Από τα υπόλοιπα κτίσματα σώζονται ο ναός του Ευαγγελισμού και η πυριτιδαποθήκη, ενώ διακρίνονται τα θεμέλια των στρατώνων, του διοικητηρίου και των άλλων εγκαταστάσεων. Τα τείχη είναι κτισμένα από τοπικό ασβεστόλιθο, εκτός από το cordone, που είναι αποτελείται από λαξευτούς ψαμμίτες.
Μιχάλης Ανδριανάκης

ΝΗΣΟΣ ΗΜΕΡΗ ΓΡΑΜΒΟΥΣΑ ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΤΟ ΥΠΠΟ

Μια απάντηση του Μιχάλη Ανδριανάκη επίτιμου έφορου Βυζαντινών αρχαιοτήτων Χανίων με προβλημάτισε αν και η ιστορία ειναι γνωστή σε αρκετούς εδώ δημοτικούς συμβούλους εκείνης της εποχής. Η ερώτηση που του έγινε ήταν γιατί μένει αναξιοποίητη η ήμερη Γραμβούσα και το κάστρο της και γιατί δεν υπάρχει ενδιαφέρον να αξιοποιηθεί. Δείτε την απάντηση που αμφιβάλλω αν κάποιος απο την τότε δημοτική μπορεί να την διαψεύσει ...

 - Τα σπίτια είχαν κατασκευαστεί από το Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων για το προσωπικό φύλαξης, το επιστημονικό και εργατικό προσωπικό, που θα εργαζόταν και ένα απλό κυλικείο δίπλα στην εκκλησία για την εξυπηρέτηση των επισκεπτών. Έγινε και δίκτυο ηλεκτροδότησης με φωτοβολταϊκά, αποχέτευσης και ύδρευσης του. Έγιναν και ορισμένες στερεωτικές επεμβάσεις (γινόταν κατά καιρούς). Δυστυχώς ο Δήμος δεν συνεργάστηκε, λέγοντας ότι είναι δική του ιδιοκτησία και πήγε και στα Δικαστήρια, αν και ποτέ δεν είχε κάνει το παραμικρό. Έτσι το σχέδιο ανάδειξης έμεινε πίσω- δεν ξέρω τι γίνεται τα τελευταία χρόνια-και το μνημείο παραμένει σχεδόν στην ιδιωτική εκμετάλλευση. Κάποιες φορές στο παρελθόν είχαμε φροντίσει και για φύλακες κατά τη θερινή περίοδο. Θα πρέπει να υπάρξει εκ νέου ενδιαφέρον και ενεργοποίηση και του Δήμου και του ΥΠΠΟΑ, χωρίς να μπαίνουν θέματα "τίνος είναι το νησί", γιατί τελικά μόνος ωφελούμενος είναι ο ιδιώτης.... Ας το αφήσουν να οργανωθεί σαν αρχαιολογικός χώρος που έτσι κι αλλιώς είναι....

Καιρός λοιπόν να κάτσει ο δήμος και να κουβεντιάσει με το ΥΠΠΟ μιας και ειναι κάτι που μπορεί πολύ εύκολα να αναδειχτεί σε τουριστικό προορισμό άσχετα αν υπάρχει εκμετάλλευση του χρόνια τώρα απο ιδιώτη. Είναι απο τις περιπτώσεις που μια καλή συνεργασία με το ΥΠΠΟ θα φέρει όφελος εκτός απο την προβολή του Δήμου, αλλά με το ανταποδοτικό κέρδος απο το εισιτήριο, ανάδειξη και προστασία του νησιού και του κάστρου της Γραμβούσας. Σοβαρές κινήσεις λοιπόν όχι προς είσπραξη (ούτε να διορίσουμε πάλι 5-6 αντιπροέδρους για να τρώνε) αλλά για προστασία και ανάδειξη με πολλαπλές συνεργασίες. Κινήσεις που θα έπρεπε  ο δήμος να είχε ξεκινήσει μιας και δεν ειναι πρωτάρης στην διοίκηση. 

Καλό ειναι βέβαια να καταλάβουμε οτι δεν ειναι τα πάντα χρήμα, αλλά πολλές φορές πρέπει να πληρώνουμε ένα αντίτιμο αν θέλουμε να λέμε οτι έχουμε και να υπάρχει μετά και η προοπτική να διεκδικήσουμε. 

