Γράφει ο Μανώλης Κουφάκης*
«Δηλωτικό του τίτλου της στήλης είναι ότι δεν είναι στις προθέσεις της να απαντήσει στα μεγάλα θέματα της ζωής και της καθημερινότητας του αναγνώστη. Όχι. Έρχεται όμως «Όλως επικουρικώς» να του δώσει μια πληροφορία, μια γνώμη, μια άποψη, που ίσως δεν θα ήταν άσχημο να τη γνωρίζει. Ξεκινώντας λοιπόν την πορεία της η στήλη και επειδή βρέθηκε ονομαστικά να… συγγενεύει με έναν μεγάλο της Αρχαιότητας, τον μεγάλο φιλόσοφο Επίκουρο (341 – 270 π.Χ.), θα του αφιερώσει κάποια από τα πρώτα της θέματα.»
Με αυτά τα λόγια άρχιζε το πρώτο σημείωμα της στήλης στις 14-11-2014, προκειμένου να δώσει από την αρχή το στίγμα της. Το επαναλαμβάνω σήμερα μόνο και μόνο επειδή πρόσφατα κάποιοι φίλοι διερωτήθηκαν «πόθεν» ο συγκεκριμένος τίτλος της στήλης.
Δεν θα χάσω βέβαια και σήμερα την ευκαιρία να αναφερθώ στον μεγάλο δάσκαλο Επίκουρο.
«Κενός εκείνου φιλοσόφου λόγος, υφ’ ου μηδέν πάθος ανθρώπου θεραπεύεται…», έλεγε ο Επίκουρος θεωρώντας ότι ο άνθρωπος πρέπει να κερδίζει πρακτικά και ουσιαστικά αποτελέσματα από την ενασχόληση με τη φιλοσοφία. Και το μέγα ζητούμενο για τον άνθρωπο είναι η ευδαιμονία. Αν το σώμα μου είναι ικανοποιημένο και η ψυχή μου νοιώθει σιγουριά, τότε θα είμαι ευδιάθετος και η ευδιαθεσία μου αυτή είναι το κλειδί για την ευτυχία. Εφ’ όσον είμαστε ευδιάθετοι, λίγα χρειάζονται ώστε να διατηρήσουμε την ευτυχία.
Η φιλοσοφία του Επίκουρου χωρίζεται σε τρία μέρη: Το «Κανονικόν», το οποίο βασίζεται σε τέσσερα κριτήρια της αλήθειας και αποτελεί ένα ισχυρό, συνεπή και γενικό τρόπο αποδεικτικής τακτικής. Το «Φυσικόν» το οποίο πραγματεύεται το πώς βλέπει τη φύση ο Επίκουρος και το «Ηθικόν» που περιλαμβάνει όλη τη στρατηγική που πρέπει να ακολουθεί ο άνθρωπος για να επιτύχει τον τελικό στόχο του που είναι η ευδαιμονία, όπως την περιγράψαμε πιο πάνω.
Σήμερα αναφερόμαστε στο «Φυσικόν», και πιο συγκεκριμένα στη δομή της ύλης. Ο Επίκουρος είναι ένας ατομικός φιλόσοφος. Δέχθηκε, επεξέτεινε και τροποποίησε ουσιωδώς την ατομική θεωρία που υποστήριξαν ο Λεύκιππος και ο Δημόκριτος τον 5ο π.Χ. αιώνα, ότι δηλαδή το σύμπαν αποτελείται από ένα άπειρο αριθμό αδιαίρετων σωμάτων (τα άτομα-άτμητα), που κινούνται σε άπειρο κενό χώρο.Ο Επίκουρος λοιπόν, υποστηρίζει ότι το σύμπαν είναι «απεριόριστο» και καθεαυτό αλλά και ως προς τον αριθμό των ατόμων που περιέχει και ως προς τη έκταση του κενού χώρου. Τα υπάρχοντα πράγματα είναι σύνθετα από άτομα και κενό χώρο. Τα άτομα έχουν αναρίθμητα, αλλά όχι άπειρα διαφορετικά σχήματα. Τα επικούρεια άτομα δεν είναι δυνατό να διασπαστούν σε μικρότερα σώματα. Είναι από τη φύση τους
αδιαίρετα. Δεν είναι όμως οι μικρότερες μονάδες έκτασης. Το ίδιο το άτομο αποτελείται από ελάχιστα μέρη. Αυτά δεν είναι μόνο φυσικώς αδιάσπαστα αλλά και θεωρητικώς αδιαίρετα, δηλαδή δεν μπορούμε να συλλάβουμε τίποτα πέρα από αυτά τα ελάχιστα. Ο Επίκουρος πίστευε ότι υπάρχει ένας πεπερασμένος αριθμός τέτοιων ελαχίστων μερών για κάθε άτομο. Η εισαγωγή στον ατομισμό των ελαχίστων μερών του ατόμου, διαφοροποιεί τον Επίκουρο από τους πρώιμους ατομιστές και μας φέρνει στο μυαλό τα υποατομικά σωματίδια της σύγχρονης φυσικής. Σήμερα γνωρίζουμε 17 είδη θεμελιωδών σωματιδίων της ύλης.
