H ενασχόληση σήμερα, ακόμη και με σοβαρά θέματα τής Ιστορίας τής Κρήτης, ίσως να φαντάζει λίγο παράταιρη και παράκαιρη, εν μέσω καύσωνος και θερινής ραστώνης ή και εν μέσω ζωτικών προβλημάτων τής καθημερινότητας, ή εν μέσω σύγχρονων υπαρξιακών αναγκών της κοινωνίας μας. Αλλά ορισμένα θέματα τής κρητικής Ιστορίας είναι πάντα επίκαιρα και διαχρονικά. Επιστρέφουν διαρκώς έντονα, ζητούν απάντηση και πονούν. Και αν δεν ασχοληθούμε εμείς οι Κρήτες με ορισμένες κρίσιμες πτυχές πού αφορούν τη παρουσίαση (ή και την αγνόηση) ενός κρίσιμου ορόσημου τής Κρητικής Ιστορίας (συγκεκριμένα, τούς αγώνες και τίς θυσίες τής Κρήτης κατά το 1821) αλήθεια, ποιοι άλλοι εκτός Κρήτης θα περιμέναμε να ασχοληθούν; Το οφείλουμε άλλωστε στους αγωνιστές προγόνους, με τη συμπλήρωση μάλιστα ήδη δύο αιώνων από το Μεγάλο αιματηρό Αγώνα και στη Κρήτη
Αφορμή των γραμμών πού ακολουθούν μάς έδωσε πρόσφατη συλλογική ξενάγηση στην έκθεση του Ιδρύματος τής Βουλής για την Ελληνική Επανάσταση τού 1821, πού στεγάζεται, από την έναρξη της Επετείου για τα διακόσια χρόνια, στην αίθουσα ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ του Μεγάρου τής Βουλής. Η επίσκεψή μας πραγματοποιήθηκε τη τελευταία ημέρα τής συνεδρίασης τής Ολομέλειας, σέ επίπεδο αρχηγών, πριν από τις Ευρωεκλογές.
ΑΠΟΥΣΙΑ ΚΡΗΤΙΚΟΥ ΑΓΩΝΑ
Ω τού θαύματος, κατά την περιήγηση και στην Έκθεση αυτή, διαπιστώθηκε και πάλι παντελής απουσία αναφορών ή κειμηλίων από την εννεαετή αιματηρή και ηρωική κρητική συμμετοχή στη Μεγάλη Επανάσταση. Επιγραφές, λεζάντες, εικονογραφία, βιβλιογραφία, αναπαραστάσεις μαχών, κειμήλια και άλλα εκθέματα της Έκθεσης, περιστρέφονταν γύρω από την προετοιμασία τής Επανάστασης από τή Φιλική Εταιρία. Καθώς και από τούς αγώνες και τίς συγκρούσεις μόνο στη Περιοχή Πελοποννήσου, Ρούμελης και μερικών νησιών, με τις εικόνες των αρχηγών τους. Τίς περιοχές ακριβώς πού αποτέλεσαν το νέο Ελληνικό Κράτος το 1830. Οι αγώνες και θυσίες τού περιφερειακού ελληνισμού έλειπαν, εκτός από μια εικονογράφηση τής διαβάσεως τού Προύθου από τον Υψηλάντη.
Η διαπίστωση αυτή για την απουσία των αγώνων και θυσιών τής Κρήτης και του ακριτικού ελληνισμού, αποτελεί επανάληψη των ίδιων διαπιστώσεων πού σημειώσαμε κατά τη διάρκεια τού αποκορυφώματος των εορτασμών το 2021. Στην μεγάλη π.χ. Έκθεση για το 1821 του Μουσείου Μπενάκη, πού είχαμε επισκεφτεί στους μεγάλους χώρους τού Μουσείου στην οδό Πειραιώς το 2021, υπήρχε μεν αναφορά στην έναρξη της Επανάστασης και στη Κρήτη με την ένδειξη των Σφακίων στο χάρτη ως το κρητικό χώρο πού κηρύχθηκε η Επανάσταση. Οι χάρτες όμως Ρούμελης και Πελοποννήσου ήταν διάστικτες με σημεία μαχών και συγκρούσεων, ενώ ο χάρτης τής Κρήτης ήταν ολόλευκος, ωσάν να μη είχαν διεξαχθεί διόλου συγκρούσεις ή μάχες κατά μήκος τής Κρήτης.
