ΟΙ ΤΡΙΑΜΑΤΗΔΕΣ

Του ΧΡΗΣΤΟΥ ΝΤΑΛΑΝΙΚΑ

Σε αρκετά σημεία της Κρήτης, από το ανατολικό μέχρι το δυτικό άκρο της, εντοπίζεται η γνωστή από τα ομηρικά έπη παράδοση σχετικά με τους Τριαμάτηδες, η οποία απαντάται και σε άλλα μέρη της Ελλάδος.
Στην Κρήτη και στη δημώδη κρητική παράδοση σχετικά με τους Τριαμάτηδες, παραθέτουμε μία καταγραφή, η οποία προέρχεται από την επαρχία Σητείας και έγινε από τον Εμμανουήλ Λιλιμπάκη πριν από το έτος 1888, και δημοσιεύθηκε αργότερα, το 1896, στο περιοδικό του Φιλολογικού Συλλόγου Κωνσταντινουπόλεως «Ζωγράφειος Αγών», τόμ. Α΄ (1896), σύμφωνα με τις πληροφορίες που παραδίδει ο Γεώργιος Σπυριδάκης. Έτσι, η συγκεκριμένη καταγραφή έχει ως εξής: «Α – στο Μεγάλο μοναστήρι (Μονή Τοπλού)* είν’ ένα χάρκωμα (λέβητας) μεγάλο και το λένε Τριομάτα, γιατί πήγανε μια φορά τρεις νομάτοι (άνθρωποι) στην Τριοματιά και το πήρανε. Αυτοί εγυρίζανε να βρούνε την άκρα του κόσμου κ’ επήγανε και στην Τριοματιά σ’ ένα σπήλιο, απού έχε τυριά και βοτύρους κ’ εφάγανε. Μα ’ς τόσο (στο μεταξύ) ο σπήλιος ήρχιζε κ’ εκουνιούντονε_ ώστε να καλοσηκωθούνε μπαίνανε μέσα οι Τριομάτες κ’ είχανε δύο μάτια ’πο μπρος σαν και τσ’ άλλους αθρώπους, κι άλλον ένα στον ακουπά (αυχένα) ’πο πίσω. Ντελόγο (αμέσως) τσ’ ήπαιρνε το ρέμα να τσοι (τους) πάη μέσα στη μπούκα ντως (τους) μα ’κείνοι δεν τζοι (τους) φάγανε, μόνο, τως (τους) είπανε «Άϊντεστε εδά (ελάτε τώρα) και ταϋτέρου σας ροζονάρομ’ εμείς (και αύριο θα σας παρουσιάσουμε την φιλία μας). Αργά τσοι (τους) βάλανε κ’ εβράζαν το γάλα. Μα ένας απού τσοι (τους) τρεις είπε_ «Παναγία μου, και να γλυτώσωμ’ αποπαέ (από εδώ) και να σου φέρωμε το χάρκωμα». Σαν εφάγανε οι Τριομάτες γάλα, εθέκανε (ξάπλωσαν) και τσοι πηρ’ ο ύπνος. Τότε εδά σηκώθηκε ’κειοσά που ’τριβγε το γάλα και χύνει τως μ’ ένα ν-καυκί γάλα ανεγερτό (που κόχλαζε) στα μούτρα κ’ επλαντάξανε (πνίγηκαν). Και σηκώνουνται κι αυτοί και χύνουν το γάλα και παίρνουν το χάρκωμα (λέβητα) και το πάνε ντρέτα (κατευθείαν) στο Μοναστήρι».
Σε αυτήν την παράδοση, που καταγράφηκε στην επαρχία Σητείας, εντοπίζονται αρκετές ομοιότητες με τον μύθο του Κύκλωπα Πολύφημου (Οδύσ. ι, 364) αλλά και πολλές διαφορές σχετικά με την έκβαση του γεγονότος, με την κλοπή του λέβητα κ.λπ..
Σε αντίστοιχες κρητικές παραλλαγές οι Τριομάτες ή Τριαμάτηδες παριστάνονται να είναι ανθρωποφάγοι, να κατοικούν σε σπήλαια, σε χαμηλά σπίτια μέσα στην γη ή ακόμα και μέσα σε κάστρα. Στους χώρους όπου ζούσαν οι Τριαμάτηδες αναφέρεται ότι υπήρχε ένας μεγάλος λέβητας (καζάνι), μέσα στο οποίο ψηνόταν κρέας και ανθρώπινα κεφάλια. Οι Τριαμάτηδες, κατά γενικό λόγο, φαίνεται να απουσιάζουν από το σπήλαιο ή από το σπίτι τους κατά τη στιγμή που φτάνουν εκεί οι διάφοροι ξένοι και, όταν οι Τριαμάτηδες επιστρέφουν και αντιλαμβάνονται την παρουσία των ξένων, τους καταδιώκουν κυνηγώντας τους στην θάλασσα πάνω σε ασκούς που ήταν γεμάτοι από αέρα. Αυτοί οι ανθρωποφάγοι, που είχαν τρία μάτια και κατοικούσαν σε σπήλαια, σπίτια ή σε κάστρα, καταγράφεται ότι είχαν πολλές φορές και ως φύλακες των κατοικιών τους μεγάλα σκυλιά που άλλοτε ήταν επιθετικά και άλλοτε ήρεμα.
Τα διάφορα θέματα που απαντώνται σε αρκετές κρητικές παραλλαγές, οι οποίες προέρχονται από το Κατσιδώνι και τη Ρούσσα Εκκλησιά της Σητείας, από τη Λατσίδα του Μεραμπέλλου, από τα Σφακιά και από τη Σκλαβοπούλα του Σελίνου, όπως και από τον Άγιο Μύρωνα του Ηρακλείου και από τον Μυλοπόταμο, το Γεράνι και τον Άγιο Βασίλειο του Ρεθύμνου έχουν ως εξής: α) ένας παπάς με τη γυναίκα του ή ένα ανδρόγυνο ταξιδεύει σε διάφορα μέρη της γης προκειμένου να βρει τη χώρα όπου οι άνθρωποι δεν πεθαίνουν και έτσι φθάνει στην Τριοματιά, όπου ζητά να φιλοξενηθεί, αυτός και η γυναίκα του, στο σπίτι των Τριοματών, β) μια ομάδα από πέντε – έξι ταξιδιώτες, που αποβιβάζεται σε ένα νησί προκειμένου να προμηθευθεί τρόφιμα, συναντά στο εσωτερικό του νησιού μερικά χαμηλά σπίτια όπου ζουν οι
Τριαμάτηδες, γ) δύο άτομα αποβιβάζονται τυχαία στην Τριαμαθιά, δ) ένα πλοίο οδηγείται εξαιτίας μεγάλης τρικυμίας στο νησί των Τριαμάτηδων και αυτοί που βρίσκονται στο πλοίο, κινούμενοι προς το εσωτερικό του νησιού, συναντούν το κάστρο των Τριαμάτηδων που περιβάλλεται διαδοχικά από τρία τείχη και ε) βορειοδυτικά από το χωριό Σκλαβοπούλα Σελίνου, υπάρχει το φαράγγι Καρρές, κοντά στο βουνό Άγιος Δίκαιος, όπου βρίσκεται ένα σπήλαιο που ονομάζεται Τριαμμαθιά, το οποίο προσέγγισαν κάποιο βράδυ δύο γυναίκες με τα δυο μικρά παιδιά τους.