ΠΩΣ ΘΑ ΑΠΟΦΥΓΟΥΜΕ ΤΗΝ ΜΕΤΑΤΡΟΠΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ...

..... σε ζόμπι!
Γράφει ο Νίκος Μουντάκης
Οι βασικοί τίτλοι της τελευταίας ευρωπαϊκής συνόδου ήταν εντελώς λάθος. Εστίαζαν στην απομάκρυνση της Βρετανίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση ενώ θα έπρεπε να εστιάζουν στο πολύ πιο επείγον και σημαντικό ζήτημα περί το αν οι Ευρωπαίοι ηγέτες κάνουν κάτι για να αντιστρέψουν τη μετατροπή των οικονομιών, των κρατών, των τραπεζών και των χρηματοοικονομικών εργαλείων της Ευρώπης σε … ζόμπι.
Η απάντηση δυστυχώς είναι όχι. Το βασικό πρόβλημα είναι πως οι Ευρωπαίοι ηγέτες έχουν διαγνώσει λάθος τις εν τω βάθει αιτίες της κρίσης και προωθούν μια προβληματική ατζέντα και ακατάλληλες πολιτικές. Αποδίδουν την κρίση στη δημοσιονομική σπατάλη και την έλλειψη των κατάλληλων θεσμικών δημοσιονομικών μηχανισμών και όχι στις μεγάλες εξωτερικές ανισορροπίες και τις ανισορροπίες ανταγωνιστικότητας μεταξύ των κρατών μελών του ευρώ. Έτσι, αντί να προωθούν μια στρατηγική προσαρμογής των οικονομιών και του χρέους η οποία θα μοιράζει συμμετρικά την ευθύνη των μεταρρυθμίσεων ανάμεσα στα κράτη πιστωτές και στα κράτη δανειολήπτες, συνεχίζουν μονοδιάστατα να υπόσχονται την εμβάθυνση και θεσμοποίηση .......
..........της δημοσιονομικής πειθαρχίας με το επιχείρημα ότι αποτελεί τη λύση στην κρίση. Στην πραγματικότητα όμως έτσι παράγουν μια ζώνη λιτότητας που ανατροφοδοτεί την ύφεση.
Σε αυτό το υφεσιακό περιβάλλον οι χώρες δανειολήπτες θα δυσκολευτούν πάρα πολύ να διασφαλίσουν την απαραίτητη πολιτική και κοινωνική συνοχή προκειμένου να προωθήσουν τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις στο δημόσιο τομέα, το συνταξιοδοτικό σύστημα,  το σύστημα κοινωνικής πρόνοιας και τις αγορές απασχόλησης για τη βελτίωση της απόδοσης της οικονομίας τους. Είναι πολύ πιθανό ότι το ΑΕΠ της Ευρωζώνης θα συρρικνωθεί κατά 2% στα επόμενα τρίμηνα ενώ και στη συνέχεια οι προοπτικές μπορεί να μην γίνουν πολύ καλύτερες. Οι οικονομίες της Ευρωζώνης έχουν παγιδευτεί σε έναν φαύλο κύκλο χαμηλής ή και  μηδενικής ανάπτυξης, κάθε φορά νέων, όλο και πιο υφεσιακών στόχων περικοπής του δημοσίου ελλείμματος και του δημόσιου χρέους και μιας διαρκώς αυξανόμενης λιτότητας που θα συντρίψει κάθε ανάπτυξη.
Δίχως ανάπτυξη ελάχιστες είναι οι πιθανότητες βελτίωσης των προοπτικών φερεγγυότητας των αδύναμων κρατών, όσα χρήματα κι αν ρίξει στο τραπέζι η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ή το ΔΝΤ. Ακόμη κι αν έχουμε σημαντική χρηματοδότηση από τους επίσημους πιστωτές, ή ίσως ιδίως στην περίπτωση αυτή, οι αγορές κρατικών ομολόγων της Ευρωζώνης θα παραμείνουν εξαρτημένες από την επίσημη χρηματοδότηση για πολύ - πολύ καιρό.
Ακόμα κι αν ήταν νομικά δυνατό τα κράτη μέλη της Ευρωζώνης να υιοθετήσουν τους αυστηρούς δημοσιονομικούς στόχους του νέου συμφώνου, ακόμη κι αν όλα τα κοινοβούλια  ενέκριναν ομόφωνα τα σχέδια για το δραστικό περιορισμό του ελλείμματος και τη συνταγματική ρήτρα περιορισμού του χρέους ή ακόμη κι αν όλα αυτά εγκρίνονταν με λαϊκές πλειοψηφίες σε δημοψηφίσματα, δίχως την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης στην φερεγγυότητα των κρατών η αξιοπιστία αυτού που τώρα αποκαλούμε νομισματική ένωση δεν πρόκειται να αποκατασταθεί για δύο βασικούς λόγους.