Δεκάδες εξάλλου συγγραφείς, ιστορικοί, ερευνητές και ειδικοί μελετητές, Έλληνες και ορισμένοι ξένοι, που έγραψαν βιβλία και άρθρα, με την ευκαιρία τής Επετείου για το 1821 και παρουσίασαν τηλεοπτικές ιστορικές αναπαραστάσεις, είτε αγνόησαν εντελώς τη κρητική συμβολή, είτε έγραφαν ότι *η Επανάσταση κατεβλήθη από τούς Τούρκους στη Κρήτη*. Οι μελετητές ουδόλως ασχολήθηκαν βέβαια και μέ τίς προειλημμένες αποφάσεις των 3 Δυνάμεων για τον αποκλεισμό τής Κρήτης, παρά τίς θυσίες της, από το νέο Κράτος, για λόγους δικής τους πολιτικής. Ένας καθηγητής, τέλος, συγγραφέας, μέλος τής Επιτροπής των εορτασμών δημοσίευσε όλη τη βιβλιογραφία υποτίθεται τής Ελληνικής Επανάστασης, παραλείποντας εντελώς οποιαδήποτε μνεία τού Κριτοβουλίδη ή οποιουδήποτε μεταγενέστερου ιστορικού τής Κρήτης. Πρόκειται για διαπιστώσεις που και τότε (2021) είχαμε καταγράψει σέ αυτή τη σελίδα.
ΑΓΝΟΙΑ Η ΑΓΝΟΗΣΗ.
Στο ερώτημα αν βρισκόμαστε μπροστά σέ άγνοια ή αγνόηση των κρητικών αγώνων, η απάντηση είναι ότι πρόκειται για άγνοια τής κρητικής ιστορίας από πλευράς υπόλοιπου ελληνισμού. Με την ίδρυση τού Νέου Κράτους το 1830, οι επίσημες εθνικές μνήμες και ιστορικές αναφορές περιστράφηκαν γύρω από τίς Περιοχές πού ελευθερώθηκαν. Οι περιοχές αυτές είχαν αποτελέσει, βέβαια τα κύρια θέατρα των επαναστατικών δρώμενων, αλλά δεν ήταν τα μόνα μέρη θυσιών και συγκρούσεων. Είχαν εξεγερθεί και θυσιαστεί και άλλες εκτός συνόρων τού Νέου Κράτους περιοχές., όπως Κρήτη, Ήπειρος Σούλι, σφαγές Χίου, Ψαρών, ολοκαύτωμα Κάσου, σφαγές Επισκόπων Κύπρου, εξέγερση Μανώλη Παπά στη Μακεδονία, Θεσσαλία.
Στις προσπάθειές του εξάλλου για τα μελλοντικά σύνορα τού νέου Κράτους τής Ελλάδας και ενόψη της αναλήψεως των καθηκόντων του ως Κυβερνήτης, ο Ιωάννης Καποδίστριας σέ επιστολή του τη 3ης Οκτωβρίου 1827 έγραφε προς τον υψηλόβαθμο διπλωμάτη τού Αγγλικού Υπουργείου Εξωτερικών Ουίλλιαμ Ορτον: * Τα όρια της Ελλάδος από τεσσάρων μεν αιώνων διεγράφησαν υπό δικαιωμάτων, τα οποία ούτε ο χρόνος ούτε αι πολύμορφοι συμφοραί ούτε η δορυκτησία ουδέποτε ίσχυσαν να παραγράψωσι, διεγράφησαν δε από τού 1821 διά του αίματος τού χυθέντος εις τάς σφαγάς των Κυδωνιών, της Κύπρου, τής Χίου, της Κρήτης, των Ψαρών, του Μεσολογγίου και εις τας πολυαρίθμους ναυμαχίας και πεζομαχίας, εν αίς εδοξάσθη το γενναίον τούτο Έθνος.* Όλοι οι τόποι πάνω στους οποίους χύθηκε ελληνικό αίμα, αρμόζει να περιληφθούν στα σύνορα τού Νέου Κράτους, κατά τον Καποδίστρια.
Ο τελικός περιορισμός όμως των συνόρων τού νέου Κράτους, άσχετος και αντίθετος με το ευρύ γεωγραφικό όριο πού εννοούσε ο Καποδίστριας, έφερε αναπόφευκτα την εσωστρέφεια και τη συνεχή αυτοαναφορά εντός των νέων συνόρων, Οι θυσίες τού έξω ελληνισμού κατά το 21 δεν ανακαλούνταν στη μνήμη ως επέτειοι τού Νέου Κράτους. Υπήρχε μόνο η συναίσθηση και αγωνία ασφαλώς, ότι έχουν μείνει αδελφοί υπόδουλοι εκτός συνόρων πού πρέπει να ελευθερώσουμε, σύμφωνα και με το πνεύμα τής *Μεγάλης Ιδέας* πού είχε διακηρύξει ο Κωλέττης και προώθησαν οι διάφορες *εθνικές Εταιρίες*, ιδιαίτερα κατά τίς κατοπινές κρητικές εξεγέρσεις και το Μακεδονικό αγώνα αργότερα.