λυπηρό βέβαια ειναι, και απο τις λίγες περιπτώσεις τέτοιων ιστορικών τόπων, που δεν υπάρχει ούτε ένα φυλλάδιο, ούτε ένα βιβλίο, ούτε μια δημοτική ενημέρωση που να αναφέρει την χιλιόχρονη ιστορία του νησιού και του κάστρου, αλλά μόνο σκόρπια ιδιωτικά δημοσιεύματα δίχως αρχή και τέλος.

Συνεργασίες λοιπόν για όφελος της τουριστική ανάπτυξης του τόπου... πράγμα δύσκολο βέβαια άμα βλέπω τι ενδιαφέρον υπάρχει για την πρωτεύουσα του Δήμου.

ΤΟ ΟΙΚΟΣΗΜΟ ΤΟΥ ΚΑΣΤΡΟΥ ΤΗΣ ΓΡΑΜΒΟΥΣΑΣ

Το μαρμάρινο οικόσημο της οικογένειας του Δόγη της Βενετίας Nicolo da Ponte (1491-1585), που βρίσκεται μισοκατεστραμμένο στο κάστρο της Γραμβούσας.

Το κάστρο που χτίστηκε το 1579-84,  υπό την επίβλεψη του Latino Orsini, έχει σχήμα  ακανόνιστο τρίπλευρο με τείχη και προμαχώνες από τις τρεις πλευρές, ενώ από τη βόρεια προστατεύεται από τα απόκρημνα βράχια.

ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΦΡΟΥΡΙΟΥ ΓΡΑΜΒΟΥΣΑΣ 1828

Από την Ιστορία του Μιχάλη Αναστασάκη μια ενδιαφέρουσα προσέγγιση στα γεγονότα, στον ιστορικό Τρικούπη αλλά και πλήθος ονομάτων που έζησαν στην ελεύθερη Γραμβούσα τα 2.5 χρόνια μετά την κατάληψη της απο τους επαναστάτες.

