ΣΤΗΝ ΡΟΤΟΝΤΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΠΛΑΤΑΝΙΑ

 Τιμητική εκδήλωση για τον Ιερομάρτυρα Μελχισεδέκ στον Ι.Ν Μιχαήλ Αρχαγγέλου Επισκοπής Κολυμπαρίου (Ροτόντα).

Ο Δήμος Πλατανιά με την σύμπραξη του Δήμου Κισσάμου, στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για τα 200 χρόνια από τη Μεγάλη Επανάσταση του 1821, διοργανώνει τιμητική εκδήλωση για τον Ιερομάρτυρα Επίσκοπο Μελχισεδέκ Δεσποτάκη την Τετάρτη 30 Ιουνίου 2021 και ώρα 18:45 στον Ι.Ν Μιχαήλ Αρχαγγέλου Επισκοπής Κολυμπαρίου (Ροτόντα).
Κεντρικός ομιλητής θα είναι ο Γενικός Διευθυντής της ΟΑΚ κ. Κωνσταντίνος Ζορμπάς 
με θέμα "Η Επανάσταση του 1821 στην Κρήτη και ο Ιερομάρτυρας Μελχισεδέκ: Οράματα και Παροράματα".
Θα προηγηθεί Ιερά Παράκληση  και χαιρετισμοί από τους διοργανωτές.
Θα παρατεθεί λιτό Παραδοσιακό κέρασμα.
Η παραπάνω εκδήλωση είναι ενταγμένη στις δράσεις του Δήμου Πλατανιά για την επέτειο των 200 ετών από την Μεγάλη Επανάσταση του 1821

ΠΑΣΧΑ ΤΟΥ 1823 - Η ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΟΥ ΦΡΟΥΡΙΟΥ ΚΑΣΤΕΛΙΟΥ ΚΙΣΑΜΟΥ.

Το 1823, οι επαναστάτες στο νομό Χανίων αποφάσισαν να εκστρατεύσουν στις επαρχίες Κισάμου και Σελίνου και να εκδιώξουν τους μουσουλμάνους, πριν την άφιξη του νέου διοικητή, του Υδραίου Εμμανουήλ Τομπάζη. Αν οι δυτικές επαρχίες απελευθερώνονταν, τότε η επανάσταση θα είχε και άλλα λιμάνια πέραν του απομακρυσμένου Λουτρού στα Σφακιά. Οι επαναστατικές δυνάμεις στην Κρήτη διοικούνταν προσωρινά από τον Νεόφυτου Οικονόμου, μετά την αποχώρηση του Μιχαήλ Αφεντούλιεφ και εν αναμονή της άφιξης του Εμμανουήλ Τομπάζη. Ο Οικονόμου από το Βενεράτο Ηρακλείου, γενικός γραμματέας του Αφεντούλιεφ, είχε διατελέσει γραμματέας της Μονής Σινά και είχε έρθει στην Κρήτη ως οικονόμος του μετοχίου της Μονής στην Κρήτη, στα Περβόλια Κυδωνίας. Έστησε λοιπόν τη βάση του στη Μονή Γωνιάς και οργάνωσε την εκστρατεία με σώματα από το Ασκύφου, τον Αποκόρωνα και φυσικά την Κίσαμο, υπό τους Μαρτινιανό Περάκη και Γεώργιο Δρακονιανό.

Η εκστρατεία ξεκίνησε στις 3 Φεβρουαρίου 1823 όταν ο επαναστατικός στρατός πέρασε τον «χείμαρρον Ταυρονίτην». Οι μουσουλμάνοι της επαρχίας πρόβαλαν ισχυρή αντίσταση στα χωριά Πολεμάρχι και Βουκολιές αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Γρήγορα η επαρχία Κισάμου καταλήφθηκε από τις επαναστατικές δυνάμεις. Οι μουσουλμάνοι κλείστηκαν με τις οικογένειές τους στα φρούρια του Καστελίου Κισάμου και της νησίδας Γραμβούσας και σε διάφορους πύργους που υπήρχαν στην περιοχή, ενώ πολλοί έχασαν τη ζωή τους προσπαθώντας να ξεφύγουν και να φτάσουν στα Χανιά.

Για πρώτη ίσως φορά στην Κρήτη οι επαναστάτες έστησαν μια οργανωμένη πολιορκία από ξηρά και θάλασσα στο φρούριο Καστέλι της Κισάμου. Δεν το είχαν καταφέρει ούτε στα μεγάλα κάστρα, στο Μεγάλο Κάστρο του Ηρακλείου, στα Χανιά ή στο Ρέθυμνο, ούτε και στην Ιεράπετρα. Αποκλείστηκε το Καστέλι από τη θάλασσα ώστε να μην μπορεί να ανεφοδιαστεί από τα Χανιά ούτε από αλλού και διακόπηκε η σύνδεσή του με τη Γραμβούσα, η οποία είχε αποκλειστεί από τον Μιχαήλ Μαυράκη με τους Μεσογειανούς. Τα πλοία που διενεργούσαν τον πλόκο, τον αποκλεισμό δηλαδή, ναυλώθηκαν με τα λάδια που άφησαν πίσω τους οι μουσουλμάνοι στην επαρχία Κισάμου. 
Το φρούριο αποκλείστηκε και από τη ξηρά· Εννιαχωριανοί, Ρουμαθιανοί και άλλοι εμπόδιζαν τους μουσουλμάνους του Σελίνου να συνδράμουν τους πολιορκημένους. Χίλιες οχτακόσιες ψυχές κλείστηκαν μέσα στα τείχη του παλιού γενουάτικου κάστρου, η ένοπλη φρουρά και άλλοι αρματωμένοι Τουρκοκρητικοί με τις οικογένειές τους από όλη την επαρχία. Όπως και στα άλλα κάστρα, θέριζε η πανώλη που έφεραν μαζί τους τα αιγυπτιακά στρατεύματα που είχε στείλει ο Μεχμέτ Αλή πασάς. Εξακόσιοι θα επιζήσουν ως στο τέλος, διακόσιοι εξήντα άνδρες «μετὰ τῶν γυναικῶν καὶ παίδων».
Τα επαναστατικά σώματα είχαν κλείσει καλά το φρούριο αλλά για πόσο. Δεν ήταν τακτικός στρατός και αυτό δημιουργούσε πολλά προβλήματα. Το κάθε σώμα ακολουθούσε τον καπετάνιο του και τις διαθέσεις του. Οι αγροτικές εργασίες και η έλλειψη επιμελητείας δεν επέτρεπαν στους ένοπλους να λείπουν για μεγάλα διαστήματα από τα σπίτια τους. Το Πάσχα ήταν ένας μεγάλος πειρασμός να αφήσουν τη μονότονη ζωή του πολιορκητή και να γιορτάσουν στα χωριά τους. Ο Οικονόμου όμως φαίνεται πως έκανε ό,τι μπορούσε για να παρατείνει την πολιορκία μέχρι να πέσει το Καστέλι. Όπως το έγραψε ο Κριτοβουλίδης, «συνεώρτασε καὶ τὴν νύκτα τῆς ἀναστάσεως τοῦ Σωτῆρος μεγαλοπρεπῶς μετὰ τῶν στρατιωτῶν περὶ τὸ φρούριον, διὰ νὰ προλάβῃ μὲ τοῦτο καὶ τὴν κακὴν συνήθειαν τοῦ νὰ καταλείπωσιν οἱ Ἕλληνες τὰς θέσεις των καὶ συνεωρτάζωσιν εἰς τοιαύτας δεινὰς περιστάσεις εἰς τὰ χωρία των». Τη δε Δευτέρα του Πάσχα του 1823, στις 23 του Απριλίου, προκάλεσαν την πολιορκημένη φρουρά, η οποία εξήλθε και ακολούθησε σκληρή μάχη ενώ τα πλοία στον κόλπο της Κισάμου κανονιοβολούσαν το φρούριο. 
Το φρούριο της Κισάμου βρισκόταν υπό πολιορκία από τις αρχές Φεβρουαρίου. Στις 20 Μαΐου 1823 έφτασε στον κόλπο της Κισάμου, ο Εμμανουήλ Τομπάζης με έναν στόλο οκτώ πλοίων, ενισχύσεις και κανόνια. Ο Τομπάζης είχε διοριστεί από την Κεντρική Διοίκηση «Αρμοστής της νήσου Κρήτης» από τις αρχές Μαΐου. Αμέσως ανέλαβε τα καθήκοντά του ως και ανέλαβε την πολιορκία. Μετά την άφιξη του Τομπάζη, οι οθωμανικές αρχές διαπραγματεύτηκαν την παράδοση του φρουρίου και την ασφαλή μεταφορά των εξακοσίων μουσουλμάνων που είχαν απομείνει στο Καστέλι στο κάστρο των Χανίων. Η παράδοση θα γινόταν στον Αρμοστή της Κρήτης ως αντιπρόσωπο της Ελληνικής Διοίκησης, ο οποίος και θα εγγυάτο την ασφάλειά τους. Οι παραδοθέντες θα μπορούσαν να πάρουν μαζί τους τα οικιακά τους είδη και οι δέκα «επισημότεροι» τα άρματά τους. Οι πολιορκητές θα κρατούσαν ομήρους πέντε επίσημους, «τὸν φρούραρχον, τὸν Χατζῆ Δερβίσην Γιανίτσαριν, τὸν Ἐμιναγαδάκην καὶ ἄλλους δύο» ως εγγύηση για την τήρηση της συμφωνίας. 
Η παράδοση του φρουρίου Κισάμου, καθώς και η μεταφορά της τουρκικής φρουράς και των οικογενειών της στα Χανιά έγινε μετά από καθυστερήσεις και συγκρούσεις των καπετάνιων που ηγούνταν των στρατιωτικών σωμάτων, ενώ ο Τομπάζης ανέθεσε, λόγω της επιδημίας πανώλης, σε μια υγειονομική επιτροπή, με μέλη τον Δημήτριο Κιοσσέ από την Ύδρα, τον Νικόλαο Ανδρουλάκη από τα Σφακιά και τον Ευθύμιο Ψαρουδάκη από την Κίσαμο, να κάψουν ό,τι άφησαν οι Τούρκοι στην πόλη. Για πρώτη φορά στις 25 Μαΐου 1823 υψώθηκε σε φρούριο της Κρήτης, έστω προσωρινά, η ελληνική σημαία.
Γιάννης Σκαλιδάκης
Ιστορικός, Καθηγητής Πανεπιστημίου Κρήτης

Διαβάστε: 
Καλλίνικος Κριτοβουλίδης, Απομνημονεύματα του περί Αυτονομίας της Ελλάδος πολέμου των Κρητών, Αθήνα 1859 [επανέκδοση από το Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων με επιμέλεια και πρόλογο της Ελευθερίας Ζέη, 2021].
Γιώργος Μαργαρίτης, Ενάντια σε φρούρια και τείχη, 1821. Μια μικρή εισαγωγή στην Ελληνική Επανάσταση, Αθήνα, Διόπτρα, 2020. 

ΚΙΣΑΜΟΣ 1821-2021

 Αυτή είναι η νέα σελίδα του Δήμου Κισάμου που έγινε με συνεργασία του Δήμου Πλατανιά, της Ορθόδοξης Ακαδημίας και της Ιεράς Μητρόπολης Κισάμου και Σελίνου για τις εκδηλώσεις των 200 χρόνων απο την Επανάσταση του 1821. Μια ενδιαφέρουσα σελίδα αν βέβαια εμπλουτιστεί και με τα σχετικά άρθρα για την περιοχή μας απο νεώτερους, αλλά και των διαφόρων ιστορικών. Σίγουρα διαχρονική σελίδα, που ελπίζουμε να μην μείνει μόνο σαν αρχική.... 

Πολλά συγχαρητήρια στην συντονιστική ομάδα* που απ ότι φαίνεται έχει όρεξη να αναδείξει την ιστορία αυτού του τόπου. Να θυμίσω οτι λόγω της πανδημίας οι εκδηλώσεις όπως και σε κάθε δήμο ανά την Ελλάδα θα ξεκινήσουν καλώς εχόντων των πραγμάτων απο τον Ιούνιο.

