ΑΡΘΡΟ

ΠΟΥ ΟΔΕΥΕΙ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΟΡΑΜΑ;
Γράφει ο Νίκος Μουντάκης
Οι ηγέτες της Ευρώπης, σε αντίθεση με τον πρώην Πρόεδρο των ΗΠΑ Τζορτζ Μπους, δεν είχαν ποτέ πρόβλημα με το «όραμα.» Πάντα ήξεραν πως θέλουν την ήπειρό τους. Όμως, άλλο το όραμα και άλλο η εφαρμογή του. Και, όταν πρόκειται για την υλοποίηση των ιδεών τους, οι ηγέτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν αποτύχει επανειλημμένα στην πράξη.
Η απόσταση που χωρίζει τους στόχους των Ευρωπαίων και την ικανότητά τους να τους επιτύχουν αντανακλάται και πάλι στον απόηχο της πρόσφατης συνόδου κορυφής της ΕΕ. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες συμφωνούν τώρα με ένα όραμα του πως θα πρέπει να μοιάζει η ΕΕ: μια οικονομική και νομισματική ένωση που να συμπληρώνεται από μια τραπεζική, δημοσιονομική, και πολιτική ένωση. Το πρόβλημα αρχίζει μόλις η συζήτηση οδηγηθεί στο πως θα γίνει αυτό και ειδικότερα όταν τα στάδια αυτά πρέπει να καθοριστούν.
Τραπεζική ένωση, οι Ευρωπαίοι ηγέτες συμφώνησαν, ....
.. σημαίνει τη δημιουργία μιας ενιαίας εποπτικής αρχής. Αυτό συνεπάγεται τη θέσπιση κοινού συστήματος εγγύησης καταθέσεων και ένα μηχανισμό για την εκκαθάριση αφερέγγυων χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων. Αυτό συνεπάγεται επίσης και την απευθείας παροχή κεφαλαίων σε τράπεζες που τα έχουν ανάγκη.
Τέλος, πολιτική ένωση σημαίνει τη μεταφορά εξουσιών των εθνικών νομοθεσιών προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το οποίο θα αποφασίζει πως πρέπει να διαμορφωθούν η φορολογική, τραπεζική, και νομισματική ένωση της Ευρώπης. Οι υπεύθυνοι για τις καθημερινές λειτουργίες της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης της Επιτροπής και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, θα είναι υπόλογοι στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το οποίο θα μπορούσε να τους απομακρύνει αν δεν ακολουθήσουν τις εντολές του.
Άφθονο όραμα λοιπόν. Το πρόβλημα είναι ότι υπάρχουν δύο εκ διαμέτρου αντίθετες προσεγγίσεις για την υλοποίηση του. Η μια στρατηγική θεωρεί ότι η Ευρώπη χρειάζεται απελπισμένα τις πολιτικές αυτής της βαθύτερης ένωσης τώρα. Η παροχή κεφαλαίων στις τράπεζες δεν μπορεί να περιμένει. Πρέπει να λάβει άμεσα μέτρα προς την κατεύθυνση της αμοιβαιοποίησης χρέους. Θα πρέπει είτε η ΕΚΤ ή ένας διευρυμένος Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας να αγοράσει κρατικά ομόλογα χωρών σε κρίση σήμερα κιόλας.
Με την πάροδο του χρόνου, σύμφωνα με την άποψη αυτή, η Ευρώπη θα μπορούσε να θεσπίσει τα όργανα που απαιτούνται για τη συμπλήρωση αυτών των πολιτικών. Θα μπορούσε να δημιουργηθεί μια ενιαία εποπτική αρχή τραπεζών, να ενισχυθούν οι εξουσίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ή να δημιουργηθεί ένα Ευρωπαϊκό Υπουργείο Οικονομικών. Ομοίως, θα μπορούσε να ενισχυθεί το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Αλλά η οικοδόμηση θεσμών χρειάζεται χρόνο, ο οποίος απλά δεν υπάρχει, δεδομένου του κινδύνου στον τραπεζικό τομέα, των κρίσεων χρέους, και την πιθανή κατάρρευση του ενιαίου νομίσματος. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι νέες πολιτικές πρέπει να προηγηθούν.