Ο Επίκουρος είχε επίσης διαφορετικές απόψεις από τον Δημόκριτο σε ό,τι αφορά την κίνηση των ατόμων. Αντιλήφθηκε το σημαντικό γεγονός ότι οι διαφορές βάρους δεν συνεπάγονται διαφορά στην ταχύτητα πτώσης των σωμάτων στο κενό. Ας παρακολουθήσουμε τη ρηξικέλευθη σκέψη του Επίκουρου μέσα από τα λόγια του επικούρειου Λατίνου ποιητή Λουκρήτιου (94-55 π.Χ.) : «Σ’ αυτό το θέμα θα ήθελα να μάθεις και τούτο: όταν τα σώματα ακολουθούν κάθετη προς τα κάτω κίνηση μέσα στο κενό με το ίδιο τους το βάρος, σε απροσδιόριστο χρόνο και απροσδιόριστες θέσεις, ξεφεύγουν λίγο από την πορεία τους-τόσο μόνο όσο να μπορείς να το χαρακτηρίσεις αλλαγή κατεύθυνσης….». Έπεται λοιπόν ότι ένα άτομο, ανεξάρτητα από οποιαδήποτε δευτερεύουσα κίνηση που μπορεί να είναι αποτέλεσμα συγκρούσεων, έχει τόσο μια κίνηση με ενιαία κατεύθυνση όσο και μια απρόβλεπτη τάση να αποκλίνει από αυτή.
Αυτή η εκτροπή, η παρέκκλιση που κάνουν τα άτομα σε μη προσδιορισμένο χώρο και χρόνο, δημιουργεί μέσα στο σύμπαν, όπως το συλλαμβάνει ο Επίκουρος, μια αρχή σχετικής τυχαιότητας και απροσδιοριστίας. Ο Επίκουρος υπογραμμίζει ότι η τύχη δεν πρέπει να ταυτιστεί με ό,τι μας είναι άγνωστο ως προς τα αίτιά του. Η τύχη εδώ έχει την έννοια ότι οι εξελίξεις προκύπτουν περισσότερο από την πιθανότητα παρά από την αναγκαιότητα. Σήμερα η κβαντική θεωρία είναι μια ευρέως αποδεκτή και εδραιωμένη θεωρία για την ερμηνεία του μικρόκοσμου. Διαβάζω στο βιβλίο του Καθηγητή κ. Στέφανου Τραχανά «Οι ερμηνείες της κβαντομηχανικής»: «Το κατ’ εξοχήν χαρακτηριστικό της κβαντικής θεωρίας στην καθιερωμένη ερμηνεία της είναι η θεμελιώδης τυχαιότητα. Δηλαδή το χαρακτηριστικό εκείνο που προκάλεσε πραγματικά παλιρροϊκά κύματα στον χώρο της φιλοσοφίας και είναι επίσης εκείνο που γέννησε τις εναλλακτικές ερμηνείες…». Πόσο αλήθεια θαυμασμό και σεβασμό οφείλουμε στον
παρεξηγημένο φιλόσοφο Επίκουρο που έριξε πρώτος την πέτρα στη λίμνη, για να φθάσουν τα παλιρροϊκά κύματα 23 αιώνες μετά, και να τον δικαιώσουν!
(*) Δρ. Μηχανικός
τ. Δ/ντής ΔΕΔΔΗΕ Α.Ε.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου