ΧΛΩΡΙΔΑ ΤΟΥ ΤΥΦΛΟΥ ΠΟΤΑΜΟΥ

Γράφουν οι Πετρούλα Μουστάκα,– Αργυρώ Περράκη, –Ελπίδα Κουρκουτάκη!

Ξεκινώντας από την διασταύρωση των Καλουδιανών με κατεύθυνση τα Τοπόλια περνάμε από το χωριό Βουλγάρω. Χωριό που εποίκησαν οι Βούλγαροι στρατιώτες που έφερε ο Νικηφόρος Φωκάς στην Κρήτη το 961 και έδωσαν και την ονομασία στο χωριό. Λίγο πιο πάνω από το Βουλγάρω υπήρχαν και υπάρχουν νερά τρεχούμενα που επέτρεπαν την ανάπτυξη της απαιτητικής σε νερό λεύκας. Η λεύκα στα σλαβικά λέγεται τοπόλι, η οποία και έδωσε και το όνομα στο σημερινό χωριό Τοπόλια. Λεύκες συναντούμε και σήμερα στα Τοπόλια αλλά η συγκίνηση του φυσιολάτρη κορυφώνεται κατά την περίοδο της άνοιξης (Απρίλιο –Μάιο), όταν βρεθεί κοντά στην σήραγγα των Τοπολίων και αντικρίσει τις ανθισμένες πλαγιές του φαραγγιού από το μοναδικής ομορφιάς ενδημικό «πλουμί» ή «κατσούλια», τον ομορφότερο ίσως Ελληνικό θάμνο που συναντάται διάσπαρτος στην περιοχή. Ακόμα εδώ θα συναντήσουμε την άγρια φασκομηλιά με τα όμορφα ασπρογάλαζα άνθη της, που οι ντόπιοι πίνουν το «βραστάρι» της για να ρίξουν το ζάχαρο. Επίσης η περιοχή είναι πλούσια στα γνωστά μας βότανα, θυμάρι, ασπάλαθο,.....
........ σχίνο, χαρουπιά (ceratonia siligna). Παρακάτω στην κοίτη του φαραγγιού θα βρούμε τη μυρωδάτη μυρτιά (myrtus communis). Η μυρτιά ήταν αφιερωμένη στην θεά Αφροδίτη. Ο Θεόφραστος την αναφέρει 4 φορές στα συγγράμματά του, ενώ ο Διοσκουρίδης (Έλληνας βοτανολόγος του 1ου μ.Χ. αιώνα) χρησιμοποιούσε τους καρπούς της σε παθήσεις της κύστης και για δαγκώματα αραχνών και σκορπιών. Το βρασμένο χυμό της, ανακατεμένο με κρασί, τον έδινε για την διάρροια. Τα φύλλα και οι καρποί της είναι πλούσια σε ταννίνες (ουσίες που βρίσκονται στον φλοιό κυρίως των φυτών και είναι χρήσιμες για διάφορους ιατρικούς και όχι μόνο λόγους). Τα φύλλα περιέχουν αιθέριο έλαιο που της δίνει τη χαρακτηριστική ευχάριστη οσμή. Στη λαϊκή θεραπευτική της Κρήτης τα κονιορτοποιημένα ξερά φύλλα χρησιμοποιούσαν για τη θεραπεία ελκών, ενώ η μάσηση των καρπών θεωρείται αποτελεσματική για τη θεραπεία της ουλίτιδας. Βοτανικό ενδιαφέρον προσελκύουν και πολλά άλλα ενδημικά φυτά της περιοχής που βρίσκονται στις πλαγιές του φαραγγιού. Όμως ακόμα και εάν δεν έχετε καμιά σχέση με τη βοτανική θα εντυπωσιαστείτε από τα χρώματα και τα αρώματα του μαγευτικού αυτού τοπίου. Συνεχίζοντας το δρόμο περνούμε κάτω από τη σπηλιά με το γραφικό εκκλησάκι της Αγίας Σοφίας, στον οικισμό Κουτσοματάδο, περνώντας δίπλα από καστανιές, πλατάνια, ρείκια και κουμαριές (arbutus unedo) που δεσπόζουν στα πλάγια του δρόμου. Έτσι φτάνουμε στο μαγευτικό Έλος που μαζί με τα διπλανά χωριά Βλάτος, Ρογδιά, τη Λίμνη και τις Στροβλές αποτελούν μια όαση πράσινου και ζωής. Εδώ σίγουρα εντυπωσιάζουν τα δάση από καστανιές. Το Έλος, το κεφαλοχώρι των Εννιά Χωριών (Ιναχώριο), είναι η καρδιά της παραγωγής κάστανων στην Κρήτη. Και εδώ η περιοχή είναι δασωμένη από ρείκια και κουμαριές, από τις οποίες έφτιαχναν την φημισμένη κουμαρορακή. Το φθινόπωρο μπορείτε να γευτείτε τα νόστιμα κούμαρα, τα οποία οι Ρωμαίοι τα θεωρούσαν εξαιρετικά δύσπεπτα, καθώς επίσης και τα βατόμουρα από τους καρπούς του βάτου, που κατακλύζει την περιοχή. Ο βάτος ήταν κατά την μυθολογία έμπορος ρούχων, ο οποίος επειδή γινόταν πολύ φορτικός στις γυναίκες ώστε να πουλήσει το εμπόρευμά του, αυτές παραπονέθηκαν στο Δία ο οποίος και τον μεταμόρφωσε στο γνωστό αγκαθωτό φυτό. Γι' αυτό ακόμα και σήμερα σκίζει τα ρούχα των περαστικών έτσι ώστε να αναγκάζονται να αγοράσουν καινούργια. Στην περιοχή θα συναντήσουμε και τον «αστύρακα» με τα πανέμορφα άσπρα ανθάκια που ανθίζουν την άνοιξη. Παλαιότερα από το φυτό αυτό παρήγαγαν αρωματικές ουσίες. Τα πανέμορφα και πανύψηλα δέντρα της περιοχής (πλατάνια, άγριες καστανιές κλπ) θα δούμε να τα αγκαλιάζει ο κισσός που κατά την μυθολογία τον έφερε στην Ευρώπη ο Διόνυσος από την Ασία και το φυτό είναι αφιερωμένο σ' αυτόν. Στον κισσό αναφέρονται ο Παυσανίας, ο Θεόφραστος και ο Διοσκουρίδης. Στη ομοιοπαθητική ένα βάμμα από τα φύλλα του κισσού χρησιμοποιείται εναντίον της ρινίτιδας, του ραχιτισμού και του καταρράκτη. Όμως συνεχίζοντας την περιήγησή μας θα ήταν ασέβεια να μην αναφερθούμε στην εκτεταμένη καλλιέργεια της ελιάς και μάλιστα της ποικιλίας «Τσουνάτη» που αποτελεί σημαντικό πλουτοπαραγωγικό προϊόν του τόπου. Ανεβαίνοντας πιο ψηλά προς την κορυφή, στον ’γιο Δίκαιο (1008μ υψόμετρο), συναντάμε το ενδημικό Κρητικό κυκλάμινο και ένα εξαιρετικά σπάνιο χασμόφυτο το silene holzmanii.