Η παραπάνω φωτογραφία που δημοσιεύθηκε στο μπλοκ του αγαπητού φίλου Ανδρέα Χατζηπολάκη, στάθηκε αφορμή να βρεθεί ίσως μια άκρη για την ....Κρητική λύρα!
Ο αγαπητός φίλος Λεωνίδας Σπανός σπάνιος και φανταστικός καλλιτέχνης μου έστειλε την εξής απάντηση!!
Λίγες σκέψεις που αφορούν την Κρητική λύρα και τη σχέση που μπορεί να έχει με τις θαυμάσιες αυτές περιγραφές, έργα του ίδιου του ED.HERON-ALLEN 1884
Από όλες τις παραστάσεις πιο ενδιαφέρουσα για το θέμα των προγόνων της Κρητικής ...λύρας είναι αυτή εδώ, που είναι προφανές ότι μοιάζει απόλυτα σε όλα με την πολιτική, που και αυτή με τη σειρά της δεχόμαστε ότι γέννησε το λυράκι και αργότερα την λύρα, καθολικά στην βαλκανική, με στοχοποιημένο επίκεντρο τα νησιά και τελικά την Κρήτη. Μεταφράζω από το βιβλίο του Ed.Heron-Allen....
""Η ραμπαπά, που ήταν αναμφισβήτητα σε χρήση από τους Μαυριτανούς κατά τον 7ο αι. καθώς επέλαυναν δια μέσου της Β.Αφρικής προς την Ισπανία τον 8ο αι.που τελικά και κατέκτησαν, έκανε αισθητή την παρουσία της και τελικά παρέμεινε σε όλα αυτά τα εδάφη μέχρι σήμερα. Τώρα. καθώς οι Άραβες διατείνονται ότι το όργανο αυτό, [ theRebab and the Kemangeh] το πήραν από τους Πέρσες, είναι φανερό ότι ακόμη ένας κρίκος ενσωματώνεται στην αλυσίδα που φέρνει το όργανο αυτό από την Ινδία δια μέσου Περσίας, Αραβίας στα βόρεια παράλια της Αφρικής και όλης της Μεσογείου.""
Από το βιβλίο του ED.HERON-ALLEN,"violin-making,as it was and is""1884. To καλύτερο ίσως βιβλίο που διάβασα και όχι μόνο.
14 σχόλια:
ΠΟΛΥ ΚΑΛΟ ΓΙΑΝΝΗ.
Η ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΡΑΒΗΓΜΕΝΗ ΣΤΗΝ ΑΛΓΕΡΙΑ ΣΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 20 ου ΑΙΩΝΑ
Μάλλον Κωστή αλλά κάνε φίλο τον Σπανό να δεις τι καλά πράγματα γράφει. Είναι οργανοποιός στην Κύπρο!
Άρα Γιάννη μου, για ακόμα μια φορά επαληθεύεται η άποψη ότι η "κρητική" λύρα, μόνο "εφεύρεση" των Κρητών δεν είναι....
Τα κόκκαλα κάποιων θα τρίζουν τώρα....αλλά η υπόθεση θέλει πολύ δουλειά ακόμα και ανθρώπους να την αναδείξουν!!!
Στα φωτογραφικά αρχεία κρύβεται η ιστορία.....παρατήρησε επίσης το όργανο που είναι πάνω στο τραπέζι....το παίζει σήμερα ο ROSS DALY
ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ ΤΟ ΟΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ. ΘΑ ΗΘΕΛΑ ΝΑ ΔΙΑΒΑΣΩ ΑΝΑΛΟΓΕΣ ΜΕΛΕΤΕΣ ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΚΡΗΤΙΚΟ...ΒΙΟΛΙ
Κρητική Λύρα – Η Ιστορία της 1
Η Κρητική λύρα ανήκει στην κατηγορία των χορδόφωνων μουσικών οργάνων με δοξάρι και έχει τις ρίζες της στην Ανατολή. Στην Kρήτη υπήρχαν δύο τύποι λύρας. Tο αποκαλούμενο σήμερα λυράκι, που έδινε οξύ και διαπεραστικό ήχο και η βροντόλυρα ή χοντρόλυρα, μεγαλύτερη σε μέγεθος, ιδανική για την πολύωρη συνοδεία τραγουδιού. Aπό τους δύο τύπους αυτούς και την επιρροή του βιολιού, προήλθε η σύγχρονη κοινή λύρα.