Διατηρώ την γραφή του

- Η υπομονή των Ευρωπαίων εξαντλήθηκε και μοίρα Αγγλικού και Γαλλικού στόλου εκ 10 πολεμικών υπό τους Ναυάρχους Σταιήνς καί Ροβερσώνα κατά την 5ην Ιανουαρίου 1828 πολιόρκησαν την Γραμβούσαν (συγκαταθέσει και της πολύ εκτεθειμένης Ελληνικής Κυβερνήσεως) και κανονιοβολήσασα τα εν τω ορμίσκω Γραμβουσιανά πλοία κατέλαβε ταύτα και τα απέστειλεν εις Μάλτα, βυθίσασα και δύο. Πολλαί αισχρότητες και κακά έχουν αναγραφή εις βάρος των Γραμβουσιανών, κυρίως υπό του ιστορικού Τρικούπη, εις όλας τας σελίδας του όποιου (σχεδόν) διαβλέπει τις τον Αντικρητισμόν του και το πάθος του, εκχέοντα δηλητήριον και συκοφαντίας κατά των πλείστων πράξεων και ενεργειών
των Κρητών ’Επαναστατών, δια μεγαλοποιήσεως των κακών πράξεων (φυσικών άλλως τε εις τοιούτους ατάκτους πολέμους) και σμικρύνσεως των μεγάλων κατορθωμάτων αυτών πάντοτε.
Τα γυναικόπαιδα εστάλησαν εις Πελοπόννησον και οι θεωρούμενοι αθώοι εκ των πολεμιστών απήλθον ελεύθεροι. Μεταξύ των κατηγορουμένων ήσαν οι Λούπης, Σκανδάλης, Δαμιανός, Μαρτιμιανός, Κουφάκης, I. Κουμής, Ν. Γλυμίδης, Μαρ. Ρενιέρης, Άρ. Αδαμάκης, Δρακωνιανός, Καθεκλάς, Δεικτάκης, Αρετάς, Γ. Σταματάκης, Καλατζάκος και άλλοι. Δηλαδή ήθέλησαν να ενοχοποιήσωσι τούς ισχυροτέρους και σημαντικωτέρους παράγοντας της Κισάμου και του Σέλινου, τα πρώτα στηρίγματα τής Επαναστάσεως, τα δοξάσαντα τη Ελλ. όπλα και εν Κρήτη και εν Ελλάδι κατόπιν. Διότι οι ξένοι καταφεύγοντες εις Γραμβούσαν, μετά την διάπραξιν ληστοπειρατειών, ως έχοντες πλοία, εχρησιμοποιούντο υπό της Διοικούσης Επιτροπής εξ ανάγκης δι’ άμυναν κατά των Τούρκων, μεταφοράν Γραμβουσιανών εις διάφορα Κρητικά παράλια, προς τιμωρίαν Τούρκων και προστασίαν Χριστιανών.
Μόνον συμβουλαί και νουθεσίαι εδίδοντο εις αυτούς και ουδείς πλέον ηδύνατο να επιβληθή. Ήσαν άγνωστοι τυχοδιώκται και τα πλοία κουρσάρικα διαφόρων προελεύσεων, μη Κρητών. ’Άλλωστε ήτο γνωστόν ότι Σελινιώται καί Κισσαμίται δεν είχον τοιαύτα πλοία. Κατά το 2ετές και ήμισυ διάστημα της Κατοχής της Γραμβούσης υπήρξαν όμως κάτοικοί της πολλοί εκ των ανωτέρω δυο ’Επαρχιών και άλλων. Αναφέρομεν ονόματά τινα διασωθέντα εις ιστορικά σημειώματα και εκ διηγήσεων: Π. Κατσιγαράκης, Ί. Χάλης, Έμμ. Κουβαρίτης, Κουτσουρέλης, Ε. Ρουστικιανός, Α. Τσιστράκης, Μ. Ρουματιανός, Καθεκλάς, Ταρατσιανός, Σερμαλής, Γλαμπές, Μαρτιμιανός, Δαμανάκης, Λουπάκης, Σταμάτης, (Ροδοπιανός) Γιακ. Κουμάκης, Γ. Δρακωνιανός, Κοντογιωργάκης, Μεσαρχογιάννης, Αναστασογιάννης, Αλέξης, Προκοπής, (Σπηλιανοί - Δρακωνιανοί) Κοκολάκης, Σκανδάλης, Μαλιντζέβελος, Κανιτσάκης, Σκαράκης, Κρομμύδης, Κουκούνης, Φρυσούλης, (συλληφθείς και εξορισθείς εις Μάλταν μετ’ άλλων), Μπιζάνης, Μαλικούτσης και Δασκαλάκης. Τοιούτον άδοξον τέλος έλαβεν η κατοχή και Αυτόνομος, τρόπον τινά, Πολιτεία της Γραμβούσης, ήτις περιπεσούσα εις ίδια αμαρτήματα και απρεπείς πράξεις καταδικάσθη. Δεν πρέπει όμως, να κατακρίνωμεν γενικώς τους εν αυτή άνδρας, δράσαντας πολυειδώς καθ’ όλην την Κρήτην, ούτε και τους Διοικήσαντας αυτήν, μη δυναμένους εν τη πραγματικότητι να επιβληθώσιν, ούτε καί τούς ισχυρούς παράγοντας τούς μονίμως διεμείναντας εν αυτή, αλλά την φυσικήν εξέλιξην των γεγονότων, εις εποχήν καταδιωγμών, στερήσεων, συνεχών πολιορκιών υπό των Συμμάχων Τουρκοαιγυπτίων και της μεγάλης πείνης ύφ’ ης κατείχοντο πολλάκις. Άλλωστε, η ιστορία και των μετέπειτα, εις παρόμοιας περιστάσεις, είναι πλήρης τοιούτων περιστατικών: διαρπαγών, ληστειών και πειρατειών ακόμη.

ΠΕΙΡΑΤΕΣ ΣΕ ΟΛΗ ΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΜΕ ΤΗΝ ΣΥΓΚΑΤΑΘΕΣΗ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

Διαβάζοντας μια χθεσινή ανάρτηση για την Γραμβούσα....

