Εδώ το Η ΛΥΡΑ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ Ι
Ο Γεώργιος Χατζηδάκης στο βιβλίο του "Κρητική μουσική" Αθήνα 1954, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η λύρα εισάγεται στην Κρήτη από την εγγύς Ανατολή, βασιζόμενος κυρίως στην απουσία αναφορών ύπαρξης της λύρας κατά τον 16ο αιώνα από ξένους περιηγητές όπως ο Πιέρ Μπελόν (1553). Το κριτήριο αυτό βέβαια δεν είναι καθόλου ισχυρό επιστημονικά, καθώς η απουσία αναφοράς σε καμιά περίπτωση δεν αποδεικνύει την απουσία του αντικειμένου! Αν αυτό ήταν ένα ισχυρό αποδεικτικό στοιχείο, θα σήμαινε ότι και η απουσία αναφοράς σε μουσικά όργανα από τον Ντάπερ (1836), όταν αυτός π.χ. περιγράφει χορούς των Σφακιανών, αποδεικνύει την μη ύπαρξή τους στην επαρχία Σφακιών.
Η περιγραφή όμως του Πυρριχίου χορού .....
... με τη συνοδεία λύρας στην «Ιστορία των Σφακίων» του Γρηγορίου Παπαδοπετράκη, έργο που η συγγραφή του ολοκληρώνεται το 1877 και εκδίδεται το 1888 στην Αθήνα, δεν δέχεται αμφισβήτηση: «Κύκλου σχηματιζομένου μίγδην αφ' εκατέρων των φύλων, νέων τε και γερόντων, ουδ' αυτού του ιερέως πολλάκις εξαιρουμένου, ο λυρατζής (λυρωδός) ίσταται εν τω μέσω κρούων την λύραν ηδωνικότατα μεν και τεχνικότατα ...• οι δύο εκ του δεξιού άκρου άνδρες, ή γυναίκες ή ανάμικτοι άρχονται πρώτοι του χορού προς ους ο πάντοτε ορθός περιστρεφόμενος λυρατζής, με τους ρηθέντας μορφασμούς κρούει την λύραν του, ίνα ακούωσι τον ρυθμόν αυτής καλώς και χωρεύωσιν ασφαλώς».
Ο Κώστας Παπαδάκης, εξαίρετος βιολιστής και συνθέτης λαϊκών μελωδιών, από την επαρχία Κισσάμου, γνωστός με το παρανόμι «Ναύτης», υποστηρίζει στο βιβλίο του «Κρητική λύρα ένας μύθος» (Χανιά 1989) - επαναλαμβάνοντας τη θέση του Ιωάννη Μουρέλλου, ότι τη λύρα την έφεραν το 1723 «οι Καραμανλήδες και οι Λαζοί μουσουλμάνοι που βγήκαν στην Αμπαδιά της Ρεθύμνης προς ενίσχυση των Οθωμανών».
Η πρώτη παρατήρηση που ανατρέπει αυτή τη θεώρηση είναι ότι τόσο οι Καραμανλήδες (τουρκόφωνοι ορθόδοξοι έλληνες που κατοικούσαν στην περιοχή της αρχαίας Κιλικίας και την Καππαδοκία), όσο και οι Λαζοί (λαός του ανατολικού Πόντου, χριστιανοί κατά το Βυζάντιο και σουνίτες μουσουλμάνοι μετά τον 16ο αιώνα) δεν έχουν αχλαδόσχημη λύρα: και στις δύο περιοχές κυριαρχεί η φιαλόσχημη λύρα, ο κεμεντζές για τους Λαζούς - ίδιος με την ποντιακή λύρα, και ο κεμανές για τους Καππαδόκες - μεγαλύτερος από την ποντιακή λύρα και με συμπαθητικές χορδές.