*ΑΥΤΟΧΘΟΝΕΣ* ΚΑΙ *ΕΤΕΡΟΧΘΟΝΕΣ*
Την περιχαράκωση πάντως στις ιστορικές μνήμες μόνο γύρω από τις περιοχές του Νέου Κράτους, επέτεινε και η διαμάχη πού ξέσπασε το 1844, μεταξύ των αποκαλουμένων *αυτοχθόνων* (με αρχηγό τον Μακρυγιάννη) και *ετεροχθόνων *( με επί κεφαλής τον Κωλέττη) μεταξύ, εκείνων δηλαδή πού ήταν ήδη εγκατεστημένοι και πριν από την Επανάσταση στο νέο Κράτος και εκείνων πού εγκαταστάθηκαν μετά την ανακήρυξη τού νέου Ελληνικού Κράτους και πού είχαν έλθει από έξω περιοχές πού δεν είχαν ελευθερωθεί. Τελικά επικράτησαν οι *αυτόχθονες* οι οποίοι απέκλεισαν τούς *ετερόχθονες* από το δικαίωμα διορισμού σέ δημόσιες κρατικές θέσεις. Οι κρατικές θέσεις, οι διορισμοί, ο *λουφές* δηλαδή όπως αποκαλούσαν τα ρουσφέτια με τη γλώσσα τής εποχής, έπρεπε να προορίζονται μόνο για τους αυτόχθονες και τίς οικογένειές τους *πού πολέμησαν για την Ελευθερία.* Είναι αλήθεια ότι οι αυτόχθονες στρέφονταν κυρίως κατά των μορφωμένων Φαναριωτών ή άλλων σπουδασμένων Ελλήνων από τα ευρωπαϊκά κέντρα, ή εναντίον των Βαυαρών τού Όθωνα πού λόγω μόρφωσης, τούς έπαιρναν τίς κρατικές θέσεις. Αλλά η διαμάχη αυτή μεταξύ *αυτοχθόνων* και *ετεροχθόνων* (και συνεχής διένεξη, ποιοι πολέμησαν και ποιοί δέν πολέμησαν κατά την Επανάσταση) μοιραία εξασθένησε και ξεθώριασε με τη πάροδο του χρόνου, την αναφορά και τη μνήμη τής επαναστατικής δράσης και τής συνεισφοράς στον Αγώνα, του έξω ελληνισμού και τής Κρήτης.
ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ ΚΡΙΤΟΒΟΥΛΙΔΗ 1859- ΠΡΩΤΗ ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΣΤΗ ΛΗΘΗ
Αυτά έβλεπε, το πέπλο λήθης δηλαδή γύρω από τούς κρητικούς αγώνες, με μεγάλη του θλίψη, ο παλαιός αγωνιστής και πρωταγωνιστής σέ πολλά γεγονότα τού Κρητικού Αγώνα (και τής Γραμπούσας) Καλλίνικος Κυριακός Κριτοβουλίδης. Επιθυμόντας να αναστήσει όσο μπορούσε τή μνήμη τού κρητικού Αγώνα, ο Κριτοβουλίδης με μύριες προσπάθειες και με προεγγραφές ενδιαφερομένων να προμηθευτούν τα Απομνημονεύματά του, από όλα τα κέντρα τού Ελληνισμού, κατόρθωσε στας δυσμάς του βίου του (1859) νά τά εκδόσει. Με όλα τα έγγραφα και μαρτυρίες πού είχε στη κατοχή του, καθώς καί τά κρητικά επαναστατικά γεγονότα πού είχε καταγράψει.ο ίδιος ή άλλοι συναγωνιστές του τά δημοσίευσε με τόν τίτλο:.*ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΠΟΛΕΜΟΥ ΤΩΝ ΚΡΗΤΩΝ* ( Εν Αθήναις Εκ τού Τυπογραφείου ΑΘΗΝΑΣ Κατά την οδόν Κολοκοτρώνη, αριθ.128) 1859.