Η ομάδα αποτελείται απο τους 

Χαχλάκης Γεώργιος Αντιδήμαρχος Παιδείας Δια Βίου Μάθησης και Πολιτισμού

Ξηρουχάκη Άλκηστη Πρόεδρος Κοινωφελής Επιχείρησης Δήμου Κισάμου

Λαϊνάκη Νεκταρία Αρχιτέκτων Μηχανικός Υποψήφιος  Διδάκτωρ

Παρασκάκης Θεόδωρος Εικαστικός  - Υπεύθυνος Οπτικής Επιμέλειας

Γεωργιλάκης Γεώργιος Ειδικός Συνεργάτης  σε θέματα Πολιτισμού

Μαρακάκη Βασιλική Υπεύθυνη Πολιτιστικών Κ.Ε.ΔΗ.Κ.

Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΜΑΧΗ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 21 ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΚΑΙ Ο ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΡΕΝΙΕΡΗΣ

Η Επανάσταση στην Κρήτη τελειώνει το 1828. Οι Κρητικοί έχουν καταλάβει όλη την επικράτεια του νησιού, εκτός τις μεγάλες πόλεις (Χανιά, Ρέθυμνο και Ηράκλειο). Ελέγχουν τα πάντα. Υπογράφεται το Πρωτόκολλο του Λονδίνου το 1830 για το ελληνικό κράτος. Αλλά δεν περιλαμβάνει την Κρήτη εντός του ελεύθερου ελληνικού κράτους. Αυτό ήταν το επισφράγισμα για τη λήξη της Επανάστασης. Η τελευταία αποτυχημένη μάχη έγινε στο Φραγκοκάστελλο και η τελευταία απόπειρα επανακτήσεως της Γραμβούσας έγινε τον Οκτώβριο του 1830, όπως γράψαμε πριν λίγες μέρες, απο τον Μανώλη Δεικτάκη και τον Στέφανο Χάλη και αυτή απέτυχε λόγω προδοσίας.

Το Σεπτέμβριο του 1830 καταφτάνει ο Αιγυπτιακός στόλος αφού πλέον η Κρήτη πουλήθηκε απο τον Σουλτάνο στον Μεχμέτ Αλή έναντι 21 εκατομμυρίων γροσίων. 

Αρμοστής στην Κρήτη είναι ο γιατρός Νικόλαος Ρενιέρης απο τα Παλαιά Ρούματα, ο οποίος κατά την επανάσταση του 21 μόλις και γλύτωσε και φυγαδεύτηκε στα Κύθηρα απο τον Άγγλο πρόξενο των Χανίων. Το 1824 εξελέγη βουλευτής Κρητών και το 1827 έγινε πρόεδρος της Εθνοσυνέλευσης στην Τροιζηνία, το 1827 έρχεται ξανά στην Κρήτη σαν Αρμοστής πλέον απο τον Καποδίστρια και καθίζει ως και το 1830 που αποχωρεί απο τα Σφακιά μιας και δεν έγινε πράξη η επιθυμία των Κρητών για ένωση με την Ελλάδα.

Φωτο απο το βιβλίο της Ιστορίας του Μ. Αναστασάκη

200 ΧΡΟΝΙΑ ΝΕΩΤΕΡΗ ΕΛΛΑΔΑ

 Αντιγράφω απο την σελίδα της Α. Μ

Με την ευκαιρία της εθνικής μας επετείου θα σας δώσω μια πληροφορία που ίσως πολλοί δεν γνωρίζετε αν δεν έχετε ζήσει στο Μόναχο.
Μέσα στο παλιό νεκροταφείο της πόλης του Μονάχου, Alter Sudlicher Friedhof – Kapuziner Str., 80469 Munchen, υπάρχει ένας τάφος με το όνομα Λεωνίδας Ανδρούτσος, όπου είναι θαμμένος ο γιος του ήρωα του 1821 Οδυσσέα Ανδρούτσου. 
Κάποια μέρα ο πρόεδρος του συλλόγου «Λόγου, Τέχνης και ελληνικού πολιτισμού της Βαυαρίας» κ. Χρήστος Χατζησπυρίδης διάβασε γι΄αυτόν τον τάφο και μαζί με την γυναίκα του Γεωργία έψαξαν και τον βρήκαν χορταριασμένο και παρατημένο. Τον περιποιήθηκαν, καθιέρωσαν ετήσιο μνημόσυνο μέσω του συλλόγου για τον άγνωστο γιο του Ήρωα και διηγήθηκαν την ιστορία του:
Γεννήθηκε το 1824 στις Λιβανάτες Φθιώτιδας από τον Οδυσσέα Ανδρούτσο και την γυναίκα του, Ελένη Καρέλη. Βαφτίστηκε Λεωνίδας προς τιμή του ήρωα της Μάχης των Θερμοπυλών.
Όταν δολοφονήθηκε ο υπερήφανος Σταυραετός της Ρούμελης Οδυσσέας Ανδρούτσος, την νύχτα 4 προς 5 Ιουνίου 1825, η γυναίκα του Ελένη Καρέλη – Ανδρούτσου και ο γιος του Λεωνίδας, μόλις 1 ετών, βρέθηκαν σε τραγική κατάσταση.
Είχαν να αντιμετωπίσουν από την μια την απειλή της ζωής τους αφού ο Ι. Γκούρας έπειτα από εντολή του Κωλέττη, είχε οργανώσει αποσπάσματα, τα οποία έψαχναν να τους βρουν και να τους δολοφονήσουν.  Από την άλλη την φτώχεια και την ανέχεια. Ο άτυχος ήρωας Οδυσσέας Ανδρούτσος, είχε διαθέσει όλη του την περιουσία, για τον Ιερό Αγώνα του Γένους και με δικά του χρήματα είχε οχυρωθεί η Ακρόπολη της Αθήνας. Αλλά τι τραγική ειρωνεία, το 1825 σ’ αυτό το φρούριο τον βασάνισαν (στο ναό της Άπτερου Νίκης) και πέταξαν κάτω από το βράχο της Ακρόπολης το νεκρό του σώμα.
Έτσι μητέρα και γιος αναγκάστηκαν να κρύβονται σε σπίτια φίλων και σε σπηλιές, κατατρεγμένοι και φτωχοί.
🏛Βασιλιάς στη Βαυαρία ήταν τότε ο μεγάλος φιλέλληνας Λουδοβίκος ο Α’, ο οποίος συγκινήθηκε από το δράμα της οικογένειας του ήρωα και αποφάσισε να προστατέψει το μικρό Λεωνίδα και τη μητέρα του.
Έτσι λοιπόν τους κάλεσε στη Βαυαρία και τους φιλοξένησε στο παλάτι του. Το μέλλον για το μικρό Λεωνίδα ήταν πλέον λαμπρό, ο Λουδοβίκος τον είχε σαν γιο του και τον μεγάλωνε με τους καλύτερους δασκάλους.
Όμως δυστυχώς, η επιδημία χολέρας που θέριζε εκείνη την εποχή, δεν έκανε διάκριση σε κανένα, ούτε στον γιο του ήρωα, ούτε στον ευνοούμενο του Βασιλιά. 
Ο Λεωνίδας πέθανε στα δώδεκά του χρόνια, χτυπημένος από τη φοβερή αρρώστια στις 11 Δεκεμβρίου 1836.

Ο Λουδοβίκος τον έθαψε με τιμές και κατέθεσε ένα ποσό στην τράπεζα, με την εντολή, να γίνεται η συντήρηση του τάφου, από τους τόκους των χρημάτων. Μεσολάβησαν όμως τα γεγονότα του παγκοσμίου πολέμου, χάθηκαν τα χρήματα και ο μικρός Λεωνίδας ξεχάστηκε!
Στο ταφικό μνημείο του Λεωνίδα Ανδρούτσου χαράχτηκε δίγλωσση επιγραφή του φιλέλληνα ουμανιστή Θείρσιου στα ελληνικά και γερμανικά. 
Εκτός από τα προσωπικά στοιχεία και την ιστορία του μνημείου, φέρει την εξής επιγραφή:
«Ειμί θάλος πολυανθές, υπ’ ανδρών βλαστέν αρίστων,οίτινες αντ’ αρετής έργ οδυνηρά πάθον.Τον δε πάππον ελών νηλεώς εφόνευσ ο τύραννος,ου βία αλλά δολω, φάρμακα λυγρά διδούς.Τον δ ου γεννητήρα, τον εν πολέμοις αδάμαστον,εχθροδαποί πύργον κρήμνισαν εκ μεγάλου.Μήτηρ δε, η Παρνασσού ενί σπηλαίοις μ’έτικτεν,ενθάδε δωδεκάτη κλαύσεν αποφθίμενον»
Η μετάφραση στα νέα ελληνικά: 
"Είμαι ένας μικρός θάμνος με πολλά άνθη, που με φύτεψαν με στοργή ξεχωριστοί άνθρωποι, οι οποίοι αντί για αγάπη, δόξα και τιμές, έπαθαν φοβερά δεινά.
Τον δοξασμένο παππού μου τον κυνήγησε και τον σκότωσε ο τύραννος Τούρκος που τον ξεγέλασε με τεχνάσματα και τον δηλητηρίασε.
Τον πατέρα μου, τον φοβερό και αδάμαστο πολεμιστή, αδερφικά ελληνικά χέρια, τον πέταξαν επάνω από το ψηλό κάστρο της Αθήνας και τον σκότωσαν. Η μητέρα μου, που με γέννησε στο απρόσιτο σπήλαιο του Παρνασσού, απαρηγόρητη με θρηνεί, εμένα το άτυχο παιδί της. Κλάψε μητέρα κλάψε."
ΠΗΓΗ Ρένα Τσόγκα. 

ΕΠΕΤΕΙΟΣ 200 ΧΡΟΝΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821 ΜΕΡΟΣ Β' ΓΡΑΦΕΙ Η ΣΤΕΛΛΑ ΜΑΡΙΝΑΚΗ

 «Η Επανάσταση στην Κρήτη και τα πρώτα γεγονότα μέσα από επιλεγμένη επιστολογραφία του Αγώνα» Μέρος Β'
Γράφει η Στέλλα Μαρινάκη 
Ιστοριοδίφης.

ΕΔΩ ΤΟ Α' ΜΕΡΟΣ

Λίγους μήνες αργότερα ο Δημήτριος Υψηλάντης στέλνει μακροσκελή και παραινετική επιστολή προς τους κατοίκους των Σφακίων, δια της οποίας τους εκθέτει τις συμβουλές και τις προθέσεις του στο φλέγον θέμα της επαναστατημένης Κρήτης, ζητώντας ενότητα και ομοψυχία. 

Αναμφισβήτητα η επιστολή αυτή αποτελεί πηγή σημαντικότατων πληροφοριών για τους ιστορικούς – μελετητές σχετικά με το ξεκίνημα της επανάστασης στην Κρήτη (Πηγή: Ιωάννη Φιλήμονος, τ. Δ’ σ. 495-497, βλ. Μνημεία Κρητικών Επαναστάσεων, αρ. 42, σ. 41-42). 

(Σημ.1: Κυριάκος Τασσίκας: μεγαλέμπορος από την Αλεξάνδρεια και μέλος της Φιλικής Εταιρείας. Με την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης ήρθε στην Ελλάδα και ανέλαβε διάφορες διοικητικές αποστολές). 

Στο πλαίσιο των ενεργειών του Δημήτριου Υψηλάντη για τη βοήθεια του Κρητικού Ζητήματος εντάσσεται και ο διορισμός, ως Γενικού Διοικητού Κρήτης, του συνεργάτη του, Μιχαήλ Κομνηνού Αφεντούλιεφ, ο οποίος ήταν ελληνορώσος στρατιωτικός και διπλωμάτης, γόνος ελληνικής οικογένειας από τη Νίζνα. Έφτασε στο Λουτρό Σφακίων τον Νοέμβριο του 1821 με το πλοίο του Επτανήσιου Ιωάννη Βλάχου. Τον Μάρτιο του 1822 αφίχθη, επίσης στο Λουτρό, ο Γάλλος φιλέλληνας Βαλέστ (γνωστός και ως Βαλέστρας), ο οποίος βρήκε τραγικό θάνατο κατά την πολιορκία του Ρεθύμνου. 

Τον Μάιο του 1822 η Συνέλευση των Αρμένων Αποκορώνου ψήφισε το «Προσωρινόν Πολίτευμα της νήσου Κρήτης». Από εκεί οι εκπρόσωποι των επαρχιών διακηρύττουν: «Οι κάτοικοι της νήσου Κρήτης, πλήρεις από υψηλόν και ευγενές της ελευθερίας αίσθημα, έλαβον κατά της Οθωμανικής τυραννίας τα όπλα περί τας 14 του μηνός Ιουνίου εν έτει 1821. Πειθόμενοι εις την ιεράν φωνήν της πατρίδος….». 