Η δεύτερη παρατήρηση είναι ότι γενικότερα οι Οθωμανοί δεν είχαν ποτέ ως λαϊκό όργανο την αχλαδόσχημη λύρα. Ο Τούρκος μελετητής Bulent Aksoy, πανεπιστημιακός ερευνητής της Οθωμανικής – Τούρκικης μουσικής ιστορίας, αναφέρει στο άρθρο του «Η συμβολή της πολύ-εθνικότητας στην Κλασσική Οθωμανική Μουσική» (1994), στο τμήμα που αναλύει την επήρεια των περιφερειακών πολιτισμών στους Οθωμανούς μέσω της υιοθέτησης από τους Οθωμανούς των οργάνων τους: «Το άλλο προτιμώμενο τοξωτό όργανο είναι ο κεμεντζές (kemence), γνωστός ως η λύρα στα Βαλκάνια και τα νησιά του Αιγαίου. ... Πράγματι, ήταν οι τσιγγάνοι, οι έλληνες, και οι τσιγγάνοι ελληνικής καταγωγής αυτοί που εισήγαγαν το όργανο αυτό στην κλασσική (Οθωμανική) μουσική. Έως τις αρχές του 20ου αιώνα ο κεμεντζές χρησιμοποιείται μόνο σε ελαφρά λαϊκή μουσική.
Ο μεγάλος εκτελεστής Κεμεντζέ Βασίλ (1845-1907), ένας Έλληνας μουσικός τσιγγάνικης καταγωγής, καλλιέργησε την εκτέλεση αυτού του οργάνου και για πρώτη φορά χρησιμοποιείται σε κλασσικά κοντσέρτα. Ο Ταμπουρί Σεμίλ Μπέης (1873-1916), που θεωρείται ο μεγαλύτερος οργανοπαίχτης της Οθωμανικής μουσικής, ακολουθεί τον Βασίλ και παίζει τον κεμεντζέ με παρόμοια μεγάλη μαεστρία».
Ένας επί πλέον λόγος που δεν επιτρέπει να θεωρηθεί ως ορθή η παραδοχή ότι η λύρα εισάγεται στην Κρήτη από τους Τούρκους στις αρχές του 18ο αιώνα, είναι οι ουσιαστικές οργανολογικές διαφορές των οργάνων που διασώζονται στην Κρήτη από τον 18ο αιώνα με αυτές της πολίτικης λύρας. Διαφορές που δεν μπορούν να δικαιολογηθούν ως τροποποιήσεις στο ίδιο όργανο - αρχέτυπο σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα.
ΠΗΓΗ
7 σχόλια:
Η θεωρια του Μουρελου δεν ειναι απολυτα τεκμηριωμενη ως εκ τουτου δεν πρεπει να τη παιρνουμε σαν θεσφατο. Δεν εχω επαφη με το πρωτοτυπο κειμενο και δεν ξερω αν λεει μεσα λυρα ή κεμανέ.
Παντως αναφορα περι λυρας γραπτη πλην του Σαχλικη στο Ηρακλειο τα μεσαιωνικα χρονια, δεν εχουμε πριν τα τελη του 18ου αιωνα (1790+)
Ο Χατζηδακις τονιζει οτι αφου ο Μπελόν το 1553 δεν κανει αναφορα σε οργανο ενω κατα ταλλα αναφερεται σε λεπτομερειες του συγκεκριμενου γλεντιου στα Σφακια, δεν υπηρχε οργανο σε εκεινο το γλεντι.Επιση ο Χατζηδακις το 1954 λεει οτι στο γαμο του Καντανολεοντα το 1570 καλεσανε τυμπανα και ασκαυλους (ασκομαντουρες) και θα τονισω εδω τον ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟ, οχι μια αλλα πολλες, αφου το γλεντι ητονε μεγαλοο.
Μην θεωρουμε τα πραγματα οπως μας βολευει..................
το "μεγαλοο" ειναι τυπογραφικο λαθος, μη θεωρηθει τι σημαινει κατι...
Συμφωνα με το συγχωρεμενο Μιλτιαδη Γιατρουδακη, παλιο προεδρο του συλλογου "Χαρχαλης", το 1500 στα Χανια υπηρχε σχολη βιολιου με δασκαλο το Στρατίγκο.
Οι Στρατιγκοι -Στρατηγακηδες επαιξαν ρολο στα πραγματα του νομου οπως γραφει η ιστορια, υπαρχει κλαδος της οικογενειας στο Ακρωτηρι σημερα.
Επομενως μπορουμε να υποθεσουμε οτι ενω το οργανο εφεραν λογιοι Ενετοι πιθανον, στην Κρητη, στην πορεια περασε στο λαο. Δεν γνωριζουμε ακριβως τι γινοταν παραλληλα στην αλλη Ελλαδα, ποτε ενσωματωθηκε στην παραδοση γιατι και εκει κυριαρχουσε επι αιωνες η πιπιζα, η γκαιντα, το νταουλι και απο τα μεσα του 18ου αιωνα υπολογιζω ο ταμπουρας. Το κλαρινο ηρθε γυρω στο 1890.
Συμφωνα με τη δικη μου αποψη το βιολι ενσωματωθηκε τον 17ο αιωνα στην παραδοσιακη μουσικη τη Κρητης δηλαδη περιπου ενα αιωνα πριν τη λυρα και οι όποιες φασαριες γινονται ειναι ανευ λογου.
Κανενα απο τα δυο οργανα με τη μορφη που εχουν σημερα δεν εχει ζωη χιλιετιας. Ενα κεντημα του 1200 παρουσιαζει μια βιολα (βιολολυρα θα τη λεγαμε σημερα) που παιζονταν με την ψυχα των δαχτυλων και η οποια ειναι δυτικης προελευσης. Η βιολα ηταν ο προγονος του βιολιου, που ομως ηταν παραλλαγη του αραβικου ρεμπεκ, οι δυτικοι δεν γνωριζαν το δοξαρι τοτε!!!
Δεν μπορω να καταλαβω γιατι ειναι μειοτικο να λεμε πως ηρθε απο τη δυση ή απο την Αραβια ενα οργανο.
Το να λεμε απο την Τουρκια οσο ναναι ειναι μειοτικο, ειναι κατι που ολοι μας το καταλαβαινουμε και δυσκολα μποορυμε να το δεχτουμε. Ομως η Οθωμανικη αυτοκρατορια του τοτε και οχι Τουρκια ηταν τα μετα-βυζαντινα χρονια οπου οι ελληνοφωνοι κυριως λαοι παρηγαγαν πολιτισμο και οπως λεει ο Ρος Ντειλυ οι σουλτανοι "εκλεβαν" του πρωτοψαλτες απο το Φαναρι, στο Παλατι.
Η βυζαντινη λυρα ή πολίτικη, εξελιχθηκε σαν μια μικρη παραλλαγη του αραβικου ρεμπέκ -εφευρεση του 8ου αιωνα- και καθιερωθηκε σιγα σιγα σαν ενα οργανο για μικρες διασκεδασεις, ας πουμε του σπιτιου ή της ταβερνας. Οι μιστραδεροι -καπως ετσι του ονομαζει ο Χατζηδακις- (minstrells) επαιζαν ή πανδουριδα ή λυρα, σολο, χωρις συνοδεια.
Εξαπλωθηκε λοιπον εκεινα τα χρονια η λυρα σε ολη την αυτοκρατορια, οχι σαν τουρκικο οργανο ασφαλως. Στη Ροδο, Λημνο, Καρπαθο, Κασο, Θρακη και στις Κυκλαδες ενω στη Στερεα Ελλαδα μαλλον επικρατουσαν ακομα οι φλογερες και οι γκαιντες.
Εφτασε μεχρι τη Δαλματια και την Ιταλια!!!
Στην αραβια αναπτυχθηκε το γυαλι ταμπουρ με μακρυ χερι, απογονος οργανου της Απω Ανατολης.
Γ.Β.
Γιώργο δεν υπάρχει αντιπαράθεση αλλά επειδή πρέπει να υπάρχει μια σφαιρική αποψη επί του θέματος δεν είναι κακό να ανταλλάζουμε απόψεις... τα περισσότερα βιβλία των περιηγητών είναι τυπωμένα οπότε όλο και πιο κοντά είμαστε στην αλήθεια...Βιολί ή Λύρα και τα δυο είναι πλέον κρητικά μουσικά όργανα.
Γιαννη γνωριζεις οτι υπαρχει αντιπαραθεση και σφοδρη μαλιστα. Οχι απο ολους, αλλα απο αρκετους.
Και φανατισμοι υπαρχουν και μη παραδοχη του ενος απο τον αλλο...
Εγω προσπαθω να βρω την ακρη χωρις να παιρνω θεση, άλλο ποια ειναι τα γουστα μου...
Τωρα επι του προκειμενου, το παραπανω εδαφιο : "Το κριτήριο αυτό βέβαια δεν είναι καθόλου ισχυρό επιστημονικά, καθώς η απουσία αναφοράς σε καμιά περίπτωση δεν αποδεικνύει την απουσία του αντικειμένου!"