- Μέσα σε αυτήν την δύσκολη καθημερινότητα, το καλοκαίρι του 1826 κάποιος Σαμψών, Ψαριανός πειρατής, κατέπλευσε με το μίστικο του στη Γραμβούσα και δε δυσκολεύτηκε να παρασύρει στην πειρατεία κάποιους πειναλέους Γραμπουσιανούς. Με αυτούς κατέλαβε ένα ευρωπαϊκό πλοίο στα νότια παράλια της Κρήτης και γύρισε στη Γραμβούσα, όπου προκλητικά μοίρασε τα πλούσια λάφυρα, προς μεγάλο πειρασμό των κατοίκων. Η Διοικούσα επιτροπή έδιωξε τον Σαμψών, αλλά μετά από λίγες μέρες, ήρθε στη Γραμβούσα το μίστικο του Κάσσιου πειρατή Γιούλιου και πήρε στο τσούρμο του πολλούς Γραμπουσιανούς. Όταν και αυτός γύρισε, φορτωμένος λάφυρα, η διαφθορά γενικεύτηκε. Η εξουσία της επιτροπής αποδείχθηκε πολύ ασθενής απέναντι στο παράδειγμα του εύκολου πλουτισμού των πειρατών. Μην μπορώντας να επιβληθεί, έγραψε προς την κεντρική κυβέρνηση να στείλει πλοία για να συλλάβει και τιμωρήσει τους πειρατές, αλλά και εκείνη δεν είχε τα μέσα να επέμβει, καθώς η μάστιγα της πειρατείας είχε εξαπλωθεί σε ολόκληρο το Αιγαίο. Ο  Δε Ριγνύ ανέφερε τον Απρίλιο του 1826, ότι «είναι αδύνατον στο Αιγαίο να πλεύσει σκάφος έστω και 10 λεύγες χωρίς να προσβληθεί από πειρατές. Σε καμία άλλη θάλασσα δεν έχει εμφανισθεί τέτοια θρασεία πειρατεία της οποίας οι δράστες να μένουν ατιμώρητοι αλλά και προστατευόμενοι». 

Η Κυβέρνηση λοιπόν, έστειλε τον Κόχραν, με τη Φρεγάτα «Ελλάδα», αλλά εκείνος περιορίστηκε να τους κάνει απλά συστάσεις, και να μην κακοποιούν τους ανθρώπους στα πλοία που κουρσεύαν. Μετά και από αυτό, οι πειρατές αποθρασύνθηκαν εντελώς. Όταν αργότερα το 1826 η βρετανική φρεγάτα «Sibylla» δοκίμασε να τους καταδιώξει, αναγκάσθηκε να αποχωρήσει με 40 νεκρούς και τραυματίες. Οι επιδρομές από τη Γραμβούσα εκτείνονταν μέχρι τη Μάλτα και τις αφρικανικές ακτές, όπου στη νησίδα Ζέμπρα είχαν εγκαταστήσει πειρατική βάση. Παρόλο που οι ξένες δυνάμεις σχημάτιζαν νηοπομπές για την προστασία των πλοίων, οι επιδρομείς δεν δίσταζαν να προσβάλουν ακόμα και αυτές.

Έτσι γράφει στην ιστορία του ο Κωνσταντίνος Μαζαράκης-Αινιάν Αντιναύαρχος (εα) ΠΝ με τίτλο ΓΡΑΜΒΟΥΣΑ: ΝΑΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΠΕΙΡΑΤΩΝ.

Από τότε μας βγήκε τ' όνομα λοιπόν, αλλά η αλήθεια είναι οτι τέτοιο προνόμια είχαν κατά το παρελθόν και οι Σφακιανοί μάλιστα με την συγκατάθεση του τότε Βενετσιάνικου κράτους. Όπως γράφει ο Γάλλος Δεμάς και το αναφέρει στην ιστορία του ο Βασίλης Ψιλλάκης (σελ. 370), η κυβέρνηση για το συμφέρον της επέτρεπε στους Σφακιανούς να έχουν πλοία και να καταδιώκουν απο τις ακτές του νησιού κάθε εμπορικό πλοίο με οποιαδήποτε σημαία πλην της σημαίας του Αγίου Μάρκου. Μάλιστα για τον σκοπό αυτό είχε τοποθετηθεί και υπάλληλος Ενετός στο Λουτρό για να επιβλέπει αν πηγαίνει καλά η πειρατεία. Κλείνει δε την αναφορά του ο Δεμάς ....οτι αυτό έκανε τους Λευκωρείτες πανίσχυρους τα επόμενα χρόνια. 

- Αυτά βέβαια εποχές που στο Αιγαίο υπήρχε φόβος και τρόμος απο τον περιβόητο πειρατή Χαϊρεντίν Κοκκινογένη ή όπως είναι γνωστός μας Μπαρμπαρόσας. 