Όπως έγραφε δέ στην εισαγωγή του, θρηνόντας τούς συμπατριώτες του αγωνιστές, *.... είναι λυπηρόν εις αυτούς καί άδικον, τό ότι, αφού εκοπίασαν καί εβασανίσθησαν τόσα έτη, έμειναν εις τό σκότος οι θρίαμβοί των, τα λαμπρά κατορθώματά των, η υπομονή καί επιμονή των και τά φρικτά παθήματα, τά οποία εδοκίμασαν μέ ηρωικήν καρτερίαν...**...Επειδή ήτον πρός τούτοις μέγα δυστύχημα εις τούς Κρήτας και το ότι ούτε εφημεριδογραφία υπήρχε τότε εκεί, ως εις την λοιπήν Ελλάδα....ούτε λόγιοι άνδρες παρευρέθησαν διά να εξυμνήσωσι καί εκεί τόν Τσελεπήν, τον Σήφακαν τον Κουρμούλην, τον Σουδερόν,τόν Σαρηδαντώνην καί τόσους άλλους ήρωάς της, καθώς εξύμνησαν καί εις τήν άλλην Ελλάδα τον Βότσαρην, τόν Νικηταράν, τόν Καραισκάκην, τον Κολοκοτρώνην καί άλλους τοιούτους, ομοίους μέ τούς Κρήτας ήρωας...*
Μόνιμη πηγή ανησυχίας για τον Κριτοβουλίδη αποτελούν και οι διαστρεβλώσεις όπως και το γενικότερο αντικρητικό πνεύμα τής Ιστορίας του Σπυρίδωνος Τρικούπη, πού δυσφημεί το κρητικό αγώνα στην άλλη Ελλάδα. Στα απομνημονεύματά του ασφαλώς, ο Κριτοβουλίδης απαντά συνέχεια στο Τρικούπη, αποκαθιστά την αλήθεια και καταδικάζει τούς *συγγραφείς οι οποίοι είτε εθελοκάκως, είτε και εξ αγνοίας παρεσιώπησαν όλως διόλου τα έργα τών Κρητών.*
Αλλά και οι μεταγενέστεροι Κρήτες ιστορικοί, όπως ο Βασίλειος Ψιλάκης(1893) ή ο Αριστείδης Κριάρης (1909) με τις Ιστορίες τους θέλησαν νά εμπλουτίσουν, να συμπληρώσουν καί νά επανασυστήσουν τη Κρητική γενικά Ιστορία στήν άλλη Ελλάδα καί νά συμβάλουν στήν οργανική ένταξή της στόν κύριο εθνικό ιστορικό κορμό, ύστερα από τη σύσταση τής Κρητικής Πολιτείας (1898) καί τή τελική επίσημη Ενωση τής Κρήτης με την Ελλάδα.(1913)
1930. Ο ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΟΣ ΣΠΥΡΟΣ ΜΕΛΑΣ ΑΝΑΚΑΛΥΠΤΕΙ ΚΑΙ ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΕΙ ΤΟ ΚΡΗΤΙΚΟ 1821
Αλλά και κατά τον εορτασμό τής Επετείου τής Εκατονταετίας από την Επανάσταση (γιορτάστηκε το 1930, 10 χρόνια αργότερα, λόγω τού Πολέμου στη Μικρά Ασία) έλειψε πάλι η όποια αναφορά στη Κρητική συμμετοχή στο Μεγάλο Αγώνα. Αυτό φαίνεται και από το πρόλογο τού συγγραφέα, ακαδημαϊκού Σπύρου Μελά στη σύντομη μονογραφία πού είχε συγγράψει για την *ΚΡΗΤΗ ΤΟ 1821* στη σειρά των λογοτεχνικών ιστορικών έργων πού είχε κυκλοφορήσει τα χρόνια εκείνα για την Επανάσταση. Ο Σπύρος Μελάς ουσιαστικά ανακάλυπτε τότε και αποκάλυπτε το άγνωστο κρητικό 1821 στους Ελληνες αναγνώστες τού 1930. *Ας μιλήσουμε για την Κρήτη!* γράφει *..Ας ανοίξουμε διάπλατη πόρτα για να μπει το ηρωικό νησί και να πάρει τη θέση πού ταιριάζει στις θυσίες του στις γιορτές τής ανεξαρτησίας -1930. Το αδίκησαν οι ιστορικοί τού αγώνα. Και μαζί τους ένα μεγάλο μέρος, το απληροφόρητο τής κοινής γνώμης. Η φωνή των Κριτοβουλίδηδων, των Ψιλάκηδων, τών Κριάρηδων, δεν έφθασε ως τ΄ αυτιά της. Και όμως αίμα ηρώων και μαρτύρων έχει γράψει στα βουνά, τα κάστρα και τούς κάμπους της σελίδες αντάξιες των καλλιτέρων τής Ελλάδας- αν μη και ανώτερες....*
Ύστερα και από τίς όμοιες ακριβώς διαπιστώσεις και κατά την επέτειο των 200 χρόνων, κάλλιστα μπορούμε να πούμε, ότι ισχύουν και σήμερα, θα ισχύουν δε και αύριο τα λόγια τού Σπύρου Μελά : Η φωνή της Κρήτης δεν έφθασε ακόμη στα αυτιά τού εκτός Κρήτης υπόλοιπου ελληνισμού.