Ο Αφεντούλιεφ παρέμεινε ως διοικητής στο νησί μέχρι τις 15 Νοεμβρίου 1822 και η συμβολή του στον αγώνα υπήρξε σημαντική, παρ’ όλες τις αμφιλεγόμενες απόψεις που εκφράστηκαν γι’ αυτόν και τις διαφωνίες του με μερίδα Σφακιανών αγωνιστών, λόγω κυρίως κάποιων στρατηγικών αποτυχιών (ήττες σε Ρέθυμνο και Μαλάξα). Τον διαδέχτηκε ο Υδραίος Εμμανουήλ Τομπάζης, ως αρμοστής, τον Μάιο του 1823. 

Για το έργο και τη δράση του Αφεντούλιεφ, αλλά και για την ογκώδη αλληλογραφία του, υπέρ της Κρήτης, προς προξένους, προκρίτους, στρατιωτικούς (όπως τον Ιωάννη Κωλέττη), εύπορους ευεργέτες κ.ά., παραθέτει στοιχεία ο Κ. Κριτοβουλίδης, ο ελληνοδιδάσκαλος Ζαχαρίας Πρακτικίδης, ο ιστορικός-λογοτέχνης Σπυρίδων Ζαμπέλιος κ.ά., ενώ από τους νεότερους ιστορικούς έχουν ασχοληθεί ο καθηγητής του Ε.Κ.Π.Α. Εμμ. Γ. Πρωτοψάλτης, ο καθηγητής Ν.Β. Τωμαδάκης, ο καθηγητής Θ. Δετοράκης κ.ά. 

Παρατίθενται στη συνέχεια δύο επιστολές του Αφεντούλιεφ, σταλμένες η πρώτη λίγο πριν φτάσει στην Κρήτη προς τον Υδραίο πλοιοκτήτη και πολιτικό (πρόεδρο του Εκτελεστικού) Γεώργιο Κουντουριώτη, ενώ η δεύτερη αμέσως μετά προς τον αδελφό του Λάζαρο, ο οποίος διετέλεσε γερουσιαστής. 

«Γεωργίω Κουντουριώτη εις Ύδραν, 

Φιλογενέστατε Κύριε Γεώργιε, 

Επειδή και έλαβον την τιμήν να γνωρίσω το υποκείμενόν σας, διά τούτο και προσφέρω το προσήκον σέβας προς την ευγένειάν σας. Όθεν σας παρακαλώ, επειδή αποφάσισα να κινήσω διά Κρήτην, συνδράμητε εις τον επιφέροντα το παρόν μου, κυρ. Γεωργάκην Μελιδόνην, εις ό,τι ήθελε Σας παρακαλέσει προς όφελος του Γένους, και μάλιστα της πατρίδος του… ήτις θέλει σας γνωρίσει ως ευεργέτην της· η δε χάρις θέλει μείνει αείμνηστος εις τους χρείαν έχοντες Κρήτας, οίτινες δεν παύουσιν από του να προφέρωσι το σεβαστόν σας όνομα. Αποδίδοντας την προσήκουσαν ευγνωμοσύνην εις την φιλογενείαν σας…. Ταύτα μεν προσκυνητικώς, τα δε έτη υμών είησαν ότι πλείστα και πανευδαίμονα.

Σπέτζαι τη 22 Σεπτεμβρίου 1821

Της Υμετέρας φιλογενείας

Καβαλιέρ Μ. Κομνηνός Αφεντούλιεφ

Πηγή: ΑΛΓΚ (Αρχείον Λάζαρου και Γεωργίου Κουντουριώτη εν Ύδρα), τομ. Α’, σελ. 33-34. 

Δύο μήνες αργότερα, ο Αφεντούλιεφ εγκαταστημένος στην Κρήτη και επισήμως πλέον, αρχιστράτηγος και Γενικός Διοικητής του νησιού, έμπλεος αισθημάτων για τον αγώνα και τα προβλήματα του Κρητικού λαού, γράφει στον αδελφό του Γεωργίου, τον Λάζαρο Κουντουριώτη στην Ύδρα, όχι μόνο για ζητήματα αμιγώς πολεμικά, αλλά και ευρύτερα για θέματα οικονομικής φύσεως που απασχολούσαν το νησί:

«Λαζάρω Κουντουριώτη εις Ύδραν, 

Πανευγενέστατε άρχον και έφορε της θεοσώστου νήσου Ύδρας. 

Μετά τας οφειλόμενας προσαγορεύσεις μου και την έρευνα της μυριοποθήτου μοι υγιείας της (ενν. νήσου Ύδρας), εν συντομία τη δηλοποιώ. 

Ο ακένωτος θησαυρός της Κρήτης επάνω εις τα λάδια, κινδυνεύει να χαθή με το να μην άφησαν οι εχθροί μας κανέν αγγείον γερόν. Εγώ εδώ έως να βάλω τα πράγματα εις τάξιν και να συστήσω σύστημα γενικής ενταύθα Βουλής, εβράδυνα, και διά τούτο εφάνημεν και παραβάται της υποσχέσεώς μας και ελλιπείς εις το χρέος μας. 

Ήδη στέλλεται επίτηδες ο παρών καπ. Θεόδωρος Καρναλάκης, και παρακαλώ και δέομαι καθώς διά πάντα εφάνη ευεργετικότατη και σύνδρομος εις την πατρίδαν ταύτην, ούτω και ήδη να μην μας υστερήση του τοιούτου βοηθήματος, αλλά αμέσως να φορτώση από στοίβαν παλαιάν, καινούργιαν, γεντέκια και ό,τι ημπορεί και να διορίση και δύο Κρητικούς μαϊστόρους όπου είναι αυτού Χανιώται, να έρθωσιν εξ αποφάσεως με όλα των τα εργαλεία. Και ερχόμενος αμέσως θέλει τον φορτώσομεν λάδ, να το στείλωμεν εις χείρας Σας, ή αν αγαπάτε, στείλετε και εδικόν σας καράβι με εδικόν σας άνθρωπον να το φορτώσομεν αμέσως, και κατόπι στέλλεται και η γουλέττα με τους δεπουτάτους (πληρεξουσίους), προς την γενικήν σεβαστήν Βουλήν, διά να παραστήσωσι το σύστημα της Κρήτης…. Με την γουλέτταν θέλει στείλωμεν και ό,τι ημπορούμεν δια το χρέος μας, διά το οποίον παρακαλούμεν να έχωμεν συγχώρησιν· διότι αι μεγάλαι περιστάσεις όπου εύρομεν και η αποκατάστασις και η δυσκολία των πραγμάτων, έτι δε και η καθ’ οδόν άργητά μας, έκαμε να βραδύνωμεν εις τόσον. Περισσότερα να γράφωμεν κρίνομεν περιττόν, διότι ηξεύρομεν την φιλογενείαν και τον ζήλον όπου δεικνύει εις ημάς αρχήδεν. Διό και μένομεν περιμένοντες το ζητούμενον χωρίς αργοπορίαν. 

Λουτρόν Σφακίων, τη 26 Νοεμβρίου 1821. 

Της πανευγενείας της

Αρχιστράτηγος της Κρήτης

Μιχαήλ Κομνηνός Αφεντούλιεφ. 

Και στο υστερόγραφο του σημειώνει:

Κάμετε μας και άλλην καλωσύνην αναμεταξύ εις τες τόσες, ήγουν να μας προβλέψετε 250 έως 300 τζουβάλια, από τα οποία έχομεν μεγαλωτάτην ανάγκην και μας λείπουν τελείως, και στείλετέ μας και τον λογαριασμόν διά να σας εμβάσωμεν με πάσαν ευχαρίστησιν μας το κόστος τους. 

Ο ίδιος

Μ.Κ. Αφεντούλιεφ. 

Η πλέον αξιοπρόσεχτη συμβολή του Αφεντούλιεφ ήταν το μεγάλο ενδιαφέρον που επέδειξε για το ζήτημα της Επανάστασης, ήδη από την άφιξή του στο νησί, καθώς και η αδιάκοπη προσπάθειά του, μέσω της αλληλογραφίας του, να παρακινήσει και να ξυπνήσει το ενδιαφέρον των εκτός Κρήτης για τα προβλήματα που αντιμετώπιζε ο λαός από την τουρκική θηριωδία. Και πράγματι η ογκώδης αυτή αλληλογραφία, που αξίζει περεταίρω προσοχής, αποτελεί ένα σπουδαίο κεφάλαιο στην ιστορία της Κρητικής επανάστασης του 1821. Διότι μέσω αυτής πληροφορούμαστε τόσο για τα ιστορικά γεγονότα και τους πρωταγωνιστές τους, όσο και για άλλα θέματα (διοικητικά, οικονομικά, κοινωνικά προβλήματα της καθημερινότητας κ.ά.) σχετικά με τον αγώνα του Κρητικού λαού 200 χρόνια πριν! 

Ο ηρωικός και αιματοβαμμένος αυτός αγώνας των Κρητικών πέρασε από διάφορες φάσεις, όμως άργησε πολύ να βρει ανταπόκριση, καθότι η Κρήτη με απόφαση των Μεγάλων Δυνάμεων δεν ενσωματώθηκε στο ελληνικό κράτος, που δημιουργήθηκε με τη συνθήκη του Λονδίνου (22 Ιανουαρίου/4 Φεβρουαρίου 1830), παρά τις αγωνιώδεις εκκλήσεις των Κρητικών αγωνιστών. Αντιθέτως, παραχωρήθηκε στον Μεχμέτ Αλή της Αιγύπτου για 10 χρόνια (1831-1841). Ο πόθος της ελευθερίας της Κρήτης εκπληρώθηκε τελικά το 1913 όταν μετά από διαρκείς αγώνες και θυσίες επετεύχθη η Ένωση με τη μητέρα Ελλάδα. 

Ο θυρεός και η σφραγίδα του Γενικού Επάρχου Κρήτης, Μιχαήλ Κομνηνού Αφεντούλιεφ. 

Πηγή: Δετοράκη Θ., Σφραγίδες Κρητικής Ελευθερίας (1821)

Στέλλα Μαρινάκη

ΕΠΕΤΕΙΟΣ 200 ΧΡΟΝΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821 ΜΕΡΟΣ Α'

«Η Επανάσταση στην Κρήτη και τα πρώτα γεγονότα μέσα από επιλεγμένη επιστολογραφία του Αγώνα».
Γράφει η Στέλλα Μαρινάκη 
Ιστοριοδίφης.
Η έκρηξη της Κρητικής επανάστασης κατά το 1821, λίγο μετά την έναρξη των επαναστατικών ενεργειών στην Πελοπόννησο, έμοιαζε παντελώς αδύνατη, αφ’ ενός λόγω της μεγάλης διαφοράς στην πληθυσμιακή αναλογία μεταξύ του Τουρκικού στοιχείου και του Κρητικού πληθυσμού και αφ’ ετέρου λόγω της έλλειψης πολεμικών κ.ά. εφοδίων, σε συνδυασμό με την θηριωδία των κατακτητών κατά των Χριστιανών του νησιού. Πραγματικά λοιπόν φαινόταν παράλογη η ενέργεια του ξεσηκωμού των Κρητικών, αφού: 
«Απροετοίμαστοι και εγκαταλελειμμένοι εις μόνους εαυτούς κατήλθον εις τον αγώνα..», όπως χαρακτηριστικά γράφει στα Απομνημονεύματά του ο Καλλίνικος Κριτοβουλίδης, ένας από τους εγκυρότερους ιστοριογράφους του Κρητικού αγώνα. 
Οι επαναστατικές κινητοποιήσεις ξεκίνησαν την άνοιξη του 1821 με την συνέλευση των καπεταναίων στην Παναγία Θυμιανή (14 Απριλίου) και ως έναρξη του αγώνα θεωρείται η πρώτη νικηφόρος μάχη στον Λούλο Χανίων στις 14 Ιουνίου 1821. Είχε προηγηθεί βέβαια η ανύψωση της επαναστατικής σημαίας από τον ηγούμενο του Πρέβελη, Μελχισεδέκ Τσουδερό, ήδη από τον Μάρτιο του 1821. 
Απερίγραπτες ήταν οι θηριωδίες που διέπραξαν οι Τούρκοι σε μια προσπάθεια να τρομοκρατήσουν τον λαό και να καταπνίξουν την Επανάσταση εν τη γενέσει της. Χαρακτηριστική είναι μία αναφορά σε έγγραφο της περιοχής Σφακίων: 
«..μας ήρθαν τόσα κακά και δυστυχίαι από τους αθέους και απίστους εις όλον το γένος μας, εις την αθλίαν Κρήτη όμως εγίνη μεγάλον κακόν εις τους Χριστιανούς…. Βάνοντας αρχή από τους αρχιερείς και ιερείς, μοναχούς και λαϊκούς, τους αφάνισαν όλους…, άλλους εδιχοτόμησαν, άλλους από φούρκα, σπαθί και μπάλα επέρασαν, άλλους από δύσβατους τόπους κατεκρήμνησαν…, τα βρέφη εδιχοτόμουν·….. τα από έξη-επτά χρόνων παιδιά τα ετούρκιζαν οι επάρατοι, τας γυναίκας εκράτουν διά κακήν των επιθυμίαν, φωτιά εις τας εκκλησίας και άλλα τινά έπραττον οι ανοσιούργοι βάρβαροι…» (βλ. Θ. Δετοράκη, Ιστορία της Κρήτης, 1990, σελ. 324). 
Οι θηριωδίες αυτές προκάλεσαν μεγάλο προβληματισμό στην Ευρώπη της μετα-Ναπολεόντιας περιόδου και έντονο κύμα φιλελληνισμού, παρ’ όλο που στην Ευρωπαϊκή διπλωματία τότε κυριαρχούσε ο ανθέλληνας και φιλότουρκος Αυστριακός καγκελάριος Κλέμενς φον Μέτερνιχ. Και πραγματικά είναι απορίας άξιον, πώς κάτω από αυτές τις δυσμενείς συνθήκες άναψε η επαναστατική φλόγα και μπόρεσε να κρατηθεί άσβηστη για δέκα ολόκληρα χρόνια (1821-1830).