Μάλιστα υπάρχει σχετική αναφορά οτι ο Μπαρμπαρόσα ξέροντας για την συμφωνία αυτή των Σφακιανών με τους Βενετούς προτιμούσε τα βόρεια άκρα έτσι έκανε επίθεση με 40 γαλέρες στο φρούριο της Κισάμου, το καλοκαίρι του 1538 πριν πάει για Πρέβεζα, αλλά επειδή δεν μπόρεσε να το καταλάβει, παρ' όλο που του προξένησε μεγάλες φθορές, έκαψε όσα σπίτια ήταν γύρω απο αυτό και ανεχώρησε αφού αιχμαλώτισε όσους δεν πρόλαβαν να κλειστούν στο μικρό τότε φρούριο. 

ΓΡΑΜΒΟΥΣΑ Η ΕΡΙΔΑ ΤΗΣ ΚΑΤΑΛΗΨΗΣ ΤΗΣ ΠΟΥ ΚΡΑΤΑΕΙ ΧΡΟΝΙΑ...

Γράφει ο Μιχάλης Αναστασάκης στην Ιστορία του για την κατάληψη της Γραμβούσας, σχετικά με τις ενέργειες που έγιναν τότε και ως και σήμερα κάθε μεριά των επαναστατών (Σφακιανοί-Σελινιώτες και Κισαμίτες) αμφισβητεί την μια την άλλη.

....... Η νήσος καταληφθεισα υπό των Τούρκων, οχυρώθη καλλίτερον, ετοποθέτησαν τηλεβόλα, έκτισαν αρκετά φυλάκια επί του φρουρίου και τοποθέτησαν αρκούσαν φρουράν.

Οι Κρήτες γνωρίζοντας την αξίαν του οχυρωτάτου αυτού φρουρίου κειμένου επί της κορυφής δυσβάτου, βραχώδους υψηλού λόφου, εσκέφθησαν τη παρακινήσει και των εκ Μεσογείων οπλαρχηγών Μαυράκη καί Δεικτάκη -και του ναυτικού Μαυρομούρη καλώς ειδότων τα της 

φρουρήσεως και τοποθεσιών του οχυρού, τη συγκαταθέσει και του Τομπάζη απεπειράθησαν όπως καταλάβωσι τούτην κατά την 11 προς την 12 Δεκεμβρίου 1823. Ομάς γενναίων και ριψοκίνδυνων Κισσαμιτών και άλλων κρατούντες κλίμακας, ανήλθον επί του φρουρίου εν ώρα νυκτός βροχερής, εφόνευσαν τους σκοπούς αλλά μία οθωμανή παρακαμωμένη σπεύσασα ειδοποίησεν την εντός των φυλακών φρουράν, ήτις δια πυροβολισμών και των μαχαιρών εφόνευσαν τους ανελθόντας και τούς ανερχομένους πόντος τουφεκίζοντες και κατακρημνίζοντες τούτους εκ του ύψους. Ματαίως ο παρευρισκόμενος κάτω εις την παραλίαν Τομπάζης, παρεκίνει καί εξώρκιζε ν’ ανέρχονται και άλλοι. Η επιχείρησις απέτυχε και τα θύματα ανήλθον εις πλέον των 80 ως μου διηγήθη ο γέρων οπλαρχηγός Νικ. Φανδρίδης, λαβών μέρος μετ’ άλλων αποθανών εις Χανιά το 1890 εις ηλικίαν 90 ετών τραυματίας της επαναστάσεως 1821—1830 Κρήτης.

Καίτοι απέτυχον κατά το 1823 να καταλαβωσι τήν Γραμβουσαν οι επαναστάται, πάντοτε είχον υπόψιν των τήν άλωσιν αυτής διά πάσης θυσίας.

Οι Κισσαμίται οπλαρχηγοί Εμμ. Δεικτάκης, Μιχ. Μαυράκης καί Μιχ. Αρετάς εκ Μεσογείων, ως προανέφερον, επισκεπτόμενοι συχνά την Γραμβουσαν και συναλασσόμενοι μετά των ανδρών και ιδία ’Αξιωματικών Τούρκων τής φρουράς, είχον αποκτήσει οικειότητα, εγνώριζον δ’ ως εκ τούτου τον αριθμόν ακριβώς της φρουράς της, καθώς και τας ημέρας τής αντικαταστάσεως των. Τη επιμονή τούτων και προπάντων του δεδοκιμασμένου πολεμιστού Μαυράκη, του επισκεπτομένου συχνότερον την νησίδα, ως μετερχομένους και τους μεταπράτας μεταξύ Αντικυθήρων Μεσογείων και προσεγγίζοντας ενίοτε και εις Γραμβούσαν, εγίνετο σοβαρά σκέψις περί απόπειρας δευτέρας προς άλωσιν του φρουρίου της Γραμβούσης. Ομοίως και ο Αρετάς, έχων πλοιάριον είχε σχετισθεί μετά του φρουράρχου. Ο Μαυράκης καί Αρετάς πληροφήσανες τους Γ. Δρακονιανόν, Παναγιωτάκην, I. Κουμήν και Χάλην αρχηγούς, και παρακινήσαντες τούτους αφού τους ανέπτυξαν τα τής αισιοδοξίας και μεγάλας επιτυχίας, τούς έπεισαν και υπέβαλαν υπόμνημα εις τον Κυβερνήτην Δημ. Κωλέτην, και σχέδιον καταλήψεως τής Γραμβούσης. Ο Κωλέτης συνεννοηθείς και τούς Έμμ. Άντωνιάδην καί Οικονόμου επεδοκίμασε πλήρως το σχέδιον, διατάξας άμέσως όπως προετοιμασθώσι πλοία τ'