ΦΩΤΕΙΝΕΣ ΕΚΔΟΤΙΚΕΣ ΕΞΑΙΡΕΣΕΙΣ
Είναι γεγονός ότι κατά τη δεκαετία τού 70, η *ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ* ΤΗΣ ΕΚΔΟΤΙΚΗΣ ΑΘΗΝΩΝ στον τόμο για την Επανάσταση, παρουσίασε ισορροπημένα όλους τούς κρητικούς αγώνες και θυσίες τού 1821 με τη συμβολή διακεκριμένων επιστημόνων. Αλλά και κατά τη τρέχουσα Επέτειο, φωτεινή εξαίρεση στο όλο κλίμα πού περιγράφεται, παραπάνω, αποτέλεσε η επανέκδοση των Απομνημονευμάτων τού Κριτοβουλίδη από το Ίδρυμα ακριβώς της Βουλής των Ελλήνων. Στον αντίποδα του πνεύματος τής Έκθεσης στη Βουλή, το ίδιο το Ίδρυμα προχώρησε στην έκδοση δυσεύρετων απομνημονευμάτων το 2021 στη σειρά *ΚΕΙΜΕΝΑ ΜΝΗΜΗΣ* συγγραφέων-αγωνιστών τού περιφερειακού Ελληνισμού. Όπως τού Ηπειρώτη αγωνιστή Αρτέμιου Μίχου, του Μακεδόνα Χριστόφορου Περραιβού, παλαιού συνεργάτη τού Ρήγα Φεραίου, τού αξιωματικού Χρήστου Βυζάντιου, από την Κωνσταντινούπολη, με την *Ιστορία τού τακτικού Στρατού*, (Ο Βυζάντιος είχε έλθει με τον Τομπάζη και στη Κίσαμο, ξαναήρθε δε στη Κρήτη και αργότερα κατά τήν Επανάσταση τού 1866) καθώς και τα Απομνημονεύματα τού Κυριακού Καλλίνικου Κριτοβουλίδη πού επιμελήθηκε εξαιρετικά η καθηγήτρια τού Πανεπιστημίου Κρήτης Κυρία Ελευθερία Ζέη. Η Κυρία Ζέη έχει εμπλουτίσει τον τόμο με αναλυτικό σχολιασμό, πλούσιο υπομνηματισμό σέ βιογραφίες Κρητών αγωνιστών, αλλά και Τούρκων αξιωματούχων, κατάλογο των αγοραστών των Απομνημονευμάτων από τα σημαντικότερα Κέντρα του τότε Ελληνισμού, καθώς και ιστορικών τοπωνυμίων, πολύτιμης συμπληρωματικής βιβλιογραφίας για το κρητικό Εικοσιένα, κυρίως από γαλλικές πηγές, όπως και αναλυτικό πρόλογο με ιδιαίτερο κεφάλαιο για τη Γραμπούσα. Ας σημειωθεί επίσης ότι η Κυρία Ζέη είχε συμπεριλάβει σχετικό κεφάλαιο επίσης, για τη προετοιμασία και απελευθέρωση τού φρουρίου τής Κισάμου από τον Μανώλη Τομπάζη τον Μάη τού 1823 στον τόμο *Ο ΑΓΩΝΑΣ ΣΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ* που είχε επιμεληθεί και πού είχε εντάξει στην έκδοσή της, ως ένθετο, η εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ το 2020.
Αλλά και εντός Κρήτης είχαν δει το φως το 2021 αξιόλογες εκδόσεις όπως ο συλλογικός τόμος 6 πανεπιστημιακών ερευνητών, υπό τον τίτλο *ΚΡΗΤΗ 1821-1830 ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΙΑΣ ΑΤΕΛΕΣΦΟΡΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ*
Η δίγλωσση επίσης (στην ελληνική και αγγλική) καλαίσθητη εικονογραφημένη έκδοση τού Ιστορικού Μουσείου Κρήτης και τής Εταιρίας Κρητικών Μελετών στο Ηράκλειο *ΚΡΗΤΗ 21. Η ΚΡΗΤΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ.1821 CRETE IN THE GREEK REVOLUTION.*
Στα επαναστατικά χρόνια τής Κρήτης και σε συγκεκριμένα πολεμικά γεγονότα, όπως και την αποτυχημένη απόπειρα κατάληψης τής Γραμπούσας (1823) αναφέρονται και τα έργα όπως τα *Ποιήματα Τραγικά*, *Λάμπω*,*Γεώργιος Παπαδάκης* τής Χανιώτισσας ποιήτριας, πρωτοπόρου φεμινίστριας Αντωνούσας Καμπουροπούλας (1790-1875) πού έφερε στο φώς και παρουσίασε στις ομώνυμες εκδόσεις του ο αγαπητός Κώστας Φουρναράκης τό 2021 επίσης.
Όλες αυτές οι αξιόλογες εκδοτικές πρωτοβουλίες όμως, δεν μπορούσαν να εξαλείψουν το πέπλο της άγνοιας πού καλύπτει το κρητικό 1821 έξω από τα τείχη τής Κρήτης.