Κατασκευάζεται από μονοκόμματο ξύλο κάποιας ηλικίας (τουλάχιστον 10 ετών) και συνήθως χρησιμοποιείται ασφένταμος, καρυδιά, μουρνιά, κ.α. Η σκάφη, το κοίλο σκαφτό σώμα της λύρας λέγεται και καύκα ή καυκί. Το καπάκι (εμπρόσθιο μέρος) είναι αυτό που επηρεάζει άμεσα τον ήχο του οργάνου και ιδανικό υλικό για την κατασκευή του θεωρείται το κατράνι (υλικό ηλικίας άνω των 300 ετών που προέρχεται από δοκάρια παλαιών κτισμάτων). Παλιά οι χορδές ήταν εντέρινες και το δοξάρι είχε τρίχες από ουρά αλόγου που συνήθως έφερε μια σειρά από σφαιρικά κουδουνάκια, τα λεγόμενα γερακοκούδουνα. Σήμερα που η λύρα συνοδεύεται από άλλα μουσικά όργανα (λαούτο, κιθάρα κ.α.) χρησιμοποιείται συνήθως δοξάρι βιολιού......
Κρητική Λύρα – Η Ιστορία της 2.......Η λύρα στον ελληνικό χώρο.
Για να διερευνήσουμε τη χρονική αφετηρία της παρουσίας των εγχόρδων μουσικών οργάνων στην Κρήτη πρέπει να εξετάσουμε την παρουσία τους στον ευρύτερο χώρο του Αιγαίου ή, ακόμη ευρύτερα, της ανατολικής Μεσογείου και γενικά της βυζαντινής επικράτειας.
Κρητική λύρα
Συγκεκριμένα για τη λύρα γνωρίζουμε ότι από το 10ο αιώνα (901-1000 μ.Χ.) υπήρχε ήδη στο βυζαντινό χώρο. Εκτός από τις παραστάσεις στο ανάγλυφο ελεφάντινο βυζαντινό κιβωτίδιο του 10ου ή 11ου αιώνα που σώζεται στο μουσείο της Φλωρεντίας και στα ιστορημένα (εικονογραφημένα) χειρόγραφα του 11ου αιώνα , βαρύνουσα σημασία έχει και η αναφορά του Πέρση Ibn Kurdadhbih προς το χαλίφη Al Mutamid, όπου, ανάμεσα σε άλλα βυζαντινά όργανα, αναφέρει τη λύρα (“lura”), περιγράφοντάς την ως ξύλινο όργανο με πέντε χορδές «όμοιο με το αραβικό ρεμπάμπ».
Η αναφορά αυτή, εκτός από την παλαιότητά της, είναι ιδιαίτερα σημαντική για δύο ακόμη λόγους: πρώτον, γιατί αναφέρει την ελληνική ονομασία λύρα και, δεύτερον, γιατί θεωρεί το συγκεκριμένο όργανο «όμοιο με το ρεμπάμπ» και όχι προερχόμενο από το ρεμπάμπ. Αυτό δεν αποκλείει οπωσδήποτε την προέλευση της βυζαντινής λύρας από τον αραβικό κόσμο, όμως πρέπει να διερευνηθεί η ακριβής σχέση της τόσο με τα τοξωτά έγχορδα της Ανατολής (Ινδία και, στη συνέχεια, Άραβες) όσο και με την αρχαία ελληνική λύρα. Το όνομα λύρα για το συγκεκριμένο όργανο δεν εντοπίζεται μόνο στη μορφωμένη Κωνσταντινούπολη (όπου θα μπορούσε να έχει δοθεί από λογίους σ’ ένα νεοεισαχθέν όργανο που τους θύμιζε κάπως την αρχαία άρπα), αλλά σε όλο τον ελληνικό χώρο, με εξαίρεση την περιοχή των Σερρών , όπου λεγόταν ζίγκα ή γκίγκα πιθανόν κατά ξενική επίδραση (πάντως οι Τούρκοι ονομάζουν την ελληνική λύρα ρουμ κεμεντζέ, που σημαίνει ακριβώς «ρωμαίικη λυρα»):
Για δώστε μου τη λύρα μου, το δόλιο μου δοξάρι,
να θυμηθώ τσ’ αγάπης μου, σήμερο τηνε χάνω
(ακριτικό τραγούδι, από τη συλλογή της Ακαδημίας Αθηνών
Ελληνικά δημοτικά τραγούδια Α΄, Αθήναι 1962, σελ. 116).
Κρητική Λύρα – Η Ιστορία της 3 ....Επομένως χρειάζεται, κατά τη γνώμη μου, προσεκτική αξιολόγηση η άποψη του Κλοντ Φωριέλ ότι οι τυφλοί Έλληνες λαϊκοί ποιητές «τραγουδούν παίζοντας με το δοξάρι ένα όργανο με χορδές που είναι ακριβώς η λύρα των αρχαίων Ελλήνων, και που έχει διατηρήσει και το όνομα και τη μορφή. Η λύρα, για να είναι πλήρης, πρέπει να έχει πέντε χορδές, αλλά συνήθως δεν έχει παρά δύο ή τρεις, που οι ήχοι της, όπως εύκολα φαντάζεται κανείς, δεν είναι και πολύ αρμονικοί…» . Ο Φωριέλ γράφει το 1824 και θεωρεί αυτονόητα τη λύρα ελληνικό μουσικό όργανο. Ο Γεώργιος Χατζηδάκις στο κεφάλαιο για την καταγωγή της κρητικής λύρας του έργου του Κρητική Μουσική, αν και αναγνωρίζει ότι «η σημερινή και η αρχαία λύρα από απόψεως κατασκευής παρουσιάζουν κατά βάσιν κοινά τινα τεχνικά γνωρίσματα», τα οποία περιγράφει διεξοδικά (στο σχήμα, το ηχείο, τα κλειδιά –στριφτάλια, κ.τ.λ.), εντούτοις είναι της άποψης ότι δεν πρόκειται για το ίδιο όργανο, κυρίως επειδή η αρχαία λύρα ήταν νυκτό όργανο (παιζόταν με πλήκτρο, δηλ. πένα), ενώ η νεότερη τοξωτό, το δε τόξο (δοξάρι) θεωρεί, όχι άδικα, προϊόν της ανατολής: τόσο η οικογένεια του βιολιού όσο και η οικογένεια της λύρας έλκουν την καταγωγή τους από τις Ινδίες. Ακόμη και την ινδιάνικη λύρα, που εκτίθεται στο Μουσείο Φυσικών Επιστημών της Νέας Υόρκης, συνοδεύει σημείωμα ότι «το όργανο τούτο μετεκομίσθη από τας Ινδίας εις την Αμερικήν» (η απώτερη καταγωγή των ιθαγενών της Αμερικής θεωρείται ασιατική, οι πρόγονοί τους πέρασαν στην αμερικανική ήπειρο μέσω του Βερίγγειου Πορθμού) . Σε κάθε περίπτωση δεν γνωρίζουμε πότε οι Βυζαντινοί άρχισαν να παίζουν λύρα· ακόμη και αν δεν έχουμε να κάνουμε με μια παράδοση που συνεχίζεται από την αρχαιότητα (και η νεότερη λύρα δεν είναι, αναπάντεχα, άμεσος απόγονος της αρχαίας ελληνικής ) αλλά ήρθε πράγματι από τον αραβικό κόσμο, δε γνωρίζουμε πόσο παλαιότερα από το 10ο αιώνα συνέβη αυτή η πολιτισμική «συναλλαγή». Τον 11ο αιώνα μ.Χ. τα τοξωτά έγχορδα είναι εξαπλωμένα σε όλη τη μεσογειακή Ευρώπη και πιο ψηλά, ώς τους Κέλτες και τις Βρετανικές Νήσους. Σε γερμανικά χειρόγραφα του 12ου αιώνα η ονομασία διατηρείται: lyra. Στην Ιταλία διατηρήθηκαν τα ονόματα Lira di braccio και Lira da gamba έως και τον 16ο αιώνα. Η λύρα των Βυζαντινών σε παραλλαγές σχημάτων και ονομάτων (fiddle, viele, viola, rebec, ribeca, rubeba), έγινε στην Ευρώπη το κυριότερο έγχορδο κατά την περίοδο του Μεσαίωνα. Το 1484 ο Φλαμανδός μουσικός Johannes Tinctoris έγραφε: «Η βιόλα όπως λένε, ανακαλύφθηκε από τους Έλληνες» .
