Η ομιλία του Κωνσταντίνου Π. Φουρναράκη* για τα 200 χρόνια απο την απελευθερωση της Ήμερης Γραμβούσας.
Σεβασμιώτατε, κ. Δήμαρχε, αντιδήμαρχοι, συμπολίτες και συμπολίτισσες, αγαπητοί φίλοι που συγκεντρωθήκατε απόψε από όλη την Κρήτη, αλλά και από το εξωτερικό για να τιμήσουμε το μεγάλο ιστορικό γεγονός, της κατάληψης της Γραμβούσας από τους επαναστάτες, στις 2 Αυγούστου του 1825.
Ένα γεγονός κορυφαίο που αφορά στην νεώτερη Ιστορία της Κρήτης, και όχι μόνο στην Ιστορία της Κισσάμου. Η κατάληψη της Γραμβούσας αναζωπύρωσε την επανάσταση στην Κρήτη συνολικά. Η ελεύθερη νησίδα έγινε το καταφύγιο για τα κυνηγημένα από τους Τούρκους γυναικόπαιδα και το πολιτικό και στρατιωτικό κέντρο από το οποίο συντονιζόταν ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας της Κρήτης. Στην πολιτεία που δημιουργήθηκε εκεί, συγκεντρώθηκαν Κρητικοί από όλη την Κρήτη, αλλά από άλλα μέρη του Ελληνισμού. Ο πληθυσμός της Γραμβούσας είχε φτάσει, το 1828, σε έξι χιλιάδες άτομα.
Δεν θα αναφερθώ στο επεισόδιο που διαδραματίστηκε τα ξημερώματα της 2ας Αυγούστου του 1825, όταν έντεκα παλληκάρια με ένα ευφυές στρατηγικό τέχνασμα εξαπάτησαν τον Τούρκο φρούραρχο και κυρίευσαν το κάστρο της Γραμβούσας. Σφακιανοί, Κισσαμίτες, Σελινιώτες, Κυδωνιάτες και Αποκορωνιώτες κατόρθωσαν να μπουν πρώτοι στο φρούριο. Για το γεγονός και τις διάφορες ιστορικές αφηγήσεις επ’ αυτού έχουμε αναφερθεί σε παλαιότερο δημοσίευμά μας στα «Χανιώτικα νέα», αλλά και σε ανακοίνωση στο Κρητολογικό Συνέδριο του 2022 και παρέλκει αυτή τη στιγμή να επαναληφθούν.
Αποδίδουμε την ύψιστη τιμή στα έντεκα παλληκάρια που με το ευφυές τέχνασμά τους πρώτα μπήκαν στο φρούριο και ύψωσαν τη σημαία της λευτεριάς. Μα δεν πρέπει να λησμονούμε και όλους εκείνους, επώνυμους και ανώνυμους, που οργάνωσαν την κατάληψη και που, επί τόσα χρόνια, κράτησαν τη Γραμβούσα ελεύθερη. Τα μεγάλα ιστορικά κατορθώματα δεν είναι ποτέ έργο μεμονωμένων ανθρώπων ή μικρών ομάδων· είναι συλλογικά επιτεύγματα, καρπός κοινής προσπάθειας, συνεννόησης και ομόνοιας για έναν υψηλό σκοπό.
Ο όρκος που έδωσαν οι χίλιοι τριακόσιοι πατριώτες όταν ξεκίνησαν από την Πελοπόννησο για την επιχείρηση κατάληψης της Γραμβούσας ήταν ο εξής. Ορκιζόμεθα επ’ ονόματι της ομοουσίου και αδιαιρέτου Τριάδος ότι θέλομεν φυλάττει τα ακόλουθα: (προσάρμοσα στη δημοτική): * Να έχουμε μεταξύ μας αγάπη και ομόνοια για το καλό της Πατρίδας. *Να διατηρήσουμε τους νόμους του Έθνους. *Να έχουμε υπακοή στις διαταγές της Εθνικής και της Τοπικής Διοικήσεως. * Όσοι από εμάς φανούν παρήκοοι και απειθείς να τιμωρούνται κατά τους ιερούς νόμους. * Να εργαζόμαστε για την πατρίδα μας με ζήλο, με πατριωτισμό και άκρα προθυμία και ο μόνος σκοπός μας να αποβλέπει εις το κοινό όφελος και εις την ελευθερίαν της Πατρίδας.
Αυτός ήταν ο όρκος των Γραμβουσιανών. Η ομόνοια, η υπακοή στους νόμους, και ο πατριωτισμός ήταν οι ακρογωνιαίοι λίθοι ενός συλλογικού εγχειρήματος που είχε ως στόχο την απελευθέρωση της Κρήτης. Γιατί κάθε επανάσταση δεν ήταν μια ατομική πράξη ηρωισμού, αλλά μια πράξη ενότητας, πειθαρχίας και πίστης σε ανώτερα ιδανικά. Τα μηνύματα αυτού του όρκου παραμένουν εξαιρετικά επίκαιρα και χρήσιμα και στην κοινωνία μας που πλήττεται από την κρίση αξιών, την ατιμωρησία, τη διχόνοια, τον ατομισμό και την απουσία πατριωτικού φρονήματος.
Τη μέρα που καταλήφθηκε η Γραμβούσα καταλήφθηκε από άλλη ομάδα επαναστατών και το φρούριο της Κισσάμου, μέσα στο οποίο ψηφίστηκε ο οργανισμός διοίκησης της ελεύθερης Κρήτης, ένα αντιπροσωπευτικό σύστημα διοίκησης, που ονομάστηκε Κρητικό Συμβούλιο. Στην ελεύθερη Γραμβούσα κτίστηκε ναός της Παναγίας, την βοήθεια της οποίας είχαν επικαλεστεί οι αγωνιστές όταν ξεκίνησαν με τα πλοία από την Πελοπόννησο, αναγέρθηκε μνημείο για τους πεσόντες της εφόδου του 1823 και οργανώθηκε σχολείο. Στο Συμβούλιο της Γραμβούσας μετείχαν εκπρόσωποι από τους τέσσερις νομούς της Κρήτης και έπειτα στο Κρητικό Συμβούλιο εκπρόσωποι από όλες τις επαρχίες. Η Τοπική Διοίκηση της Γραμβούσας συντόνιζε τον Αγώνα και μεριμνούσε για τη ζωή των πολιτών στην ελεύθερη Νησίδα. Η Γραμβούσα έγινε, επίσης, η έδρα της αρχιεπισκοπής των ελεύθερων περιοχών της Κρήτης. Από τη Γραμβούσα ξεκινούσαν οι «Καλησπέρηδες» ή «Παταξίες», που νύχτα έκαναν αιφνιδιαστικές επιθέσεις για να τιμωρήσουν τις αυθαιρεσίες των Τούρκων και να αρπάξουν τα αναγκαία για την επιβίωσή τους τρόφιμα. Στην υπόλοιπη Ελλάδα οι «Καλησπέρηδες» λέγονταν από τους Τούρκους και κλέφτες, αλλά ο Μακρυγιάννης τους ονομάζει «μαγιά της λευτεριάς».
Οι Γραμβουσιανοί ήταν επαναστάτες με αρετή και πατριωτισμό, που θυσίασαν τη ζωή και την περιουσία τους στον αγώνα για την ελευθερία της Κρήτης. Ήταν ποτέ δυνατόν κοινοί «πειρατές» δώσουν την ζωή και την περιουσία τους για τον Αγώνα ή να ενδιαφερθούν για την ίδρυση Σχολείου στην πολιτεία τους. Η Επιτροπή για την ανέγερση του Σχολείου αναφέρει σε εγκύκλιό της τα εξής:«Το πλέον θεάρεστον και επαινετώτερον έργον εις όλον τον κόσμον είναι η σύστασις ενός σχολείου εις την νήσον μας ταύτην εις το οποίον θέλουν διδάσκωνται τα τέκνα μας την καλήν ανατροφήν, τον πατριωτισμόν, και την αρετήν, τρία πράγματα τα οποία χαρακτηρίζουσι και τον καλόν χριστιανόν και τον καλόν άνθρωπον».