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΑΥΤΟΝΟΜΗ ΕΚΘΕΣΗ *ΚΡΗΤΗ 1821* ΣΤΗ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑ ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΚΕΝΤΡΑ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ
Σέ μια συστηματική σχετική συλλογική κρητική διαφωτιστική εξόρμηση, που θα πρέπει να επιχειρηθεί κατά τη διάρκεια αυτής της κρητικής γενεάς, αποτελεσματική, κατά τη γνώμη μας, θα αποδεικνυόταν η οργάνωση μας αυτόνομης άρτια οργανωμένης Έκθεσης *KΡHTH 1821* στη Πρωτεύουσα και άλλα κέντρα τού Ελληνισμού. Φορέας και οργανωτής τής Έκθεσης θα πρέπει να είναι η Περιφέρεια Κρήτης. Χρόνος οργάνωσης ύστερα από ορισμένα χρόνια, (π.χ. κατά την 25η Μαρτίου τού 2027 ή την 25η Μαρτίου τού 2028) για να δοθεί χρόνος για μια σωστή οργάνωση, και προετοιμασία των κειμένων για τον κατάλογο.
Ο κατάλογος είναι εκείνος πού θα μείνει και πού θα εμπλουτίσει κρατικές, δημοτικές, σχολικές, ενοριακές, πανεπιστημιακές και ιδιωτικές βιβλιοθήκες, ως τεκμήριο όχι μόνο των εκθεμάτων, αλλά και όλων των πτυχών τού Κρητικού αγώνα πού θα περιγράφονται στον κατάλογο.
Οργανισμοί εξάλλου πού θα μπορούσαν να φιλοξενήσουν την Έκθεση στη Πρωτεύουσα θα ήταν το Ίδρυμα τής Βουλής, το Μπενάκειο Μουσείο, η Ακαδημία Αθηνών, οι χώροι της Παλαιάς Βουλής κ.α.
Από τη Κρήτη ασφαλώς θα συνεργαστούν Πανεπιστημιακά, Τεχνολογικά, Ερευνητικά, Εκκλησιαστικά Ιδρύματα, Ιερά Σύνοδος Κρήτης, τοπικά Ιστορικά Αρχεία και Μουσεία, κρατικές και δημοτικές Βιβλιοθήκες, Εταιρίες Μελετών, Ένωση Δήμων κ.ά. Ας σκεφτούμε πόσα κειμήλια και ιστορικό υλικό διαθέτει μόνο το Ιστορικό Αρχείο Κρήτης στα Χανιά, πού περιλαμβάνει τεκμήρια τού 1821 τα οποία είχε αρχίσει να συλλέγει επίσημα πριν από τήν Ίδρυση τού Αρχείου (1920) η Κρητική Πολιτεία. Η οικογένεια π.χ. Τομπάζη από την Ύδρα είχε προσφέρει αναμνηστικά από την αρμοστεία τού Μανόλη Τομπάζη στή Κρήτη,(1823-1824) στό Πρίγκιπα Γεώργιο, αμέσως μετά την ανακήρυξη τής Κρητικής Πολιτείας.(1898) Το ίδιο έπραξαν και οικογένειες Κρητών αγωνιστών.
Από τη Κρήτη ασφαλώς θα προέρχονται οι περισσότεροι ερευνητές-γνώστες τού κρητικού Αγώνα για να συνεργαστούν στο κατάλογο, όπως π.χ. η καθηγήτρια Κυρία Ελευθερία Ζέη πού προαναφέρθηκε. Αλλά και στην Αθήνα υπάρχουν λίγοι, αλλά έγκυροι γνώστες πού θα μπορούσαν να συνεισφέρουν στον κατάλογο., όπως π.χ. ο καθηγητής ακαδημαϊκός κ. Πασχάλης Κιτρομηλίδης, ο οποίος είχε μιλήσει για τους κρητικούς ιστορικούς στο Κρητολογικό Συνέδριο στο Ηράκλειο το 2016 καθώς και σε συνέντευξη του στη ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ το 2017..
Ο ακαδημαϊκός Κύριος Πασχάλης Κιτρομηλίδης, κορυφαίος μελετητής τού νεοελληνικού διαφωτισμού, από οικογένεια εκπαιδευτικών της Κύπρου με δραστήρια παρουσία στη κοινωνική και πνευματική κυπριακή ζωή, μικρασιατικής καταγωγής, Διευθυντής τού Κέντρου Μικρασιατικών μελετών για πολλά χρόνια, σύζυγος τής διακεκριμένης συμπατριώτισσάς μας βυζαντινολόγου καθηγήτριας Κυρίας Μαρίας Κωνσταντουδάκη, έχει ευαισθητοποιηθεί από νωρίς στα θέματα, εθνικής, πατριωτικής πολιτιστικής προσφοράς τού περιφερειακού Μείζονος Ελληνισμού. Στην επετειακή μάλιστα μνημειακή έκδοση στην αγγλική, από τίς πανεπιστημιακές εκδόσεις τού HARVARD υπό τον τίτλο *GREEK REVOLUTION'-A CRITICAL DICTIONARY (ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ-ΕΝΑ ΚΡΙΤΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ)πού δημοσίευσε το 2021, ο Καθηγητής Κύριος Κιτρομηλίδης, έχει συμπεριλάβει και τα κεφάλαια τής προσφοράς τής Κύπρου και τής Κρήτης στον Αγώνα στο χρησιμότατο αυτό, και για τον ξένο αναγνώστη, λεξικό τής Επανάστασης.
Η κυρία Ελένη Γαρδίκα -Κατσιαδάκη επίσης, που είναι ιστορικός, ομότιμη ερευνήτρια τού Κέντρου Ερεύνης τής Ιστορίας τού Νεώτερου Ελληνισμού τής Ακαδημίας Αθηνών, Επιστημονική Σύμβουλος και τού Εθνικού Ιδρύματος *ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ, θα μπορούσε να αναφερθεί στις διπλωματικές παραμέτρους τής περιόδου. Σημειώνεται πώς με τη φροντίδα και προσπάθειες τού τότε (1974) ιστορικού Διευθυντού τού Κέντρου Ερεύνης τής Ιστορίας τού Νεώτερου Ελληνισμού Ελευθέριου Πρεβελάκη (αδελφού τού συγγραφέα Παντελή Πρεβελάκη) φωτογραφήθηκαν στο Λονδίνο, μεταφέρθηκαν και εκδόθηκαν από την Ακαδημία Αθηνών κατά το 1974-1975 τα σχετικά για την Ελλάδα αρχεία τού FOREIGN OFFICE. Η διπλωματική πτυχή είναι στενά συνυφασμένη με τον αποκλεισμό τής Κρήτης από το νέο Κράτος και θα πρέπει, στα πλαίσια τής Έκθεσης και τού καταλόγου, να δοθεί ειδικό βάρος στις διπλωματικές επιδιώξεις των Δυνάμεων τής Εποχής στη Περιοχή και ειδικά, αναφορικά με την Κρήτη..
Ο Ελευθέριος Πρεβελάκης είχε δημοσιεύσει από τα αγγλικά αρχεία στα **ΚΡΗΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ* του 1969 το επονομαζόμενο GREEN PAPER από το όνομα τού Άγγλου διπλωμάτη (GREEN) πού το συνέταξε ως εμπιστευτικό για την Υπηρεσία του το 1866. (Εν όψη τής κρητικής Επανάστασης τού ίδιου χρόνου). Στην υπηρεσιακή αυτή έκθεση για την αγγλική πολιτική σχετικά με το κρητικό ζήτημα κατά το 19ο αιώνα, (υπηρεσιακή αλληλογραφία καί έγγραφα από το 1821 μέχρι το 1862) αναφέρονταν , οι λόγοι για τούς οποίους τα συμφέροντα τής Αγγλίας επέβαλαν τη παραμονή τής Κρήτης στον οθωμανικό επικράτεια κατά το 1830 ( Διατήρηση ανεμπόδιστης ναυτιλιακής και εμπορικής βρετανικής επικοινωνίας με τίς ινδικές κτήσεις κατά μήκος τής Μεσογείου και στη γραμμή Γιβραλτάρ, Μάλτας, Κρήτης, Αιγύπτου.
Η συμπατριώτισσά μας επίσης καθηγήτρια και τέως Πρύτανης στο Πάντειο, Κυρία Ισμήνη Κριάρη, της ιστορικής οικογένειας, έχει ασχοληθεί τόσο λόγω οικογενειακών καταβολών, όσο και λόγω προσωπικού ερευνητικού ενδιαφέροντος, με τά κρητικά ιστορικά επαναστατικά γεγονότα τού 19ου αιώνα.. Διαθέτει δε και μια μοναδική ιδιωτική συλλογή αναμνηστικών από τίς τελευταίες κρητικές επαναστάσεις. Την συλλογή της η Κυρία Κριάρη παρουσίασε τα τελευταία χρόνια, τόσο στο Μουσείο των Αθηνών, όσο και στη Βουλή,( με ένα πλούσιο εικονογραφημένο κατάλογο.) είναι δε και Σύμβουλος στο Ίδρυμα τής Βουλής.
Ο μελετητής Μανόλης Βουρλιώτης, εξάλλου (είχε μιλήσει και στο 1ο ιστορικό Συνέδριο για τη Κίσαμο το 2016 στο Καστέλλι) με τίς έρευνές του στα Αρχεία τού Κράτους και τη σχετική αλληλογραφία Δημογεροντίας Κισάμου και Επιτροπής Γραμπούσας με τη Προσωρινή Διοίκηση στη Πελοπόννησο, αλλά και με τη δημοσίευση των απομνημονευμάτων του Φραγκίσκου Λιμπρίτη, αγωνιστή από την Ανατολική Κρήτη, ο οποίος έδρασε και στα δυτικά (Σφακιά καί Γραμπούσα) έφερε πολύτιμα νέα στοιχεία τόσο για τον αγώνα στη περιοχή μας, όσο και για το άπλωμα των *καλησπέρηδων γραμβουσιανών* σέ όλη τη Μεγαλόνησο.
Όλα τα στοιχεία είναι θετικά : Οργανωτικός Φορέας, Οργανισμοί πού θα φιλοξενήσουν την Έκθεση, διαθέσιμα άφθονα εκθέματα, κειμήλια και τεκμήρια, κρητικά Ιδρύματα και ειδικοί επιστήμονες πού θα συνεισφέρουν, αποτελούν τις ευοίωνες συνισταμένες για μια κατά πάντα επιτυχημένη οργάνωση τής αυτόνομης Έκθεσης για το Κρητικό 21.
ΑΝΑΓΚΑΙΑ ΣΧΕΤΙΚΗ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΚΡΗΤΗΣ
Από πλευράς υπογράφοντος, υποβάλλεται το περιεχόμενο τής πρότασης αυτής, στον πολύπειρο Περιφερειάρχη Κρήτης αξιότιμο Κύριο Σταύρο Αρναουτάκη, ο οποίος πάντοτε στηρίζει τις παγκρήτιες πολιτιστικές πρωτοβουλίες. Στη δε περιοχή μας ανταποκρίθηκε άμεσα στο αίτημα τής Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτη μας κ.κ. Αμφιλόχιου, για την ανακαίνιση και διαμόρφωση των ιστορικών Ιερών Μονών τής Επαρχίας μας. Η πρόταση κοινοποιείται και στο αξιότιμο Αντιπεριφερειάρχη Περιφερειακής Ενότητας Χανίων Κύριο Νίκο Καλογερή, όπως και στην Εντεταλμένη Περιφερειακή Σύμβουλο για θέματα Πολιτισμού και Παιδείας ερίτιμη Κυρία Σοφία Μαλανδράκη, η οποία είχε παρευρεθεί στην εκδήλωση τού Ιστορικού Αρχείου το Δεκέμβριο 2023 στα Χανιά, για την εκστρατεία Τομπάζη στη Κρήτη και την αποτυχημένη απόπειρα για τη κατάληψη τής Γραμπούσας το Δεκέμβρη 1823. Κατά την εκδήλωση εκείνη, η Κυρία Μαλανδράκη είχε απευθυνθεί με θέρμη στους παρευρισκόμενους, εκφράζοντας πραγματικό και ουσιαστικό ενδιαφέρον για τα ιστορικά πράγματα τής Κρήτης.
Θα ήταν ευχής έργον και θα αποτελούσε πραγματική προσφορά προς τη μνήμη των αγωνιστών-μαρτύρων τής Κρητικής Ελευθερίας, αν η Περιφέρεια Κρήτης , ελάμβανε τη πρωτοβουλία για την οργάνωση τής προτεινόμενης Έκθεσης με θέμα *ΚΡΗΤΗ 1821* στη Πρωτεύουσα και στα κύρια Κέντρα τού Ελληνισμού. Πολύ περισσότερο μάλιστα, όταν αποδεδειγμένα για δυο αιώνες επικρατεί απόλυτο έλλειμμα πληροφόρησης, για το κρητικό 21, αλλά και για την υπόλοιπη Κρητική Ιστορία, στην άλλη, παλαιά λεγόμενη Ελλάδα.
Αν αδρανήσει και η δική μας γενεά και δεν προχωρήσει σέ στοχευμένη και οργανωμένη ενημερωτική εκστρατεία προς την υπόλοιπη Χώρα, είναι βέβαιο, ότι και οι επίγονοί μας συμπατριώτες μας, κατά την επόμενη Εκατονταετία, το 2121, θα γευτούν την ίδια απογοήτευση. Θα παρακολουθούν τίς τελετές και εορτασμούς για τα 300 χρόνια από την Μεγάλη Επανάσταση, χωρίς και πάλι, οποιεσδήποτε αναφορές στη Κρήτη και χωρίς ξανά, τη παραμικρή αθιβολή για τό επικό και ταυτόχρονα δραματικό Κρητικό 1821
Κυριάκος Ροδουσάκης
.jpg)
