ΤΟ ΝΕΡΟ

Δεν έχομε ποτάμια δεν έχομε πηγάδια
δεν έχομε πηγές μονάχα λίγες στέρνες
και άδειες κι αυτές
που ηχούν και που τις προσκυνούμε…
Γιώργου Σεφέρη (μυθιστόρημα)
Αφορμή για τη σημερινή γραφή έδωσαν κάποιες φωτογραφίες αναρτημένες στο διαδίκτυο με σκουπίδια πεταμένα στις όχθες του άλλου ποταμού της Κισάμου, του Πυργιανού, που βρίσκεται στο έβγα της κωμόπολης προς τα δυτικά και στο δρόμο προς τα Μεσόγεια. Η εικόνα ήταν θλιβερή και δυστυχώς όχι η μόνη, όπως και κάθε εικόνα που δείχνει πώς αβασάνιστα σκεπάζομε την ομορφιά της φύσης με την ασχήμια μας. 
Μιας και τις προάλλες είχαμε αναφερθεί στον Καμαριανό ποταμό και την κοιλάδα του θα ήταν άδικο να μην αναφερθούμε και στον Πυργιανό ποταμό. Χείμαρρος και αυτός, το όνομα του σχετίζεται με την συνοικία Πύργος, μια ανθούσα περιοχή της Κισάμου. 
Οι γέφυρες του ποταμού οριοθετούν και τη συνοικία από το κέντρο της πόλης. Φαίνεται να κατεβαίνει στην αρχή δισκελής ψηλά από τα βουνά του Καναβά πάνω από το Γαλουβά, τις Μεράδες και τις Λουσακιές και σχηματίζοντας μια καταπράσινη κοιλάδα με πολλές βρύσες, ελαιώνες αμπέλια, κήπους και περιβόλια, περνά τους δυο κεντρικούς δρόμους της πόλης και εκβάλλει μέσα από πολλές πικροδάφνες κάτω στην Πλάκα. Κοντά στα Πλακούρια ένας εγκαταλειμμένος μύλος, μάλλον Ενετικός, του Μουσά ο μύλος, με τεράστιο αύλακα φανερώνει και τη δύναμη των νερών της περιοχής.
Ένας μύλος που μπορούσε να γίνει μνημείο ανάδειξης της παλιάς τεχνολογίας.
Ο Πυργιανός ποταμός, έχει μείνει στη συνείδηση μου με όμορφες εικόνες από του Φυσαέρα τη βρύση και την Κρύα βρύση που κάποιες φορές πήγαμε εκδρομή με το Δημοτικό σχολείο.

ΦΟΥΡΝΑΡΑΚΗΣ-ΔΕΣΠΟΤΑΚΗΣ-ΛΙΓΟΨΥΧΑΚΗΣ-ΔΟΥΒΛΕΤΗΣ....και φυσικά το νερό της ΚΡΥΑΣ ΒΡΥΣΗΣ