άναγκαιούντα τρόφιμα και απαιτούμενα χρήματα. Άναχωρήσαντες μετά 17 πλοίων εκ Μονεμβασίας, οι ανωτέρω και οι έξης Τομπάζης, Οικονόμου, Κουμής καί Χρυσαφόπουλος, την 22 Ιουλίου μετά διακοσίων ανδρών και άλλων επικουρικών πεντακοσίων. Μετ’ αυτών ηνώθησαν και τινες Σφακιανοί και ό Παναγιωτάκης με τον Βρατσολήν με το πλοιάριον του. Κατερχόμενοι καί πλέοντες παρά το Ποντικονήσι εν συνοδεία συνήντησαν εκεί τρικυμίαν ήτις και διεσκόρπισε τα πλοιάρια, προς τα παράλια Κισσάμου.

Ενταύθα ισχυρίζονται πάντες ότι ο Βρατσόλης με τους Σφακιανούς του πλοιαρίου του ευνοηθέντες υπό του καιρού έφθασαν πρώτοι εις τα Μεσογειανά παράλια, βοηθούμενοι δε υπό ειδημόνων Μεσογειανών καί του Αρχοντάκη καί κωπηλατούντες, εξηπάτησαν τους Τούρκους δι’ απαγγελίας τουρκικού τροπαρίου Σαλαβάντι.

Οι Κισσαμίται όμως μετά Σεληνιωτών ισχυρίζονται ότι συγχρόνως έφθασαν και αυτοί και δι’ απάτης κατόπιν συνεννοήσεως εγένοντο κύριοι της Γραμβούσης την 1ην Αυγούστου 1825.

Πάντως τα σχέδια του Μαυράκη, Αρέτα, Δεικτάκη και καπετάν Χαραλαμπή όλων Μεσογειανών και η από πολλού προσπάθεια και επιμονή των περί τού δυνατού της αλώσεως του φρουρίου, συνετέλεσαν πρωτίστως εις την κατάληψιν τής Γραμβούσης.

Δεν αναφέρει η ιστορία ποιος λόχος ή τάγμα κατέλαβε την Θεσσαλονίκην κατά την 26 Οκτωβρίου 1912 αλλ’ ότι ο’Αρχιστράτηγος Κωνσταντίνος με τον Ελληνικόν στρατόν και τα πολεμικά σχέδια του Ελληνικού Επιτελείου την εκυρίευσαν.

Το αυτό ημπορούμε να είπωμεν και δια την κατάληψιν της Γραμβούσης. Ποιοι εμελέτησαν, ποιοι εσχεδίασαν, και ποιοι απέστειλαν τα πλοιάρια και τας στρατιωτικάς δυνάμεις μετά των οπλαρχηγών; Η έρις και διαμφισβητίσεις δια λόγους φιλοδοξίας, θεωρώ λογικόν οτι πρέπει να τερματιστούν εδώ.

*Με όσα διηγιέται στην Ιστορία του ο Μιχάλη Αναστασάκης φαίνεται καθαρά οτι ακόμα και το μακρινό 1890 υπήρχε η ίδια έριδα που συχνά υπάρχει και σήμερα για το ποιος κατάλαβε την νησίδα της Γραμβούσας πρώτος... όχι οτι παίζει μεγάλη σημασία αυτό σήμερα. Πάντως είναι χρήσιμες οι πληροφορίες του γιατρού μιας και όλες είναι απο πρώτο χέρι γραμμένες.