σπεύδει να παρει θεση και να τοποθετηθει υπερ του αντιθέτου. Ουτε αυτο ειναι σωστο αν θελουμε να ειμαστε ακριβολόγοι.
Εχω κι αλλα πολλα στοιχεία ηδη συγκεντρωσει και λυραρης πολυ γνωστος υπηρξε στην Κισαμο το 1860-70 και αλλα πολλα...
Το ζητημα ειναι να μη θεωρουμε τωρα, μετα απο τοση ελλειψη ντοκουμεντων οτι εχουμε ακριβη εικονα τι γινοταν επακριβως το 1700 και πισω... γιατι μετα το 1750 περιπου εχουμε αρκετα στοιχεια!!
Γ.Β.
Μολις τωρα ειδα ενα νεο αρθρο στο site ΚΡΗΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ. Υπηρχε μεχρι προσφατα ενα μικροτερο, αυτο εδω πρεπει να ανεβηκε προσφατα.
Πρεπει να ειναι του Γιαννη Τσουχλαρακη.
http://www.kritikigwnia.gr/chirhoomicronnuomicronlambda972gammaetasigmaeta-lambda973rhoalphasigmaf-betaiotaomicronlambdaiotaomicron973-lambdaalphaomicron973tauomicron.html
Το οτι ειναι προσφατο και διαφοροποιημενο απο παλιοτερα του ιδιου σημαινει πολλα !! Εχει εντρυφησει περισσοτερο, εχει υποχωρησει σε καποιες μονομερεις θεσεις υπερ του βιολιου και εχει βαλει στη συζητηση πολλες πηγες. Ομως δεν αναφερει το Μουρελο, το Σαχλικη, τον Μπελον και αλλους, ουτε κανει αναφορα σε ενα ριζιτικο του 1820, που ειναι σημαντικες πηγες πιστευω. Ουτε αναφερει στη βιβλιογραφια το δευτερο βιβλιο του Δεικτακη. Επισης δεν εχει δικες του πρωτογενεις αναφορες που θα ηταν χρησιμες. Ενα τετοιο κειμενο βασισμενο μονο σε βιβλιογραφια μπορει να γραψει και καποιος που βρισκεται πολυ μακρυα και ας με συγχωρεσει...
Να συμπληρωσω ακομα οργανα στην κρητικη μουσικη οσο κι α δε μας αρεσει : Νιακερές, κλαρινο, κανονακι, μουγκριναρα, χοχλιος, ακκορντεον (εχω μαρτυρια Κ.Σταματακη απο Ηρακλειο του γνωστου τυφλου λαικου ακκορντεονιστα, εν ζωη σημερα) και ζουμάρα. Η μπουκολυρα και το φυλο δεν θεωρουνται οργανα κατα τη γνωμη μου...
Η ζουμαρα αναφερεται απο τον ερευνητη Γιάννη Ζαιμακη στα αρθρα και το βιβιο του για το Λακκο, παιζοταν γυρω στο 1900 απο το Ράδο Μαλεβυζιωτη.
Λακιωτης ειναι ο πατερας του Μανωλη Κανακακη, πιανιστας και κανονιστας που ερευνα το κανονακι στην Κρητη.
Επισης πιστευω ο φιλος Γιαννη εχει παρει πολλα απο τις συζητησεις που γινονται στα διαδικτυακα μεσα και τις ζυμωσεις που προκυπτουν απο θερμες συγκρουσεις!!
Το σπουδαιοτερο που πρεπει να τονισουμε ειναι τα διαφορετικα ηχοχρωματα που υπαρχουν στη μουσικη, στο χορο, στα επι μερους εθιμα, που χαριτωνουν και ομορφαινουν τη μουσικη και τον πολιτισμο της Κρητης. Οσους θεωρητικους και να φερει κανείς το ηχοχρωμα της Κισαμου θαναι αλλο, των Ανωγειων αλλο, της Βιαννου αλλο κλπ
Το ιδιο η μαντιναδα, ο χορος, το τραγουδι, οι στολες κλπ
Γ.Β.
Γιώργο πολύ ωραία όλα αυτά...μήπως μπορείς να μου στείλεις το άρθρο αυτό γιατί δεν ανοίγει η σελίδα από τον υπολογιστή μου;
Δημοσίευση σχολίου