Η άλλη άποψη είναι ότι το να προχωρήσουν οι νέες πολιτικές προτού τα νέα θεσμικά όργανα είναι στη θέση της θα ήταν απερίσκεπτο. Η αμοιβαιοποίηση των οφειλών πριν τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα να έχουν το δικαίωμα του βέτο στις δημοσιονομικές πολιτικές θα ενθάρρυνε απλά την απερίσκεπτη συμπεριφορά των εθνικών κυβερνήσεων. Προχωρώντας σε εισφορές κεφαλαίου πριν από την εγκαθίδρυση της ενιαίας εποπτικής αρχής θα οδηγούσε στην ανάληψη περισσότερων κινδύνων. Και επιτρέποντας στην ΕΚΤ να εποπτεύει τις τράπεζες πριν από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αποκτήσει το δικαίωμα να τη θέσει προ των ευθυνών της θα εμβαθύνει το δημοκρατικό έλλειμμα της ΕΕ και θα προκαλέσει αντιδράσεις.
Η Ευρώπη έχει βρεθεί σε παρόμοια θέση και παλιότερα  - τη δεκαετία του 1990, όταν ελήφθη η απόφαση για τη δημιουργία του ευρώ. Εκείνη την εποχή, υπήρχαν δύο κύριες απόψεις. Ένα στρατόπεδο υποστήριξε ότι θα ήταν απερίσκεπτο να δημιουργήσουν μια νομισματική ένωση, πριν οι οικονομικές πολιτικές είχαν συγκλίνει και οι θεσμικές μεταρρυθμίσεις είχαν ολοκληρωθεί.
Το άλλο στρατόπεδο αντίθετα, ανησυχούσε ότι το υπάρχον νομισματικό σύστημα ήταν δύσκαμπτο, εύθραυστο και επιρρεπές σε κρίσεις. Η Ευρώπη δεν μπορούσε να περιμένει να ολοκληρωθεί η διαδικασία οικοδόμησης θεσμών. Θα ήταν προτιμότερο να δημιουργηθεί το ευρώ νωρίτερα παρά αργότερα, και οι σχετικές μεταρρυθμίσεις και τα θεσμικά όργανα να ακολουθήσουν. Σε γενικές γραμμές το πρώτο στρατόπεδο απαρτιζόταν κυρίως από βόρειους Ευρωπαίους, ενώ το δεύτερο από το νότο.
Το 1992 η συναλλαγματική κρίση άλλαξε τις ισορροπίες. Μόλις το σύστημα συναλλαγματικών ισοτιμιών της Ευρώπης βρέθηκε σε θολά νερά, το επιχείρημα του νότου ότι η Ευρώπη δεν μπορούσε να αντέξει οικονομικά να αναβάλει τη δημιουργία του ευρώ, επικράτησε.
Οι συνέπειες δεν ήταν ότι καλύτερο. Η νομισματική ένωση χωρίς τραπεζική, φορολογική και πολιτική ένωση ήταν μια καταστροφή.
Αλλά και η άλλη οδός θα ήταν καταστροφική. Το 1992 η κρίση απέδειξε ότι το υπάρχον σύστημα ήταν όντως ασταθές. Εάν δεν λαμβάνονταν η απόφαση υπέρ του ευρώ θα είχαν ξεσπάσει στην Ευρώπη ακόμη πιο ανησυχητικές κρίσεις. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι ευρωπαίοι ηγέτες προχώρησαν με τα φιλόδοξα σχέδια τους.
Αν δεν προχωρήσει η ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών και η αγορά  κρατικών ομολόγων θα οδηγηθούμε σε μια παρόμοια καταστροφή. Η Ευρώπη βρίσκεται επομένως σε ένα γνώριμο σταυροδρόμι. Η μόνη διέξοδος είναι να επιταχυνθεί η διαδικασία οικοδόμησης θεσμών. Κάτι τέτοιο δεν θα είναι εύκολο. Αλλά η καταστροφή δεν περιμένει.