Γράφει ο Δρ. Παναγιώτης Φ. Σαρρής*
Πρόσφατα επιστημονικά δεδομένα ρίχνουν φως στο νέο σύνδρομο που χαρακτηρίζεται από θρομβοπενία (χαμηλά αιμοπετάλια) και σχηματισμό θρόμβων το οποίο παρουσιάζεται 5-24 μέρες μετά τον εμβολιασμό με εμβόλια έναντι του SARS-CoV-2, και τα οποία έχουν ως φορέα κάποιο απενεργοποιημένο αδενοϊό.
Η τεχνολογία χρήσης αδενοϊικού φορέα για την δημιουργία εμβολίων είναι παλαιά και δοκιμασμένη σε μία μεγάλη γκάμα εμβολίων. Σήμερα, εμβόλια με βάση τον αδενοϊό υπάρχουν για τον ιό HIV, τον ιό Έμπολα, τον ιό της γρίπης, το βακτήριο της φυματίωσης (Mycobacterium tuberculosis) το παράσιτο της ελονοσίας (Plasmodium falciparum) κ.α. Κάποια εμβόλια έχουν εγκριθεί και ήδη χρησιμοποιούνται ενώ άλλα βρίσκονται υπό κλινικές δοκιμές σε ανθρώπους. Υπάρχουν επίσης εμβόλια αδενοϊικού φορέα σε προκλινικές δοκιμές που αναπτύχθηκαν κατά του ιού της λύσσας, του ιού του δάγκειου πυρετού και του SARS-1 του αναπνευστικού συνδρόμου της Μέσης Ανατολής.
Για την COVID-19, εμβόλια αδενοϊικού φορέα είναι της Astra-Zeneca, της Johnson & Johnson, αλλά και το Κινέζικο (της εταιρείας CanSino Biologics) και το Ρωσικό εμβόλιο Sputnik-V (τα τελευταία δύο όμως δεν έχουν εγκριθεί ακόμη στην Ευρώπη, παρόλα αυτά στις χώρες προέλευσης έχουν σώσει εκατομμύρια ζωές).
Το νέο σύνδρομο που χαρακτηρίζεται από θρομβοπενία ονομάστηκε vaccine induced immune thrombotic thrombocytopenia – VITT (δηλαδή: ανοσολογικής αρχής θρομβωτική θρομβοπενία μετά από εμβολιασμό).
Ένα χαρακτηριστικό εύρημα στην συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων που εμφάνισαν VITT και εξετάστηκαν, είναι η παρουσία ειδικών αντισωμάτων έναντι του παράγοντα «4» των αιμοπεταλίων (PF4), τόσο σε ασθενείς που έλαβαν το εμβόλιο της AstraZeneca όσο και σε ασθενείς που έλαβαν το εμβόλιο της Johnson. Πρόκειται λοιπόν για ένα σύνδρομο που εμπλέκει ανοσολογικούς μηχανισμούς. Καθώς αυξάνονται πολύ οι αριθμοί των ατόμων που εμβολιάζονται, είναι αναμενόμενο ότι θα αναδειχθούν ακόμα και πολύ σπάνιες επιπλοκές. Οι σπάνιες αυτές επιπλοκές δεν έχουν γίνει εμφανείς σε παλαιότερα εμβόλια αυτής της τεχνολογίας (για άλλες ασθένειες), λόγω του πολύ μικρότερου αριθμού εμβολιασμένων. Ποτέ ξανά δεν υπήρξε μαζικός εμβολιασμός τέτοιου μεγέθους - οι εμβολιασμένοι σήμερα ξεπερνούν το 1 δις. Αποτέλεσμα του τεράστιου αριθμού εμβολιασμών κάνει τα εμβόλια αυτά τα καλύτερα μελετημένα εμβόλια, αφού ο όγκος των δεδομένων που έχουμε στα χέρια μας είναι τεράστιος. Άρα, όπως είναι λογικό, ακόμα και οι πολύ σπάνιες επιπλοκές είναι εύκολα ανιχνεύσιμες όταν μιλάμε για τόσο μεγάλο αριθμό εμβολιασμών.
Έχουν λοιπόν δημοσιευθεί και άλλες περιπτώσεις θρομβοπενίας και αιμορραγίας, όμως χωρίς θρόμβωση, μετά από εμβολιασμούς και με εμβόλια mRNA όπως αυτά της Moderna και της Pfizer-BioNTech. Στις κλινικές δοκιμές του εμβολίου της Johnson & Johnson (που περιέχει έναν άλλο απενεργοποιημένο αδενοϊό-φορέα, τον Ad26) είχε αναφερθεί ένα μεμονωμένο περιστατικό. Στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων έχουν αναφερθεί, περίπου 222 περιπτώσεις θρόμβωσης σε 34 εκατομμύρια λήπτες του εμβολίου της Astra-Zeneca, 35 περιπτώσεις θρόμβωσης σε 54 εκατομμύρια λήπτες του εμβολίου Pfizer-BioNTech και 5 πιθανές (αλλά ανεπιβεβαίωτες) περιπτώσεις θρόμβωσης μεταξύ 4 εκατομμυρίων ληπτών του εμβολίου της Moderna.
Εδώ πρέπει όμως να αναφέρουμε ότι, υπό φυσιολογικές συνθήκες χωρίς την εφαρμογή εμβολίων, η συχνότητα εμφάνισης τέτοιου τύπου θρομβώσεων στο γενικό πληθυσμό εκτιμάται από 0,22 έως 1,57 περιπτώσεις ανά 100.000 ανά έτος ή περίπου 14 περιπτώσεις ανά εκατομμύριο πληθυσμού ανά έτος στις ΗΠΑ (δηλαδή αντιστοιχούν 476 περιπτώσεις στα 34 εκατομμύρια ανθρώπους).
Πριν τρέξουμε λοιπόν να απορρίψουμε τα εμβόλια και την ευεργετική επίδραση που αυτά έχουν στην διαχείριση της πανδημίας ας σκεφτούμε ότι, όλα τα φάρμακα και τα εμβόλια έχουν πιθανές παρενέργειες, που όμως είναι σαφώς πιο ήπιες και διαχειρίσιμες από τις βραχυχρόνιες και μακροχρόνιες επιπτώσεις που μπορεί να έχει η μόλυνση από τα μικρόβια.
Για παράδειγμα, ας σκεφτούμε τις παρενέργειες των αντιβιοτικών που καταναλώνουμε ευρέως. Τα αντιβιοτικά έχουν αυξήσει εκπληκτικά το προσδόκιμο της ζωής του ανθρώπου (από την ημέρα της ανακάλυψης τους). Τα τελευταία εκατό χρόνια το προσδόκιμο επιβίωσης παγκοσμίως διπλασιάστηκε από τα 40 στα 80 έτη, ενώ στις δυτικές χώρες και στην Ιαπωνία αγγίζει τα 85 έτη.
Όμως, η πιο κοινή ομάδα αντιβιοτικών, αυτή της πενικιλίνης μπορεί να προκαλέσει σοβαρές αλλεργίες σε περίπου 4 άτομα στα 100, οι οποίες μπορεί να οδηγήσουν στον θάνατο 300 – 700 άτομα τον χρόνο στις ΗΠΑ. Αυτό βέβαια δεν αποτρέπει κανέναν από εμάς από το να κάνουμε χρήση των ευεργετικών ιδιοτήτων των αντιβιοτικών.
Το ίδιο συμβαίνει και με τα εμβόλια, των οποίων οι ευεργετικές ιδιότητες υπερβαίνουν τις όποιες παρενέργειες αυτά μπορεί να έχουν.
Τα εμβόλια έχουν αλλάξει το τοπίο της υγείας τον 20ο αιώνα. Ασθένειες όπως η ευλογιά που σκότωνε 5.000.000 άτομα ετησίως, εξαλείφθηκε επισήμως το 1980 με την χρήση των εμβολίων. Η πολιομυελίτιδα που προκαλούσε 350.000 παραλύσεις ετησίως, εξαλείφθηκε από την Ευρώπη το 2002 με την χρήση των εμβολίων. Η ερυθρά που προκαλούσε εκ γενετής νοητική υστέρηση σε 20.000 νεογνά ετησίως, έχει σχεδόν μηδενιστεί με την χρήση των εμβολίων. Η ιλαρά, με 130.000.000 περιστατικά ετησίως, έχει τεθεί ως στόχος να εξαλειφθεί από την Ευρώπη έως το 2030 με την χρήση των εμβολίων. Ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας για τον οποίο ευθύνεται ο ιός HPV (ιός των ανθρωπίνων θηλωμάτων), πλέον με το εμβόλιο προλαμβάνεται επιτυχώς σε πολύ μεγάλο ποσοστό. Ένας μεγάλος αριθμός παιδικών ασθενειών, αλλά και ασθενειών ενηλίκων (μηνιγγίτιδα, πνευμονία, γρίπη, τέτανος, ηπατίτιδα κ.ά.) αντιμετωπίζονται με τα εμβόλια οριστικά και είμαστε τυχεροί γιατί η χώρα μας διαθέτει ένα από τα πιο ολοκληρωμένα και γενναιόδωρα προγράμματα εμβολιασμών παγκοσμίως.
Η εξέλιξη της επιστήμης και της τεχνολογίας έχει κάνει τα εμβόλια να είναι από τα πιο ασφαλή «φάρμακα». Για την έγκριση κυκλοφορίας τους απαιτούνται εκτενέστατες κλινικές μελέτες που περιλαμβάνουν χιλιάδες άτομα, ενώ οργανισμοί σε Εθνικό και Διεθνές επίπεδο αξιολογούν συνεχώς τα εμβόλια για την ποιότητα, την αποτελεσματικότητα και την ασφάλειά τους. Έχουν δε το χαρακτηριστικό της πολύ χαμηλής τιμής (εξαιρουμένων αυτών της τεχνολογίας του mRNA), σε σχέση με το όφελος που παρέχουν συγκριτικά με άλλες παρεμβάσεις στον τομές της δημόσιας υγείας (π.χ. αντικαπνιστική εκστρατεία, χλωρίωση νερού, εκστρατείες υγιεινής διατροφής, διαφήμιση για ζώνες ασφαλείας, κ.α.).
Τα εμβόλια λοιπόν από μόνα τους αποτελούν ένα τεράστιο επίτευγμα της επιστήμης. Εκτός από τη δεδομένη προστασία του εμβολιαζόμενου ατόμου, εμποδίζουν ταυτόχρονα τη μετάδοση της εκάστοτε νόσου. Στην εποχή της πανδημίας COVID-19, ο εμβολιασμός είναι ο πιο σίγουρος και γρήγορος τρόπος ώστε να επανέλθουν οι ζωές μας και η καθημερινότητά μας στη φυσιολογική τους κατάσταση.
*Καθηγητής Μικροβιολογίας Πανεπιστήμιου Κρήτης και Πανεπιστημίου Exeter, Μ. Βρετανίας.