Σε ολόκληρο το τόξο από την Κωνσταντινούπολη ώς την Κρήτη, που περιλαμβάνει τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου, έχουμε λύρα ώς τα μέσα του εικοστού αιώνα, οπότε η λύρα εκτοπίζεται από το βιολί. Λύρα έχουμε επίσης στην Αγία Ελένη Σερρών (αναστενάρικη λύρα), όπου επικρατεί, όπως είπαμε, η ονομασία ζίγκα ή γκίγκα· η λύρα εκείνη διαφέρει από τη βυζαντινή (την πολίτικη) προδίδοντας ίσως περισσότερο τουρκικές επιδράσεις.
το κείμενο συνυπογράφεται από τους
Θοδωρή Ρηγινιώτη και Κωστή Βασιλάκη
1η δημοσίευση στο www.cretan-music.gr
Το ενδιαφερον εδω ειναι η καψα σας η κρητικη λυρα να μην ειναι κρητικη, το ζορι αυτο, αυτο ειναι το θεμα,
Δεν εχετε παραδοση ρε γκιαουργια η μειονεξια σας σας κατατρεχει, αρναουτες ειστε και τουρκοσποροι, χρυσαφι πιανετε και μπαγλαμας γινεται
ζητω η ανεξαρτητη πολιτεια της Κρητης
ΔΕΝ ΕΙΜΑΙ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΠΟΥ ΠΡΟΚΑΛΕΙ ΧΩΡΙΣ ΛΟΓΟ . ΑΛΛΑ ΔΕΝ ΔΕΧΟΜΑΙ ΝΑ ΜΕ ΑΠΟΚΑΛΟΥΝ ΚΑΙ ΑΡΑΒΑ ΕΠΕΙΔΗ ΚΡΑΤΑΩ ΛΥΡΑ !!. ΚΥΡΙΟΙ ΜΕ ΤΗΝ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΣΑΣ ΑΥΤΗ ΝΑ ΞΕΡΕΤΕ ΟΤΙ ΚΑΙ ΚΑΝΕΙΣ ΑΛΛΟΣ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΝΑ ΜΗΝ ΜΙΛΗΣΕΙ ΘΑ ΕΧΕΤΕ ΝΑ ΚΑΝΕΤΕ ΜΑΖΙ ΜΟΥ . ΜΟΝΟΣ ΜΟΥ ΚΑΙ ΟΛΟΙ ΣΑΣ . ΕΓΩ ΜΟΝΟ ΝΑ ΚΕΡΔΙΣΩ ΕΧΩ ΚΑΙ ΑΣ ΕΙΜΑΙ ΘΕΟ-ΜΟΝΑΧΟΣ ΕΝΩ ΕΣΕΙΣ ΜΟΝΟ ΝΑ ΧΑΣΕΤΕ . ΑΝ ΑΙΣΘΑΝΕΣΤΕ ΟΤΙ ΕΙΣΤΕ ΑΠΟ ΑΡΙΕΣ ΦΥΛΕΣ ΝΑ ΠΑΤΕ ΟΘΕ ΤΟΝ ΒΟΡΡΑ ΑΛΛΑ ΝΑ ΒΑΨΕΤΕ ΠΡΩΤΑ ΤΑ ΜΑΛΛΙΑ ΣΑΣ ΞΑΝΘΑ !!! ΕΓΩ ΕΙΜΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΔΟΞΑΣΜΕΝΗ ΚΙΣΑΜΟ ΜΕ ΤΗΝ ΤΕΡΑΣΤΙΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΠΑΡΑΚΑΤΑΘΗΚΗ ΟΠΟΥ ΣΤΗΝ ΜΟΥΣΙΚΗ ΤΗΣ ΔΕΝ ΞΕ-ΛΟΙΠΑΝ ΠΛΕΙΑΔΑ ΜΟΥΣΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ ΓΙ ΑΥΤΟ ΚΑΙ ΕΙΧΕ ΤΟΣΗ ΠΡΟΟΔΟ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Η ΜΟΥΣΙΚΗ ΤΗΣ ΤΟΤΕ...!!! ΤΩΡΑ ????????