Η Κρύα Βρύση, όμως, υπήρξε πηγή ζωής για το παλιό Καστέλι, γιατί από αυτή υδροδοτήθηκε η πόλη και απόκτησαν τα σπίτια τρεχούμενο νερό από τη βρύση.
Μέχρι και το τέλος της δεκαετίας του 50 η ύδρευση της Κισάμου γινόταν από τα πηγάδια. Σχεδόν όλα τα σπίτια είχαν στην αυλή τους πηγάδι. Ή μάλλον πρώτα ανοιγόταν το πηγάδι και ύστερα φτιαχνόταν το σπίτι, αφού η ανοικοδόμηση του χρειαζόταν πολύ νερό. Ένας ευλογημένος .....
.. μηχανισμός το πηγάδι πάνω από μια μικρή γεώτρηση, τόσου βάθους ώσπου βρέθηκε το νερό, κτισμένη γύρω από πέτρες, από μαστόρους της πέτρας. Ένας μηχανισμός που σε λύτρωνε από τη δίψα την ξεραΐλα και τη βρωμιά.
Ένα υπερυψωμένο τσιμεντένιο ή πέτρινο τοίχωμα ήταν κτισμένο γύρω από το πηγάδι για προστασία. Ένα βίντσι στηριγμένο σε δυο κολώνες όπου ήταν τυλιγμένο το σκοινί και στην άκρη του δεμένος ο κουβάς. Ένα καπάκι λαμαρινένιο ή ξύλινο έπρεπε πάντα να σκεπάζει το πηγάδι, γιατί πάντα υπήρχε ο κίνδυνος να πέσει κάποιος μέσα και δεν ήταν λίγες οι φορές που υπήρξαν τέτοια ατυχήματα, έως και δράματα. Οι πιο εύποροι είχαν και πιο μερακλίδικα πηγάδια. Υπήρχαν και τα απλά που είχαν δίπλα μόνο ένα κουβά με το σκοινί. Το νερό μόλις έβγαινε από το πηγάδι ήταν παγωμένο. Πολλές φορές το πηγάδι χρησίμευε για ψυγείο, πράγμα ανύπαρκτο στα σπίτια της υπαίθρου. Οι άνθρωποι κατέβαζαν δεμένο στο πηγάδι κάποιο τρόφιμο, που είχαν περισσότερο και ήθελαν να το συντηρήσουν, το δράμα ήταν αν το συντηρούμενο κάποιες φορές πνιγόταν!! Οι αυλές που είχαν πηγάδι, είχαν και λουλούδια και κηπευτικά και το πλύσιμο των ρούχων, η μπουγάδα γινόταν πιο εύκολα. Δεν είχαν όλα τα πηγάδια την ίδια ποσότητα νερού. Κάποια είχαν πολύ και μόνιμο, σε άλλα γύρω στο καλοκαίρι χαμήλωνε σημαντικά η στάθμη και η αγωνία ήταν μεγάλη, αν θα φθάσει το νερό μέχρι να βρέξει ξανά. Κάποιοι είχαν ανεμόμυλους πάνω από τα πηγάδια τους και έβγαζαν πολύ νερό και πότιζαν, άλλοι είχαν μαγγανοπήγαδο και κάποιος γαιδαράκος γύριζε και έβγαζε το νερό, ποτέ δεν κατάλαβα στα παιδικά μου χρόνια, γιατί αυτό το έλεγαν ντολάπι…όπου υπήρχε όμως ντολάπι υπήρχαν και απέραντοι κήποι.
Μέσα στη δεκαετία του 50, λοιπόν επί Δημαρχίας του μακαριστού Γιάννη Φουρναράκη και συμβούλων μακαριστών Καστελιανών, του Ευθύμη Δεσποτάκη, του Χαράλαμπου Δαρατσιανού και άλλων, άρχισε το μεγάλο έργο για να έρθει το νερό από την Κρύα Βρύση στο Καστέλι.
Ύστερα από επίπονες προσπάθειες επιτέλους έφτασε το νερό και το κάθε σπίτι μπορούσε να έχει μια βρύση να τρέχει νερό στην πόρτα της αυλής του, ύστερα μέσα στο σπίτι του. Οι καμπάνες των εκκλησιών χτυπούσαν την πρώτη μέρα που ήρθε το νερό γιατί, ήρθε η λύτρωση, ήρθε το αγίασμα, γιατί κάθε νερό είναι αγίασμα.
Να σημειωθεί ότι το νερό ήταν μόνο για τις στοιχειώδεις ανάγκες, πόσιμο και πλύσιμο. Ωστόσο πολλές φορές παραβιαζόταν η  συμφωνία και οι άνθρωποι με λάστιχα πότιζαν και κήπους που ήδη φύτεψαν. Τότε το νερό λιγόστευε σημαντικά.
Πολύ αργότερα και επί δημαρχίας του μακαριστού Χ. Λυγιδάκη το δίκτυο του νερού μας ενισχύθηκε από τα νερά των Νωπηγείων και πάλι θυμάμαι να χτυπούν οι καμπάνες, γιατί γίναμε πλουσιότεροι στο μεγάλο δώρο του Θεού και της Φύσης, στο νερό.
Τα ποτάμια και οι βρύσες είναι μνημεία της φύσης, ιεροί τόποι, τόποι ηρεμίας, συνάντησης και περισυλλογής. Σαν τέτοιοι πρέπει να καθαρίζονται να φυλλάσσονται και να αναδεικνύονται.
Ευτυχία Δεσποτάκη -φιλόλογος