Τα τραγικά λοιπόν αυτά γεγονότα που ακολούθησαν, με τις τουρκικές ωμότητες εναντίον του πληθυσμού, των ιερωμένων (στα Χανιά απαγχόνισαν τον επίσκοπο Κισάμου Μελχισεδέκ Δεσποτάκη στις 19 Μαΐου 1821, ενώ στο Ηράκλειο, στις 24 Ιουνίου 1821, σφαγίασαν τον μητροπολίτη Κρήτης Γεράσιμο Παρδάλη μαζί με άλλους επισκόπους), των προκρίτων, με τις λεηλασίες και τις πυρπολήσεις των πόλεων και των χωριών, είναι λίγο πολύ γνωστά σε όλους. Μία λιγότερο γνωστή πτυχή της Επαναστατικής περιόδου είναι οι επιστολές που αντηλλάγησαν ανάμεσα σε Κρήτες αγωνιστές και ηγετικά στελέχη της Ελληνικής Επανάστασης της κεντρικής Ελλάδας και των νησιών του Αιγαίου. 
Να σημειωθεί εδώ ότι: 
Α) Οι επιστολές που σταχυολογήθηκαν παρατίθενται αποσπασματικά, νοουμένου ότι είναι μακροσκελείς και λεπτομερειακές στο περιεχόμενο και στην αφήγησή τους. 
Β) Οι επιστολές αυτές, μαζί με Εγκυκλίους κ.ά. πληροφοριακά έγγραφα φυλάσσονται στα Γ.Α.Κ. (Γενικά Αρχεία του Κράτους) στο ΙΑΚ (Ιστορικό Αρχείο Κρήτης) και άλλου. 
Γ) Έχουν δημοσιευτεί κατά καιρούς από σπουδαίους και έγκριτους ιστορικούς μελετητές, όπως στην Ε.Ε.Κ.Σ. (Επετηρίδα Εταιρείας Κρητικών Σπουδών) και σε άλλες ιστορικές εκδόσεις. 
Δ) Οι επιστολές που παρουσιάζονται στο άρθρο αυτό σταχυολογήθηκαν από την έκδοση με τίτλο: «Μνημεία Κρητικών Επαναστάσεων», τομ. Α’, του Εθνικού Τυπογραφείου, που πραγματοποιήθηκε για λογαριασμό της ΙΛΑΕΚ (Ιστορικής και Λαογραφικής Εταιρείας Κρήτης) το 1977, με ενέργειες του τότε Επταμελούς Δ.Σ. της και με την Επιστημονική επιμέλεια του Δρ. Εμμανουήλ Γ. Πρωτοψάλτη, τότε καθηγητή νεότερης ιστορίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. 
Επιστολή των Σφακιανών προς τους Υδραίους:
«Τοις φιλογενεστάτοις αδελφοίς προκρίτοις
Της θεοσώστου νήσου Ύδρας πανευτυχώς
Εις την Ύδραν. 
Φιλογενέστατοι αδελφοί, ήρωες και ελευθερωταί του Γένους, 
Απόγονοι των αρχαίων εκείνων Ελλήνων, κάτοικοι των 
θεοσώστων νήσων του Αιγαίου Πελάγους. 
Τη 15η Ιουνίου 1821, Σφακιά. 
Μετά τας αδελφικάς ημών προσρήσεις δηλοποιούμεν εγκαρδίω πόθω τη φιλογενεία υμών με συντομίαν όσην, ότι με το να εξύπνησεν και να εξήψεν επί πλέον ο πικρός της πατρίδος ημών τυραννικός ζυγός τας καρδίας ημών, απεφασίσαμεν και ημείς να προστρέξωμεν εις τους αδελφούς ημών δια να ζητήσωμεν βοήθειαν από την ημετέραν αγάπην, μη όντες ικανοί μόνοι μας να εξακολουθήσωμεν τον τοιούτον φιλόθεον σκοπόν. Λοιπόν προστρέχωμεν εις υμάς ζητούντες ενκαρδίω πόθω να μας βοηθήσετε εις τούτον τον επικίνδυνον καιρόν, και δη αποστέλλομεν τον καπετάν Παύλον Χατζιδάκη και τον πανοσιολογιότατον άγιον Οικονόμον κύριον Νεόφυτον Σιναϊτη (ακολουθούν τα ονόματα των υπολοίπων μελών της αποστολής..), δια να παρακαλέσωσι μετά δακρύων τας ηρωϊκάς υμών ψυχάς να ζητήσωσι κάθε είδους πολεμικής εις άκραν αναγακαιότητος ον, δηλαδή τουφέκια, μπαρούτι, μολύβι, ανθρώπους και λοιπά χρειώδη…, επειδή άλλην βοήθειαν δεν έχομεν κατά το παρόν, ειμή μόνον τους φιλογενείς και φιλοθέους ημών αδελφούς… Δεν είναι καιρός να εκτραγωδώμεν, αδελφοί, την αθλίαν κατάστασιν της δυστυχούς ημών πατρίδας, καθότι είναι απερίγραπτος, οι αποστελλόμενοι δε, θέλει πληροφορήσουν υμάς δια ζώσης φωνής και οι πλείονες εξ υμών έχετε την ιδέαν της δυστυχίας εν η ευρισκόμεθα. Διό και μένομεν, μη συγχωρούντος ημίν του παρόντος καιρού να εκτεινόμεθα επί πλέον. 
Της υμετέρας φιλογενεστάτης ευγενείας
Αδελφοί εν Χριστώ αγαπητοί,
Οι κάτοικοι των Σφακίων
Και όλοι οι παρεβρεθέντες εδώ εκ των τριών Κάστρων»
ΑΥ (=Αρχείον κοινότητας Ύδρας), τομ. 7. σελ. 229-230.
Να σημειωθεί εδώ ότι παρόμοιες επιστολές απέστειλε η επαναστατική επιτροπή των Σφακίων και σε άλλες περιοχές (Σπέτσες, Κάσο, Κόρινθο κ.ά.). 
Λίγους μήνες αργότερα ο Δημήτριος Υψηλάντης στέλνει μακροσκελή και παραινετική επιστολή προς τους κατοίκους των Σφακίων, δια της οποίας τους εκθέτει τις συμβουλές και τις προθέσεις του στο φλέγον θέμα της επαναστατημένης Κρήτης, ζητώντας ενότητα και ομοψυχία. 

Αναμφισβήτητα η επιστολή αυτή αποτελεί πηγή σημαντικότατων πληροφοριών για τους ιστορικούς – μελετητές σχετικά με το ξεκίνημα της επανάστασης στην Κρήτη (Πηγή: Ιωάννη Φιλήμονος, τ. Δ’ σ. 495-497, βλ. Μνημεία Κρητικών Επαναστάσεων, αρ. 42, σ. 41-42).

Συνεχίζεται

ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ ΕΛΛΑΔΑ

Με τα λόγια των Εθνικών ποιητών μας 

Γράφει η Ευτυχία Δεσποτάκη

Μητέρα μεγαλόψυχη στον πόνο και στη δόξα

Δόξα 'χει η μαύρη πέτρα σου και το ξερό χορτάρι.

Μάγεμα η φύση κι όνειρο στην ομορφιά και χάρη.

Με χίλιες βρύσες χύνεται, με χίλιες βρύσες κραίνει

Όποιος πεθάνει σήμερα χίλιες φορές πεθαίνει. 

Τρέμ' η ψυχή και ξαστοχά γλυκά τον εαυτό της.

Εκείθε με τους αδελφούς εδώθε με το χάρο...

Δ. Σολωμός

Όσοι το χάλκεον χέρι βαρύ του φόβου αισθάνονται, 

ζυγόν δουλείας, ας έχωσι· 

θέλει αρετήν και τόλμην η ελευθερία

Αυτή επτέρωσε τον Ίκαρον· 

και αν έπεσεν ο πτερωθείς 

κ' επνίγη θαλασσωμένος

Αφ' υψηλὰ όμως έπεσε, και απέθανεν ελεύθερος.

Ανδρέας Κάλβος

- Όπως έπεσαν οι Σουλιώτισσες, 

όπως έπεσαν οι Μεσολογγίτες,

όπως ανατινάχτηκαν στο Αρκάδι και κάηκαν στο Μελιδόνι....όπως... όπως.....

ΚΥΡΙΑΚΟΣ Γ. ΦΡΟΥΔΑΚΗΣ

Ο Φρουδάκης, γεννήθηκε στην Σπηλιά το 1803. Οι γονείς του μετά την ήττα των Κισαμιτών απο τους Τουρκοαιγυπτίους κατα την επανάσταση του 1821-23, εγκατέλειψαν την Κίσαμο και εγκαταστάθηκαν στο Ναύπλιο. Μοναχογιός ζωηρός και ευπαρουσίαστος, κατετάγη στον ελληνικό στρατό και προήχθει γρήγορα σε Ανθυπολοχαγό του Πυροβολικού. Υπηρέτησε στην Βασιλική Φρουρά του Βασιλιά Όθωνα και έλαβε μέρος στον εμφύλιο πόλεμο 1843 υπέρ του Συντάγματος. Τραυματίστηκε όμως στις συμπλοκές και θεραπεύτηκε προσωπικά απο τον γιατρό του βασιλιά Όθωνα. Για την ανδρεία του προάχθηκε σε υπολοχαγό, υπασπιστής και σωματοφύλακας του Όθωνα όπου παρέμεινε πιστός και αφοσιωμένος στον Βασιλιά μέχρι την φυγή του. Συνόδευε πάντα τον Όθωνα και ειδικά στα ταξίδια του στην Γερμανία. Ήταν έμπιστος και απο τους πρωτεργάτες της προετοιμασίας αλλά και τον εφοδιασμό της επανάστασης του Χαιρέτη το 1841. Άγαμος, ωραίος, ψηλός και ευπαρουσίαστος, όπως αναφέρει στην ιστορία του ο Αναστασάκης, "ήταν περιζήτητος, εις τάς έρωτικάς κατακτήσεις του παρά τή τότε γυναικεία ατμόσφαιρα".

    Μετά την εκδίωξη του Όθωνα έγινε Ταγματάρχης και αποφάσισε να αγωνιστή για την απελευθέρωση της Κρήτης. Ήρθε σε επαφή με τους  Αντωνιάδη, Ζυμβρακάκη, Βυζάντιο, Κορωναίο, Πετροπουλάκη και Κομουνδούρο, σχεδιάζοντας λεπτομερώς την επανάσταση. Ήρθε στην Κρήτη για τον σκοπό αυτό με τον Βυζάντιο με δικό τους σώμα ενόπλων όμως η μοίρα του έπαιξε άσχημο παιχνίδι μιας και στην αποτυχημένη πολιορκία του φρουρίου της Κισάμου τραυματίσθηκε θανασίμα και τάφηκε στην Ροντόντα στις Καλαθενες, σκορπώντας στο πένθος όλη την επαρχία Κισάμου.

Προς τιμή των ηρωικών πράξεων του αλλά και οτι έπεσε ηρωικός μαχόμενος, δόθηκε ονομασία οδού με το όνομα του στην πόλη μας, επί δημαρχίας Φουρναράκη.

ΠΗΓΗ Μιχαήλ Αναστασάκη «Ιστορία της Κισάμου επί Τουρκοκρατίας» 

ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΙΩΑΝ. ΔΕΙΚΤΑΚΗΣ (Η πορεία του στα χρόνια της Επανάστασης στην Κίσαμο)

 

Ο Εμμανουήλ Δεικτάκης καταγόταν από την Καλυβιανή Μεσογείων και ήταν ένας απο του ήρωες της Επανάστασης του 1821 στην Κρήτη.
Να τι αναφέρει ο Μιχάλης Αναστασάκης στην ιστορία του για αυτόν τον γενναίο Κισαμίτη. (Διατηρώ την γραφή)

Νέος είχεν μεταβεί εις Ρουμανίαν μετ’ άλλων προς εύρεσιν τύχης. Προσκληθείς πλησίον ομογενών εκεί και αναμιχθείς εις την προμήθειαν σιτηρών εις τα Σπετσουδραιικά ιστιοφόρα, απέκτησε μερικά χρήματα. Μυηθείς εις την παρασκευαζομένην Ελληνική Επανάστασιν του 1821 κατήλθεν εις Μεσόγεια διαφωτίζων τους Κισσαμίτας. Ευρών εις τα πρόσωπα Αρετά, Χαραλάμπη, Μακρομούρη και Μαυράκη, κατανόησιν και πατριωτικόν ενθουσιασμόν συνειργάσθη μετ’ αυτών δια την εξέγερσιν.
  Ο Εμμ. Δεικτάκης φρόνιμος, συνετός και ολιγόλογος (είχε λίγα λόγια) ως τον παρίστανον οι γεροντότεροι εκ των γνωρισάντων αυτόν, γρήγορα απέκτησε την εκτίμησιν των συνεπαρχιωτών του, και εις αυτόν ως και τον Χρυσαφόπουλον άπετείνοντο έπί δυσκόλων γεγονότων και περιστατικών ανυπερβλήτων. Ενωρίς κατανοήσας την χρησιμότητα του φρουρίου Γραμβούσης, εξέθετε τας σκέψεις του εις τούς γεν. αρχηγούς Γεώρ. Δρακονιανόν Κισάμου και Ιωαν. Κουμήν Σέλινου. Οι ανωτέρω συμφωνήσαντες έστελνον υπομνήματα εις την Ελληνική κυβέρνησιν της έπαναστάσεως ζητούντες να πείσωσι ταύτην εις την αποστολήν των αναγκαιουσών βοηθειών. Ολιγοψυχήσαντες προ της αναβλητικότητος των εν Ελλάδι, προέβησαν εις την ατυχήν απόπειραν ταύτης κατά τον Δεκέμβριον 1823, οπότε εξ απροβλεψίας των ανελθόντων και εισελθόντων εις το φρούριον, εξεγερθέντες οι φύλακες κατεκρήμνισαν και εφόνευσαν τους εκπηδήσαντας και άλλους πολλούς, αποτυχούσης ούτω της απόπειρας.
  Ο Δεικτάκης αισιόδοξος αφού ανέθηκεν εις ανθρώπους έμπιστους του και ικανούς, ως τον Αρετάν, Μαυρομούρην, Χαραλάμπην, Μαυράκην και άλλους, την παρακολούθησιν και κίνησιν της φρουράς αυτός μετά του Δρακονιανού, Κουμή, Χάλη, Παναγιωτάκη, Αντωνιάδου, και Οικονόμου, εκθέσαντες τας σκέψεις και σχέδια των, εις τον κυβερνώντα Κωλέτην εις Μονεμβασίαν και δεχθέντα οργάνωσεν, αρκούσας στρατιωτικάς και ναυτικάς δυνάμεις και απεστείλας τόν Έμμανουήλ Τομπάζη εκ Μονεμβασίας μετά 17 πλοίων και υπερεπτακοσίων ανδρών προς την Γραμβούσαν. Ούτω ηλώθη η νήσος αυτή ήτις τόσον ιστορικόν ρόλον ανέπτυξεν, και άνευ των ενεργειών του Δεικτάκη ασψαλώς δεν θα επεχειρείτο ούτε θα επετύγχανεν.
    Μετά την άλωσιν Γραμβούσης ο Δεικτάκης απολαμβάνων μεγάλης υπολήψεως, έμενε μεν εις Μεσόγεια και όπου συνεσκέπτετο η πολιτική Διοίκησις τής Επαναστάσεως, αλλά συχνότατα μεταβαίνων εις Γραμβούσαν συνειργάζετο μετά των Γραμβουσιανών.
    Τα τουρκικά στρατεύματα μετά την άλωσιν της Γραμβούσης υπό των χριστιανών μένεα πνέοντα επήλθον κατά της Κισάμου, καίοντα, αρπάζοντα και φονεύοντα πάντα συλλαμβανόμενον, κυριεύσαντα τό πολυορκούμενον Καστέλλι υπό των χριστιανών, και προχωρούντα δια Τραχήλου των Μεσογείων εισήλθον εις αυτά καύσαντα τα πλείστα χωριά, και καταδιώκοντα τους επαναστάτας Τηγανιού και ελαφρονησιών (Οκτωβριο 1825) εισήλθον εις το χερσονησίδιον αυτού δια αβαθούς τίνος μέρους. Γενομένης μάχης έκεϊ έφονεύθησαν πλείσιοι ημέτεροι και ηχμαλωτίσθησαν υπέρ τους 600, τα γυναικόπαιδα πωληθέντα εις Αλεξάνδειαν και Σμύρνην, ανάμεσα σε αυτούς ο Ιωάννης Δεικτάκης εξάδελφος του Εμμ. Δεικτάκη, ο  ιερομόναχος Γωνίας Δωρόθεος Περάκης, ο εξ Ελλάδος κατελθών Γεωρ. Αντωνιάδης, Διαμαντάκης και πολλοί άλλοι αρκετοί δε ήχμαλωτίσθησαν.
  Ο αξιωματικός Λαζόπουλος μετά σώματος εθελοντών όστις είχε σταλεί υπό της Έλλ. Κυβερνήσεως, καταφθάσας και εισελθών εις τον αγώνα διέσωσε πλείστους ανακόψας την προέλασιν των Τούρκων.
Και κατά την επανάστασιν των Μουρνιδών 1833 ο Έμ. Δεικτάκης πρωταγωνιστών εκ Κισάμου μετά Χρυσαφοπούλου, Παπαγιαννάκη, I. Αναστασάκη, Καρεκλά, Μαρτιμιανού και άλλων έλαβε μέρος εις αυτήν μεταβάς εις συνάθροισιν του χωρίου Μουρνιών.
 Οι χριστιανοί ζητοΰντες τήν έφαρμογήν τοΰ Πρωτοκόλου τής 3 Φεβρ. 1830 δι’ ού θά εφηρμόζοντο μέτρα Διοικητικά, πλέον φιλελεύθερα, τη συνεννοήσει του Άγγλου Προξένου, αφού οι χριστιανοί δεν εζήτησαν την Αγγλίαν, ο Μουσταφά Πασάς προέβη εις καταδιώξεις, σφαγάς καί απαγχονισμών πολλών εκατοντάδων Κρητών.
 Μεταξύ των απαγχονισθέντων ήσαν εκ Κισάμου, οι Σγουρομάλλης εκ Καλαθηνών, Κατσικούλης εκ Καμισιανών καί έτεροι δύο εκ Προδρόμου και Π. Ρούματων.
 Ο Εμμ. Δεικτάκης διαφυγών τον κίνδυνον της κατηδιώξεως ως και άλλοι εκ των μεταβάντων εις την συνάθροισην των Μουρνιών κατέφυγεν μετά του Χρυσαφοπούλου, Δρακονιανού, Καρεκλά, Μαρτιμιανού και των λοιπών εκ των εκδηλωσάντων ζωηρός επαναστατικάς ιδέας Κισαμιτών, εις την ελευθέραν Ελλάδα, ευρίσκετο εις συχνήν επαφήν μετά του Κωλέτη και άλλων ισχυόντων, ως και αυτού του Βασιλέως Όθωνος, οστις ητο αληθής πατριώτης επιδιώκων πάντοτε τήν δργάνωσιν, πρόοδον έκπολιτισμόν της κατεστραμένης εκ του επταετούς πολέμου Ελλάδος ως και της άπελευθερώσεως και τής λοιπής υποδούλου.
 Ο Χαιρέτης Άριστ. πολυμαθής και μορφωμένος εξ Ηρακλείου πρωταγωνίστησε κατά την επανάστασιν του 1841 λαβούσα και το όνομά του. Υπό τούς Η. Ρενιέρην, Μισαήλ, Αποστολίδην, Μητροπολίτην Αθηνών, εκ Μελισσουργού Κισάμου καταγόμενον, τους Σπύρ. και Εμμ. Αντωνιάδηδες, Αριστ. Χαιρέτην και Αυγερινόν αφού κατηρτίσθη Επιτροπή Απελευθερωτικού Αγώνος Κρήτης, συνέλεξεν αρκετούς εράνους, επρομηθεύθη αρκετά πολεμοφόδια (του Όθωνος χορηγήσαντος πλειότερα) απέστειλεν επαναστάτας εις την νήσον, και πρώτους εις Εννέα Χωριά, τους Εμμ. Δεικτάκην και Χρυσαφόπουλον, γνωστούς δια την έξοχον και λαμπρόν δράσιν των εις τους προηγουμένους αγώνος και την κατάληψιν Γραμβούσης με Αρχηγούς Χάλην, Μπενήν, Κ. Ζυμβρακάκην εις Λουτρόν Σφακίων τους τελευταίους με άφθονα πολεμοφόδια. Έτερον σώμα εστάλη εις τ’  Ανατ. Κρήτης υπό τους Νιώτην, Ξετρύπην, Σγουρόν και έτερον μετά Λακώνων υπό τόν  Αλεξ. Κουμουνδούρον, ύστερον Πρωθυπουργόν της Ελλάδος. Τελευταίον πλοιάριον υπό την ηγεσίαν του πολεμάρχου οπλαρχηγοΰ Μιχ. Καρεκλά αποβίβασαν, πολεμοφόδια εις ’Ακτήν Κισάμου, ενέπεσεν εις παγίδα τουρκικήν και μετά δυσκολίας διεσώθησαν άνδρες και τινα πολεμικά είδη, τη επισπεύσει του Καπετάν Γεωργιλά.
 Οι Δεικτάκης καί Χρυσαφόπουλος ως μετριοπαθείς, εστάλησαν εις Σφακιά, όπως πείσωσι τους Σφακιανούς να λάβωσι μέρος εις τον αγώνα, όπερ και το κατόρθωσαν, διότι εκ των διαφωνιών της Γραμβούσης διαφωνήσαντες οι Σφακιανοί είχον απομακρυνθεί.

 Επιτροπή της Επαναστατικής Συνελεύσεως συναντηθείσα εις Βάφε τον Ιούνιον 1841 μετά του Μουσταφά Πασσά παρόντος και του Άγγλου Προξένου προς συζήτησιν, δεν επέτυχεν αποδοχήν της αιτουμένης Ενώσεως και μόνον. Τότε ο Άγγλος πρόξενος έδωκε πλήρη ελευθερίαν καταδιώξεως των επαναστατών διότι δεν εδέχθησαν Αγγλικήν ηγεμονίαν. Ο Μουσταφάς καταδιώξας τους Κρήτας τους ενίκησεν, πολλών φονευθέντων και ο Εμμ. Δεικτάκης μετά 10 Κισαμιτών, ον εθρήνησαν πάντες και δη οι Κισαμίται δια τα έξοχα προτερήματά του, ο Πατερόπουλος, Λαμπρινίδης, Έμμ. Άντωνιάδης και 30 άλλοι Κρήτες.

ΤΑ ΚΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΓΡΑΜΒΟΥΣΑΣ ΤΟ 1825

Τα περισσότερα κτίσματα έξω απο το κάστρο της Γραμβούσας είναι διαλυμένα -ένα σωρός πέτρες- και μόνο με φωτογραφίες απο ψηλά φαίνονται που και πως ήταν. 

Στην παραπάνω γκραβούρα του 1825 φαίνονται τα σπίτια έξω απο το κάστρο στην νότια μεριά. Η αλήθεια είναι οτι μόλις πριν απο λίγες μέρες διάβασα οτι ήταν απαίτηση των Μεγάλων Δυνάμεων μετά και την παράδοση του Ελεύθερου κράτους της Γραμβούσας, να ισοπεδωθούν όλα τα κτήρια ώστε να μην ξαναγυρίσουν οι "πειρατές", όπως τους ονόμασαν, στο νησί. Η τελευταία απόπειρα επανάκτησης της Γραμβούσας έγινε το Οκτώβρη του 1830 από τον Εμμανουήλ Δεικτάκη, Χρυσαφόπουλο και Χάλη, μάλιστα οι δυο πρώτοι πιάστηκαν αιχμάλωτοι αλλά με καλή πίστη αφέθηκαν ελεύθεροι μετά απο λίγες βδομάδες. 

Μάλλον τότε που φρούραρχος στο νησί ήταν κάποιος μισθοφόρος Γάλλος του ελληνικού στρατού ονόματι Δουσινός καταστράφηκαν, στην κυριολεξία ισοπεδώθηκαν, όλα τα κτήρια, οικίες και αποθήκες έξω απο φρούριο της Γραμβούσας.

Μια εικόνα απο τον δορυφόρο δείχνει τα σπίτια που είχαν κτίσει μετά την απελευθέρωση της Γραμβούσας οι Ελεύθεροι Έλληνες. Αρκετά αν αναλογιστούμε οτι η άμμος και η βλάστηση έχει καλύψει και κάποια άλλα ίχνη. 

Με πορτοκαλί το πηγάδι (φαίνεται καθαρά στην γκραβούρα) που σήμερα είναι σε άλλο σημείο και φυσικά ο Μύλος  (κίτρινο) που βρισκόταν ψηλά και ήταν τετράγωνος και μάλλον προϋπήρχε στο νησί και ήταν έργο Βενετών.

ΤΑ ΛΑΘΗ ΤΟΥ ΤΟΜΠΑΖΗ ΤΟ 1823

 Στην Ιστορία της Κισάμου του Μιχάλη Αναστασάκη που πραγματικά τιμά τους Κισσαμίτες το γράψιμο του, φαίνεται καθαρά οτι η επανάσταση του 1821 στην γειτονιά μας θα είχε διαφορετική τροπή, αν ο Αρμοστής Τομπάζης άκουγε του Κισσαμίτες οπλαρχηγούς και δεν έκανε δυο κινήσεις που έφεραν μετά την καταστροφή και τον ξεριζωμό. Η πρώτη λάθος κίνηση που καταλογίζουν στον Τομπάζη αλλά και στον ιδιαίτερο του Σκούρτη, είναι οτι μετά την κατάληψη του φρουρίου της Κισάμου οι όμηροι - όσοι επέζησαν- 600 περίπου αντί να απομακρυνθούν εκτός Κρήτης τους πήγαν στα Χανιά, το ίδιο έγινε και στην Κάνδανο επόμενος στόχος του Τομπάζη, μη λογαριάζοντας οτι οι Σελινιώτες Τούρκοι ήταν οι πιο αδίστακτοι που και αυτοί αφέθηκαν να πάνε στα Χανιά.. έτσι όλοι μαζί δεν άργησαν να ξαναγυρίσουν πίσω ενισχυμένοι σφάζοντας και τιμωρώντας τους χριστιανούς που τους "χάλασαν" την ησυχία. Δεύτερο μεγάλο λάθος ήταν οτι μπορούσαν με τον αέρα της ελευθερίας που είχαν πάρει να ελευθερώσουν απο τότε την Γραμβούσα, όμως ούτε και αυτό έγινε. Μάλιστα ο Τομπάζης όπως γράφει ο Αναστασάκης "απέλυσε" και κάποιους πατριώτες...

ΔΡΑΚΩΝΙΑΝΟΣ

Μετά την παράδοσιν του Καστελλίου 23 Μαίου 1823 ο οπλαρχηγός Μεσογείων Μιχ. Μαυράκης, ο Μαρτιμιανάκης, ο Γενικός Αρχηγός Κισάμου Δρακωνιανός, ο Φαλαγγάρης, ο Καθεκλάς των Ινναχωρίων, ο Μάρκος Ρενιέρης, ο Δασκαλάκης των Ρουματιανών, ο Ροδοπιανός Ιω. Κανίτσος και άλλοι παράγοντες, τότε, των Κισσαμιτών, μετά σύσκεψιν, ματαίως εζήτησαν και επέμενον όπως αμέσως από τότε στραφώσι κατά της Γραμβούσης καθιστώντες στενοτέραν την πολιορκίαν της. Διότι και ευρίσκοντο υπό το μέγα γεγονός, την εντύπωσιν της πτώσεως του Καστελλίου, και είχον πληροφορίας ακριβείς ότι τα τρόφιμα των εν τη νησίδι Τούρκων είχον εκλείψει και περιέμενον επικουρίας και τροφάς κατ’ αυτάς, και ότι δια της πείνης είτε και δια απάτης ακόμη θα υπέκυπτον, αφού ο Δεικτάκης καπετάνιος Μεσογειανός και αυτός έμπειρος και με ναυτικός γνώσεις, εγνώριζε λεπτομερώς τον μηχανισμόν της αντικαταστάσεως της φρουράς Γραμβούσης και της τροφοδοσίας της. Δυστυχώς δεν εδόθη καμία προσοχή υπό του Τομπάζη και του έξ επικουρικών επιτελείου του, αλλά και τον ναυτικόν Μακρομούραν, τον πολιορκούντα με τα πλοία του την Γραμβούσαν και το Καστέλλιον και τοσαύτην ανδρείαν επιδείξαντα απέλυσαν, με συνέπειαν την λύσιν της πολιορκίας της νησίδος.

ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΦΡΟΥΡΙΟΥ ΓΡΑΜΒΟΥΣΑΣ 1828

Από την Ιστορία του Μιχάλη Αναστασάκη μια ενδιαφέρουσα προσέγγιση στα γεγονότα, στον ιστορικό Τρικούπη αλλά και πλήθος ονομάτων που έζησαν στην ελεύθερη Γραμβούσα τα 2.5 χρόνια μετά την κατάληψη της απο τους επαναστάτες.

Διατηρώ την γραφή του

- Η υπομονή των Ευρωπαίων εξαντλήθηκε και μοίρα Αγγλικού και Γαλλικού στόλου εκ 10 πολεμικών υπό τους Ναυάρχους Σταιήνς καί Ροβερσώνα κατά την 5ην Ιανουαρίου 1828 πολιόρκησαν την Γραμβούσαν (συγκαταθέσει και της πολύ εκτεθειμένης Ελληνικής Κυβερνήσεως) και κανονιοβολήσασα τα εν τω ορμίσκω Γραμβουσιανά πλοία κατέλαβε ταύτα και τα απέστειλεν εις Μάλτα, βυθίσασα και δύο. Πολλαί αισχρότητες και κακά έχουν αναγραφή εις βάρος των Γραμβουσιανών, κυρίως υπό του ιστορικού Τρικούπη, εις όλας τας σελίδας του όποιου (σχεδόν) διαβλέπει τις τον Αντικρητισμόν του και το πάθος του, εκχέοντα δηλητήριον και συκοφαντίας κατά των πλείστων πράξεων και ενεργειών
των Κρητών ’Επαναστατών, δια μεγαλοποιήσεως των κακών πράξεων (φυσικών άλλως τε εις τοιούτους ατάκτους πολέμους) και σμικρύνσεως των μεγάλων κατορθωμάτων αυτών πάντοτε.
Τα γυναικόπαιδα εστάλησαν εις Πελοπόννησον και οι θεωρούμενοι αθώοι εκ των πολεμιστών απήλθον ελεύθεροι. Μεταξύ των κατηγορουμένων ήσαν οι Λούπης, Σκανδάλης, Δαμιανός, Μαρτιμιανός, Κουφάκης, I. Κουμής, Ν. Γλυμίδης, Μαρ. Ρενιέρης, Άρ. Αδαμάκης, Δρακωνιανός, Καθεκλάς, Δεικτάκης, Αρετάς, Γ. Σταματάκης, Καλατζάκος και άλλοι. Δηλαδή ήθέλησαν να ενοχοποιήσωσι τούς ισχυροτέρους και σημαντικωτέρους παράγοντας της Κισάμου και του Σέλινου, τα πρώτα στηρίγματα τής Επαναστάσεως, τα δοξάσαντα τη Ελλ. όπλα και εν Κρήτη και εν Ελλάδι κατόπιν. Διότι οι ξένοι καταφεύγοντες εις Γραμβούσαν, μετά την διάπραξιν ληστοπειρατειών, ως έχοντες πλοία, εχρησιμοποιούντο υπό της Διοικούσης Επιτροπής εξ ανάγκης δι’ άμυναν κατά των Τούρκων, μεταφοράν Γραμβουσιανών εις διάφορα Κρητικά παράλια, προς τιμωρίαν Τούρκων και προστασίαν Χριστιανών.
Μόνον συμβουλαί και νουθεσίαι εδίδοντο εις αυτούς και ουδείς πλέον ηδύνατο να επιβληθή. Ήσαν άγνωστοι τυχοδιώκται και τα πλοία κουρσάρικα διαφόρων προελεύσεων, μη Κρητών. ’Άλλωστε ήτο γνωστόν ότι Σελινιώται καί Κισσαμίται δεν είχον τοιαύτα πλοία. Κατά το 2ετές και ήμισυ διάστημα της Κατοχής της Γραμβούσης υπήρξαν όμως κάτοικοί της πολλοί εκ των ανωτέρω δυο ’Επαρχιών και άλλων. Αναφέρομεν ονόματά τινα διασωθέντα εις ιστορικά σημειώματα και εκ διηγήσεων: Π. Κατσιγαράκης, Ί. Χάλης, Έμμ. Κουβαρίτης, Κουτσουρέλης, Ε. Ρουστικιανός, Α. Τσιστράκης, Μ. Ρουματιανός, Καθεκλάς, Ταρατσιανός, Σερμαλής, Γλαμπές, Μαρτιμιανός, Δαμανάκης, Λουπάκης, Σταμάτης, (Ροδοπιανός) Γιακ. Κουμάκης, Γ. Δρακωνιανός, Κοντογιωργάκης, Μεσαρχογιάννης, Αναστασογιάννης, Αλέξης, Προκοπής, (Σπηλιανοί - Δρακωνιανοί) Κοκολάκης, Σκανδάλης, Μαλιντζέβελος, Κανιτσάκης, Σκαράκης, Κρομμύδης, Κουκούνης, Φρυσούλης, (συλληφθείς και εξορισθείς εις Μάλταν μετ’ άλλων), Μπιζάνης, Μαλικούτσης και Δασκαλάκης. Τοιούτον άδοξον τέλος έλαβεν η κατοχή και Αυτόνομος, τρόπον τινά, Πολιτεία της Γραμβούσης, ήτις περιπεσούσα εις ίδια αμαρτήματα και απρεπείς πράξεις καταδικάσθη. Δεν πρέπει όμως, να κατακρίνωμεν γενικώς τους εν αυτή άνδρας, δράσαντας πολυειδώς καθ’ όλην την Κρήτην, ούτε και τους Διοικήσαντας αυτήν, μη δυναμένους εν τη πραγματικότητι να επιβληθώσιν, ούτε καί τούς ισχυρούς παράγοντας τούς μονίμως διεμείναντας εν αυτή, αλλά την φυσικήν εξέλιξην των γεγονότων, εις εποχήν καταδιωγμών, στερήσεων, συνεχών πολιορκιών υπό των Συμμάχων Τουρκοαιγυπτίων και της μεγάλης πείνης ύφ’ ης κατείχοντο πολλάκις. Άλλωστε, η ιστορία και των μετέπειτα, εις παρόμοιας περιστάσεις, είναι πλήρης τοιούτων περιστατικών: διαρπαγών, ληστειών και πειρατειών ακόμη.

200 ΧΡΟΝΙΑ ΝΕΩΤΕΡΗ ΕΛΛΑΔΑ

Με τα χρώματα της ελληνικής σημαίας θα φωταγωγηθεί η Όπερα του Σίδνεϊ την ερχόμενη Πέμπτη, 25 Μαρτίου 2021,  στη συμπλήρωση 200 ετών από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης. Τη σχετική ανακοίνωση έκανε η Πρωθυπουργός της Νέας Νοτίου Ουαλίας, κ. Gladys Berejiklian, η οποία με την ευκαιρία ευχαρίστησε τους Ελληνοαυστραλούς για τη συνεισφορά τους στην Πολιτεία και τόνισε τη σημαντική επιρροή του ελληνικού πολιτισμού σε ολόκληρο τον κόσμο. 
Η ανακοίνωση της κ. Berejiklian κλείνει με θερμές ευχές προς τα μέλη της ελληνικής παροικίας της Νέας Νοτίου Ουαλίας για την εθνική τους εορτή.
Την ανωτέρω απόφαση επικροτεί η Ιερά Αρχιεπισκοπή Αυστραλίας, που από την πρώτη στιγμή υποστήριξε σθεναρά  το αίτημα για προβολή της ελληνικής σημαίας στο εμβληματικό κτίριο του Σίδνεϊ. 
Ο Σεβασμιώτατος Αρχιεπίσκοπος Αυστραλίας κ.κ. Μακάριος εκφράζει τις ευχαριστίες του προς την Πρωθυπουργό της ΝΝΟ, κ. Gladys Berejiklian, και προς τον Υπουργό Πολυπολιτισμικών Υποθέσεων, κ. Geoff Lee, για την ανταπόκρισή τους, ενώ συγχαίρει για τις άοκνες προσπάθειές τους όλα τα μέλη της Διακοινοτικής Επιτροπής ΝΝΟ, συμπεριλαμβανομένης της Ελληνικής Ορθόδοξης Κοινότητας ΝΝΟ. 
“Πολλά μπορούν να επιτευχθούν όταν συνεχίζουμε να εργαζόμαστε με ενότητα”, υπογραμμίζει.
 ΠΗΓΗ Greek Orthodox Archdiocese of Australia

Ο ΔΑΣΚΑΛΟΣ ΤΗΣ ΓΡΑΜΒΟΥΣΑΣ

Ο Επίσκοπος Αρδαμερίου Ιγνάτιος γεννήθηκε το 1764 στα Αμπελάκια. Μορφώθηκε στην ιδιαίτερη πατρίδα του και την Θεσσαλονίκη. Εξάσκησε το επάγγελμα του δασκάλου. Ήταν μεγάλο το πάθος του για την παιδεία. Το 1804 τον βρίσκουμε Επίσκοπο Αρδαμερίου. Οργάνωσε υποδειγματικά το εκπαιδευτικό σύστημα στην Επισκοπή του. Φρόντισε για την ίδρυση σχολείων, δίδασκε ο ίδιος και σπούδαζε εξ ιδίων πολλά φτωχά παιδιά.
Το 1818 ευρισκόμενος στο Άγιον Όρος μυήθηκε στην Φιλική Εταιρεία και έγινε και ο ίδιος μυητής. Όταν ξέσπασε η Επανάσταση στη Χαλκιδική το 1821 επαναστατεί ο ίδιος στην Γαλάτιστα. Για να ξεσηκώσει τούς ραγιάδες τόλμησε και έκαψε τη Μητροπολιτική κατοικία λέγοντας «ἄν χαθοῦμε δέν θά τήν ἔχουμε ἀνάγκη, ἄν ἐλευθερωθοῦμε θά τήν κάνουμε καλύτερη».
Μετά την καταστροφή της Χαλκιδικής συνεχίζει τον αγώνα στην Νότια Ελλάδα.
Το 1824 τοποθετείται τοποτηρητής στην Μητρόπολη Μονεμβασίας, στης οποίας τα σχολεία δίδαξε, και είχε την αμέριστη συμπαράσταση των κατοίκων απο επιστολή που έχει δημοσιεύσει ο Νικόλαος Τωμαδάκης*.  

 "Τήν 12ην Σεπτεμβρίου 1823 οί δημογέροντες καί έπιστάται τής Επαρχίας Μονεμβασίας άπηύθυναν επιστολήν έκ Μονεμβασίας προς τόν Υπουργόν Λατρείας Άνδρούσης ’Ιωσήφ «διά νά δοθή μία διαταγή είς τόν διατρίβοντα εδω αρχιερέα σεβάσμιον καί ένάρετον άγιον Άρδαμερίου κύρ ’Ιγνάτιον νά συνάξη τά ’Εκκλησιαστικά, νά έπιστατήση καί διόρθωση

καί τήν ’Εκκλησίαν καί τήν Μητρόπολιν, ή όποια έγινεν αχερώνας των άλογων, καί χρεία των ανθρώπων"

Το 1828 έρχεται στην Γραμπούσα, όπου κτίζει Ναούς, (Παναγιά η Κλεφτρίνα) σχολεία και ενισχύει τον απελευθερωτικό αγώνα των Κρητών. Ο Τωμαδάκης γράφει για την κάθοδο του στην Γραμβούσα "ένεκαινίασε τόν έν τφ φρουρίω άνεγερθέντα ναόν τού Εύαγγελισμου

της Θεοτόκου καί κατά τήν λειτουργίαν έξεφώνησε συγκινητικώτατον λόγον, έξυμνήσας τήν άρετήν των ύπέρ πίστεως καί πατρίδος πεσόντων χριστιανών. Τό πολύπλευρον έργον του είς τήν Γραμποΰσαν διεκόπη τό 1830, ότε διεπίστωσεν ότι ό άγων των Κρητών δι’ ένσωμάτωσιν τής νήσου είς τό νεοΐδρυτον υπό τόν Ίωάννην Καποδίστριαν Ελληνικόν Κράτος άπέτυχεν"

Το 1833 ο Όθωνας τον τοποθετεί μέλος της επιτροπής αναδιοργάνωσης της Εκκλησίας της Ελλάδος. Εκεί με τον Κωνσταντίνο Οικονόμου αντιτίθενται στο Αυτοκέφαλο και στην απόσχιση από το Οικουμενικό Πατριαρχείο.
Το 1834 τοποθετείται στην Μητρόπολη Γόρτυνος και Μεγαλουπόλεως.
Το 1839 γίνεται μέλος της Ιεράς Συνόδου.
Ευρισκόμενος στην Αθήνα παρέδωσε την τίμια του ψυχή στις 17 Σεπτεμβρίου 1839 σε ηλικία 75 ετών. Ενταφιάσθηκε στην Ιερά Μονή Πετράκη, όπου και μέχρι σήμερα ο τάφος του.

Κατά τον Τωμαδάκη ο Ιγνάτιος ήταν: αφιλοχρήματος, ασκανδάλιστος, λόγιος, εμψυχωτής, φλογερός πατριώτης, ανέστιος και πένης, μη επιδιώκων σισύρας καί λιβανωτούς και τίτλους και επισκοπικά δικαιώματα, αναλισκόμενος εις την υπηρεσίαν τού Γένους, διδάσκων τους νέους τα όσα εγνώριζεν ελληνικά (και ιταλικά) γράμματα* 

Αυτουνού η προτομή λείπει απο την Γραμβούσα, όπως φυσικά και των άλλων αγωνιστών μια ιδέα που μπορεί να προχωρήσει για να την βλέπουν και να την διαβάζουν οι χιλιάδες τουρίστες που περνούν κάθε καλοκαίρι απο εκεί. 

Πηγές Ν. Τωμαδάκης, Ν. Παπαδόπουλος, Επισκοπή Αρδαμερίου.

ΟΙ ΚΑΠΕΤΑΝΙΣΣΕΣ

 Η Μοίρα της Κρήτης ήταν πάντα δύσκολη. Θεμελιωμένη στη μέση της Μεσόγειας θάλασσας, ήταν πάντα γέφυρα και σταυροδρόμι Λαών και πολιτισμών, πολέμων και συγκρούσεων. Και στη μοίρα αυτή μπαίνανε πάντα και οι Γυναίκες της Κρήτης, ηρωίδες και Καπετάνισσες.

Καπετάνισσες, Γυναίκες δηλαδή Μανάδες, που γεννούσαν κι αναθρέφανε τους ανδρειωμένους της Κρήτης. Καπετάνισσες, Γυναίκες δηλαδή που παντρευόταν τους Αρχηγούς-πολεμάρχους, και Καπετάνισσες, γυναίκες δηλαδή που ντυνόταν κι ίδιες τ' άρματα και γινόταν καπετάνιοι και πολέμαρχοι.

Για τούτες τις τελευταίες δε μιλώ, γιατί είναι γνωστές από τις σελίδες της Κρητικής ιστορίας. Μιλώ περισσότερο για κείνες τις Γυναίκες της Κρήτης, που γεννούσαν και μεγάλωναν τους ανδρειωμένους και για κείνες, που παντρευόταν τους καπετάνιους και μπαίνανε κι αυτές στους αγώνες των και στην τιμή των.

Από παππούδες και Γιαγιάδες των Παιδικών μου χρόνων, έχω ακούσει γι' αυτές τις Γυναίκες πολλές αληθινές ιστορίες.

Στην επανάσταση του '21 μια ριζίτισσα (από το Μαδαρό), γέννησε απάνω στη Μαδάρα κάτω από χιονισμένα πρινάρια ένα Γιο, που έγινε αρχηγός και καπετάνιος στην Επανάσταση του 66. Μια γέννα σε τέτοιες σκληρές συνθήκες και με ανατροφή που ακολούθησε πάλι σε παρόμοιες δυσκολίες, ήταν φυσικό να θεριέψει τις ψυχές της Μάνας και του Γιου και να τις κάμει δυνατές και παλληκαρίσιες.

Μια άλλη καπετάνισσα, από τα ψηλά χωριά του Αποκόρωνα, στην Επανάσταση του '66, σε ώρα Μάχης, που γινόταν ανάμεσα σε χριστιανούς και Τούρκους στις χαλέπες των χωριών μας (γύρω από τη σημερινή Αγ. Σοφία), ακούοντας τις τουφεκιές και βλέποντας σύννεφο τον καπνό του μπαρουτιού, που σκέπαζε τον ήλιο, έσυρε φωνή από ένα μουράκι στους γιους της: «Χτυπάτε παιδιά μου τους σκύλους», και πήρε να κατεβαίνει κατά τον πόλεμο. Μα από τη βιάση και τη σαστιμάρα της έβαλε ανάποδα τα στιβάνια της και στραμπούλισε τα πόδια της στο δρόμο.

Μια άλλη καπετάνισσα, σα λευτερώθηκε η Κρήτη, έβαζε πάλι τις κόρες της να σηκώνουν άρματα κι όταν οι γειτόνισσες της λέγανε πως δε ταιριάζει τώρα τούτο το πράγμα, εκείνη απαντούσε: Ας μάθουν οι κόρες μου τα δύσκολα πράγματα της ζωής, να τα ξέρουν αν χρειαστούνε.

Γιατί πέρα από τους πολέμους και τους «σηκωμούς» τα καπετανόσπιτα είχαν πάντα κι άλλες πολεμοσκοτούρες.

    «Τον αντρειωμένο μη τον κλαις όσο κι αν αστοχήσει 

    μ' αν αστοχήσει μια και δυο, πάλι αντρειωμένος είναι.

    Παντ’ είναι οι πόρτες του ανοιχτές κι οι τάβλες του στρωμένες...».

Στα καπετανόσπιτα γινόταν συχνά σύναξη παλληκαριών και ξεσπιτωμένων, του πολέμου. Κι η καπετάνισσα έπρεπε να ετοιμάζει τραπέζια και στρωμιά για τον περαστικό κόσμο.

Αξιώθηκα μια φορά να μπω σε σπίτι Καπετάνιου και να ακούσω τη Γυναίκα του να διηγάται μνήμες και βάσανα από τη ζωή της.

«Συχνά ο καπετάνιος μου έλειπε σε στρατιές και σε πολέμους, κι έπρεπε 'γω να διαφεντεύω το σπίτι του και το νοικοκυριό του. Να δίνω ψωμί και κουράγιο στις Γυναίκες των παλληκαριών που τον ακολουθούσαν. Όταν γινόταν πόλεμος στα κατωμέρια, ερχόταν στο σπίτι μου κι οι άλλες Γυναίκες και κάναμε τασίματα και μετάνοιες στους Αγίους με χίλια χτυποκάρδια για τους άνδρες μας. Κι όταν ερχόταν άσχημα χαμπέρια, έπρεπε να σταθούμε παλληκαρίσια....

Γυναίκα Καπετάνισσα της Κρήτης, που αιώνες γεννούσες, ανάθρεφες και συντρόφευες τους «ανδρειωμένους» της. Άραγε ζεις ακόμη;

Τώρα που οι πόλεμοι κι οι σηκωμοί γίνονται σ' άλλα «στρατόπεδα» της ζωής (ξενιτειά, σπουδές, επιχειρήσεις), πώς γεννάς και πώς ανατρέφεις τις κόρες και τους γιους σου; Και πώς συντροφεύεις τα «παλληκάρια» των καιρών, κείνους που σηκώνουνε στην εποχή μας «αξιώματα», ευθύνες και αξίες ηθών και παραδόσεων; Τώρα που το ραχάτι της κατανάλωσης, των καναλιών, και οι κρέμες των καλλυντικών και των απορρυπαντικών γεμίζουν τα 24ωρα της ζωής σου, θα αντέξεις άραγε σ’ αυτό το χαλασμό; Τώρα, που οι καιροί, πήρανε από το παιδικό σου στήθος την Παναγίτσα και στη θέση της κρεμνούνε τα μαγικά είδωλα, ποιος Άγγελος θα σε φυλάει; Τώρα που ο ελεύθερος έρωτας παίρνει από το κεφάλι σου το στεφάνι του τίμιου Γάμου, ποιος θα σου υπενθυμίζει το χρέος της Μάνας και της Συζύγου;

Τώρα που δε θέλεις να παντρευτείς στο χωριό σου και να δουλέψεις στο χώμα της Κρήτης, από που θα παίρνεις το αίμα και το πνεύμα της για να' σαι Γυναίκα της Κρήτης;

Κι ακόμη ένα λόγο: Στις καπετανιές του σημερινού κόσμου (επιστήμες, τέχνες, οικονομία, πολιτική κ.λπ.) μπορείς και συ Γυναίκα της Κρήτης να σηκώνεις τις σημαίες των. Δεν σου αρνούμεθα κανένα τίμιο σκαλοπάτι, όμως να το ξέρεις. Η πλειό Μεγάλη και Ιερή Καπετανιά για τη Γυναίκα ήταν και παραμένει πάντα η Καπετανιάτης Μάνας. Η Μάνα, που γεννά το Μέγα Καπετάνιο του κόσμου: Τον άνθρωπο.

Ένα απόσπασμα απο το βιβλίο του μακαριστού Ειρηναίου Γαλανάκη "Γυναίκες της Κρήτης".

Η ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΟΡΓΑΝΩΜΕΝΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΚΑΙ Η ΕΥΡΕΣΗ ΠΟΡΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ '21

 

Η συγκρότηση μια νέας οργανωμένης εξουσίας και στρατού από την πλευρά των επαναστατών στην Κρήτη αλλά και η εύρεση πόρων για τη συντήρησή του, αποτέλεσε το θέμα της συζήτησης στο καθιερωμένο κομμάτι της «Πρώτης Γραμμής» τουTeamFM 102 που γίνεται με αφορμή την επέτειο των 200 χρόνων από την κήρυξη της Ελληνικής Επανάστασης. 

Η συζήτηση πραγματοποιήθηκε μεταξύ του δημοσιογράφου και ιστορικού, κ. Δημήτρη Στεμπίλη και του κ. Γιάννη Σκαλιδάκη, ιστορικού και διδάσκοντα στο τμήμα Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Κρήτης.

Στην περίοδο της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, η ανάγκη συγκρότησης μια νέας εξουσίας από τους επαναστάτες υπήρξε απαραίτητη προϋπόθεση για να οργανωθεί και να πετύχει το κίνημα. Παρά την θέληση και τον πατριωτισμό που διακατείχε τους Έλληνες την περίοδο εκείνη, οι υλικοί πόροι και μηχανισμοί ήταν δυσεύρετοι σε μία χώρα που κουβαλάει τόσα χρόνια σκλαβιάς. Την δεκαετία του 21’ αλλά και νωρίτερα είχε ξεκινήσει μια μεγάλη περίοδος παρακμής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, πράγμα που ευνόησε συγκυριακά τους επαναστάτες. Αυτό επιβεβαιώνει και ο κ. Σκαλιδάκης, λέγοντας: 

-«Αυτό που αναδεικνύεται μέσα από έρευνες το τελευταίο διάστημα είναι ακριβώς ότι αυτή η αποσάθρωση της αυτοκρατορίας, δημιουργεί τάσεις αυτονόμησης σε πολλές διαφορετικές περιοχές. Ο Αλί Πασάς είναι μια εμβληματική περίπτωση που γνωρίζουμε στην Ελλάδα, υπάρχει ο Μοχάμεντ Άλι στην Αίγυπτο, αλλά και στην Συρία και τα Βαλκάνια αποσαθρώνεται η αυτοκρατορία και φαίνεται ότι και στην Κρήτη, η τοπική οθωμανική διοίκηση δείχνει σημάδια αυτονόμησης».
Ιδιαίτερα στο νησί της Κρήτης η κατάσταση ήταν διαφορετική από την υπόλοιπη Ελλάδα, καθώς υπήρχε σχετική αυτονομία των τοπικών αγάδων από το Οθωμανικό καθεστώς, σύμφωνα με τον καθηγητή: 

-«Γενικά ήταν μικρός ο έλεγχος της Κρήτης από την κεντρική εξουσία στην Πόλη. Οι αυτοκρατορικοί αξιωματούχοι είχαν πολύ μεγάλο πρόβλημα στο να ελέγχουν τους τοπικούς αγάδες και γενικότερα κουμάντο στην Κρήτη απ’ ότι φαίνεται έκαναν οι τοπικοί αγάδες και οι τοπικοί γενίτσαροι, οι οποίοι σε πολύ μεγάλο βαθμό ήταν ντόπιοι Κρητικοί. Εξισλαμισμένοι Κρητικοί και ακριβώς επειδή μέχρι το 1821 η πληθυσμιακή αναλογία είναι αρκετά διαφορετική από αλλού, δηλαδή είναι σχεδόν μισοί μισοί Χριστιανοί και Μουσουλμάνοι, υπάρχουν μάλιστα υποθέσεις ότι οι Μουσουλμάνοι ίσως είχαν μια ελαφρά πλειοψηφία. Αυτό δίνει μια διαφορετική διάσταση στην Επανάσταση του 21’ στην Κρήτη. Έχει έναν χαρακτήρα εμφυλίου πολέμου», ανέφερε.
Μέσα στο κλίμα αυτό της ανεξαρτησίας που διέπνεε τους Έλληνες την περίοδο αυτή, το ζήτημα της δημιουργίας ενός μόνιμου και οργανωμένου στρατεύματος επαναστατών παρέμενε ακανθώδες στο νησί της Κρήτης. Αντιθέτως στην Πελοπόννησο χάρη στις πρωτοβουλίες του Κολοκοτρώνη και τα λάφυρα από τις επιτυχημένες πολιορκίες των Οθωμανικών κάστρων της Πελοποννήσου, το πρόβλημα είχε λυθεί εν μέρει. 

- «Χρειάζεται ένα είδος κρατικής συγκρότησης, δηλαδή μία διοίκηση που να έχει το κύρος και τη δύναμη να επιβάλει φορολογία ή με άλλους τρόπους να βρίσκει πόρους ώστε να συντηρεί ένα στράτευμα. Όπως στον Μοριά έτσι και στην Κρήτη, γι’ αυτό δεν έχουμε πολλά στοιχεία, ο αγώνας θα έπαιρνε σιγά σιγά την μορφή πολιορκίας των κάστρων. Στην Κρήτη έχουμε τις οχυρωμένες πόλεις στα Χανιά, στο Ρέθυμνο, στο Ηράκλειο και αλλού. Αυτό είναι μια επιχείρηση η οποία χρειάζεται οργάνωση», εξήγησε ο κ. Σκαλιδάκης.
Σε αντίθεση με τις πόλεις του νησιού, η κρητική ύπαιθρος ήταν υπό την κατοχή των επαναστατών εκείνη την περίοδο, με τους Μουσουλμάνους να αναγκάζονται πολλές φορές να κλειστούν στα κάστρα των πόλεων. Η κατάσταση αυτή ωφέλησε οικονομικά τους επαναστάτες διότι όλες οι Μουσουλμανικές ιδιοκτησίες, ιδιωτικές ή δημόσιες, πέσανε στα χέρια των Χριστιανών. Το κύριο οικονομικό όφελος προερχότανε από τις ελιές και το λάδι που έβγαζαν οι ντόπιοι ελαιοπαραγωγοί. «Η Κρήτη έτσι γίνεται ένας τόπος μικροϊδιοκτησίας, μικροαγροτών χριστιανών, από την άλλη όμως η επαναστατική εξουσία δεν είχε το απαραίτητο κύρος ούτως ώστε αυτό να μπορέσει να το φορολογήσει και να το μετουσιώσει σε κρατικά έσοδα», πρόσθεσε ο καθηγητής.
Το διάστημα αυτό, το λάδι αποτελούσε τον κύριο πλούτο του νησιού και αυτό φαινόταν από την σημασία του για τους ντόπιους. Ο κ. Σκαλιδάκης επιβεβαιώνει, υπογραμμίζοντας: 

- «Οι μισθοί των στρατευμάτων δίνονταν ή δινόταν υπόσχεση ότι θα δοθούν σε λάδι. Η φορολογία όσον αφορά την παραγωγή αλλά και όσον αφορά το εμπόριο και τις εξαγωγές από τα λιμάνια και τα σκαλώματα (μικρά λιμάνια που δένανε τα καΐκια, η σκάλα), όπως λέγανε τότε, ήτανε σε συντριπτική πλειοψηφία σε αυτό το προϊόν. Το θέμα είναι ότι η κεντρική διοίκηση δεν είχε τους τρόπους, τον κρατικό μηχανισμό για να μαζέψει αυτούς τους πόρους και να τους χρησιμοποιήσει υπέρ της επανάστασης. Το αποτέλεσμα ήταν ότι οι τοπικοί οπλαρχηγοί σε κάθε τόπο έπαιρναν για λογαριασμό τους αυτή την φορολογία».
Ξεχωριστή ήταν η περίπτωση των Σφακιανών οπλαρχηγών, όπως τόνισε, ήταν ανέκαθεν μια ένοπλη περιοχή με δική της σκάλα (Λουτρό), οι οποίοι δεν επιθυμούν να μετεξελιχθούν σε μία παγκρήτια αρχή και να συνεννοηθούν με τις υπόλοιπες επαρχίες. Μέχρι τέλους οι Σφακιανοί διεκδικούσαν το μεγαλύτερο μερίδιο επαναστατικών πόρων ακριβώς γιατί θεωρούσαν ότι αυτοί είναι οι άνθρωποι των όπλων και όλοι οι άλλοι οι «κατωμερίτες» όπως τους ονόμαζαν υποτιμητικά.
Η αδυναμία συγκέντρωσης φόρων από τη φορολογία οδήγησε τους επαναστάτες προς τα λάφυρα, τα οποία αποτέλεσαν το μεγαλύτερο έσοδο των επαναστατών στην Κρήτη. Κατά την δεύτερη περίοδο της επανάστασης, από το 1825 και μετά, το νησάκι της Γραμβούσας γίνεται κέντρο πειρατείας, σύμφωνα με τον κ. Σκαλιδάκη. Περιγράφοντας την κατάσταση της πειρατείας στο νησί, είπε συγκεκριμένα: 

- «Σε περιόδους ύφεσης της επανάστασης όπως με την έλευση του Ιμπραήμ, η επαναστατική δράση ξεπέφτει σε πειρατική με αποτέλεσμα την επέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων μετά το Ναβαρίνο. Τα ποσά ήταν πολύ μεγάλα και υπήρχε μία οργανωμένη διαδικασία όπως το θαλάσσιο δικαστήριο στην Αίγινα, όπου οι πειρατεύοντες θα έπρεπε να πάνε εκεί τις λείες, να εκδικαστεί ένα συγκεκριμένο ποσό για το δημόσιο ταμείο και το υπόλοιπο να το κρατήσουν. Αυτό γινόταν βέβαια αλλά στην Κρήτη όχι με τόσο μεγάλο βαθμό γι’ αυτό υπήρχε ένταση όσον αφορά τη δράση της πειρατείας διότι γίνονταν πειρατείες στα καράβια που πήγαιναν στα Χανιά, Ηράκλειο κ.λ.π. και ουσιαστικά τις λείες τις παρακρατούσαν οι ίδιοι οι πειρατές στη Γραμβούσα και πρόσφεραν και στο δημόσιο ταμείο».