ΕΙΣ ΤΟ ΕΠΑΝΙΔΕΙΝ .
Δυστυχως δυστυχεστατα, για τους φανατικους της "κρητικης λυρας", η παραδοση μεν την φερνει να ειναι ενα κραταιο οργανο σημερα στην Κρητη, με περγαμηνες, φημη,δοξα και χρημα... αλλα η καταγωγή της 1000 χρονια πριν ειναι στην Ισπανια, απο τους Αραβες. Και πιο πριν στην Ανατολη απο τους Περσες.
Αυτα γραφει η ιστορια.. το ονομα δοθηκε κατ'οικονομια οπως και το ονομα κιθαρα που δοθηκε επισης σε ενα οργανο με σχημα 8 που διαμορφωθηκε 1-2 αιωνες μετα το βιολι, γυρω στο 1700.
Υπαρχει η αναζητηση Google να δει ο καθενας ποιο οργανο ειναι ποιο: λυρα, αρχαια λυρα, byzantine lyre, lira da gamba, rebab, pebek κλπ
Λογικο καποιος που μεγαλωσε με Ξυλουρη, Μουντακη και Κλαδο να του φαινονται διαστημικα ολα αυτα και να βριζει... αλλα η γαμημενηη ιστορια λεει άλλα...
Η λυρα ομοιως υπηρεξ και στα Δωδεκανησα, στα νησια του βορειο-ανατολικου αιγαιου, στη Στερα Ελλαδα, Μακεδονια και Θρακη αλλα εκτοπιστηκε σταδιακα απο το βιολι και το κλαρινο.
Με το κλαρινο γινεται επισης παρεξηγηση απο τςι ταινιες της περιοδου 1950-70 και ολοι σημερα νομιζουν πως το 1821 παιζανε κλαρινο οι Ελληνες!!! Λαθος!!!
Παιζανε ταμπουραδες κυριως, πνευστα αλλα και ρεμπάπια...
Ανοιξτε και κανενα βιβλιο, δε δαγκανει... αντιθετα η γλωσσα και η πεννα ορισμενων ειναι μορφωμενη σε κοσμητικα επιθετα...
ΑΝΩΝΥΜΕ ...!!! ( τι αλλο ??? ανωνυμια) οταν εμαθενα απο το βιολι του παππου μου του ΚΛΩΣΤΡΑΚΗ ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ τσοι κισαμιτικους σκοπους στον ΚΑΜΠΟ εσυ αγνοουσες και τον εθνικο υμνο αντε να τραγουδαγες και λιγη ΒΟΥΓΙΟΥΚΛΑΚΗ ("τραβα μπρος" "καμηλιερη ασ' το καμουτσικη απ το χερι " κα.) . Γι αυτο αμε να κατσεις στου ΚΟΛΕΝΙ ΤΗΝ ΚΑΜΑΡΑ και περιμενε με μεχρι να φανω να σου κουνησω την κεφαλη μπας και ξυπνησης απο τον ΛΥΡΟΕΦΙΑΛΤΗ που ζεις .
Περυσινάκης Πάρις
Νεκτάριε, το κείμενο γράφτηκε καθαρά για λόγους ανταγωνιστικούς. Θα χαιρόμουν να μάθαινα από πού προήλθε η λύρα μας, χωρίς τα παραπανίσια... μην αναλώνεσαι. Η Κρήτη έχει τη Λύρα και το Βιολί της, το Λαούτο και το Μαντολίνο της, που παίζονται με χαρακτηριστικό τρόπο στο νησί, απ' όπου κι αν προέρχονται. Κρίμα που όλη η παραπάνω μελέτη γίνεται από μίσος κι όχι από αγάπη για αυτό το όργανο.
Πάρις Περυσινάκης
Θα χαιρόμουν όλα τα παραπάνω να είχαν γραφτεί από αγάπη για τη λύρα. Πάλι όμως χαίρομαι γιατί, από την ενασχόλησή και την επιμονή τους, φαίνεται η δυναμική του οργάνου. Μια κορυφαία παγκόσμια προσωπικότητα του κινηματογράφου είπε: δε με νοιάζει τι γράφουν για μένα, φτάνει να γράφουν σωστά το όνομά μου. ;)
Δημοσίευση σχολίου