Πρώτον, αν και η Γερμανία δεν θα συμφωνήσει ποτέ σε μια μόνιμη μεταβίβαση εξουσίας από το γερμανικό Κοινοβούλιο σε μια Ευρωπαϊκή αρχή, η απουσία και της παραμικρής πρόθεσης για τον μετασχηματισμό των εθνικών αγορών κρατικών ομολόγων σε μια πραγματικά μεγάλη  ευρωπαϊκή αγορά ομολόγων κοινών υποχρεώσεων αποτελεί μείζον πρόβλημα. Θα δούμε ότι θα δυσκολέψει πολύ την επιστροφή των επενδυτών στις αγορές ομολόγων της ευρωπαϊκής περιφέρειας.
Δεύτερον, μια ορθή προσέγγιση στη δημοσιονομική ένωση θα έπρεπε να αναγνωρίζει την αλληλεξάρτηση μεταξύ του αξιόχρεου των κρατών και των τραπεζών. Με άλλα λόγια, η υπόσχεση για μια νέα ‘δημοσιονομική συνομοσπονδία’ στην Ευρώπη δεν σημαίνει και πολλά πράγματα αν δεν συνοδευτεί από μια ‘τραπεζική συνομοσπονδία’. Ένα πιο αξιόπιστο σχέδιο θα συμπλήρωνε τις διαδικασίες της δημοσιονομικής πειθαρχίας και τις συναφείς τιμωρίες με τη μεταβίβαση ισχυρών εκτελεστικών εξουσιών, ας πούμε στην Ευρωπαϊκή Τραπεζική Αρχή, η οποία θα αναλάμβανε να ορίσει τις κεφαλαιακές απαιτήσεις και τις απαιτήσεις ρευστότητας, τα σχήματα εγγύησης καταθέσεων και χρηματοδότησης των αγορών, τα θέματα συγχωνεύσεων κ.α.
Είναι αλήθεια ότι τα νέα μέτρα της ΕΚΤ με την παροχή τριετούς ρευστότητας στα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα θα περιορίσουν τις χρηματοδοτικές πιέσεις των ευρωπαϊκών τραπεζών. Θεωρητικά, το carry trade των τραπεζών που θα χρησιμοποιήσουν το φτηνό χρήμα της ΕΚΤ για να χρηματοδοτήσουν την αγορά ιταλικών και ισπανικών ομολόγων, μπορεί να στηρίξει την ενίσχυση της τοπικής ζήτησης για αυτά τα ομόλογα από τις εθνικές - τοπικές τράπεζες, ενώ παράλληλα η τριετής διάρκεια των πιστώσεων θα προστατεύει τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα από τους κινδύνους. Βραχυπρόθεσμα οι αγορές μπορεί να νιώσουν κάπως καλύτερα με αυτή την πρωτοβουλία καθώς οι κίνδυνοι ενός χρεοστασίου περιορίζονται. Αλλά όπως και όλα τα νομισματικά μέτρα, έτσι και αυτό απλά αγοράζει χρόνο ο οποίος θα φέρει την ύφεση της ευρωπαϊκής οικονομίας, με αποτέλεσμα την εκ νέου υπονόμευση της φερεγγυότητας των κρατών. Συν ότι συνδέοντας στενότερα τις τράπεζες και τα κράτη, ανοίγουμε έναν έμμεσο δρόμο για την ‘εθνικοποίηση’ του χρηματοπιστωτικού συστήματος κάθε κράτους μέλους του ευρώ, που κατά ειρωνικό τρόπο, καθιστά τη διάρρηξη της Ευρωζώνης ακόμα πιθανότερη.
Η ΕΚΤ και οι αγορές θα περάσουν ήσυχα Χριστούγεννα. Όμως μόλις αποχαιρετήσουμε τις γιορτές, όλοι θα αρχίσουν να αναμένουν το κρεσέντο του επόμενου σταδίου της ευρωπαϊκής κρίσης. Οι αγορές θα περιμένουν με ανησυχία την επικείμενη υποβάθμιση της Γαλλίας, την επόμενη αύξηση του κόστους δανεισμού της Ιταλίας και της Ισπανίας, την όλο και πιο πιθανή ελληνική χρεοκοπία καθώς θα πλησιάζει ο Μάρτιος και στο βάθος του ορίζοντα τις γαλλικές προεδρικές εκλογές του Μαΐου. Η ΕΚΤ μπορεί να κλιμακώσει τις αγορές ομολόγων ή να προχωρήσει σε πιστωτική χαλάρωση. Αλλά και αυτές οι ενέργειές της θα έχουν αποτελέσματα μόνο αν οι Ευρωπαίοι πολιτικοί ηγέτες αποφασίσουν να πάνε πέρα από το σύμφωνο λιτότητας και ύφεσης και να αποτρέψουν τη μετατροπή των οικονομιών, των θεσμών και των χρηματοπιστωτικών εργαλείων της Ευρώπης σε ζόμπι – επιβαρύνοντας το περιβάλλον για όλους, και για τη Γερμανία, και υπονομεύοντας εν τέλει την ακεραιότητα του ίδιου του ευρω-συστήματος.