Στον ιερό βράχο της Γραμβούσας έλαμψε ο πατριωτισμός, γεννήθηκε η Κρητική ελευθερία και ξεσκεπάστηκε η υποκρισία των Μεγάλων Δυνάμεων της εποχής. Η Πολιτεία της Γραμβούσας είναι το μόνο μέρος της ελληνικής επικράτειας που πολιορκήθηκε και καταλήφθηκε το 1828, όχι από τους Τούρκους, αλλά και από τους Αγγλογάλλους.
Χαίρομαι που έστω και μετά από 200 χρόνια αρχίζει να αλλάζει η αντίληψη για την Γραμβούσα όχι μόνο των ιστορικών αλλά και όσων ενδιαφέρονται για την ιστορία του τόπου μας. Οι παλαιότεροι ιστορικοί, με προεξάρχοντα τον Άγγλο Τ. Γκόρντον παρουσίαζαν την Γραμβούσα ως το νησί των πειρατών, που δικαίως κατέστρεψε η θαλασσοκράτειρα Μ. Βρετανία. Αυτό το αφήγημα είχε επιβληθεί άκριτα σε Έλληνες και ξένους ιστορικούς μέχρι πριν από λίγα χρόνια. Μόνη εξαίρεση ήταν ο Καλλίνικος Κριτοβουλίδης, τον οποίο όμως απέφευγαν οι νεώτεροι να μελετήσουν συστηματικά.
Το ιστορικό γεγονός που μνημονεύουμε και τιμούμε σήμερα, δεν είναι απλώς μια στιγμή του παρελθόντος, αλλά ένα σύμβολο που θα εμπνέει στο παρόν και στο μέλλον τον διαρκή αγώνα για ελευθερία και την οικοδόμηση μιας ελεύθερης και δίκαιης ελληνικής πολιτείας. Εύχομαι η μνήμη των ηρώων της Γραμβούσας να λειτουργεί ως πηγή έμπνευσης και πατριωτισμού και ως υπενθύμιση της ευθύνης μας στον παρόντα και στο μέλλοντα χρόνο.
Κίσσαμος, 30-7-2025
Ένα γεγονός κορυφαίο που αφορά στην νεώτερη Ιστορία της Κρήτης, και όχι μόνο στην Ιστορία της Κισσάμου. Η κατάληψη της Γραμβούσας αναζωπύρωσε την επανάσταση στην Κρήτη συνολικά. Η ελεύθερη νησίδα έγινε το καταφύγιο για τα κυνηγημένα από τους Τούρκους γυναικόπαιδα και το πολιτικό και στρατιωτικό κέντρο από το οποίο συντονιζόταν ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας της Κρήτης. Στην πολιτεία που δημιουργήθηκε εκεί, συγκεντρώθηκαν Κρητικοί από όλη την Κρήτη, αλλά από άλλα μέρη του Ελληνισμού. Ο πληθυσμός της Γραμβούσας είχε φτάσει, το 1828, σε έξι χιλιάδες άτομα.
Δεν θα αναφερθώ στο επεισόδιο που διαδραματίστηκε τα ξημερώματα της 2ας Αυγούστου του 1825, όταν έντεκα παλληκάρια με ένα ευφυές στρατηγικό τέχνασμα εξαπάτησαν τον Τούρκο φρούραρχο και κυρίευσαν το κάστρο της Γραμβούσας. Σφακιανοί, Κισσαμίτες, Σελινιώτες, Κυδωνιάτες και Αποκορωνιώτες κατόρθωσαν να μπουν πρώτοι στο φρούριο. Για το γεγονός και τις διάφορες ιστορικές αφηγήσεις επ’ αυτού έχουμε αναφερθεί σε παλαιότερο δημοσίευμά μας στα «Χανιώτικα νέα», αλλά και σε ανακοίνωση στο Κρητολογικό Συνέδριο του 2022 και παρέλκει αυτή τη στιγμή να επαναληφθούν.
Αποδίδουμε την ύψιστη τιμή στα έντεκα παλληκάρια που με το ευφυές τέχνασμά τους πρώτα μπήκαν στο φρούριο και ύψωσαν τη σημαία της λευτεριάς. Μα δεν πρέπει να λησμονούμε και όλους εκείνους, επώνυμους και ανώνυμους, που οργάνωσαν την κατάληψη και που, επί τόσα χρόνια, κράτησαν τη Γραμβούσα ελεύθερη. Τα μεγάλα ιστορικά κατορθώματα δεν είναι ποτέ έργο μεμονωμένων ανθρώπων ή μικρών ομάδων· είναι συλλογικά επιτεύγματα, καρπός κοινής προσπάθειας, συνεννόησης και ομόνοιας για έναν υψηλό σκοπό.
Ο όρκος που έδωσαν οι χίλιοι τριακόσιοι πατριώτες όταν ξεκίνησαν από την Πελοπόννησο για την επιχείρηση κατάληψης της Γραμβούσας ήταν ο εξής. Ορκιζόμεθα επ’ ονόματι της ομοουσίου και αδιαιρέτου Τριάδος ότι θέλομεν φυλάττει τα ακόλουθα: (προσάρμοσα στη δημοτική): * Να έχουμε μεταξύ μας αγάπη και ομόνοια για το καλό της Πατρίδας. *Να διατηρήσουμε τους νόμους του Έθνους. *Να έχουμε υπακοή στις διαταγές της Εθνικής και της Τοπικής Διοικήσεως. * Όσοι από εμάς φανούν παρήκοοι και απειθείς να τιμωρούνται κατά τους ιερούς νόμους. * Να εργαζόμαστε για την πατρίδα μας με ζήλο, με πατριωτισμό και άκρα προθυμία και ο μόνος σκοπός μας να αποβλέπει εις το κοινό όφελος και εις την ελευθερίαν της Πατρίδας.
Αυτός ήταν ο όρκος των Γραμβουσιανών. Η ομόνοια, η υπακοή στους νόμους, και ο πατριωτισμός ήταν οι ακρογωνιαίοι λίθοι ενός συλλογικού εγχειρήματος που είχε ως στόχο την απελευθέρωση της Κρήτης. Γιατί κάθε επανάσταση δεν ήταν μια ατομική πράξη ηρωισμού, αλλά μια πράξη ενότητας, πειθαρχίας και πίστης σε ανώτερα ιδανικά. Τα μηνύματα αυτού του όρκου παραμένουν εξαιρετικά επίκαιρα και χρήσιμα και στην κοινωνία μας που πλήττεται από την κρίση αξιών, την ατιμωρησία, τη διχόνοια, τον ατομισμό και την απουσία πατριωτικού φρονήματος.
Τη μέρα που καταλήφθηκε η Γραμβούσα καταλήφθηκε από άλλη ομάδα επαναστατών και το φρούριο της Κισσάμου, μέσα στο οποίο ψηφίστηκε ο οργανισμός διοίκησης της ελεύθερης Κρήτης, ένα αντιπροσωπευτικό σύστημα διοίκησης, που ονομάστηκε Κρητικό Συμβούλιο. Στην ελεύθερη Γραμβούσα κτίστηκε ναός της Παναγίας, την βοήθεια της οποίας είχαν επικαλεστεί οι αγωνιστές όταν ξεκίνησαν με τα πλοία από την Πελοπόννησο, αναγέρθηκε μνημείο για τους πεσόντες της εφόδου του 1823 και οργανώθηκε σχολείο. Στο Συμβούλιο της Γραμβούσας μετείχαν εκπρόσωποι από τους τέσσερις νομούς της Κρήτης και έπειτα στο Κρητικό Συμβούλιο εκπρόσωποι από όλες τις επαρχίες. Η Τοπική Διοίκηση της Γραμβούσας συντόνιζε τον Αγώνα και μεριμνούσε για τη ζωή των πολιτών στην ελεύθερη Νησίδα. Η Γραμβούσα έγινε, επίσης, η έδρα της αρχιεπισκοπής των ελεύθερων περιοχών της Κρήτης. Από τη Γραμβούσα ξεκινούσαν οι «Καλησπέρηδες» ή «Παταξίες», που νύχτα έκαναν αιφνιδιαστικές επιθέσεις για να τιμωρήσουν τις αυθαιρεσίες των Τούρκων και να αρπάξουν τα αναγκαία για την επιβίωσή τους τρόφιμα. Στην υπόλοιπη Ελλάδα οι «Καλησπέρηδες» λέγονταν από τους Τούρκους και κλέφτες, αλλά ο Μακρυγιάννης τους ονομάζει «μαγιά της λευτεριάς».
Οι Γραμβουσιανοί ήταν επαναστάτες με αρετή και πατριωτισμό, που θυσίασαν τη ζωή και την περιουσία τους στον αγώνα για την ελευθερία της Κρήτης. Ήταν ποτέ δυνατόν κοινοί «πειρατές» δώσουν την ζωή και την περιουσία τους για τον Αγώνα ή να ενδιαφερθούν για την ίδρυση Σχολείου στην πολιτεία τους. Η Επιτροπή για την ανέγερση του Σχολείου αναφέρει σε εγκύκλιό της τα εξής:«Το πλέον θεάρεστον και επαινετώτερον έργον εις όλον τον κόσμον είναι η σύστασις ενός σχολείου εις την νήσον μας ταύτην εις το οποίον θέλουν διδάσκωνται τα τέκνα μας την καλήν ανατροφήν, τον πατριωτισμόν, και την αρετήν, τρία πράγματα τα οποία χαρακτηρίζουσι και τον καλόν χριστιανόν και τον καλόν άνθρωπον».
Στον ιερό βράχο της Γραμβούσας έλαμψε ο πατριωτισμός, γεννήθηκε η Κρητική ελευθερία και ξεσκεπάστηκε η υποκρισία των Μεγάλων Δυνάμεων της εποχής. Η Πολιτεία της Γραμβούσας είναι το μόνο μέρος της ελληνικής επικράτειας που πολιορκήθηκε και καταλήφθηκε το 1828, όχι από τους Τούρκους, αλλά και από τους Αγγλογάλλους.
Χαίρομαι που έστω και μετά από 200 χρόνια αρχίζει να αλλάζει η αντίληψη για την Γραμβούσα όχι μόνο των ιστορικών αλλά και όσων ενδιαφέρονται για την ιστορία του τόπου μας. Οι παλαιότεροι ιστορικοί, με προεξάρχοντα τον Άγγλο Τ. Γκόρντον παρουσίαζαν την Γραμβούσα ως το νησί των πειρατών, που δικαίως κατέστρεψε η θαλασσοκράτειρα Μ. Βρετανία. Αυτό το αφήγημα είχε επιβληθεί άκριτα σε Έλληνες και ξένους ιστορικούς μέχρι πριν από λίγα χρόνια. Μόνη εξαίρεση ήταν ο Καλλίνικος Κριτοβουλίδης, τον οποίο όμως απέφευγαν οι νεώτεροι να μελετήσουν συστηματικά.
Το ιστορικό γεγονός που μνημονεύουμε και τιμούμε σήμερα, δεν είναι απλώς μια στιγμή του παρελθόντος, αλλά ένα σύμβολο που θα εμπνέει στο παρόν και στο μέλλον τον διαρκή αγώνα για ελευθερία και την οικοδόμηση μιας ελεύθερης και δίκαιης ελληνικής πολιτείας. Εύχομαι η μνήμη των ηρώων της Γραμβούσας να λειτουργεί ως πηγή έμπνευσης και πατριωτισμού και ως υπενθύμιση της ευθύνης μας στον παρόντα και στο μέλλοντα χρόνο.
Κίσσαμος, 30-7-2025
*Ο Κωνσταντίνος Π. Φουρναράκης είναι διδάκτωρ φιλολογίας του Πανεπιστημίου της Γρανάδας. Έχει δημοσιεύσει βιβλία και άρθρα για την ιστορία και τη λογοτεχνία κυρίως του 19ου αιώνα. Δίδαξε για αρκετά χρόνια ως φιλόλογος στη δημόσια Μέση Εκπαίδευση. Αρχειονόμος-προϊστάμενος στο Ιστορικό Αρχείο Κρήτης.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου